Verslag Onderwerp
Verslag burgerbijeenkomst Houtstook Datum behandeling OIM
5 november 2013 Kenmerk
OIM-2013/261171 Voorzitter
Mr. P.J. Biesheuvel Secretaris
M.V. Deuss
Inleiding De staatssecretaris van het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) heeft de afgelopen tijd aardig wat signalen gekregen van bezorgde burgers, die last ondervinden van houtstook in hun nabije omgeving. Deze brieven zijn allemaal beantwoord, maar het ministerie van IenM wilde nog iets meer doen. Zij heeft het Overleg Infrastructuur en Milieu (OIM) gevraagd om een tweetal bijeenkomsten te organiseren. Allereerst wil OIM een beeld krijgen van de problemen die mensen ondervinden op het gebied van houtstook. Over welk probleem hebben we het nou precies? Om deze vraag te kunnen beantwoorden heeft zij individuele burgers uitgenodigd om met elkaar over deze vraagstelling te discussiëren. Het doel van de eerste bijeenkomst is dus om de probleemstelling goed scherp te krijgen. Deze bijeenkomst is op twee fronten uniek voor het OIM. Allereerst omdat iedereen als persoon is uitgenodigd. Voor de meeste overlegorganen, bijvoorbeeld over personenvervoer of de ov-chipkaart, nodigen we organisaties uit om mee te praten. Ten tweede ligt er bij deze overlegorganen vaak een stuk op tafel waarop gereageerd kan worden. Nu ligt er behalve de uitnodiging helemaal niks. Er wordt voor deze bijeenkomst niet aangegeven hoe het ministerie van IenM het probleem van houtstook ziet. Het is echt de bedoeling dat deze input vanuit de deelnemers komt. Op 26 november wordt een tweede bijeenkomst georganiseerd. Tijdens deze bijeenkomst gaan een aantal organisaties met elkaar in gesprek over het houtstook probleem. Ook zullen zij met elkaar gaan praten over mogelijke oplossingsrichtingen. Het verslag van 5 november zal input vormen voor de tweede bijeenkomst. Organisaties die zich momenteel hebben aangemeld voor deze bijeenkomst zijn ECN, gemeente Groningen, GGD Amsterdam (mede namens landelijke GGD), GGD Hollands Noorden, Habitat Advocatenkantoor, KWF Kankerbestrijding, Longfonds, Milieudefensie Groningen, ministerie van Infrastructuur en Milieu, ministerie van
Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag Telefoon 070 – 456 89 99
[email protected] www.overlegienm.nl
Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Nederlandse Vereniging Biomassa Ketel Leveranciers, Netwerk Houtrook, Omgevingsdienst West-Holland, RIVM, Sfeerverwarmingsgilde, SGS, Stichting Nederlandse Haarden en Kachelbranche, Stichting Haard en Rookkanaal en Vereniging Leefmilieu.
Probleem Houtstook Als uitgangspunt geldt dat houtstook alle vormen zijn van houtverbranding. Hier vallen dus onder andere houtkachels, open haarden, buitenkeukens, vuurkorven en jacuzzi’s onder. De grootste overlast wordt veroorzaakt door de houtkachels. De problemen die de deelnemers van de bijeenkomst ervaren met houtstook zijn samen te brengen in 7 hoofdpunten: 1. Er is geen erkenning dat houtrook fijn stof is en dat het daarnaast meer schadelijke stoffen bevat. 2. Er is geen handhaving van artikel 7.22 van het bouwbesluit. 3. Houtrook is bewezen slecht voor de gezondheid. 4. Sociale aspect: burenruzies en beperking van de vrijheid. 5. Er is geen eigenaarschap van het probleem bij de overheid. 6. Er is een gebrek aan kennis over houtrook bij het brede publiek inclusief overheden. 7. Houtrook is schadelijk voor het milieu.
Toelichting Hier staan de argumenten beschreven die de mensen bij de bovenstaande hoofdlijnen hebben genoemd. 1. Erkenning Houtrook bevat meer gevaarlijke stoffen dan tabaksrook. De politiek en de wetenschap hebben dit nog niet opgepakt waardoor het onderwerp houtrook bij wijze van spreken in de jaren ’60 is blijven steken. In het buitenland zijn al meerdere rapporten geschreven over de schadelijke stoffen in houtrook, alleen zijn deze in Nederland nog niet opgepikt. Houtrook is een ongewenste blootstelling aan carcinogeen (ultra)fijn stofdeeltjes (PM 2,5 en kleiner) en EC (elementair carbon). Tegenwoordig zijn houtkachels overal te koop en zijn er veel verschillende kwaliteiten. Veel mensen en organisaties denken dat dure houtkachels geen overlast veroorzaken, maar de uitstoot van deze kachels bevat nog steeds veel fijn stof en schadelijke stoffen. De rook van alle soorten hout is fijn stof. Het ene hout bevat wel meer schadelijke stoffen dan het andere, maar ze zijn allemaal gevaarlijk. Schoon hout bestaat dus niet!
Houtkachels worden al gebruikt vanaf 20 graden. Bij deze temperatuur worden ze niet echt gestookt, maar dan smeulen ze wat schadelijker is doordat de verbranding nog onvollediger is dan normaal. De meest moderne biomassacentrales in Nederland zijn computergestuurd, alles gaat automatisch en ze zijn voorzien van filtersystemen. Deze centrales stoten nog steeds een enorme hoeveelheid fijn stof uit. Dus wanneer een willekeurig persoon, niet geautomatiseerd en zonder filter van alles opstookt stoot deze in verhouding nog meer fijn stof uit. De GGD in Gelre-IJssel erkent dat houtrook (stank) niet alleen psychische schade veroorzaakt. Ook is houtrook schadelijk volgens het GGD in Groningen. Het RIVM heeft een rapport geschreven waarin zij een aantal rapporten aanhaalt waaruit blijkt dat houtstook schadelijk is. Ze hebben 1 zin opgenomen die zegt dat er onderzoek is dat dit tegenspreekt. Het ministerie baseert haar “beleid” nu op die ene zin en niet op de andere literatuur. 2. Handhaving Artikel 7.22 van het Bouwbesluit bepaalt dat je buiten je perceelgrenzen (dus bij rijtjeshuizen buiten de scheidingsmuur) geen kwalijke stoffen, geurende en schadelijke stoffen mag uitstoten. Het probleem is dat de VNG heeft besloten dat artikel 7.22 niet bekend mag zijn. Anders moeten ze alle wijken in de gemeenten houtrookvrij maken. De Jury Zutphense Toekomstprijs erkent dat stoken op hout niet schoon is. Dit is een prijs die mensen die een duurzaam initiatief hebben in het zonnetje zet een initiatief van de Kaardebol, het Zutphense centrum voor duurzaamheid. Zo lang mensen zich aan de algemene richtlijnen houden, wordt er niks aan de overlast gedaan. Deze algemene richtlijnen gaan onder andere over afstand van de afvoerpijp tot de buren en de hoogte van de schoorsteen boven het dak. Wat ook een probleem oplevert is het soort hout dat mensen stoken. Vaak wordt afval of ‘fout hout’ verbrand wat meer overlast geeft. Een van de deelnemers geeft aan dat de buurman afvalhout in een grote houtketel stookt. Er zijn zelfs recyclebedrijven die hier hun afvalhout heen brengen, terwijl zij dat eigenlijk moeten inleveren bij afvalbedrijven. De gemeente zegt in dit geval wel handhavend te kunnen optreden, maar omdat een dergelijke insteek een lange, ingewikkelde en vooral tijdrovende procedure is, ziet ze hier van af. Zij kiest er daarom voor om afspraken te maken. De betreffende buurman houdt zich echter niet aan deze afspraken. Mensen (agrariërs) die een stookvergunning hebben gekregen van de gemeente lappen de regels aan hun laars. De gemeente doet hier vervolgens niks aan. Een van de aanwezigen vraagt zich af waarom het wel mogelijk is boetes uit te delen wanneer mensen zich niet aan de snelheid houden, of wanneer men een hond op de straat laat poepen. Maar dat het niet mogelijk is om boetes voor overlast van houtrook uit te delen, omdat dit de verantwoordelijkheid van de burger is. Deze burger kan duidelijk de verantwoordelijkheid niet aan. Een advocaat gespecialiseerd in het omgevingsrecht heeft een van de aanwezigen aangegeven dat de gemeenten waarschijnlijk banger zijn voor
de stoker dan voor de persoon die er last van heeft. De stoker kan aangeven dat nergens een limiet van wat hij/zij mag stoken staat aangegeven. Daarnaast moet de persoon die er last van heeft aantonen dat dat belang groter is dan het belang van de stoker. Tegen bedrijven kan wel opgetreden worden, alleen tegen individuen kan dit niet. Dit laatste kan wel maar men doet het niet, want handhaving kost geld. 3. Gezondheid Door de houtrook kunnen de aanwezigen hun huis niet goed ventileren. Wanneer ze ramen openzetten komt de schadelijke rook immers het huis binnen. Het niet ventileren is echter ook schadelijk voor de gezondheid. De houtrook (met name de schadelijke fijn stof PM 2,5 deeltjes) dringt de omliggende huizen binnen zelfs wanneer de ramen gesloten zijn. Ook met de ventilatieroosters dicht dringt rook naar binnen, door onderdruk wordt die door de mechanische ventilatie actief naar binnen gezogen. De rook beïnvloedt op die manier de gezondheid van alle bewoners van een huis. PM 2,5 is reukloos en onzichtbaar en is op deze manier een sluipmoordenaar. Een aantal aanwezigen heeft hyperreactieve longen. Zij zijn nog gevoeliger voor houtrook. Bij sommigen is de kwaal zelfs ontstaan of verergerd door de houtrook. Een van de aanwezigen geeft aan dat houtrook ook leidt tot arbeidsongeschiktheid. Doordat mensen ziek worden van de houtrook, kunnen zij niet meer werken. Dit kost de maatschappij veel geld. In ‘The Lancet’, een bekend medisch tijdschrift, zijn recentelijk twee artikelen geplaatst over de gevaren van fijn stof. 4. Sociale aspect Het hout wordt gedurende lange perioden verbrand, hierdoor kunnen de aanwezigen hun ramen een groot deel van de dag niet openen. Mensen voelen zich hierdoor gevangen in hun eigen huis. Er zijn zelfs aanwezigen die ’s nachts de wekker zetten, zodat ze de ramen kunnen openen wanneer de houtstook is gestopt. Ze worden hierbij als het ware geleefd door de omgeving. Echt ontspannen in de eigen woning is er dan niet bij. Houtstokers staan lijnrecht tegenover mensen met luchtwegproblemen. Er samen uitkomen lukt niet. Het idee bestaat dat de ‘vervuilers’ wel heel vaak de hand boven het hoofd wordt gehouden. De vraag is dan ook of de toezichthouders wel onpartijdig zijn. De kreet “de vervuiler betaalt” wordt hier andersom toegepast, aangezien de mensen met luchtwegproblemen betalen met hun gezondheid. Het aantal houtkachels neemt snel toe. Een van de aanwezigen geeft aan inmiddels omsingeld te zijn door 20 houtkachels die 8 maanden lang ongeveer 12 uur per dag stoken. Dat betekent dat bij elke windrichting de houtrook het huis van de deelneemster binnendringt. De meeste aanwezigen worden maanden, dagelijks (dus ook overdag) blootgesteld aan houtrook.
Een belangrijk sociaal aspect is ook de verstandshoudingen met de buren. Doordat de twee partijen lijnrecht tegenover elkaar staan, wordt deze er niet beter op. In enkele gevallen is er zelfs gedreigd met geweld of zijn er aanklachten ingediend. Gemeente en politie doen niks zo lang er geen sprake is van geweld. De slechte verstandshoudingen hebben ook hun invloed op de hele straat of wijk. Meer mensen hebben last van de stoker, maar slechts een paar durven dit te uiten. In de wijk van een van de aanwezigen heeft dit er zelfs toe geleid dat de jaarlijkse straatbarbecue niet meer plaatsvindt. Een aantal van de aanwezigen zien geen andere oplossing meer dan te verhuizen. 5. Eigenaarschap Onlangs zijn via D66 kamervragen gesteld aan de staatssecretaris. Het ministerie geeft aan dat het een lokaal probleem is en dus de gemeente aan de lat staat. De gemeente zegt dat er geen wettelijke maatstaf is en wijst vervolgens naar het ministerie. Op deze manier kan men nergens terecht met hun vragen over houtrook. Een van de aanwezigen is ruim tien jaar niet serieus genomen. De gemeente doet niks, zelfs niet nadat zij ziek is geworden door houtrook. Een andere deelnemer geeft aan dat de gemeente geen antwoord geeft op vragen over een mogelijke vergiftiging door de buren. Dit terwijl gemeenten een wettelijke zorgplicht hebben met betrekking tot de volksgezondheid. Enkele organisaties zoals Milieudefensie, Milieu Centraal en Bureau ECN geven aan dat zij het probleem niet kunnen oppakken omdat zij hier geen subsidie voor ontvangen. Zij richten zich daarom op verkeer en industrie en niet op houtrook. Het CBS is per dit jaar gestopt met het meten van geuroverlast door houtstook. Terwijl dit het meest voorkomende geurprobleem is. Het Longfonds staat voor gezonde longen maar ze zijn niet tegen houtstook. Omdat houtstook een slechte uitstraling heeft, zijn ze bang om leden te verliezen. Ze gaan liever genezen dan voorkomen. Voor genezing zijn medicijnen nodig, en die leveren geld op. Tal van leden/donateurs met houtrookklachten hebben bij Longfonds aangeklopt maar fonds liet ze in de steek. Fonds doet het af met verwijzing naar een houtrookverklaring die mensen kunnen gebruiken richting gemeente. Dat document staat echter ergens ver weg verstopt op de Longfonds website.
Het argument dat er geen draagvlak is om dit probleem aan te pakken is kolder. Er zijn meer dingen die door de overheid geregeld worden waar geen draagvlak voor is, bijvoorbeeld belasting. Een van de aanwezigen heeft via de website van de provincie een klacht ingediend over de houtrook. In het antwoord van de provincie wordt verwezen naar de gemeente, die doen er vervolgens niks aan. Er wordt geadviseerd om een logboek bij te houden, dus dat doet mevrouw. Toen iemand anders met een klacht over houtrook kwam, werd deze door de gemeente naar mevrouw verwezen. Zij heeft er immers zo veel verstand van.
Veel van de aanwezigen voelen zich zeer machteloos door de situatie die is ontstaan. 6. Gebrek aan kennis Het is bij het merendeel van de Nederlandse bevolking niet bekend hoe schadelijk houtrook is. Onder het mom van duurzaamheid en economisch voordeel worden houtkachels nu aangeprezen. Er wordt niks gezegd over de gezondheidsrisico’s die houtstook met zich meebrengt. In de gemeente Amersfoort is het zo dat in het Soesterkwartier de centrale verwarming wordt uitgezet en er komt een pelletkachel voor in de plaats. Dit in het kader van de duurzaamheid. Zelfs in zogenaamde eco-wijken wordt volop hout gestookt. Dit omdat men alleen aan de uitstoot van CO2 denkt, de uitstoot van fijn stof wordt hierin niet meegenomen. In een column in de New York Times wordt dit gedrag vergeleken met een geloof (Fireplace Delusion), mensen willen niet horen dat houtrook schadelijker is dan sigarettenrook. Het is immers zo gezellig. In de bladen en op tv wordt gezelligheid vaak uitgebeeld met een brandende open haard. Ook hier wordt geen aandacht besteed aan de keerzijde van die gezelligheid. De kachelbranche verkoopt de houtkachels als duurzaam en schoon. Ze gebruiken hiervoor zelfs niet bestaande logo’s. Scholen worden veelal in woonwijken geplaatst omdat op andere plekken de lucht niet schoon genoeg zou zijn. Dit terwijl de lucht in woonwijken ernstig vervuild is door de houtrook. Meetpunten voor fijn stof worden vaak langs wegen geplaatst omdat men er van uitgaat dat het merendeel van het fijn stof wordt veroorzaakt door de uitstoot van verkeer. Als ze al fijn stof meten is het vaak het minder gevaarlijke PM10 en niet het levensgevaarlijke PM2.5. Bij longartsen ontbreekt ook de kennis over de gevaren van houtrook. Een van de deelnemers is op dit moment bezig om haar longarts te informeren over wat houtstook met haar doet. In Utah is een grote groep artsen die pleit voor een verbod op houtstoken in woonwijken. Dus er zijn wel artsen die er mee bezig zijn, maar hier in Nederland is dat nog niet doorgedrongen. Stokers gebruiken de kachels die ze hebben op een verkeerde manier. Wanneer ze het te warm krijgen, verkleinen ze de luchttoevoer. Daardoor wordt de uitstoot nog schadelijker dan wanneer de kachel volledig wordt gestookt. Er wordt ook bij windstil weer en mist gestookt, bij inversie en als het temperatuurverschil binnen-buiten klein is: dan is er slechte trek. Het stoken van hout is het meest gevaarlijk voor de stokers zelf. De mensen hebben er geen weet van. 7. Milieu Er worden veel maatregelen genomen om de luchtkwaliteit, het milieu, in Nederland te verbeteren. Hierbij wordt een van de grootste vervuilers, namelijk houtrook, niet aangepakt.
Het is verbazingwekkend dat personen kunnen stoken wat hun uitkomt en (extra) rookkanalen kunnen aanleggen zonder vergunningen, terwijl gasen oliegestookte inrichtingen aan allerlei milieueisen moeten voldoen. In Nederland worden overal windmolens geplaatst in het kader van schone energie. Deze windmolens worden betaald uit de energiebelasting die Nederlanders betalen. Mensen die smerig en goedkoop hout stoken, dus ze betalen geen energiebelasting en dragen niet bij aan schonere energie. De stokers hebben een lagere energierekening terwijl ze meer vervuilen. In de natuur mag je hout niet stoken vanwege de milieuaspecten. Je mag het hout wel op de aanhanger gooien en een woonwijk inrijden om het daar op te stoken. Fijn stof en roet dragen bij aan de opwarming van de aarde. Vrouwen in Afrika diep op open vuurtjes koken krijgen efficiënte stoofjes. Wij kunnen relatief schone brandstoffen gebruiken zoals elektriciteit en aardgas maar willen juist meer vuurtje stoken. Dat is terug naar af. Het roet uit de schoorstenen slaat neer op de zonnepanelen die mensen op hun dak hebben. Dit leidt tot 25% opbrengstderving van de zonnepanelen. Mogelijke oplossingen De deelnemers wilden ook een aantal mogelijke oplossingen aandragen. Deze oplossingen kunnen ook worden meegenomen in het gesprek van 26 november. 1. Houtstook mag niet in woonwijken, in leefomgeving van mensen of in de nabijheid van scholen. Milieu Centraal hebben voorzichtig op televisie gezegd dat houtstook niet thuishoort in woonwijken. Toen Winsemius minister van Milieu was, is het bijna zo ver gekomen dat (hout)kachels verboden werden. In steden als Londen en Parijs zijn kachels verboden. 2. Regelgeving voor houtstook in het buitengebied 3. Bouw wijken waar het verboden is om hout te stoken Op dit moment kan je nergens zonder overlast van houtrook wonen. 4. Verbied reclames voor houtkachels Verplicht kachels en brandhout soortgelijke teksten als op sigarettenpakjes: “roken brengt u en anderen rondom u ernstige schade toe”. 5. Verwarmen mag uitsluitend met schonere brandstoffen Er zijn schonere alternatieven zoals elektra, gas en bio ethanol. 6. Er moet een landelijke campagne komen om Nederlanders te informeren over de gevaren van houtrook. Een tussenoplossing die werd aangedragen (maar ook door een groot deel van de deelnemers werd afgekeurd): 1. Stookseizoen Begin met de invoer van een stookseizoen, bijvoorbeeld van 1 december tot en met 28 februari. Geef hierbij ook tijden aan wanneer men op een dag mag stoken, bijvoorbeeld van 20.00 uur tot 0.00 uur.
