Verslag orbitateam 2005
Academisch ziekenhuis Paramaribo Suriname 21 januari 2005 t/m 11 februari 2005
WAMA * Project Suriname
door M.L.Sminia
* W O R LD W I D E A C CE S S TO M E DI C AL A DV A NC ES
Medio 2004 was het zover! Voor de tweede keer zou er een orbitateam naar het Academisch Ziekenhuis Paramaribo afreizen voor een medische missie. Na intensief e-mail en telefoon contact met Anne Marie Bueno de Mesquita, oogarts in Paramaribo, bleek dat er genoeg patiënten waren om een missie uit te gaan voeren. Het ging dus door! Onder de bezielende leiding van onze captain Peerooz Saeed, vertrokken we op 21 januari 2005 naar Suriname. Maar niet nadat we veel energie in de voorbereidingen hadden gestoken. Er moesten allerlei spullen verzameld worden; instrumenten voor de operaties, medicijnen, boeken, onderwijsmateriaal, bruikbare spullen die in het AMC worden weggegooid, maar in Suriname nog zeer welkom zijn. Van alle kanten werd materiaal aangesleept. Zo gebeurde het dat we de dag voor ons vertrek nog met twee afgeladen auto’s op zoek waren naar een Cargo bedrijf ergens (?!) in de buurt van Hoofddorp. De sterren moeten ons goed gezind zijn geweest, want net op tijd, en zonder al te veel kosten, hebben we de spullen af kunnen leveren en uit kunnen zwaaien. Nadat we vervolgens onze eigen tassen hadden gepakt, inclusief klamboes, anti muggen spray, genoeg luchtige kleding, slingers voor de jarigen en toch ook nog wat representatieve kleding, je weet maar nooit waar je terecht komt, verzamelden we op 21 januari bij de balie van Surinam Airlines. Nog geen 10 uur later passeerden we, het meest onschuldig ogende lid van het orbitateam achter een kar vol met dozen oogdruppels, zonder moeite de grens en konden we met de eerste Parbo in de hand proosten op alle goeds voor onze missie. Hier volgt een verslag over Suriname en onze werkzaamheden, waar we allemaal met heel veel plezier en met bijzondere herinneringen aan terug denken. Switi Sranan…..
Orbitateam 2005
Peerooz Saeed Sylvie Vandelanotte Yoav Vardizer Marije Sminia
orbitaspecialist AMC fellow orbita AMC fellow orbita AMC, ocularist oogarts in opleiding AMC
2
I. Suriname; geschiedenis en politieke situatie Geschiedenis In 1593 werd Suriname door de Spanjaarden in bezit genomen, maar al snel weer verlaten. Ook Nederlanders stichtten er een vestiging, die echter evenmin stand hield. Na 1650 vestigde een groep Engelse kolonisten uit Barbados zich met succes aan de Surinamerivier. In 1667 telde hun kolonie 175 plantages en ruim 4000 kolonisten en slaven. In 1667 veroverden de Zeeuwen onder leiding van Abraham Crijnssen Suriname en na de Vrede van Breda (einde van de tweede Engelse oorlog) konden zij Suriname in bezit houden. In het Verdrag van Breda werd vastgelegd dat de Nederlandse kolonie Nieuw Nederland (het huidige New York), geruild zou worden met het destijds Britse Guyana, een gebied dat overeen stemde met het huidige Suriname en Guyana. Dit gebied werd het zogenaamde Nederlands Guyana. Nederlands Guyana werd in 1815 nog eens verdeeld in Suriname, dat in Nederlands bezit bleef, en het huidige Guyana, dat een Britse kolonie werd. In 1682 droeg de provincie Zeeland de kolonie over aan de West-Indische Compagnie (WIC) De van de plantages afkomstige Surinaamse koffie en suiker werden op de Nederlandse markt verkocht. Nederlandse beleggers hebben tussen1751 en 1773 meer dan 60 miljoen in Suriname geïnvesteerd. In 1773 maakte een crisis op de Amsterdamse beurs een plotseling einde aan de kapitaaltoevoer naar Suriname. Veel planters hadden te veel geleend en konden de rentebetalingen en de aflossing niet voldoen en waren verplicht hun plantages te verkopen aan de geldschieters in Nederland. In 1863 werd de slavernij in Suriname afgeschaft en in 1873 werden de ex-plantageslaven echt vrij. Om het tekort aan arbeidskrachten op te vangen werden vele plantages samengevoegd. In 1862 telde Suriname 216 plantages, in 1913 nog 79. Hoewel deze vorm van landbouw steeds minder economische betekenis kreeg, bleef de koloniale politiek gericht op de bevordering van deze sector. De overheid voerde ruim 30.000 Brits-Indiers naar Suriname en ruim 33.000 Javanen, die zich voor hun verscheping hadden verplicht voor de duur van vijf jaar op de plantages te werken, waarna ze naar huis konden terugkeren. Ongeveer tweederde van de Indiase en Javaanse contractarbeiders keerde overigens niet naar huis terug, maar vestigden zich in de kolonie, nadat de koloniale overheid na 1890 het bezit van kleine percelen voor de voedsellandbouw begon te bevorderen. Verhalen over Suriname in de tijd van de slavernij en contract arbeiders op zoek naar ‘el dorado’ zijn prachtig beschreven in de boeken van Cynthia Mc Leod. In 1954 verkreeg Suriname een semi-autonome status binnen Koninkrijksverband. Op 25 november 1975 werd Suriname onafhankelijk. Gouverneur Ferrier, premier Den Uyl en Koningin Juliana ondertekenden het verdrag. Sindsdien is de officiële benaming Republiek Suriname In februari 1980 kwam een oud conflict tussen regering en beroepsmilitairen over de oprichting van een vakbond tot uitbarsting, wat uitliep op een militaire staatsgreep. De burgerregering verdween en de Nationale Militaire Raad (NMR) nam de macht over.
3
In de volgende jaren kende Suriname regeringen van verschillende signatuur. Een dieptepunt vormden de decembermoorden van 1982, waarbij vijftien prominente oppositieleden werden geëxecuteerd. Door de politieke onvrijheid, de almaar verslechterende economische situatie en het ontstaan van een guerrilla onder leiding van Ronnie Brunswijk in de binnenlanden zagen de militairen zich gedwongen met de oude politieke partijen in overleg te treden. Dit leidde tot het referendum en de verkiezingen van 1987, die de oude partijen weer in het kabinet brachten Vanaf 1987 kwam het overleg met Nederland over het hervatten van de ontwikkelingshulp weer op gang. Maar in 1990 werd de inmiddels hervatte hulp opgeschort na een nieuwe staatsgreep, door militairen, op kerstavond. Ronald Venetiaan werd in september 1991 tot president gekozen en vormde met leden van Nieuw Front een regering die een grotere toenadering tot Nederland zocht. In juni 1992 tekenden Nederland en Suriname een vriendschapsverdrag. Hiermee kwam ook een protocol tot stand over de besteding van de 1, 3 miljard gulden die Suriname nog krachtens een verdrag uit 1975 van Nederland tegoed had. Beide staten spraken af vooral de georganiseerde grensoverschrijdende misdaad aan te pakken. In 1994 was er grote sociale onrust vanwege de uit de hand lopende inflatie (meer dan 300% op jaarbasis), die vooral de salarissen van overheidspersoneel uitholde. Nieuwe hulptoezeggingen van Nederland bleven uit, door onenigheid over het economische herstelprogramma. Ook 1995 stond in het teken van pogingen van de regering om te komen tot een economisch saneringsprogramma. Bij de parlementsverkiezingen van mei 1996 verloor het Nieuwe Front (NF), een coalitieverband van vier partijen, en raakte het de meerderheid in het parlement kwijt. De NPD van Bouterse was een van de grote overwinnaars. Door het uiteenvallen van de NFcoalitie kon Jules Wijdenbosch bij de presidentsverkiezingen van september oud-president Ronald Venetiaan verslaan. In augustus 2000 werd de huidige president Venetiaan gekozen. De volgende verkiezingen staan gepland voor mei 2005. Staatsvorm constitutionele democratie. De grondwet dateert van 30 september 1987. Normaliter worden eens per vijf jaar landelijke parlementsverkiezingen gehouden. Suriname heeft een éénkamerparlement, de Nationale Assemblee. De Nationale Assemblee kiest de president. Het ministerskabinet wordt door de president samengesteld. In bijzondere gevallen komt de Volksvergadering bijeen; deze bestaat uit 869 leden uit alle lagen van de bevolking. Defensie Suriname bezit het 'Nationale Leger', dat tevens een bescheiden marine- en luchtmacht omvat. Oproepbaar en getraind: circa 70.000 man. Voor civiele ordehandhaving: de burgerlijke politie. Rechtssysteem Het rechtssysteem is gebaseerd op het Nederlands juridisch systeem.
4
Internationale conflicten - Tussen de rivieren de Litani en de Marowijne ligt een gebied dat wordt betwist tussen Suriname en Frans-Guyana; - Tussen de rivieren de Nieuwe Boven-Corantijn en de Kuruni/Sipaliwini ligt een gebied dat wordt betwist tussen Suriname en Guyana. Bovendien beschouwt Suriname de linkeroever van de Corantijn als grens, terwijl Guyana het midden van de rivier als grens beschouwt. Een oplossing van dit laatste geschil is urgent geworden door olievondsten in de monding van de Corantijn. Het geschil zal in de loop van 2004 worden voorgelegd aan het zeerechttribunaal (ITLOS) in Hamburg. - Illegale drugshandel: Suriname wordt beschouwd als doorvoerland van illegale drugs vanuit Zuid-Amerika naar Europa en Brazilië, met name cocaïne uit Colombia. - Illegale wapenhandel: Suriname wordt beschouwd als doorvoerland voor wapens-voor-drugs transacties, met name vinden transacties plaats met de Columbiaanse rebellenbeweging FARC. Internationale betrekkingen Suriname is op 4 juli 1995 lid geworden van de CARICOM (de economische gemeenschap van Caribische staten). Transport - Vervoer door de lucht: 1 internationale luchtvaartmaatschappij, de SLM (Surinaamse Luchtvaart Maatschappij) 1 internationale luchthaven: Johan Adolf Pengel International Airport (Zanderij) 4 vliegvelden met verharde landingsstrips 41 vliegvelden met onverharde landingsstrips - Treinvervoer: Suriname bezit de restanten van de voormalige Lawaspoorweg (enkelvoudig spoor) van Onverwacht naar Brownsberg (oorspronkelijk van Paramaribo naar Dam), die sinds de jaren 1980 niet meer in gebruik is, plus de spoorlijn van Apoera naar het Bakhuisgebergte (100 kilometer 'van nergens tot nergens'), aangelegd in 1976, welke nooit in gebruik genomen is. Vrijwel al het rollend materieel is verroest of doorverkocht. - Vervoer over de weg: Verharde wegen: 1178 km (1996) Onverharde wegen: 3352 km (1996) Men rijdt er links, net zoals in het Verenigd Koninkrijk. - Vervoer over het water: Dit is voor Suriname de belangrijkste transportmogelijkheid. In totaal is er 1200 km aan bevaarbare waterwegen Havens: Albina, Moengo, Nieuw-Nickerie, Paramaribo, Paranam en Wageningen.
Bevolking De bevolking vertoont een grote etnische verscheidenheid als gevolg van de gevoerde koloniale arbeidspolitiek tot instandhouding van de plantagelandbouw. De sociale structuur van Suriname werd in sterke mate beïnvloed door het gebrek aan contacten tussen de verschillende bevolkingsgroepen. De slavenemancipatie van 1863 had tot gevolg, dat een groot deel van de oorspronkelijk uit Afrika afkomstige bevolking de plantagelandbouw de rug
5
toekeerde en zich richtte op werk in de bos- en mijnbouw en in de dienstensector. Hun plaats in de landbouw werd ingenomen door de Hindoestanen en de Javanen. De bevolking is geconcentreerd in de kuststreek, daar woont ca. de helft in een straal van 35 km rondom Paramaribo. Groot-Paramaribo heeft ca. 200.000 inwoners (totaal aantal inwoners van Suriname ca. 400.000). De enige andere grote plaats is Nieuw Nickerie (ca 40.000 inwoners). De resterende bevolking woont in kleine nederzettingen langs de kust en langs de rivieren Er worden in Suriname ongeveer 20 talen gesproken. De officiële taal is het Nederlands. Het Surinaams of Sranantongo ontwikkelde zich reeds vroeg tijdens de slaventijd als creoolse taal. Het 'Sranan' is te onderscheiden van de door de Bosnegers gesproken talen zoals het Saramakaans en het Aukaans. De Indianen spreken verschillende Indiaanse talen. De in de 19de eeuw gearriveerde contractarbeiders brachten het Hindi, Javaans en Chinees. De omgangstaal tussen de groepen is het Sranantongo. Surinaamse vlag
Groen symboliseert vrijheid; Rood symboliseert vernieuwing, liefde en progressiviteit; De ster symboliseert eenheid, opoffering, eensgezindheid en gerichtheid op een gouden toekomst. Surinamers in Nederland In Nederland leven ca. 350.000 Surinamers, waarvan velen na de onafhankelijkheid, na de militaire coup van 1980 of na de Decembermoorden van 1982 uit Suriname vertrokken. Voor de Surinaamse samenleving betekende deze uittocht een gevoelige aderlating: onder de emigranten was veel geschoold kader en slechts een handjevol daarvan kwam later terug. Dit had een enorme remmende werking op velerlei gebied (braindrain). II. Gezondheidszorg in Suriname Gezondheidszorg Het is moeilijk een volledig overzicht te geven van de gezondheidszorg in Suriname. Er zijn een groot aantal zorgaanbieders waarvan de belangrijksten zijn; De medische Zending, de Regionale Gezondheidsdienst, de particuliere huisartsen en de ziekenhuizen. Paramaribo heeft 4 ziekenhuizen; het Academisch Ziekenhuis (AZP), het particuliere Diakonessenziekenhuis, ’s Lands Hospitaal en het particuliere St Vincentius Ziekenhuis. Nieuw Nickerie heeft ook een ziekenhuis. Bewoners van de 400 km lange en 50 km brede kuststrook van Suriname kunnen eerstelijns gezondheidszorg krijgen van de Regionale Gezondheidsdienst, van particuliere huisartsen of van particuliere huisartsen die ingehuurd zijn door bedrijven voor de werknemers en hun familie.
6
Het binnenland wordt van medische zorg voorzien door de medische zending. Momenteel zijn er 46 poliklinieken operationeel in het binnenland, die met elkaar en met het Diakonessenhuis in Paramaribo in verbinding staan. Historisch ontvangt de bevolking van het binnenland gratis gezondheidszorg. Derdelijns gezondheidszorg kan afhankelijk van de aanwezige expertise (op kleine schaal) aangeboden worden in de ziekenhuizen. Veel derdelijns behandelingen vinden plaats in het buitenland. Verder zijn er regelmatig medische missies uit het buitenland om in Suriname derdelijns behandelingen te verrichten. Een uitgebreid verslag over de gezondheidszorg in Suriname is te vinden op http://www.ru.nl/niih/stpl-sr.htm onder Gezondheidszorg in Suriname Gegevens over de levensverwachting, kindersterfte en sterftecijfers in verschillende landen kunnen worden gevonden op de website van de WHO; www.who.int/country .
III. Oogheelkunde in het Academisch Ziekenhuis Paramaribo Er zijn 5 oogartsen werkzaam in het AZP. Momenteel worden er 3 arts assistenten opgeleid tot oogarts. De opleiding tot oogarts duurt 5 jaar. De vooropleiding is vergelijkbaar met die in Nederland en bestaat uit een doctoraal opleiding en co schappen. Iedere afgestudeerde arts moet een bepaalde periode in dienst van de overheid werken. Daarna kan begonnen worden met een specialisatie of kan men zich vestigen als particulier huisarts. Anderhalf jaar van de opleiding tot oogarts moet in heb buitenland worden gevolgd (meestal Nederland of België). (Gedurende een aantal maanden per jaar is er een Nederlands/ Surinaamse oogarts werkzaam in een privé kliniek in Paramaribo voor het verrichten van phaco emulsificaties en refractiechirurgie.) Iedere spreekkamer op de polikliniek beschikt over een goede spleetlamp met applanatietonometer, een Javal keratometer, een projectiesysteem voor visusmetingen en een lenzendoos voor refractiemetingen. Verder is er een laserapparaat voor retinale laserbehandelingen, een YAG laser, een fotocamera voor fluoresceinefoto’s, en een (niet goed functionerende) auto refractie meter. Op de polikliniek is een behandelkamer voor kleine verrichtingen. De spreekuren worden ondersteund door verpleegkundigen. De verpleegkundige werkzaamheden bestaan uit o.a. verbanden aanleggen, druppelen, assisteren bij verrichtingen, hechtingen verwijderen. De verpleegkundigen van de polikliniek assisteren ook bij operaties op de operatiekamer. De klinische afdeling oogheelkunde beschikt over 20 bedden (AZ totaal ±400 bedden). Praktisch alle operaties die op de operatiekamer worden verricht vinden plaats in een klinische setting. Er is goede anesthesiologische kennis aanwezig. De oogheelkundige operatiekamer beschikt over een operatiemicroscoop voor cataractextracties, trabeculectomieën en andere oogheelkundige ingrepen.
IV. Medische missie orbitateam 2005
7
De oogartsen in het AZP zijn opgeleid en werkzaam als algemeen oogartsen. Er is te weinig ervaring aanwezig voor het verrichten van een aantal derdelijns behandelingen. Het gaat hier met name om achtersegmentschirurgie, corneatransplantaties en orbita chirurgie. In 2003 is er ook een orbitateam naar het AZP geweest. De oogartsen in het AZP hebben sinds die vorige missie, patiënten ‘verzameld’ voor de missie van 2005 Medische verrichtingen In totaal waren er 88 patiënten verzameld. Alle patiënten hadden al een poliklinische afspraak gekregen op de eerste twee dagen van de missie. In twee spreekkamers werden alle patiënten gescreend en er werd besloten of er wel of niet geopereerd moest of kon worden. In totaal werden er 53 patiënten op de lijst gezet voor een operatie (zie bijlage 1). Bij ongeveer 10 patiënten was er een aanpassing van een oogprothese nodig. Bij deze patiënten werd een advies opgesteld voor de lokale oculariste (zie verderop). Bij de overige patiënten kon worden afgezien van een operatie of was het beter de operatie uit te stellen/ af te wachten. De 53 operaties werden uitgevoerd in 12 operatiedagen. Drie kwart van de operaties werd uitgevoerd onder algehele anaesthesie. Onderwijs De oogartsen in het AZP werken samen met een particuliere oculariste (iemand die oogprotheses maakt en aanpast). Erica Groet, oculariste en lid van orbitateam 2003, heeft tijdens de vorige missie een tandtechnica opgeleid om oogprotheses te maken. Een van de leden van het orbitateam 2005, Yoav Vardizer, is naast oogarts ook ocularist en heeft een dag meegekeken in de praktijk van deze oculariste. Tijdens deze dag heeft hij haar aanvullende adviezen en aanwijzingen kunnen geven over het maken en aanpassen van protheses. Het orbitateam 2005 heeft twee gastcolleges gegeven aan studenten van de medische faculteit. Onderwerpen waren anatomie van de orbita, ptosis en traanwegen. Dit leidde tot goede interactie. Peerooz Saeed heeft een overview van het vak ‘orbitachirurgie’ gegeven voor de medische staf van het hele AZP. Hierin benadrukte hij de raakvlakken en het belang van samenwerking met andere vakken/ specialisten. Tijdens en na het opereren werd er tijd genomen om met de oogartsen/ oogartsen in opleiding moeilijkheden en technieken te bespreken. De operaties werden uitgevoerd door Peerooz Saeed, één van de andere leden van het orbitateam en één van de oogartsen/ oogartsen in opleiding uit het AZP.
V. Doelstellingen en evaluatie Doelstellingen van de stichting WAMA: Doel 1 : Medische praktijk De diensten worden geleverd in de vorm van opleidingen van medisch personeel. Deze opleiding vindt op verschillende manieren plaats. Een van de beoogde methodes is het ter 8
plaatse behandelen van patiënten waarbij tegelijkertijd kennisoverdracht wordt gerealiseerd, men denke bijvoorbeeld aan het gezamenlijk uitvoeren van chirurgische operaties of het opzetten van medische protocollen. Daarnaast biedt zij de faciliteiten en instrumenten om deze behandelingen mogelijk te maken. Verder maakt zij voor het locale medische personeel trainingen mogelijk in dié landen die wel de kennis van geavanceerde geneeskunde beschikbaar hebben. Doel 2: Wetenschappelijk onderzoek Het bedrijven van geavanceerde geneeskunde zonder wetenschappelijk onderzoek is onmogelijk. In veel landen zijn zelfs geen epidemiologische gegevens over diverse ziektebeelden bekend. Een van de doelstellingen van Stichting WAMA is dan ook het adviseren of opzetten van een infrastructuur voor wetenschappelijk onderzoek, zowel op epidemiologisch als op klinisch vlak. Doel 3: Onderwijs Stichting WAMA werkt naast directe kennisoverdracht ook aan het verbeteren van infrastructuur op het gebied van onderwijs en scholing binnen de medische sector. Enerzijds ter realisatie van continuïteit in de beoogde kennisoverdracht, anderzijds om het effect van de samenwerking te optimaliseren. De medische missie van orbitateam 2005 vond plaats in het kader van ‘het uitzenden van medische teams, bestaande uit vrijwilligers, naar geselecteerde regio’s en landen voor het plaatselijk uitvoeren van operaties c.q. behandelen van patiënten, met als uiteindelijk doel het overbrengen van hun kennis en kunde’. Is er aan bovenstaande doelstellingen voldaan? Suriname is een land waar de medische opleiding en praktijk goed georganiseerd zijn en continuïteit bieden. De reguliere oogheelkundige zorg is goed gedekt. Op het gebied van tertiaire gezondheidszorg kunnen medische missies goed worden ingezet. Door de kleine populatie in Suriname kan de behoefte aan electieve orbitachirurgie bijna volledig gedekt worden door eens in de twee jaar een dergelijke missie uit te voeren. De nazorg kan door de lokale oogartsen geboden worden. Tijdens onze missie is er voldaan aan kennisoverdracht, zowel praktisch als theoretisch op het gebied van orbitachirurgie. Een aantal orbita operaties kan nu zelfstandig door de oogartsen van het AZP verricht worden. Recent is er door de oogartsen in het AZP een epidemiologische studie naar het voorkomen van diabetische retinopathie bij de verschillende bevolkingsgroepen opgezet. Deze studie zal bruikbare gegevens opleveren. Een medische missie is te kort om grote studies op te zetten, maar dergelijke epidemiologische studies zijn met weinig middelen uit te voeren en maken inzichtelijk waar behoeften en hiaten in de gezondheidszorg liggen. Het onderwijs in Suriname is goed georganiseerd. Ook hier hebben wij een bijdrage kunnen leveren door specialistische kennis over te dragen.
VI. Toekomst Na twee succesvolle missies aan het Academisch Ziekenhuis Paramaribo kan voorzichting geconcludeerd worden dat er een goede basis is gelegd. Een aantal orbita ingrepen kunnen zelfstandig worden uitgevoerd door de lokale oogartsen. Voor de gecompliceerde operaties
9
zal een missie, in de huidige opzet, eens in de twee jaar toereikend zijn. Er is een uitstekende samenwerking met en organisatie door de lokale oogartsen. Dit laatste is de basis van het succes, en hopelijk zal het ook in andere landen mogelijk blijken een dergelijke samenwerking tot stand te brengen. Inmiddels is Peerooz Saeed, samen met de stichting WAMA en Anne Marie Bueno de Mesquita begonnen aan de organisatie van een internationaal onderwijs symposium in Paramaribo. Hierbij zal de nadruk komen te liggen op de algemene oogheelkunde, maar ook op de mogelijke samenwerking op superspecialistisch gebied van de landen die lid zijn van de CARICOM. Dit symposium is gepland voor november 2006.
10
