Verslag Workshop: Het emotioneel welzijn van niet-begeleide buitenlandse minderjarigen Werken met en in het afwezige
Door Ilse Derluyn Vakgroep Sociaal Werk & Sociale Pedagogiek Centre for the Social Study of Migration and Refugees Universiteit Gent
Ilse Derluyn heeft veel ervaring rond het psychosociaal welzijn van vluchtelingen en niet-begeleide minderjarigen. ‘Het werken met en in het afwezige’ is een belangrijk thema bij niet-begeleide minderjarigen. Je werkt met het hetgeen niet gezegd wordt maar wel aanwezig is in de interactie.
1. DE DOELGROEP
Definitie “Elke onderdaan van een staat, die niet behoort tot de E.E.R. die de leeftijd van 18 jaar nog niet bereikt heeft en die het Belgisch grondgebied binnenkomt of er verblijft zonder dat de vader, de moeder, de wettelijke voogd of de echtgeno(o)t(e) hem/haar vergezelt” (DVZ/CGVS) In deze wettelijke definitie staan 3 componenten centraal: -minderjarige : In België spreken we dan van -18 jaar. Deze definitie is natuurlijk afhankelijk van het land. Dit is een moeilijk punt bij leeftijdstwijfel. Er wordt dan een leetijdstest (botscan) uitgevoerd, maar vaak zorgt deze kwestie voor problemen. Een minderjarige heeft recht op bescherming waardoor dit een erg aantrekkelijk statuut is voor vele vluchtelingen. -niet-begeleid: Dit betekent zonder de aanwezigheid van een vader of moeder. In de enge betekenis betekent dit ook zonder de aanwezigheid van een tante of nonkel. Er wordt dan een voogd toegewezen. -buiten de EER (Economische Europese Ruimte): dit komt in de praktijk ongeveer overeen met de Schengenzone. De nieuwe lidstaten vallen echter niet onder deze definitie. Deze definitie kan het onderscheid tussen wel en niet-begeleide minderjarige vluchtelingen (NBMV) redelijk gemakkelijk maken. Het betreft echter een erg heterogene doelgroep (leeftijd, herkomst, geslacht, opvoedingssituatie,…). Ons opvangsysteem is echter heel homogeen: iedereen krijgt dezelfde soort opvang. Dit staat natuurlijk haaks op de erg heterogene doelgroep en de heterogene
noden van de NBMV. Dit betekent dat we als hulpverlener vaak geen gepast aanbod kunnen doen. Er is niet veel marge in de hulpverlening om een gepast aanbod te realiseren. Binnen de doelgroep NBMV zien we vooral veel jongeren afkomstig uit Afghanistan, Irak en ZwartAfrika – er zijn niet zo veel Syriërs. Dit zijn bovendien bijna uitsluitend jongens en de meeste zijn asielaanvragers. De meeste NBMV hebben de leeftijd 15-18 jaar, de jongere kinderen zijn in de minderheid.
Jongens
Meisjes Asielaanvragers
Niet-begeleide buitenlandse minderjarigen
Nietasielaanvragers
Leeftijd: 70% ado’s Zonder papieren
Uitgeprocedeerd
Land van herkomst Procedure slachtoffer mensenhandel
Verblijfsdocumenten BASIS: IVRK (= Internationaal Verdrag Rechten van het Kind) Tot 18 jaar: recht op documenten – recht op opvang Soorten documenten: Asielprocedure Subsidiaire bescherming: geen individueel staat als vluchteling De meeste NBMV zitten in een asielprocedure of onder subsidiaire bescherming. “Omzendbrief NBMV” 15.09.05 Slachtoffers mensenhandel Regularisatie Andere
Vluchtelingenkinderen De doelgroep NBMV wordt in onderzoek vooral getypeerd aan de hand van drie kernwoorden: ze zijn vluchteling, meestal adolescent en niet-begeleid. A. Vluchteling - Ontheemding – ontworteling – verlies - Traumatische ervaringen: 1. Type 1 – Type 2 trauma 2. Voor – tijdens – na vlucht 3. Gevoelens van: * controleverlies * machteloosheid * ontwrichting: vanzelfsprekende verwachtingen en vooronderstellingen niet meer geldig * geschokt vertrouwen: in zichzelf, andere mensen, zekerheid van het dagelijkse bestaan, besef van de eigen onkwetsbaarheid * onveiligheid -
Onzekerheid – toekomstperspectief Acculturatie - integratie
There are many things that you lose if you leave your country. You lose a lot of things. Everything you have in your country, and if you are outside your country, you don’t have anything. Because nobody knows what you had. It is very difficult to just say ‘yes’. You know everything, your parents, your school, your friends, and just at once, you have to leave this all. You don’t have anything left in fact. And then, it is difficult to find the things you have now good. It is a little bit difficult to just say ‘yes’. If you look back, you see you have lost many things.
Als vluchteling hebben ze te maken met essentiële processen van ontheemding en ontworteling en worden ze geconfronteerd met heel veel verlieservaringen. Bovendien werden ze in het land van herkomst of tijdens hun vlucht naar het gastland vaak blootgesteld aan traumatische ervaringen en dienen ze, eens aangekomen in het land van bestemming, een soms moeilijk proces van acculturatie en integratie doorlopen. Type 1 trauma betekent dat de NBMV een eenmalige traumatische ervaring ervoer. Een type 2 trauma betekent een herhaald trauma, bv bij incest. Trauma kan voor de vlucht plaatsvinden, zoals bij getuige van conflict, oorlog, intra-familiaal geweld. Traumatisering kan ook tijdens de vlucht, zoals de extreme verhalen die we horen via het nieuws: detentie, achternagezeten, familie wordt opgesplitst,… Door de afwezigheid van ouders zijn NBMV kwetsbaarder voor meerdere traumatische ervaringen. Ook na de vlucht kan trauma plaatsvinden: de NBMV wordt niet geloofd, gebrek aan
privacy, discriminatie,... Vaak is er na de vlucht een cumulatie aan stressoren waardoor er een type 2 trauma en tevens een opeenstapeling van verschillende trauma’s ontstaan. Uit onderzoek blijkt dat niet het type trauma belangrijk is voor het welbevinden maar wel het aantal trauma’s dat het kind meemaakt. Er zijn vaak gevoelens van controleverlies in dit proces. Dit kan een belangrijk handvat zijn in de psychosociale ondersteuning van NBMV: het belang van het teruggeven van controle. Dit kan in kleine momenten, vb in de schoolkeuze, keuze waar te wonen,… Deze jongeren ervaren veel verlies ervaringen. Vaak vluchten ze in een gedwongen context waarbij anderen de beslissing nemen voor hen, we spreken dan van gedwongen migratie. Iedereen die hun land verlaat ervaart verlies, dit in termen van positie, familie, cultuur,… Dit verklaart een deel van de hoge prevalentie van psychosociale problemen bij vluchtelingen. Ze gaan door een rouwproces, dit vindt vaak plaats kort na aankomst of later. NBMV ervaren ook heel veel onzekerheid tijdens de asielprocedure. Deze onzekere toekomst is erg zwaar om te dragen. Ze stellen zich de vraag ‘Waarom zou ik nog mijn best doen als ik toch niet mag blijven?’. Dit heeft een impact op hun motivatie en welbevinden. Ze worden onmiddellijk ondergedompeld in een nieuwe cultuur en moeten hierbij nog alles leren kennen: taal, praktische organisatie, vervoer, woning, school, werk, keuken, gewoonten... Dit gebrek aan kennis is erg stresserend en veroorzaakt chaos. Het is een erg overweldigend proces dat veel energie vraagt. Berry stelde een acculturatiemodel op dat weergeeft hoe iemand zich aanpast aan de waarden en normen binnen een nieuwe cultuur. Dit op basis van 2 vragen: In welke mate behoud ik mijn eigen cultuur? In welke mate neem ik de cultuur van het gastland over? Dit geeft 4 acculturatie strategieën: Behoud cultuur van herkomst JA
JA Overnemen cultuur van gastland
INTEGRATIE -meest gewenste strategie in functie van psychosociaal welzijn -evenwicht tussen eigen cultuurbehoud en overname nieuwe cultuur
SEPARATIE -niet deelnemen aan gastsamenleving NEE -zeer negatief vanuit samenleving -toch een normaal proces
NEE ASSIMILATIE -maatschappelijke opinie -vooral bij -10 jarigen: leren vlug de taal en de gewoontes -worden een ‘Belgisch kind’ -problematische strategie MARGINALISATIE -minst gewenste strategie
Assimilatie is volgens onderzoek een problematische strategie. -15 jarige NBMV zijn veel vergeten rond hun eigen cultuur en land. Ze kunnen vaak de eigen taal niet meer of weten niet meer hoe hun moeder eruit ziet. Dit zou gelinkt kunnen worden aan de hersenontwikkeling van kinderen. Dit zorgt
echter voor een problematische identiteitsontwikkeling gezien een deel van hun geschiedenis ontbreekt. Binnen hulpverlening is het daarom belangrijk om het verleden terug te creëren. Bij aankomst zijn de herinneringen wel nog aanwezig, het is belangrijk om deze te documenteren, vb door foto’s te nemen, verhalen te noteren, tekeningen te maken… Beperkingen van het model van Berry: De acculturatiestrategie is niet altijd een bewuste keuze. Tevens oogt dit model erg statisch terwijl acculturatie dynamisch is.
B. Kind/Adolescent - Ontwikkelingstaken-Identiteitsontwikkeling - Gezinsrelaties – parentificatie Niet-begeleide minderjarigen zijn vaak adolescenten, wat betekent dat ze voor de taak staan om hun identiteit en persoonlijkheid te ontwikkelen en te vormen. Ze moeten ontwikkelingstaken vervullen en dit is als nieuwkomer niet gemakkelijk. Binnen een nieuwe leefwereld is dit veel complexer. Maar dit alles – zowel het ganse migratieproces in zijn diverse facetten, als de adolescentiefase - dienen deze jongeren door te maken zonder de essentiële steun van hun ouders. Hun emotioneel welzijn kan dan ook ernstig bedreigd zijn vanuit deze diverse factoren, wat kan betekenen dat deze jongeren ernstige emotionele en gedragsproblemen kunnen ontwikkelen.
C. -
Niet-begeleid Zonder ondersteuning van ouders (on)afhankelijkheid Loyaliteit – geheim
Zonder ondersteuning van hun ouders dienen NBMV dit allemaal mee te maken. In dit lang migratie traject moeten ze heel snel onafhankelijk worden. Dit in tegenstelling tot de Belgische cultuur waarbij kinderen en jongeren in een afhankelijk positie gehouden worden. Bovendien kampen deze kinderen met gevoelens van controleverlies vanuit hun traumatische ervaring. Deze aspecten zorgen voor een gevoel van aangeleerde hulpeloosheid bij NBMV: ze hebben het gevoel geen impact meer te hebben en geven op, ze hebben een houding van ‘doe het dan maar voor mij’. Zelf al zijn de ouders niet fysiek aanwezig, er heersen nog sterke loyaliteitsgevoelens. Vaak is het hun missie om ouders over te laten komen of geld op te sturen. Deze missie kan expliciet maar ook impliciet zijn. Ze stoten echter op de realiteit dat ze in België nog niet mogen werken. Hun verwachtingen stroken daarbij niet met de realiteit. NBMV hebben vaak veel geheimen, hun verhaal strookt vaak niet met de realiteit (bv. land van herkomst, leeftijd, overlijden ouders, oorlog in land van herkomst,…). Ze construeren vaak verhalen uit druk vanuit hun familie of op advies van smokkelaars. Deze geheimen dragen is echter heel zwaar. Dit betekent tevens dat NBMV altijd een stuk van hun identiteit moeten verbergen wat veel angst opwekt. Ook voor de voogd of de hulpverlener kan dit moeilijk zijn als de geheimen uitkomen, gevoelens van wantrouwen, onmacht komen naar boven.
Besluit: De combinatie van vluchteling, kind/adolescent en niet-begeleid te worden beïnvloedt het emotioneel welzijn van NBMV.
Verlies Trauma
Onzekerheid
Ontwikkelingstaken identiteitsontwikkeling Gezinsrelaties – parentificatie
Acculturatie – integratie
Vluchteling
Kind/adolescent
Zonder ondersteuning ouders
(On)afhankelijkheid Loyaliteit – geheim
Niet-begeleid
Emotioneel welzijn
Impact op
Traumatische ervaringen
Emotioneel welzijn
Onderzoek volgde NBMV op 3 momenten op: bij aankomst in België, na 6 maand en na 18 maand. Hieruit bleek dat NBMV veel dagelijkse stressoren het hoofd dienen te bieden. De dagelijkse stress steeg ook na 18 maand! Dit vaak om wille van discriminatie, onzekerheid verblijfsstatuur,… Hier kan hulpverlening een impact hebben. Hier ligt onze verantwoordelijkheid. Op de traumatische ervaringen hebben we geen vat, maar wel op de dagelijkse stressoren.
Daily Stressors
T 1 - arrival (n=54) n ‘yes’ ( %)*
T2-6 months (n=54) n ‘yes’ (%)*
T 3 - 18 months (n=54) n ‘yes’ (%)*
16.7
29.6
18.5
18.5
22.2
24.1
42.6
48.1
44.4
16.7 16.7 48.1 44.4
42.6 44.4 57.4 55.6
35.2 37.0 51.9 50.0
11.1
18.5
20.4
11.1
24.1
42.6
16.7
31.5
37.0
24.1 25.9 50.0
20.4 46.3 51.9
29.6 50.0 59.3
40.7
55.6
50.0
55.6
63.0
55.6
24.1
24.1
40.7
Social Difficulties in the relationship with adults Difficulties in the relationship with youngsters Difficulties in making friends
Material Insufficient medical care Insufficient housing Insufficient food/clothing Insufficient money Discrimination Hearing people say bad things about myself Feeling of being threatened differently compared to others Feeling that others have prejudices about myself or people of my country/culture
Other Feelings of unsafety No satisfaction with leisure time Feeling uncertain about the future Other difficulties in the family (nonrelational) Difficulties in obtaining legal residence documents Other difficulty
Dus, zowel dagelijkse stressoren als traumatische ervaringen hebben een impact op het emotioneel welzijn van NBMV.
Dagelijkse stressoren
Emotioneel Welzijn
Traumatische ervaringen
Mogelijke leeftijdsspecifieke reacties
Traumatisch spel
(Angst)dromen
Rusteloosheid
Concentratieproblemen
Slaapproblemen
Symptomen van angst
Vermijdingsgedrag
Zindelijkheidsproblemen
Continu aandacht vragen
Terugtrekgedrag
Verzet, boosheid
Hechtingsproblemen
Eetstoornissen
Gebrek aan impulscontrole
Anti-sociaal gedrag
NBMV kunnen heel verschillende reacties tonen, hierbij is het belangrijk om op maat te werken. Emotionele en gedragsproblemen
Depressie – pathologische rouw: omwille van de vele verlieservaringen
Symptomen van posttraumatische stresstoornis: -Intrusiesymptomen: flashbacks, nachtmerries -Vermijdingssymptomen: niet aan trauma willen denken, plaatsen vermijden – bij alle vluchtelingen is er vaak sprake van vermijding. Dit is vaak een normale reactie en blijk van gezonde symptomen omdat het trauma nog niet toegelaten kan worden (vanuit egosterkte, veiligheidsgevoel,…). Dit is in tegenstelling tot onze Westerse hulpverlening waarbij we geloven dat we over het trauma moeten spreken. De vermijdingssymptomen zijn pas problematisch wanneer deze blijven duren en dit problemen veroorzaakt. Het niet kunnen spreken over het trauma is vaak een beschermende strategie. NBMV weet vaak zelf wel wanneer hij er klaar voor is om erover te spreken. -Symptomen van hyperalertheid: waakzaamheid, alertheid, paraat
Angst + angstaanvallen (gelinkt aan het trauma of de verblijfssituatie in België)
Isolement
Gedragsproblemen
Lichamelijke klachten
Parentificatie
Overbetrokkenheid
Normenvervaging
Overleversidentiteit
Gestoorde hechting
Pessimistische toekomstvisie
…
NBMV hebben vooral last van depressie symptomen, symptomen van posttraumatische stressstoornis, angst en lichamelijke klachten. Psychiatrische problemen
Psychotische stoornissen
Schizofrenie
Middelenmisbruik – verslaving (alcohol, drugs, medicatie, gokken,…)
Complex PTSD
Depressie
Veralgemeende angststoornissen
Automutilatie
Suïcide
Agressie naar anderen toe
Persoonlijkheidsstoornissen
…
NBMV hebben vooral last van middelenmisbruik. Maar psychiatrische problematieken zijn minder voorkomend bij NBMV. Die NBMV die wel een psychiatrische problematiek hebben zijn zeer moeilijk toegankelijk en verkeren vaak in zeer problematische situaties.
Continuüm van mogelijke reacties
Normale reacties op abnormale situatie
Emotionele en gedragsproblemen
Psychiatrische problemen
Mate van verstoring van het functioneren op diverse levensdomeinen
De angst, verdriet, verlies, onmacht,.. dat NBMV ervaren zijn eigenlijk normale reacties. Het is pas problematisch indien de jongere niet meer functioneert in bepaalde levensdomeinen (bv. op school, dat/nacht ritme,…). Het risico is wel dat het onderliggend lijden niet meer gezien wordt omdat NBMV goed lijken te functioneren. NBMV zullen weinig zeggen, klappen dicht maar functioneren vaak wel nog. Het is belangrijk om ook aandachtig te blijven bij die NBMV waar het schijnbaar goed gaat.
Diagnostiek?
Problematisch of niet? Dit is een moeilijk onderscheid. Observeer de rouw bij het kind en bekijk de impact binnen de context. Vaak is het de context die problemen veroorzaakt. Het is dan belangrijk om de context aan te pakken en niet de NBMV.
Invloed van context – sociale / sociaal-economische situatie – kritisch – zelfreflectie!
Cross-culturele aspecten: belangrijk om open vragen te stellen. NBMV die over ‘djinn’ (geesten) spreken zijn daarom niet psychotisch. Stel open vragen om de cultuur te begrijpen: hoe kunnen wij jou helpen? Hoe helpen ze jou thuis? Wat gebeurt er dan?... Wat is de betekenis hiervan binnen de eigen culturele context. Maak het afwezige terug aanwezig.
Gebruik van vragenlijsten / screeningsinstrumenten / testen / diagnostische interviews / … (www.centrum45.nl; http://sdqinfo.com)
Verschillende contexten mee betrekken (ouders, thuissituatie, asielcentrum, klas, vrienden, vrije tijd,…)
UITGANGSPUNT: GEWONE KINDEREN IN ONGEWONE SITUATIES NBMV hadden zeldzaam problemen voor de migratie. Het zijn gewone kinderen in ongewone situaties die vele breuken ervoeren. Deze ongewone situaties zorgen voor de problemen, niet het kind intrinsiek.
Coping – veerkracht
Omgaan met, het hoofd bieden aan…
Adequate en inadequate copingstrategieën
Sterk individu- en contextgebonden
Verschillende factoren spelen een rol -
Psychologische factoren (vb: zelfdiscipline)
-
Biologische factoren (vb: intelligentie)
-
Sociale factoren (vb: sociale steun)
NBMV hebben vaak zelf veel intrinsieke veerkracht. Er zijn ook verschillende copingstrategien. In interviews gaven de jongeren verschillende elementen aan die hen helpen om in België verder te kunnen gaan met hun leven. School vormt voor de meeste jongeren een heel belangrijke deel van hun leven en een belangrijke opening naar de toekomst toe. Een daginvulling en ‘gewoon kind kunnen zijn’ zijn erg beschermende factoren. Hierbij is het belangrijk dat niet alle NBMV in 1 klas zitten, dit zorgt voor segregatie. Laat het kind gewoon kind zijn, in een gewone klas, net als alle andere kinderen. Verder zijn ook sociale relaties heel belangrijk, zowel relaties met begeleiders als relaties met vrienden en in bepaalde gevallen ook met familieleden. Hierbij zijn zowel contacten binnen de eigen gemeenschap als een Belgisch netwerk erg beschermend. Hoe breder het netwerk hoe beter. Binnen dit aspect kan hulpverlening ondersteuning bieden, bv door buddywerking. Niettemin blijft het voor de meesten geen gemakkelijke opdracht om hier in België te verblijven. What makes you happy? At school. So, you are glad if you can study? Yes, and if I could see my family once again. Ik wist niet dat het zo moeilijk zou zijn, ik wist dat het een beetje moeilijk zou zijn, maar niet zoals dit. To be with people that are there for me, people that I love. To be with people that I understand and that understand me. Eén van de moeilijke elementen voor deze jongeren is de onzekerheid die ze hebben in verband met de toekomst en of het überhaupt wel mogelijk zal zijn om deze toekomst, waar zij zelf heel hoge verwachtingen en dromen rond hadden, in België te realiseren. Deze onzekerheid weegt voor bijna alle jongeren bijzonder zwaar. Yes, I would like to stay here for ever. If I have papers, if I have no papers, I also can stay, but this is very difficult to stay without papers. What is your greatest wish? To realize my dreams and to regain my life. Ik wil goede papieren hebben. Dat is waarom school zo belangrijk is. Ik moet echt goede papieren hebben.
Daarnaast is het gemis van hun ouders en ook van hun land van herkomst voor veel van deze jongeren bijzonder zwaar om te dragen, maar dit gemis blijft ook vaak onuitgesproken. Velen zijn één of beide ouders verloren en weinig jongeren hebben terug contact kunnen opnemen met hun ouders. Die afwezigheid, gecombineerd met het verblijf in een totaal vreemd land, maakt het voor de meeste jongeren erg zwaar. Hulpverleners en voogden zijn vaak terughoudend om de biologische ouders bespreekbaar te stellen. Maar het gemis is er al. We kunnen het nooit invullen maar het erkennen van het gemis is zeer belangrijk. We geven erkenning voor het afwezige. Tot, tot een jaar geleden, het was heel mooi, alles was nieuw voor mij, maar na een jaar begon ik mijn familie te missen, daarom haat ik het nu om hier te zijn en vraag ik me af “Waarom ben ik hier?” But I miss my mama. This is the most important thing. This makes me unhappy. I try to make myself happy through not thinking about my mum. Ik denk er nog steeds heel veel aan, maar ik probeer het te vergeten, omdat ik me wil concentreren op de toekomst, probeer ik het verleden te vergeten.
2. KADERS 1. Balkmetafoor (zie ook Métraux)
Balk= draagkracht
Noot= kwetsbaarheid, deze kan zorgen voor een barst in de draagbalk
Blokken= stressoren
Barst= symptomen
Stutbalken= ondersteuning
Bij NBMV zijn de blokken heel groot die de draagkracht onder druk zetten. Vaak focust de hulpverlener op de blokken en probeert deze lichter te maken. Maar aan deze blokken (bv gemis ouders, trauma) kunnen we weinig doen. Dit zorgt voor frustratie en machteloosheid bij de hulpverlener. Het is belangrijk om deze blokken wel te erkennen, bespreekbaar te stellen, zonder ze te willen op te lossen. We gaan samen met de NBMV in de pijn zitten en niet onmiddellijk op zoek gaan naar verlichting. ‘Ik vind het niet ok wat er met jou gebeurd is. Wat zou jou helpen om ermee om te gaan?’ Het is belangrijk dat we focussen op de steunbalken in de plaats van op de lasten. We proberen de jongere zelf sterker te maken om zijn eigen blokken te kunnen dragen. Dit is wel moeilijk voor de hulpverlener want dit betekent een loslaten en toelaten van de pijn. Je kan op verschillende niveaus werken van de steunbalken: Sociaal (vb. school, sociaal netwerk), individueel (vb. talenten, taal snel leren) of maatschappelijk (toegankelijkheid). Maak een menselijke verbinding! Vb. kijk in je eigen migratieverhaal, je eigen moeilijke momenten en durf deze in gesprek te brengen.
2. Veerkrachthuis
VAARDIG HEDEN
ZELF-
HUMOR
WAARDE
ZINGEVING
GEDRAGENHEID
De gedragenheid is het fundament: ik mag er zijn en ik mag er zijn zoals ik ben. Bij NBMV staat dit fundament sterk onder druk. De ouders sturen de jongere weg, er is een sterk afwijzingsgevoel, ook al kan de NBMV dit rationaliseren. (zie documentaire: into the arms of strangers) Bovendien staat de maatschappij niet te springen om vluchtelingen te ontvangen. Er is ook veel discriminatie. Dit alles zet de gedragenheid en dus ook de veerkracht onder druk. Zingeving: wat is het doel van mijn leven? Ook dit onderdeel staat onder druk bij NBMV waardoor de veerkracht om om te gaan met moeilijkheden daalt. Vb. een slecht rapport zal een zeer nefaste invloed hebben op het emotioneel welzijn.
Herstel van verbondenheid
Migratie zorgt voor breuken & discontinuïteit, voor doorbreken van verbondenheid
Herstel van verbondenheid en zorgen voor continuïteit via: Creëren van continuïteit in materiële zaken – materialiseren (fotoboekje, rapporten bijhouden,…) : maak een materiële neerslag van hun leven Maken van verbindingen met het verleden, met culturele achtergrond en opvoedingspraktijken Hoe zou je mama je helpen? Hoe ging je thuis slapen? Hoe deed je dat vroeger? Wat hielp toen? Dit ook materialiseren: wat geeft je hetzelfde gevoel als je moeder? Bv. dekentje, knuffel, t-shirt van moeder,… wat biedt troost? Levenslijn – Tree of Life - … = materialiseren van het leven van NBMV Zorgen voor continuïteit in leefcontext en sociaal netwerk
Herstel van sociale verbondenheid (1)
Migratie zorgt voor destructie van sociale verbondenheid
Herstel van sociale verbondenheid: Ondersteunen van positieve relaties (school, voogd, asielcentrum, peter-meter, buddy, pleeggezin, peers, etnisch-culturele communities,…) Creëren van netwerk, formeel en informeel Technieken: -
Genogram Team of life: eigen voetbalteam tekenen: wie is de keeper, aanvaller, verdediger, scheidsrechter, publiek,… => social network uittekenen + wie helpt jou? Tree of life: eigen levensboom tekenen: wortels, stam, vruchten (wie helpt jou), wat zijn de stormen die je bos doen waaien,… => protectieve versus destructieve factoren Doos van jezelf
Voorbeeld genogram:
Voorbeeld tree of life:
Voorbeeld team of life:
Netwerkvorming
Onthaalgezin/peter-meter Familie Vrienden, sociaal netwerk Voogd
ouders
Ruimere gemeenschap JONGERE
Andere Diensten
School
Voorziening, pleeggezin, BZW
CLB
Vele actoren zijn belangrijk in het leven van een NBMV! Iedereen heeft een eigen duidelijke rol. Het is daarbij belangrijk om contexten uit elkaar te halen zodat ook gezonden elementen kunnen groeien en blijven bestaan. Bv. loopt moeilijk in de leefgroep, niet nog eens bespreken op school.
Herstel van sociale verbondenheid (2)
Herstel van sociale verbondenheid met familie: Loyaliteit – geheim Migratieproject – ‘geven’: wat kan gegeven worden aan de familie in herkomstland? Bespreekbaar stellen – temporiseren, tijd geven Contactname Gezinshereniging : uitdagend! Verschillende acculturatieprocessen bij verschillende gezinsleden, lange tijd afstand, nood aan herstel.
“Re-Membering”= terug lid worden van iets, samenleving, contact met familie die er niet is + continuïteit, herinneringen vasthouden Werken met NMBV met een verstandelijke beperking: zie De Bee Eric
Rouw – afwezigheid Aanwezig maken (materialiseren) (dekentje, foto, tekening,…) Herinneringsdoos, mijn hemel, kaars, afscheidsritueel, zorgenpopjes (zorgen uiten, kan je ook samen maken), doos vol gevoelens,… Verbinding – continuïteit: hoe troosten, welk advies,…
Rol van de school in de ondersteuning van vluchtelingenkinderen Rationale voor actieve rol van de school:
bevorderen van psychosociaal welbevinden –
migratieverhaal van georganiseerd geweld & kwetsbare positie in gastsamenleving
–
beperkte zorgparticipatie in de doelgroep
ondersteunen van positieve interculturele relaties –
toenemende interetnische spanningen in multiculturele samenleving
–
ondersteunen van adaptieve integratietrajecten
Signaalfunctie & vroegdetectie, m.i.v. collaboratieve zorgnetwerken
Opvolgen van schoolse trajecten & doorstroming vanuit OKAN
Actief partnerschap met ouders/andere actoren
Herstel van sociale verbondenheid op school
Signaalfunctie, vroegdetectie & collaboratieve zorgnetwerken
School als primaire actor in vroegtijdige detectie van psychosociale problemen
Sensitiviteit bij schoolse actoren: impact van traumatisering & asiel op schoolse en relationele functioneren
Uitbouw van zorgnetwerk voor adequate doorverwijzing
School als forum voor multi-actor zorgoverleg
Opvolgen schoolse trajecten & doorstroming vanuit OKAN
Schoolloopbanen vluchtelingenkinderen & -jongeren: verhoogde instroom in technisch en beroepsonderwijs?
Mogelijkheden re-oriëntering?
Uitbouw cultureel valide assessment instrumentarium
Actief partnerschap met ouders/actoren
Interactie gezins-/leef- en schoolcontext: afstand
Positie ouders: •
vrees voor discriminatie & stereotypering
•
school als forum voor dialoog over globale politieke processen?
Sensitiviteit bij schoolse actoren: betekenis van schoolloopbaan in migratiegeschiedenis
Culturele betekeniswereld van opvoeding & ouderschap
Herstel van sociale verbondenheid op school
Sociale relaties op school als vehikel van herstel
Rol van de gastsamenleving
•
plaats voor het verhalen van gedwongen migratie
•
ombuigen van maatschappelijke exclusie & klimaat van wantrouwen
Integratie van preventieve zorgprogramma’s in concrete klaspraktijk •
verhalen van gedwongen migratie
•
culturele identificaties & interculturele relaties
3. CASUSSEN
CASUS van deelnemer Belang samenwerking tussen verschillende diensten en continuïteit verzorgen!
CASUS 1 Mohammed is een Syrische jongen van 9 jaar. Zijn ouders en een broer en zus van Mohammed verblijven in Turkije. Eerst verbleef Mohammed bij hen, maar omdat de ouders weinig toekomstperspectieven zagen, stuurden ze hun jongste zoon met een kennis naar België. Mohammed heeft dagelijks contact met zijn ouders via GSM. In het opvangcentrum gaat het met Mohammed na enkele weken steeds slechter (automutilatie, nachtmerries, niet meer eten,…). Op school stellen zich weinig problemen. Over zijn familie en verleden wil hij niet praten.
Samen dingen doen: spelen, wandelen, voetballen
Muziek beluisteren – steeds wat verder naar eigen land toe
Tekenen: tree of life
Toevallig contact met moeder – moeder gaf toestemming om te spreken
CASUS 2 Mustafa is 15 jaar en komt uit Afghanistan. Hij heeft in zijn land veel geweld meegemaakt in zijn kindertijd. Zijn beide ouders zijn overleden. Zijn oudere broer heeft het geregeld om Mustafa naar België te sturen. Mustafa heeft geen andere broers of zussen. Na een kort verblijf in een opvangcentrum gaat Mustafa alleen wonen in een LOI. Hij heeft vaak flashbacks en wordt geplaagd door nachtmerries. Hij kan zich moeilijk concentreren op school en dit heeft een negatief effect op zijn schoolwerk. Op andere terreinen is duidelijk te merken dat Mustafa boven gemiddeld intellectueel begaafd is.
Rouwverwerking
Gemis in de relatie met voogd
CASUS 3 Juliette is 10 jaar en komt uit Rwanda. Ze verloor haar ouders toen ze drie was en werd daarna nog twee keer door een tante verworpen (waaronder ‘opgestuurd’ naar België). Na een verblijf van anderhalf jaar in een opvangcentrum gaat ze naar een pleeggezin, waar ze heel veel weerstand biedt tegen de hechting met de pleegouders, in die mate dat het in vraag gesteld wordt of dit de goede opvangcontext is voor haar. Juliette heeft zelf HIV/aids
Therapeutische sessie
Praten – bij doorvragen: uiteenvallen, weinig ego-sterkte duidelijk
Loslaten
CONTACTGEGEVENS SPREKER Ilse Derluyn Vakgroep Sociaal Werk & Sociale Pedagogiek CESSMIR Universiteit Gent H. Dunantlaan 2 9000 Gent Tel: 09 264 64 02 GSM: 0472 92 04 09 E-mail:
[email protected]
