Verslag Erfgoedarena 12 november 2008 Ruimte voor water! Ruimte voor cultuurhistorie?

Verslag Erfgoedarena 12 november 2008 Ruimte voor water! Ruimte voor cultuurhistorie? Verkiezingsdebat over de waterschapsverkiezingen Reinwardt Academie, Amsterdam

Meer informatie over Erfgoedarena vindt u op www. erfgoednederland.nl Erfgoedarena is een samenwerkingsverband tussen de Reinwardt Academie en Erfgoed Nederland. Elke tweede woensdagavond van de maand vindt er vanaf 20.00 uur een debat plaats met een erfgoedbreed en actueel thema in de aula van de Reinwardt Academie. Deelname is gratis. Verslaggever Maike Smelt

Ons Nederlandse landschap wordt gekenmerkt door de strijd tegen water. Dijken, sloten, plassen, rivieren en meren zijn belangrijke elementen in het Hollandse landschap. Niet voor niets zijn de waterschappen de oudste overheidsinstanties van Nederland. Hoe gaan de waterschappen namens ons die strijd tegen het water aan? Hebben zij oog voor het landschap en de cultuurhistorische waarde ervan?

Voorzitter – Annemiek Rijckenberg, lid VROM-raad Inleider – Frank Strolenberg Projectleider bij Belvedere, een tienjarig project van de ministeries OCW, VROM, LNV en V&W dat tot 2009 mag worstelen met de vraag hoe waterbeheer en cultuurhistorie beter met elkaar vervlochten kunnen worden. Belvedere wil een kwaliteitsimpuls geven aan de wateropgaven van Nederland én aan het behoud van cultuurhistorie.

Referenten – Maike van Stiphout Landschapsarchitect en directeur van het DS Landschapsarchitecten. Ze richt zich vooral op landschappelijke mediation en supervisie in projecten zoals ‘Strateguie ontwikkeling Zouwdal’ in Maastricht en ‘Park Brederode’ in Bloemendaal.

– Jef Landman Werkzaam bij Waternet en is adviseur waterbeheer en cultuurhistorie. Hij is nauw betrokken bij de totstandkoming van het boek Water van Niveau, cultuurhistorische waarden van wateren en watergebonden elementen in het beheersgebied van het hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht.

Referenten – Marika Kerstens, Algemene Waterschapspartij – Lammy Garming, Water Natuurlijk – Harmen Hoogenhout, ChristenUnie – Anne Lize van der Stoel, VVD – Lenny van Vliet-Smit, PvdA – Wim Zwanenburg, CDA

2

Verslag Erfgoedarena Ruimte voor water! Ruimte voor cultuurhistorie? 12 november 2008

Ruimte voor water! Ruimte voor cultuurhistorie Komt cultureel erfgoed überhaupt ter sprake in de verkiezingsprogramma’s? Aan de vooravond van de waterschapsverkiezingen worden de lijsttrekkers nog even goed aan de tand gevoeld over de ondergeschikte rol van cultuurhistorie en landschap in het waterschapsbeleid. De waterschappen behoren tot de oudste democratische instituties van het Nederlandse staatsbestel. Van oudsher hebben waterschappen de taak om namens de bewoners van een bepaald gebied de waterhuishouding te regelen. Het gaat al lang niet meer alleen om waterkwaliteit en veiligheid. Landschap en cultuurhistorie vormen een integraal vraagstuk bij de inrichting en de vormgeving van Nederland in de eenentwintigste eeuw. Toch komt erfgoedbeleid weinig tot uiting in de verkiezingsprogramma’s. ‘The times they are changing’ Hoe kun je Nederland functioneel vormgeven en tegelijkertijd het cultuurhistorisch erfgoed bewaren? Frank Strolenberg houdt zich als projectleider bij Belvedere bezig met dit vraagstuk. Het water stijgt en dit dwingt de waterschappen op zoek te gaan naar een nieuwe aanpak. Gelukkig luistert Strolenberg graag naar Bob Dylan. De zanger zong al in 1964 over het dreigende water. ‘The times they are changing’ slaat helemaal op deze avond. ‘We moeten op zoek gaan naar een andere manier van denken en werken: kwantitatieve en goedkope oplossingen vervangen voor kwalitatieve oplossingen’, aldus Strolenberg. En ja, dat kost geld. ‘Mensen realiseren zich dat niet. Iedereen die het kieskompas invult, antwoordt “ja” op de vraag of landschap belangrijk is, maar diezelfde groep antwoordt vervolgens unaniem “nee” op de vraag of de belasting voor de waterschappen omhoog mag.’ ‘Waarom heeft de erfgoedwereld geen partij opgericht?’ Aandacht voor het cultureel erfgoed is alleen mogelijk als de waterschappen de samenwerking met andere sectoren opzoeken. ‘Come senators and congressmen, please hear the call…’, zingt Bob Dylan, oftewel: bundel je krachten! De waterschappen moeten beginnen met een interdisciplinaire werkwijze, vindt Strolenberg. Dat betekent ook dat de erfgoedsector van zich moet laten horen. ‘Cultuurhistorici roepen wel dat iedereen rekening met het erfgoed moet houden, maar waarom heeft de erfgoedwereld eigenlijk geen partij opgericht?’ De slogan ‘Yes we can!’ verschijnt op het scherm. Strolenberg vertelt over public spaces, een project van een Amerikaanse collega. ‘Sinds de verkiezing van Obama is er zelfs in Amerika een beweging die moeite wil doen voor kwaliteit.’ Het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht besteedt als een van de weinige waterschappen voldoende aandacht aan cultuurhistorie, vertelt Jef Landman, senior adviseur. Het Hoogheemraadschap wil een oud dieselgemaal van de polder de Rondehoep in Ouderkerk opknappen. ‘Maar we doen dat niet alleen’, aldus Landman. ‘We hebben de helft van het geld in de pot gedaan. Verder hebben we een stichting opgericht die het

3


Hoogheemraadschap en de gemeente vertegenwoordigen, om de rest van de financiering via andere bronnen te krijgen.’ Landman heeft meerdere beleidsnota’s zien langskomen over het beheer van erfgoed in het waterschap. In 2002 zijn alle historische elementen in het gebied in kaart gebracht en gewaardeerd op zeldzaamheid. Van de 270 sluisjes, gemalen en dijklichamen is meer dan de helft beoordeeld als uniek element dat het bewaren waard is. Iemand uit het publiek vraagt Landman waarom het waterlandschap zelf niet meegenomen is in de beleidsnota’s van het waterschap. ‘Je zou water kunnen beschouwen als vloeibaar erfgoed, in die zin is water toch ook cultuurhistorie?’ De voor-zitter wil het antwoord en de discussie rond deze vraag liever bewaren voor de publieksdiscussie. Strolenberg zou graag van Landman willen weten waarom het archeologisch erfgoed (zoals de verkaveling van sloten, middeleeuwse terpen) niet is meegenomen in de beleidsnota’s. ‘Ik weet er niet heel veel van, maar er is geen twijfel over mogelijk dat de verlaging van het waterpeil de grootste schade aan archeologische schatten van Nederland heeft veroorzaakt’, aldus Strolenberg. ‘Ik denk dat mijn vak een soort renovatiearchitectuur is’ ‘Er wordt een hele hoop geïnventariseerd in Nederland, maar puntje bij paaltje kijken bestuurders de andere kant op als er woningen moeten worden gebouwd’, zegt een scepticus uit het publiek. Niet als je de woonomgeving laat inrichten door bureau DS landschapsarchitecten. Directeur Maike van Stiphout krijgt opdrachten van particulieren en overheden om landschap op een functionele, maar duurzame manier in te richten als woon- en natuurgebied. Van Stiphout laat spannende voorbeelden zien van projecten waarin water een centrale rol speelt. DS heeft in opdracht van de gemeente en het Hoogheemraadschap Rijnlanden meegewerkt aan de uitbreiding van Oegstgeest. In een deel van het gebied wordt het water gezuiverd en teruggevoerd naar de nieuwe woonwijk, die tot aan de deurmat grenst aan een rietdeken, symbolisch voor de geschiedenis van dit gebied. ‘Cultuurhistorie? Onder welke afdeling valt dat?’ Was er maar zoveel aandacht voor het (cultuurhistorisch) landschap bij alle waterschappen. De geluidsband opgenomen door de studenten van de Reinwardt Academie maakt wel duidelijk dat cultuurhistorie geen belangrijke rol speelt. Op de vraag of cultuurhistorie een rol speelt binnen de waterschappen antwoorden zij: -- ‘Onder welke afdeling valt dat?’ -- ‘..Uh...’ -- ‘Joh daar weet ik niets van.’ -- ‘Is dit voor een interview met de krant ofzo?’ -- ‘Ik doe daar niets aan. Maar een collega van mij weet er meer van.’ Politieke zendtijd Nu is het de vraag wat de politieke partijen voor cultuurhistorie in de waterschappen gaan doen. Harmen Hoogenhout, Christenunie: ‘De waterschappen moeten meer aandacht besteden aan cultuurhistorie. Daarvoor moeten we samenwerken met andere partijen.’

4


Leny van Vliet-Smit, PvdA: ‘In ons programma komt niet alleen het monumentale, maar ook het landschappelijke belang van de waterschappen aan de orde.’ Lammy Garming, Water Natuurlijk: ‘Er is wél een erfgoedpartij, dat zijn wij! We moeten ook kijken naar het vloeiend erfgoed. Het begrip “cultuurhistorie” moet breed in de organisatie bekend zijn.’ Wim Zwanenburg, CDA: ‘Watergebonden elementen moeten de ruimte krijgen en dus moeten we het landschap bewaren.’ Anne Lize van der Stoel, VVD: ‘We moeten op zoek naar een integrale aanpak. We willen allemaal op ons eigen hobbyterrein blijven, maar we zullen moeten samenwerken. Maar we moeten er ook voor waken dat de waterschappen niet de rol aannemen van organisaties als Natuurmonumenten.’ ‘Het mag niet over geld gaan’ Strolenberg is zichtbaar geïrriteerd door de reacties van de politici, die hun zegje lijken te misbruiken als politieke zendtijd voor de verkiezingen. ‘Natuurlijk zeggen alle partijen dat cultuurhistorie belangrijk is.’ ‘Het mag toch niet over geld gaan’, moppert Hoogenhout. ‘Voor het opknappen van het erfgoed in mijn waterschap praat je wel over 4500 euro per hectare.’ ‘Maar het gaat niet uitsluitend om de sieraden in ons land’, zegt Honigh (Algemene Waterschapspartij). ‘We moeten ook kijken naar functionaliteit van de omgeving. Wat hebben we eraan om over 300 jaar nog met die 270 cultuurhistorische panden te zitten?’ ‘Als het er in Nederland over 300 jaar nog zo uitziet, mogen we de vlag uithangen!’, antwoordt Hoogenhout. Honigh vraagt zich af: Tot hoe ver ga je terug in de tijd met het bewaren van erfgoed? ‘Als ik hoor dat van de 270 historische elementen de helft een hoge waarde heeft, dan vraag ik mij zo langzamerhand af: waar zijn we mee bezig?!’ Het waterschap als aannemer of startmotor? De discussie mondt uit in een politiek steekspel, dat moeilijk om te vormen is naar een inhoudelijke discussie. De voorzitter weet de microfoon over te hevelen aan het publiek zonder politieke agenda. Wim Hupperetz, programmamanager van de programmalijn Erfgoed en ruimte van Erfgoed Nederland, wil dat er een intensieve samenwerking tot stand komt tussen de waterschappen en de erfgoedsector. ‘We moeten loskomen van de sectorale aanpak en problemen integraal oplossen.’ Van Stiphout geeft de waterschappen een laatste advies: ‘Een waterschap is nu nog zoiets als een aannemer die de opdracht om iets te verbouwen uitvoert. Als jullie slim zijn, proberen jullie de startmotor te zijn van het proces.’

5


Waterschap en waterschap is een overheidsinstantie die in een bepaalde regio in Nederland de E waterhuishouding regelt. De term waterschap wordt ook gebruikt om de regio aan te duiden waarover die instantie gaat. Het gebied wordt niet bepaald door gemeente- of provinciegrenzen, maar door stroomgebieden in een bepaalde regio. Als een waterschap aan zee ligt, wordt dit met name in Holland een ‘hoogheemraadschap’ genoemd. Op dit moment (2008) zijn er 27 waterschappen in Nederland. lk waterschap heeft een algemeen bestuur, een dagelijks bestuur en een dijkgraaf. Het E algemeen bestuur bestaat uit belanghebbenden: eigenaren van grond, de ‘ingelanden’ genoemd, pachters van grond, eigenaren van gebouwen, bedrijven en sinds 1992 ook alle bewoners, de ‘ingezetenen’. et algemeen bestuur kiest uit eigen kring een aantal wethouders, ‘heemraden’ genoemd, H om zitting te nemen in het dagelijks bestuur. Dit ‘college van dijkgraaf en heemraden’ is te vergelijken met het college van burgemeester en wethouders bij een gemeente. De dijkgraaf is voorzitter van zowel het algemeen als het dagelijks bestuur en wordt door de Kroon benoemd voor een periode van zes jaar. e Nederlandse burger kiest het algemeen bestuur voor vier jaar. Tot nu toe werd er D altijd op individuele personen gestemd, niet op partijen. Bij de waterschapsverkiezingen in november 2008 zal volgens de nieuwe Waterschapswet voor het eerst een lijstenstelsel gehanteerd worden. Dit jaar stemmen we dus voor het eerst op politieke partijen.

Verslag Erfgoedarena 12 november 2008 Ruimte voor water! Ruimte voor cultuurhistorie?

Recommend Documents