Cranium, jrg. 8,
Nieuwe
no.
1,
pag.
tongbeenfragmenten
Dick Mol
15-19, april
1991
pleistocene zoogdieren
van
Niek Kerkhoff
en
Samenvatting thyrohyoideum (onderdeel
Een van
stylohyoideum
een
stuk is
fragmentarisch
te
beschreven onderdelen
om
tongbeen)
van een
het definitief op
tongbeenderen
van
van
Mammuthus primigenius
pleistoceen rund of paard
van een
soort
te
van
en een
de
afkomstig uit Polen,
Verenigde
Staten
fragment
laatstgenoemde
Het
kunnen benoemen. Er wordt verder aandacht besteed
de mammoet,
van
uit de Westerschelde
de Maasvlakte worden beschreven.
eerder
aan
Amerika
van
en
Frankrijk.
Summary A
thyrohyoideum (part of
of
a
of
stylohyoideum
of tongue bone)
a
bovid
pleistocene
a
Mammuthus
Other finds of mammoth tongue bones from Poland,
Mol
fragmenten
deel te
zijn
van een
Gewande
ewaarden waarin
van
het
het
kend werd,
verwezen
tongbeen
spraken de
dit interessante botstuk
Bij
ordening
Natuurmuseum Rotterdam
logusnummer derdeel
van
115
een
merken. Omdat slechts
hoop uit, dat
damse
de mammoet is
van
op
aal Natuurhistorisch Museum
te
zij het dat het
bleek
nu
staande Rotterdamse
fragment teurs
de
on-
aan
te
frag-
was
ver-
toe
bekende
het Nation-
waar een
ver-
zijn. Dit bleek in-
zou
afgietsel (nummer
een
het
van
ter
diskussie
Fig.
1 Schematische
Fig.
1 Outline of a
fragment. Tezelfder tijd van
één
vroeg
van
de
een
superior
zijn plaats
menten in het
nog
eens
hyoideum
in
fragmenten
in het kort aan te
de
geven
te
gaan
plaats
van
tongbeenfragment
derij
lijkt het
museum
van
het Natuur-
en
museum
schreven, door de
dat
115 werd in 1961
bij
Ellewoutsdijk
door verzamelaars vaak met sukses
een
was
de
een
in
BH:
basihyoideum
rs:
-
ra-
posterior.
botfragment inge-
Leiden,
onderdeel
de Westerschelde
de.
schelpenzuiger Marie in augustus 1960 was op-
er
15
Ellewoutsdijk
de
regelmatig
heer A.W.
meeste
was
afgietsel
het
van
de bran-
naar
aan
indertijd
van
der
ge-
Sluys
fragment als
de mammoet herken-
fragment interessant
te maken
van
Rotter-
het Rotterdamse
G. Kortenbout
van
botten
Een
Jansen uit
botten werden
tongbeen
van een
Schelpkalk-
van
die toen al het hier bedoelde
Kennelijk
een
van
van
(KERKHOFF, 1988).
groot aantal botten
schonk. De
determineerd door Drs.
Rotterdam
nummer
-
ramus
schelphopen op de kade
die verzamelaars
uit Onder
rp:
schelpmateriaal werd
In de
werd
gezocht
de ele-
(fig. 1).
in de kollektie
-
Brielle vervoerd ten behoeve
dam, die Het
TH:thyrohyoideum
hyoideum.
Alvorens nader op beide
de mammoet.
au-
mogelijk onderdeel
branderij.
op
-
hyoideum van
het
van
of the mammoth.
ri:ramus inferior
gezogen. Het
aandacht als
naar van een
-
weergave
hyoideum
SH:stylohyoideum mus
uit de Maasvlaktekollektie
(Kerkhoff)
het
cata-
het Rotter-
naar
Leiden,
betreffen
te
zijn
dat
feit
de tot
gelijkbaar botfragment aanwezig
102825)
van
de twee eerder genoemde
fragment niet lijkt
derdaad het geval
meer
dat daar onder
fragmenten. Nader onderzoek leidde
RGM
in de li-
er
zoogdierresten
bleek,
mede door het
gelijking moeilijk,
de
worden.
zou
in Nederlandse kollekties bekend
menten
mentioned.
artikel,
stukje bot aanwezig is, dat als
tongbeen
een
fragment
Heer-
uit
en
hetgeen
naar
gevonden
de kollektie
van
A
determination.
correct
pleistocene olifanten be-
van
auteurs de
van
fragmentary
for
onder-
In hetzelfde
(linker stylohyoideum).
over
are
too
Het betrof vondsten
stylohyoideum)
uitgebreid wordt
teratuur
Maasvlakte
USA and France
van
fragmenten bleken
stylohyoideum.
(rechter
is
tijdschrift (1985)
tongbeen (hyoideum)
mammoet. Beide
wolharige
uit
in dit
Ligtermoet beschreven
en
twee
primigenius from the Westerschelde is described.
from The
equid
or
voor
genoeg
de kollektie
om
in Lei-
Fig. van
2
Thyrohyoideum
A. lateraal
Fig.
dext.
van
Mammuthus Primigenius,
cat.nr.
115 Natuurmuseum
Rotterdam.
Afbeelding
op
ware
grootte (tekening
Essen).
2
-
B. caudaal
Thyrohyoideum
A. lateral
-
B. caudal
-
-
C. mediaal
dext. of
Mammuthus
C. medial
primigenius,
cat.nr.
115 Natuurmuseum
(normal size)
16
Rotterdam
(drawing
Hans
van
Essen)
Hans
den. In Rotterdam verdween het in
doos
een
rugkreeg bij begin
van
ribfragmenten
met
reorganisatie
een
bot
stukje
totdat het
uiteindelijk
zijn
In
de kollektie in het
van
tongbeenfragment
Het
1990.
konden
rohyoideum us
van
een
(Blumenbach,
gen
sutuurnaad is
sing
op
het
nog
124
bedraagt 20
mm,
mm.
van
oideum is licht
gezien,
Fig.
3
als
Het
Fig.
The
bijna De
beschadiging
van
van
-
van
rund.
C. lateraal
A. craniaal
to PALES & GARCIA,
22
Het
mm.
uit
gedeelten
is
bot
In
bij
De
wijkt
=
5
-
5
ramus
inferior
ramus
is
aan
sterk af
superior
1984,
1987,
van
het
aan
niet
-
cm.
C. lateral
cm.
17
Fig.
4
Fig.
4
eenvoudig een
een
beschreven
was.
Stylohyoideum
sin.
Stylohyoideum
sin. of a horse
van
vorm
van
paard
pos-
is
óf
stylohyvan
het
Gewande
van
in
Cranium
het onderhavi-
Uiteindelijk zijn
tongbeendeel
van een
linker
De
stylohyoideum
dat
be-
kleur,
van
en ramus
zijn basis afgebroken.
enigszins gerold.
's-Hertogenboseh,
ge stuk
1981). =
VERVOORT-KERKIIOFF
KERKHOFF,
(1985). Snel bleek, dat determinatie
buiten
(vooraanzicht)
Maatstreep
of the Maasvlakte is in black. Scale
gebied
KOLFSCHOTEN
fragment, bruin
de
van
oideum. Het fossiel is
thyrohy-
naar
B. caudal
1986;
1988;
welk
van
zijn (VAN
fragment heeft toebehoord
Het
zo
1981). -
bekend
Het be-
tongbeen.
van een
Maasvlakte,
goed gefossiliseerde
terior.
(zijaanzicht).
bovid. A. cranial
de
KOLFSCHOTEN,
gekomen bij
is in zwart aangegeven.
a
VAN
staat
grootste lengte
binnen
van
zoogdierfossielen
Het
de
toepaskeer
twee
mm.
vondst
een
VERVO ORT-KERKHO FF,
&
achteren.
PALES & GARCIA,
fragment
dat
zowel
vaneen
(achteraanzicht)
3 Stylohyoideum sin. of
(according
kleine
afmeting anterieur-posterieur
gebogen,
&
botfragment geregistreerd (num-
een
3789) als onderdeel
RM
1990).
overgrote deel
afmeting distaal bedraagt
van voor naar
naar
zeer
Het
uiteinde,
De
sin.
veel
thy-
de afmetin-
en
zichtbaar. Het zelfde is
maasvlaktefragment
(figuren
een
zien.
de schacht is deze 14
Stylohyoideum
B. caudaal
vorm
proximale uiteinde.
dezelfde
het midden
te
distale
breed is als het
rechter
een
volwassen individu.
deel is
proximale
om
mammoet, Mammuthus primigeni-
van een
de sutuurnaad
van
gaat
1799). Gezien de
waarschijnlijk
Aan het
dat het
vaststellen,
1988 werd
april
mer
treft
Wij
Maasvlaktekollektie.
in de
status te-
een
we
terecht
groot pleisto-
rund zoals b.v. de
ceen
Equus cf.
de Atlas
In
zowel het
van
we
Nog
meer
Een
van
migenius kow
afbeeldingen hebben we het
van
fragment
de
van
het
Mammuthus
wolharige mammoet,
bevindt zich
B noemde
Straat
kampement
opgraving
in Polen. Van de
zij
waar
mammoettong zal
gezien de omvangrijke
(1980)
KUBIAK
19 onderdelen. Deze delen
den. De
in
RM 3789 in
aangegeven.
pri-
Kramaar
het
tongbeen zijn
mensen
achtergelaten
van
vermoedelijk door prehistorische in
afbeeldingen
runderstylohyoideum, die
omvangrijkste kollekties onderdelen van het
Spadzista
liefst
&
aan
tongbeen.
de
tongbeen
aantal
een
In de
mogelijke plaats
stylohyoideum
het
1857.
als het
paarde-
wij hier reproduceren. zwart de
Bo-
priscus
pleistoceen paard,
Ostéologique des Mammifères (PALES
1981) troffen
GARCIA,
van een
Linnaeus,
caballus
Bison
steppewissent,
1827 óf het zelfde deel
janus,
hun voedsel verorber-
o.a.
delicatesse geweest
een
hoeveelheid
zijn
tongbeenonderde-
len.
nieuwe
Een
vindplaats
vindplaats enigde tigtal
Staten
Amerika) leverde
van
tongbeenonderdelen
Mammuthus columbi
ke
vindplaats
tongbeenonderdelen
ligt in de Nieuwe Wereld.
in de staat South Dakota
Springs
Hot
veel
met
olifanten
pleistocene
van
Hot
tot nu toe
columbus'
van
(Falconer, 1857).
De
(Vertwin-
een
mammoet
Van de
rij-
zeer
Springs, S.D. zijn alle onderdelen
van
tongbeen bekend: stylohyoideum, thyrohyoideum
het
De
basihyoideum.
afmetingen
dan die
alle aanzienlijk groter moet
Eurazië. De
van
deze onderdelen
van
van
de
wolharige
en
zijn
mam-
gemiddelde schouderhoogte
columbus' mammoet is dan ook
aanzienlijk groter dan
die
(MOL
in
de
van
Hot
prep.). In
plaats. van
wolharige
S.D. is
Springs, fossiele
een
44
liefst
maar
mammoet
doline
zijn
nog
tot
heden
grotendeels
van
de skeletten bevindt zich nog in situ.
een
skelet
foto).
(foto Phil Degginger,
oud. en
van
mammoet
een
De onderkaak
articuleert
achter de linker M3
en
van
nog
Fig.
5
50
jaar
Phil
(photo
ren
de
stylohyoideum
Agenbroad van
in situ
te
Hot
Springs,
onderzoekt momenteel de
in
over
de
1991
gepubliceerd
vindplaats
Hot
10
"The
Colby
(fig-
Dr
worden in
logy of TODD
a
een
aangetroffen.
een
keer
de
ver-
(3
Door
stuks)
geschreven
Hot
Springs,
in situ
South
(the
Dakota,
forked
U.S.A.,
en
werd het
thyrohyoideum
beschreven. besteed
Dit
aan
maxi-
(2
was
stylostuks)
de eerste
deze beenderen
mammoet.
In het Natuurhistorisch Museum te
boek onder de titel
Wyoming",
het
aan
tongbeenonderde-
(1986)
GRAHAM
en
dat aandacht werd
columbus'
van
len
FRISON
Colby mammoetslachtplaats
&
de
de Franse
zuidelijke
lengte
van
vindplaats Senèze
mm
18
een
thyrohyoideum
mammoet, Mammuthus meridionalis
dit rechter
1507. De
grootste
thyrohyoideum bedraagt
156 mm,
SE
de maximale breedte distaal is 42
co-
Basel, Zwitserland,
uitgebreide kollektie zoogdierfossie-
(Nesti, 1825), catalogusnummer
wer-
columbus' mammoet, lumbi Mammuthus
van
van
den 463 beenderen opgegraven die konden worden toeaan
of
mono-
Taphonomy and Archaeo-
Clovis Kill in Northern
(1986). Op
Mammuthus columbi Site
uitvoerig onderzocht
Larry
Springs.
de V.S.
Mammoth Site.
Dakota,
cm.
bevindt zich in de In 1986 verscheen in
South
Deze beenderen hebben toebehoord
tongbeende-
columbus' mammoet. De resultaten zullen
moedelijk grafie
opgravingen
Springs,
mam-
rechtson-
cm.
maal 7 individuen. Ook hier werden len
van
of Hot
bot
Degginger, 1990).
hyoideum
D.
Site
columbus’
de bovenkaak
5).
De leider
of
Mammoth
The
onder de achterhoofdsknob-
bels bevindt zich het linker
10
de
van
(Het gevorkte
1990)
Stylohyoideum
bone).
Het be-
ongeveer
met
Mammoth
situ.
Enkele
DNAG-scale:
treft
The
in
resten
articulatie.
in
de
der in
USA. DNAG-schaal:
vind-
bijzondere op
Mammuthus columbi
moet,
& AGENBROAD,
aangetroffen.
mammoeten
hiervan bevinden zich Een
een zeer
Tongbeenonderdeel (stylohyoideum)
5
Fig.
van
(e.e.a. gemeten langs
mm en
de sutuurnaden).
proximaal
32
Slotopmerking
Dank
ren), Met deze kend
bijdrage hopen wij
skeletonderdeel,
aandacht te hebben
dat
ons
voor
is
melding
een
het
gebracht
zoogdierpaleontologie
tot
een
is,
tongbeen van
weinig be-
nu toe
een
de
die in
de
Wij
maakte.
2
(New
Dick
voor
gische
kollektie
dierresten
van
en
aan
met name
zijn
en
de
(Die-
aan
foto
Burkarth
Dr.
de
voor
Essen
van
die
USA),
dankt
Senèze in
Hans
vervaardigde
ons
Yersey,
Mol
(Nat.Hist.Mus.Basel)
houden
eventuele nieuwe vondsten
van
figuur
Degginger
onder
ieder
geïnteresseerd.
zijn wij verschuldigd die
Phil
(fig.5)
Engesser
mogelijkheid de
osteolo-
de kollektie fossiele zoog-
museum te
bestuderen.
aanbevolen.
LITERATUUR FRISON,
G.C. & L.C.
New Mexico
TODD,
1986: The
Press, Albuquerque,
GRAHAM, R.,
1986:
Descriptions
in: G.C. FRISON & L.C. TODD New Mexico
pp.
1984:
KERKHOFF, N.C.,
1988: Fossiele
KERKHOFF, N.C.,
1990: Roofdieren
KUBIAK, H.,
MOL,
Th.
D. & LJ.
& Y.
Colby
and
stylohyoids
a
Clovis Kilt
in
Northern
Wyoming. University
of
Mammuthus columbifrom the of
Taphonomy and archaeology of
a
Colby Site,
Clovis Kill
in
p.
171-191,9 figs. Appendix
Northern
2
Wyoming. University
of
238.
als
gids
voor
van
het Pleistoceen
de Maasvlakte. Cranium
in the mammoth
1985: Over het
van
de Westerschelde
VERVOORT-KERKHOFF,
LIGTERMOET,
Taphonomy and archaeology of
Mammoth Site.
zoogdierresten uit
hyoid bone
1980: The
The
De Maasvlakte
KERKHOFF, N.C.,
van
Mammoth Site.
of the dentitions
(1986):
Press, Albuquerque, pp.
KOLFSCHOTEN,
Colby
238.
West-Nederland. Cranium
bij Ellewoutsdijk.
Grondboor
(1)
& Hamer
42,3/4
7(1)
1986: Een
miljoen jaar Rijnmond.
St. Kon.
Mammuthusprimigeniu s(Blumenbach).
tongbeen van
1
de mammoet
en
vondsten
hiervan
Folia
Rotterdamse
Diergaarde Blijdorp.
pp. 67.
Quaternaria (Krakow), Vol.51,p.46-56.
in Gewande
en
Heerewaarden.
Cranium
2(2)
p. 16-22.
MOL,
D. & L.D. AGENBROAD
(in prep.):MetapodiaIs
and
shoulderheight of Mammuthus columbi, compared with
Eurasian
Mammuthus
species. NELSON,L.W., PALES, L. scapulaire
1988: Mammoth
& M.A.
et
GARCLA,
pelvienne.
Adressen
van
1981: Atlas
Membres
VERVOORT-KERKHOFF,
Graveyard.
A treasure trove
Ostéologique
herbivores.
Y. & Th. VAN
of clues to the Past. Northern Arizona
pour servir
a
1'identification des mammifères du Quaternaire. II. Tête
De
Tuger
-
rachis,
ceintures
PI. 177.
KOLFSCHOTEN,
1988: Pleistocene and Holocene
de auteurs:
Dick Mol
7041 HJ
University, Flagstaff, Ar.pp.24.
141
's-Heerenberg
Niek Kerkhoff Natuurmuseum Rotterdam
privé: Nieuwe Damlaan 557 3119 AM Schiedam
19
mammalian faunas from
the Maasvlakte
near
