Verslag Bilderbergconferentie 2010 Duurzaam herstel

Verslag Bilderbergconferentie 2010 Duurzaam herstel

VNO-NCW

VNO-NCW VNO-NCW is de grootste centrale ondernemingsorganisatie van Nederland. Zij behartigt de gemeenschappelijke belangen van 150 brancheverenigingen met hun ruim 115.000 aangesloten ondernemingen. De vijf bij VNO-NCW aangesloten regionale werkgeversverenigingen en Jong Management vertegenwoordigen 10.000 persoonlijke leden. VNO-NCW representeert 90 procent van de werkgelegenheid in de marktsector. Postbus 93002, 2509 AA Den Haag Telefoon 070 349 03 49 Fax 070 349 03 00 Antwoordnummer VNO-NCW 070 349 03 66 (telefonische vraagbaak voor leden) Internet http://www.vno-ncw.nl

© VNO-NCW Mei 2010

1


VNO-NCW

Inhoud

Voorwoord........................................................................................................................ 3 Rick van der Ploeg, hoogleraar economie Universiteit van Amsterdam en Universiteit van Oxford: Duurzaamheid en mondiale economische ontwikkeling .................................................... 4 Henk Rottinghuis, voorzitter directie PON Holdings BV: Heeft de shock gewerkt? .................................................................................................... 9 Rob Riemen, oprichter-directeur Nexus Instituut: Verval van waarden. De miskenning van een duurzaam probleem................................. 13 Impressies Forumdiscussie vrijdagmiddag 5 februari ............................................... 16 Maxime Verhagen, minister van Buitenlandse Zaken: Duidelijke keuzes voor duurzaam herstel ........................................................................ 25 Forumdiscussie zaterdagmorgen 6 februari................................................................ 36 Afsluiting door Bernard Wientjes ................................................................................ 40 Abeltje Hoogenkamp, Overweging oecumenische dienst ............................................. 41 Bijlage 1 Programma 48ste Bilderbergconferentie Duurzaam herstel ............................ 45 Bijlage 2 Parallelsessies Bilderbergconferentie .............................................................. 47 Bijlage 3 Verslag Forum ‘Maxime Verhagen wil geen hoger toptarief’......................... 49

2


VNO-NCW

Voorwoord

2009 was het jaar van de kredietcrisis en de daaruit voortvloeiende recessie. 2009 was ook het jaar van de klimaatconferentie van Kopenhagen, waarin afspraken gemaakt moesten worden over CO2 reducties. Van deze en andere crises kunnen we lessen leren. We zullen de economie moeten verduurzamen. De crises maken ook duidelijk dat de nationale overheden en internationale instituties een cruciale rol vervullen. En de crises hebben ontegenzeglijk ook een morele dimensie doordat zij de waarde tonen van vertrouwen, rentmeesterschap, en klassieke deugden als wijsheid (prudentie), moed en maat houden. De centrale vraag waarvoor wij - bedrijfsleven, politiek, maatschappij – in 2010 en daarna staan, is: Hoe kunnen we duurzaam herstel bereiken in de komende tijd? 'Duurzaam' in meerdere betekenissen van het woord; en bovendien in een globaal perspectief. Deze vraag stond centraal op de 48e Bilderbergconferentie van VNO-NCW die plaatsvond op 5 en 6 februari 2010. U treft hierbij het verslag van de inleidingen en discussies aan. De 49e conferentie zal plaatsvinden op 4 en 5 februari 2011, als altijd in Hotel de Bilderberg in Oosterbeek.

Jan-Willem van den Braak, adviseur beleidsdirectie en hoofd stafgroep Levensbeschouwing en Ondernemen Huib Klamer, secretaris Levensbeschouwing en Maatschappelijk Ondernemen Mei 2010

3


VNO-NCW

Rick van der Ploeg, hoogleraar economie Universiteit van Amsterdam en Universiteit van Oxford: Duurzaamheid en mondiale economische ontwikkeling

Op onderstaand plaatje ziet u de vier thema’s waar her in mijn inleiding om draait: geld, milieu, grondstoffen, voedsel. Ik hoop dat u onthoudt dat deze vier thema’s met elkaar zijn verbonden en alle een mondiaal karakter hebben. Een klein land als Nederland speelt

daarbij een grote rol in de wereld. In deze thema’s spelen ook commercie en ethiek beide een rol. Evenals christelijke sociale waarden als rentmeesterschap. Tegelijk moet ook de overheid grenzen stellen. Ik ben aanhanger van het sociaal kapitalisme, hoewel eigenlijk een contradictie in zichzelf. We leerden van Adam Smith dat een kapitalisme met hebzucht en een perfect mededinging de beste weg is naar economische ontwikkeling. Dat hebben we ook gezien. Neem het verschil tussen Noord- en Zuid Korea. Noord-Korea is straatarm. Zuid-Korea is rijk geworden. Tegelijk schreef Adam Smith een boek over ‘moral sentiments’. Er is nog iets hogers dan de markt. Er is geen enkele reden om aan te nemen waarom de uitkomsten van de markt ‘just’, rechtvaardig, zouden zijn. Dat zie je bij de inkomensverdeling, maar ook bij het milieu. Lord Stern heeft in zijn belangrijke rapport aangegeven dat we niet betalen voor vervuiling. De markt internaliseert niet de effecten van vervuiling. In Europa is er nu een prijs voor CO2 uitstoot van € 13, maar die zou € 40 moeten zijn. Dit leidt ook tot onrechtvaardige uitkomsten, naar onze kinderen en kleinkinderen die een wereld aantreffen waarin hulpbronnen zijn uitgeput.

4


VNO-NCW

5


VNO-NCW

De Derde Wereldlanden worden het zwaarst getroffen door de financiële crisis, die vooral is veroorzaakt door de VS en het Verenigd Koninkrijk. Met name de landen in Afrika. Op ontwikkelingssamenwerking wordt bezuinigd, kapitaalsstromen drogen op, kapitaal wordt gerepatriëerd, geld van migranten neemt af. Ook de milieuproblematiek is in het Westen veroorzaakt maar de milieukosten – als gevolg van bijvoorbeeld verwoestijning, orkanen - komen vooral terecht bij de arme landen. Het kapitalistische systeem is efficiënt – daarom moet iedereen hebzuchtig zijn -, maar leidt ook tot onrechtvaardige uitkomsten, naar de Derde Wereld, naar onze toekomst en ons eigen land. Daarvoor maakt niet uit of je links of rechts bent, liberaal of conservatief. Het hoort geen politieke kwestie maar is een maatschappelijk kwestie die ons allen aangaat. Bovendien bevinden de meeste grondstoffen zich in arme landen. Er vindt een grote concurrentieslag plaats om die grondstoffen. Neem Shell in de Nigerdelta. Gas wordt daar verbrand, met als gevolg: er is bijna geen natuur meer aanwezig vanwege olielekkages; mensen sterven vanwege ademhalingsziektes. Een bedrijf moet zich dan afvragen: is dit een probleem van het corrupte regime of zijn we een verantwoordelijk bedrijf dat zo zijn geld wil verdienen? Jarenlang zei Shell: het is een juridische kwestie, maar het is volgens mij een maatschappelijke, ethische kwestie. Politiek moet je je afvragen of we hier als Nederland iets van moeten vinden. Ik vind zelf dat je een bedrijf hier moet kunnen aanspraken voor wat het in het buitenland doet. Want het gebeurt onder onze vlag. Centen Als je in de City of Manhattan rondloopt, denk je dat alles om geld draait. Maar de vraag is of dat de aard is van het bedrijfsleven. Begin jaren 90 verscheen het boek van Michel Albert dat het Rijnlands model plaatst tegenover het Angelsaksische model. Het Angelsaksische model is gericht op maximaliseren van aandeelhouderswaarde. Het Rijnlandse model is gericht op lange termijn en duurzaamheid. Indertijd vond ik dat we moesten opschuiven naar het Angelsaksische model. Dat model geeft alle macht aan aandeelhouders, zoals hedgefunds. Ik geloof in een stakeholderssociety. We moeten ons afvragen hoe bedrijven worden gerund. Want er zijn meer belangen dan alleen van aandeelhouders; denk aan vakbonden. Hoe organiseer je dat? Een bedrijf dat puur is gericht op het maximaliseren van waarden op de aandeelhoudersmarkt, moeten we niet wensen. En we moeten ook af van die ‘supergeëlectroficeerde mannetjes’ die zoveel mogelijk willen verdienen. De problemen waren het grootste in UK en USA die ook op grote schaal op de pof leven. Kredietrisico’ s zijn er totaal ontwaard. Bush stimuleerde dat - ik herinner me een speech hij zei letterlijk: Geef mensen op de zwarte lijst - de slechtste risico’ s dus - een hypotheek. Nederland kende eind jaren 90 een tijd van ik-ik-ik. Dat is nu een beetje op zijn retour en we vragen ons weer af wat we niet alleen voor onszelf, maar ook voor ons land en onze medemensen kunnen beteken. Bekende christelijke en sociale waarden.

6


VNO-NCW

Klimaat en grondstoffen De wereldbevolking stijgt van 6 ½ miljard mensen nu naar 9 miljard mensen over 40 jaar. Al die mensen moeten worden gevoed, vervoerd, gehuisvest. Sinds 1750 zijn er 10 maal zo veel mensen op de wereld; zijn de inkomens per hoofd met een factor 10 gestegen; is het totale wereldinkomen dus 100 maal zo hoog. We hebben daarvoor veel nieuwe technologie moeten ontwikkelen, maar de opdracht blijft om dat te blijven doen. De komende decennia zal de CO2 concentratie verdubbelen. Die stijging is vooral anthropogeen, d.w.z. wordt veroorzaakt door mensen. Dat is vooral een gevolg van vervoer, industrie, kolen- en electriciteitscentrales, ontbossing (20%) en methaanuitstoot van vee (oprispingen van voren en achteren). Dat laatste is ook belangrijk. Als we allemaal een dag per week vegetarisch zouden eten, geeft dat ongeveer evenveel gasreductie als stoppen met autorijden. Bovendien is vegetarisch eten goed voor de voedselvoorziening in de Derde Wereld. Zoals ik zei, de kosten van de milieurisico’s komen grotendeels ten laste van de Derde Wereld. Van de Donk spreekt bij de financiële crisis van een tipping point. De ontwikkelingen verliep niet lineair. We lazerden boem-bam van de tafel af. Zulke tippingpoints komen ook bij het klimaat voor. De golfstroom kan zomaar opeens ophouden te stromen, waardoor het hier veel kouder wordt. Dat zal enorme gevolgen hebben voor landen met een gematigd klimaat als de UK, Denemarken en Nederland. Denk aan onze manier van wonen. Die tipping points maken een mondiaal beleid nodig. Daarom ben ik ook niet zo positief over de uitkomsten van Kopenhagen. Het is natuurlijk fijn dat er gesproken is, maar nodig is een better safe than sorry beleid. Natuurlijk is er een waaierd van forecasts van de temperatuurstijging, maar het voorzorgprincipe vraagt ons om acties te nemen. Het gros van de vervuiling wordt veroorzaakt door de rijkste landen. Dat is ook altijd zo geweest. Veel ruzies in landen als Afrika draaien om grondstoffen en olie. Zo leidt klimaatverandering tot grotere kansen op oorlog. De doden vallen niet hier, maar daar. De kosten van klimaatverandering zijn enorm. Voedsel Er is ook een voedselcrisis. De bevolking van Afrika stijgt van 1 naar 2 miljard mensen. Moeilijk punt is dat in Afrika geen groene revolutie met genetisch gemanipuleerde gewassen mogelijk is zoals eerder in Azië. Afrikanen werken op kleine stukjes land. Je zou land moeten opkopen zoals in Ethiopië gebeurt, maar dat veroorzaakt weer migratie. Waar staat Nederland? We zijn sterk grondstoffen, landbouw, sectoren als bagger en constructie, allemaal onderwerpen die wereldwijd op de agenda staan. Denk aan verdroging en dijkversterking tegen de verhoging van de zeespiegel. Maar ook geldt: noblesse oblige. Over voedsel hebben we veel kennis van zaken. Hoe kunnen we die kennis exporteren? Een mooi voorbeeld is Kenia waar bloemen worden gemaakt onder Nederlandse vlag.

7


VNO-NCW

Slot De financiële crisis is over zijn hoogtepunt. Nog wel bestaat het gevaar dat we belastingen moeten verhogen en moeten bezuinigen en daardoor weer een inzinking krijgen, maar op lange termijn komt het wel goed. Wat niet goed komt, is de klimaatcrisis. Dat wordt erger, ook al zijn de cijfers nu even beter als gevolg van de ingezakte economie. Straks komt er nieuwe vervuiling. En grondstoffen worden schaarser met alle gevolgen van dien. Sociaal of verantwoord kapitalisme vraagt dat we als samenleving daarop een antwoord moeten vinden.

8


VNO-NCW

Henk Rottinghuis, voorzitter directie PON Holdings BV: Heeft de shock gewerkt?

PON is een bedrijf dat normaal niet zo in de belangstelling staat, wat we graag zo willen houden. Ik behandel de crisis achtereenvolgens vanuit een macro-perspectief (de wereld), een mesoperspectief (de bedrijfstak) en een microperspectief op de crisis (bedrijf) . Het macroperspectief (de wereld) volgens Kishore Mahbubani. De wereld is één geworden. Vroeger zaten naties elk op een eigen schip, soms was er een botsing, maar we konden onze eigen koers bepalen. Nu zitten naties met zijn alle op één schip, elk in een eigen cabine, maar zonder kapitein. Zulke wereldleiders zullen er ook niet opstaan. Neem Obama als voorbeeld; die heeft het in zijn eigen land al moeilijk, laat staan dat hij de wereld kan leiden. Tussen landen bestaat een sterke interconnectie. Maar zijn we beter gaan praten met elkaar? Ik geloof van niet. Het is veel ingewikkelder geworden. Vroeger werden de G-8 het nog wel eens. Met de G-20 wordt het veel moeilijker om tot besluiten te komen. Azië zegt: wij willen eerst zelf groeien. Wereldwijd concurreren zij voor dezelfde grondstoffen als wij. Ieder vindt wel dat het met de wereld beter moet, maar stelt zichzelf toch voorop. Wereldwijd vindt een powershift plaats die is versneld door de crisis. Daarin heeft de shock gewerkt. Azië is zich volledig bewust geworden van de eigen kracht en weet nu dat het kan zonder VS en Europa. Fantastisch natuurlijk. Het valt mij ook op hoe snel Azië zich herstelt, door onderlinge handel en binnenlandse vraag. De macht in de wereld komt meer te liggen aan de andere kant. Europa is in 2020 nr. 4 of 5 van de wereld. Als we vooruitkijken klopt de oude wereldkaart met Europa in het midden niet langer. Europa staat ergens aan de zijkant op de toekomstige wereldkaart.

9


VNO-NCW

Het ongebreidelde of ruwe kapitalisme moet worden aangepakt. Het ruwe kapitalisme dat denkt dat geen grenzen hoeft te kennen. Is het rechtvaardig dat wat geld kan, ook allemaal mag; mag je het laten gebeuren? Dat deze vraag weer gesteld wordt is winst. Hier heeft de shock gewerkt. Kapitalisme is het minst slechte systeem en geeft veel voordelen., maar we moeten nieuwe vormen vinden. Bemoedigend is de uitspraak van de president van Pepsi Cola die zegt dat we van een shareholders- naar een stakeholderssysteem moeten gaan. Daarvoor is nog een lange weg te gaan. Maar hoe lukt het je om het ongebreidelde kapitaal onder controle te krijgen? Er zijn altijd wel weer landen waar de regels achterblijven en waar kapitaal een toevlucht vindt. Internationale coördinatie ontbreekt. We hebben nooit beseft hoe groot de risico’s zijn. Maar nieuwe bubbels zijn niet te voorkomen. Hebzucht zit in onze ziel gegrift en kunnen we dus niet voorkomen. Hier heeft de shock niet gewerkt. Mijn les is dat een bedrijf in scenario’s moet denken. Als het crescendo gaat, moet je altijd beseffen dat er een tijd komt waarin je moet terugschakelen. Voor dat scenariodenken heb je geen afdelingen nodig; ik doe dat achterop een sigarendoos. Realiseer je, dat je, je leningen moet kunnen terugbetalen. Dat je winst zomaar midden door kan gaan. Je moet je balans weer gezond maken om niet door een bankier over tafel te worden getrokken. Maar je kunt banken niets verwijten. Banken horen risico-avers te zijn. Banken moeten hun geld terughalen als ze teveel risico lopen. Dat moet ook hun instelling zijn. We waren juist boos dat ze te weinig risico-avers waren geworden de laatste jaren. Het meso-perspectief (de bedrijfstakken) Geld zal in de komende 10 tot 15 jaar – mijn tijdshorizon - nooit meer in zulke hoeveelheden en tegen een zulke lage prijs ter beschikking staan. Risico zal anders geprijsd zijn. We krijgen andere returns op eigen of vreemd kapitaal dan de 12 tot 15% die we gewend waren als vreemd geld duurder wordt. Dat is ook gezond en daarop moeten we onze scenario’s ook instellen en kritischer keuzes maken. Ook wij zijn op ons gezicht gegaan - zij het beperkt -, want zo’n hoog rendement is aantrekkelijk en leidt tot een ander gezicht op risico. Daar heeft de shock gewerkt. De vraag is of het zelfreinigend vermogen van de branches wel zo groot is. Wordt er werkelijk voldoende ingegrepen en capaciteit afgebouwd? Neem de automobielindustrie. Daar wordt veel overheidsgeld ingezet. Er lijken banen te worden gered, maar dat zal niet lukken als er geen vraag bestaat. Dan verdwijnen de banen toch. Zo simpel is het. Verder, zie je dat banken lang niet altijd hun verlies nemen want dat staat hun balans niet toe. Bedrijven komen niet genoeg in problemen, ze worden niet verkocht en hobbelen door. Gezonde bedrijven zijn daardoor onvoldoende in staat om te consolideren en te kopen. Dit werkt vertragend op het herstel. De shock heeft hier zijn werk nog niet gedaan. De shock heeft wel verlammend gewerkt op innovatie. Bedrijven kunnen of willen zich geen innovaties veroorloven, ook niet in duurzaamheid. Een gemiste kans is dat het gigantische stimuleringspakket te weinig gericht was op duurzaamheid. Daar hadden we een grote sprong kunnen maken. De shock is hier niet goed gebruikt.

10


VNO-NCW

Het micro-perspectief, de onderneming Ik behandel een aantal vragen met u:

Zie ik de kansen? Heb ik concurrentievoordeel in de crisis behaald? Kom ik er beter uit

dan mijn concurrent? Het is niet waar dat we sterker uit de crisis komen dan voorheen. Ieder heeft een grote klap gekregen. Ook in ons bedrijf zijn er onderdelen met een omzetreductie van 60 tot 70%. Hopelijk kom je er sterker uit dan de concurrent. Misschien kun je wat mensen overnemen. Er zijn ook kansen, bijvoorbeeld op overnames, of door veranderde opvattingen van klanten. Snijd ik in de juiste zaken? Het beetje vet is er al lang af. De vraag is nu of je een arm of een been moet afsnijden. Dat vraagt om het maken van keuzes. Dat zijn dilemma’s waarvoor ook wij hebben gestaan. Als je wilt breien, kun je beter je been verliezen. Als je wilt hardlopen kun je beter je arm amputeren. Maar je moet wel snijden, je moet die keuzes durven maken, je kunt het niet laten zitten. Heb ik management de kans gegeven bij te draaien? Zo niet, dan moeten we stevig met de mensen gaan praten of hen vervangen. Heb ik mijn structuur versimpeld? Bedrijven zijn gecompliceerd geworden, alles moest worden geaccommodeerd. Ik zelf probeer om Chief Simplicity Officer te worden. Hoe kwetsbaar ben ik ten opzichte van financiers? Daarover had ik het eerder. Tegen jonge ondernemers zeg ik: onthoud dat een bankier altijd langs je heen kijkt, naar je bezittingen achter je. Als het fout gaat, wil hij bij de spullen kunnen komen waarvan jij dacht dat ze van jou waren. Gedraag ik mij hetzelfde al handel ik anders? We moeten wel ondernemers blijven, mensen blijven motiveren en blijven staan voor waarin we geloofden. Begrijp ik mijn kostenbasis? Onze omzet is teruggevallen naar niveau van 2005/2006. We waren toen vrij optimistisch. Met dezelfde omzet zitten we nu in een crisis. Op de marge hebben we niet ingeteerd. De kosten groeiden mee met de omzet; we lieten de kosten voor de baat uitgaan. In 2008 zeiden we dat we de kosten in de hand hadden. Dat klopt totdat de zaak in elkaar duikelt. We zijn te gemakkelijk geweest met een aantal vaste kosten. Dat lijkt ons nu op te breken. Het is moeilijk om die kosten terug te brengen. Monteurs – de helft van ons personeel - bijvoorbeeld zijn 30% duurder geworden in 5 jaar tijd, vooral omdat we ze graag wilden hebben. Dat was meer dan verstandig. Maar draai je nu niet terug. Als Europa moeten we binnen nu en 10 jaar veel competitiever worden. We moeten eenvoudig harder werken. We moeten de inkomens niet verlagen maar gewoon harder werken. Maar er komen alleen maar vakantiedagen bij. Een economische wet zegt dat arbeidsproductiviteit bepaalt hoeveel loon je kunt betalen. Daaraan moeten we durven werken, alle eenvoudige kosten zijn er uit. In het hoofd van de mensen leeft de gedachte dat we er al alles aan gedaan hebben. Maar dat kan niet waar zijn. Het klopt niet want we konden in 2005 met lagere kosten dezelfde omzet maken. De shock heeft hier nog niet gewerkt.

11


VNO-NCW

Samenvattend Veel is in beweging, maar we krijgen er geen grip op. We moeten er mee leren leven en tegelijk blijven vechten voor sociaal verantwoorde oplossingen. We moeten onze concurrentiekracht en flexibiliteit terugkrijgen. Daarom begrijp ik niet dat er iemand kan vragen om loonsverhoging of extra vrije dagen. Kort gezegd: er is wel een shock geweest maar we hebben niet alles geleerd wat we moesten leren. Volgens mij heeft de crisis nog niet zijn goede werk gedaan.

150 140

kosten

130 120

bruto marge

110

omzet

100 2005

2006

2007

2008

2009

12


VNO-NCW

Rob Riemen, oprichter-directeur Nexus Instituut: Verval van waarden. De miskenning van een duurzaam probleem

Ik wil het hebben over ouderwetse vragen. Vóórdat je wilt ingaan op Duurzaam herstel, moet je onder ogen zien hoe je belandt van de ene crisis in de anderen. Volgens mij is er ook sprake van een beschavingscrisis. Om tot Duurzaam herstel te komen moet je eerst het lek vinden, moet je weten waarom we van de ene crisis in de andere crisis (milieu, financieel, cultureel, politiek etc.) terecht komen. Ik noem twee films. Eerst The good, the bad and the ugly. Voor de drie hoofdrolspelers is alles toegestaan om de schat voor zichzelf te bemachtigen. Ieder kijkt wanneer hij de ander kan bedriegen. Er bestaat geen goedheid, barmhartigheid, schoonheid. De overtuiging van de film is dat we de overtuiging delen dat het mooi is om een schat te willen bezitten. De tweede film is van de Rus Andrej Tarkovski Stalker. Het verhaal speelt zich af in een industrieststadje in de Sovjet Unie. Er is een geheime kamer in een geheime zone waar je diepste wens in vervulling gaat. De gids brengt een wetenschapper en een schrijver naar die kamer. Tijdens die reis vertelt hij over een voorganger van hem die verantwoordelijk was voor de dood van zijn broer. Hij gaat de geheime kamer in en vraagt of zijn broer weer tot leven kan komen. Maar bij thuiskomst is zijn huis vol geld en goud. Dat bleek echt zijn diepste wens te zijn. De gids vertelt dit verhaal aan zijn reisgenoten om hen te attenderen op het feit dat je in die kamer met je zelf, met je eigen ziel wordt geconfronteerd. Als ze er komen durft geen van beiden, niet de schrijver en niet de wetenschapper, nog naar binnen te gaan. Beide films stellen de vraag wat het leven voor ons van waarde maakt. Wat zijn onze prioriteiten? Dat zijn vragen die iedereen aangaan. Niemand ontsnapt aan ervaringen zoals de dood van een broer in de film. Antwoorden op dergelijke vragen moeten worden gezocht in de context van de tijd. Voor onze tijd heeft Nietzsche het nihilisme geprofeteerd: absolute waarden zoals schoonheid, de waarheid en het goede bestaan niet meer. Niets heeft betekenis behalve de vrijheid, maar dat is een verabsoluteerde lege vrijheid: alles is geoorloofd.

13


VNO-NCW

Nietzsche wijst erop dat we op zoek gaan naar surrogaten. Een voorbeeld is de kitsch maatschappij. Daarin bestaan geen universele waarden, alleen subjectieve preferenties. Ieder mens is zelf de maat van alle dingen. Identiteit is wat je hébt, wat je kunt kopen: kleren, huis, boot, vakanties. Omdat er geen geestelijke waarden bestaan, is het belangrijkste dat je je goed voelt. Daarom zoeken wij onze toevlucht tot games, anti-depressiva. Er is ook vele liefde; alles moet sexy, spannend zijn. Niets heeft intrinsieke waarde. Het belangrijkste waardecriterium is of iets aangenaam, nuttig is. Geld is het aller-nuttigst. Het bijbehorende persoonlijkheidsideaal is de productieve en efficiënte mens, het ideaal voor de ‘zakenwereld’. Kitsch betekent dat er geen eeuwigheid meer is; alles moet nú gebeuren. Het leven wordt als een roes. Maar er is ook een ontwaken. Max Scheler (1874-1928) schreef een boek over het ressentiment van de moraal. Het vrijheids- en gelijkheidsideaal worden geperverteerd. In de traditie betekende vrijheid ook rechtvaardigheid. Nu betekent vrijheid ‘je kunnen uitleven’. Het gelijkheidsideaal zoekt naar het laagste gemiddelde. Kunst bijvoorbeeld moet iedereen kunnen begrijpen. Er ontstaat wrok, ressentiment naar alles wat moeilijk is. De mens met ressentiment is een zwak mens. In de roman ‘De gebroeders Karamazow’ van Dostojevski vraagt de grootinquisiteur aan Jezus: waarom ben je teruggekomen? De kerk zorgt toch voor het geluk van de mensen. Scheler voorziet dat dit ressentiment politiek geëxploiteerd zal gaan worden. Menno ter Braak beschrijft in 1937 het nationaal socialisme als een politiek die misstanden nodig heeft, die wil schelden (op Joden), die slachtoffers zoekt, die kosmopolieten haat. Het heeft geloof in een leider, heeft geen eigen partijprogramma, is populistisch. De elite heeft de neiging om dit gevaar te onderschatten en zegt ‘we hebben meer onderzoek nodig’. Fascisme is de leer van de haat, maar onder de oppervlakte van de leer is er niets. Fascisme is altijd aanwezig in een kitsch maatschappij. Een kitsch maatschappij kent geen universele waarden. Er is een inflatie van waarden. Thomas Mann zei in de Verenigde Staten: het fascisme zal komen in naam van de vrijheid. Geen fascist zal zeggen: ik ben een fascist. De politiek van de beweging van Wilders moet gezien en begrepen worden in de traditie van het fascisme. We moeten de democratie laten zegevieren en bij de verkiezingen Wilders dezelfde behandeling geven als Nederland krijgt bij het Euro-Songfestival: no points, geen punten! Aan werkgevers is nu de vraag of zij onderdeel zijn van het probleem of deel willen zijn van de oplossing. Nu nog veel te veel zijn de werkgevers de motor achter de (commerciële) kitschmaatschappij en de macht van het geld. Wanneer zij er echter voor kiezen om deel te zijn van de oplossing dan zullen ook begrippen als kwaliteit, vakmanschap, schoonheid, geestelijke waarden in ere worden hersteld. De keuze is aan u: “Waar uw hart zal zijn, daar zal ook uw schat zijn.”

14


VNO-NCW

Discussie Mark Rutte: Een prachtig verhaal van Riemen, maar voor mij is Thomas Mann een gitzwarte denker. Het nationaal socialisme behaalde in 1937 9% van de stemmen. Grondwaarden zitten diep in ons volk. En er zijn altijd stromingen die willen kapitaliseren op onvrede. Er is inderdaad meer nodig dan het grote dikke ik. De democratie moet altijd een beroep doen op dieper liggende waarden. De politiek moet ook concrete antwoorden vinden op problemen. Rob Riemen: Mensen moeten zich die waarden eigen maken. In het onderwijs ontbreekt daarvoor de tijd. Het is onzin om te menen dat ‘beschaving’ in ons bloed, de lucht of ons brood zit. Het is dom dat de politiek de ernst van de situatie blijft ontkennen. Het is onnozel om te denken dat heropleving van nieuwe vormen van fascisme hier niet kan gebeuren.

15


VNO-NCW

Impressies Forumdiscussie vrijdagmiddag 5 februari

Leden forum: - Marlies Dekkers, founder/ceo & creative director MD Design & Communication BV, Zakenvrouw van het jaar 2007 - Ruud Koornstra, ceo Tendris - Mark Rutte, voorzitter Tweede Kamerfractie VVD - Rob van Tulder, hoogleraar bedrijfskunde Rotterdam School of Management van de Erasmus Universiteit Peter van Ingen: Wat betekent duurzaamheid voor jou? Rob van Tulder: Ik heb drie antwoorden. Ten eerste zei Brundlandt: Beslissingen van vandaag mogen niet ten koste gaan van toekomstige generaties. Ten tweede: Beslissingen van de rijke landen mogen niet ten koste gaan van de arme landen. Tegen mijn studenten zeg ik: ‘Denk na en kom met een goed verhaal over de toekomst’. Marlies Dekkers: Hoe kan ik zorgen dat mijn en andere kinderen een aarde aantreffen waar het goed is om op te leven? En hoe voorkom ik dat ik er een te grote bende van maak? Dat is trouwens moeilijk om precies te berekenen. Als je het boek cradle to cradle leest voel je je al schuldig dat je überhaupt bestaat. Ruud Koornstra: Duurzaamheid is vooral een gevoel van plezier, dus niet iets naars. Je krijgt het beter, dankzij elkaar, niet ten koste van elkaar. Als ondernemer betekent het dat er in de keten geen verliezers moeten zijn. Het gaat om redesign van de hele keten. Een voorbeeld is mijn eigen huis. Dat is selfsupporting. Ik heb geen energiebedrijf. Mijn installateur zei dat het niet kon. Maar ik zei: het moet. Het kost een ton meer, maar is toch goedkoper. Ik kan er zelfs mijn elektrische auto opladen. Alleen was ik verplicht om me aan te sluiten op het

16


VNO-NCW

gemeentelijke riool van de gemeente Lochem. Daarmee had ik andere dingen kunnen doen, bijvoorbeeld er brandstof van maken. Mark Rutte: Ik denk aan het voorbeeld van Unilever, mijn vorige werkgever, toen één van de grootste viswerkende bedrijven ter wereld. Die richtte de Maritime Stewardship Council op, gericht op duurzame visvangst. Dat was goed voor het behoud van de visstand, voor de reputatie van het bedrijf en leverde bovendien een concurrentievoordeel op. Met zo’n project los je een klimaat- en energievraagstuk op en stimuleer je ook de groei van het bedrijf. Peter van Ingen: Is de crisis een uitdaging? Marlies Dekkers: Je kunt het combineren. Wij hebben in 2009 vooral gekeken naar het aantal vliegbewegingen. Die zijn duur maar niet duurzaam. In kosten snijden is ook duurzaam. Als het economisch minder gaat, ben je al duurzamer bezig. En in oorlogstijd ben je veel scherper, heb je meer adrenaline. Inmiddels bestaan er tal van restricties op stoffen. Daarop hebben we heel sterk ingezet, ook al heeft de supply chain het moeilijk. Dat zien we als een kans. Rob van Tulder: Er is een paradox. Over duurzaamheid wordt veel gesproken, er is veel ambitie, maar met het daadwerkelijk waarmaken zijn we nog niet zo ver. Een EIM onderzoek liet zien dat klanten meer duurzaamheid willen, maar bedrijven percipiëren dit anders. Veel bedrijven zeggen dat ze veel aan duurzaamheid doen, maar dat blijft nog erg ad hoc. Duurzaamheid is nog niet strategisch ingebed. Dat is niet verbazend want we zijn in een transitietraject. Er bestaat nu nog een aanzienlijke kloof tussen ambitie en werkelijkheid. Ruud Koornstra: Dat komt omdat duurzaamheid en goed doen worden gekoppeld aan boete doen. Maar duurzaamheid moet beloond worden. We zijn nu bezig met een grachtenpand in Amsterdam. Verlichting en elektriciteit kosten er € 17.000 per jaar. Met ander licht kun je fors besparen. En het wordt mooier. Duurzaamheid betekent: beter. Je moet demonstreren dat duurzaamheid loont. Ik zie dat klanten er absoluut wél mee bezig zijn. Er is vraag naar. Mijn led lamp is alleen duur wanneer je hem in de kast laat liggen en niet gebruikt. Marlies Dekkers: Er is nog veel onkunde. Ieder kent de 80-20 regel. Waarop moet ik mijn effort richten? Ik weet dat duurzaamheid scoort, maar weet gewoon niet wat ik moet doen aan duurzaamheid. Misschien ben je wel met de verkeerde dingen bezig. De één zegt dit, de ander dat. Van Tulder: De markt van duurzaamheid is te weinig transparant, waardoor consumenten en producenten geen geïnformeerde keuzes kunnen maken. Er bestaat een rol voor de overheid om de markt transparant te maken voor wat betreft de vele keurmerken. Er bestaat nu een geconstrueerde onwetendheid.

17


VNO-NCW

Marlies Dekkers: Kreeg ik maar een adviseur die zegt: ik kan 5% besparen op kosten en het is nog duurzamer ook. Want dat moet kunnen. Mark Rutte: Ik kom twee soorten bedrijven tegen. De eerste groep ondernemers staat op de golfbaan en vertelt dat ze een maatschappelijk verslag uitbrengen maar doet er weinig aan. De tweede groep heeft het verinnerlijkt en heeft ook de marketing op orde. Max Havelaar is een mooi idee maar het ontbreekt aan goede marketing. Koornstra deed het met zijn led lampje veel beter. Hij verscheen met veel humor in tal van TV programma’s. Laat zien dat je duurzame product sexier en leuker is. Ruud Koornstra: Ik wil echt iets zeggen: duurzaam is niet duurder. En anders moet je het redesignen zodat het goedkoper wordt. Mijn huis is nu € 500 per maand goedkoper. Marlies Dekkers: Ik ben op de wereld gezet om mooie producten te maken, om schoonheid te maken. Jij, Ruud, bent er voor duurzaamheid, maar dat is niet mijn main focus. Ik heb geen tijd om met alles bezig te zijn, maar wil weten wat het belangrijkste is. Peter van Ingen: Er is veel welwillendheid, maar het ontbreekt aan kennis. Waar haal je de kennis vandaan? Annemarie Zuidweg (uit de zaal): Ik weet niet meer wie ik moet geloven. Zeker na de onzekerheden in de klimaatdiscussie deze week. Moet ik zonne- of windenergie gebruiken? Herman Hulshof (uit de zaal): Wij verwerken huiden, een afvalproduct van de vleesindustrie, op een heel milieuvriendelijke manier. De tussenlaag verwerken we tot voedsel en we produceren ook biogas. We zagen de wereldproblemen. Wat ik nu zie, is dat de Chinezen huiden wegkopen uit Europa, het in hun land vervuilend verwerken en vervolgens de producten, meubels bijvoorbeeld, exporteren naar Europa, daarbij niet gehinderd door Europese milieubepalingen zoals REACH. De consument ziet dat niet. Marlies Dekkers: Neem nu de elektrische auto. Als ik nieuwe lease-auto’s neem, kies ik de meest duurzame. Verwarrend is dat je dan weer leest dat de productie daarvan weer meer milieu-belastend is. Ruud Koornstra: Je moet een slager niet vragen om vegetarisch eten te promoten. Een energiebedrijf wil centraal energie produceren en leveren langs een meter. Ik heb net met een energiebedrijf afgesproken om de openbare verlichting helemaal met duurzame energie te doen. Dat betekent 95% energiebesparing. Maar de directeur zei: dat gaan we niet overal doen; we moeten wel energie kunnen blijven verkopen. Een energiebedrijf zal nooit decentrale

18


VNO-NCW

energie promoten. Philips dacht dat led-lampen pas in 2018 op de markt konden komen, maar het kan veel sneller. Dat kun je demonstreren; mensen die in klein schuurtjes werken, maken het. Henk Rottinghuis (uit de zaal): Aan de integriteit in de industrie hebben we, wat de voorlichting betreft, wel iets in te halen. Eén fabrikant zei: er is een waterstofmotor in 2020. Een ander zei: 2015. Men roept uit marketingoverwegingen graag ‘dat kunnen we wel’, maar we kunnen het helemaal nog niet. Je kunt verkopers meer integer maken door ze op te leiden, zodat we meer integer kunnen zijn naar onze klanten. Marlies Dekkers: Neem de discussie over afvalscheiding, de scheiding van plastic in afval. Moet ik dat nu wel of niet zelf doen? Mark Rutte: Er is maar een beperkte rol van de overheid. De overheid heeft al veel te veel naar zich toegetrokken. Ik zie tweeërlei rol. Allereerst is de overheid inkoper en kan door duurzaam in te kopen massa maken. Ten tweede is er de energievoorziening en –afhankelijkheid, waarover ik me zorgen maak. Ik geloof niet zo in wind, want windenergie draait vooral op subsidie. De overheid gaat nu vier elektriciteitscentrales op steenkool bouwen. Waarom veranderen we dat niet in enkele kerncentrales en investeren we in alternatieve energie? Dan worden we ook minder afhankelijk van het buitenland. De overheid heeft marktmacht; een stad zou kunnen besluiten om elektrische auto’s te kopen, maar dan moet de elektriciteit ook op orde zijn. Peter van Ingen: Er is veel motivatie maar ook tegenstrijdige informatie, en ook belangen die gekoppeld zijn aan de informatie. Rob van Tulder: Een rol voor de overheid is ook om de markt te faciliteren. Ieder wil wel maar weet niet hoe. Er zijn wel denktanks met ideeën, zoals MVO Nederland. Als ondernemingen statements maken moeten ze ook meteen aangeven hoe zij dat verwezenlijken. Dan gaat het ook om andere partijen, om systemen. Peter van Ingen: Blijft in een dergelijke situatie niet iedereen op elkaar wachten? Marlies Dekkers: Er is gelukkig een grote bewustwording op gang gekomen. We weten dat er iets moet gebeuren. Zie eens hoeveel mensen op de wereld er bijkomen – we gaan van 6 naar 9 miljard. Maar hoe gaan we dat doen? Rene Klawer, voorzitter VNO-NCW West (uit de zaal): Ik heb een eigen organisatie en een best practice. Op een conferentie drie jaar gelden liet een spreker zien hoe hij met een duurzaamheidprogramma 50% kostenbesparing kon realiseren.

19


VNO-NCW

Ruud Koornstra: We worstelen omdat we het punt aan de horizon missen. We zien over de toekomst alleen horrorfilms met veel ellende, hel en verdoemenis. Begin jaren 60 was er een man die zei: ik wil een man op de maan. En acht jaar later was er een man op de maan. Er is niemand die de film van de duurzame wereld kan laten zien. Om de klimaatconferentie was er een keur van allerlei oplossingen. Ik heb vier keer een apparaat zien langskomen, van windenergie zonder wind, zonne-energie zonder zon, ter grootte van een ijskast, waaruit permanent energie kan komen die werkt op de draaiing van de aarde. Ga nu eens vanuit die gedachte denken. Ik ontmoette generaal Petraeus die me zei dat de meeste oorlogen gaan over olie en gas. Hij zei me: er komt een totaal andere wereld als er geen fossiele brandstoffen meer nodig zijn; dan zal ik geen baan meer hebben. De techniek is er en komt voor een belangrijk deel uit Nederland. Niemand durft er echt iets over te zeggen. Maar laten we op die manier eens dromen over een duurzame wereld. Mark Rutte: Het debat of de IPCC cijfers nu wel of niet kloppen, vind ik niet zo constructief. We moeten naar een situatie dat we niet afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen. Die raken op en brengen grote geopolitieke problemen met zich mee. Zelf vind ik dat in de tussentijd ook kernenergie nodig zal zijn; dat is beter dan een grote kolenberg. Ik ben nooit zo dol op mensen die vergezichten neerzetten over 20, 30 jaar, omdat die vaak niet kloppen. Maar wat betreft de energievoorziening moet je een stip aan de horizon zetten. Besselink, DHV (uit de zaal): Dit is voor ons core business. Klanten vragen steeds meer duurzame oplossingen. Met kleine dingen kun je al veel doen. Ons nieuwe hoofdkantoor zal veel energiezuiniger zijn; we gaan van label G naar A. Wij gaan zelf energieneutraal werken. Vaak is er een cultuurprobleem: de bazen moeten de eerste stap zetten. Peter van Ingen: Hoe kun je andere bedrijven motiveren? Besselink: We beginnen met eigen projecten zoals het hoofdkantoor. Ten tweede, willen we klanten helpen met projecten. Tenslotte moet je het kunnen afkopen, op een goede manier. Peter Swinkels, voorzitter BZW (uit de zaal): Bij ons waait de groene vlag al zes maanden. Het verbaasde me dat Marlies Dekkers zei nog weinig te weten. Duurzaamheid moet nummer 1 staan op de agenda en niet de bankschulden. Als je dat niet doet, zal de consument je afstraffen. Marlies Dekkers: Ik wil wel maar het is niet gemakkelijk. Voor het MKB is het inhuren van dure adviseurs een drempel. Een bedrijf als TNT kan gemakkelijk een duurzaam hoofdkantoor neerzetten maar dat kan een klein MKB bedrijf gewoon niet. En de massa van de bedrijven zit in het MKB.

20


VNO-NCW

Lizzy Doorewaard, algemeen directeur SBI Training en Advies (uit de zaal): Ik heb net een nieuw kantoor gebouwd. Ik wil dat duurzaam doen maar ontdekte dat de aannemer er helmaal niets van weet. Die sector loopt flink achter. Je moet juist vooruit lopen op de vraag naar duurzaamheid. Rob van Tulder: Het is een vraag-aanbod dilemma. Bedrijven wachten tot de vraag groot genoeg is en er een kritische massa is. Er is te veel vertrouwen in de vraagkant, in consument. Onderzoek laat zien dat de consument tal van vooroordelen heeft over prijs en smaak. Nederlandse supermarkten lopen te veel achter de consumenten aan, in tegenstelling tot Engeland en Nieuw Zeeland die gewoon zeggen ‘we doen het’. Willem Lageweg, directeur MVO Nederland (uit de zaal): De brancheorganisaties Mitex en Modint - in de textielsector - hebben hier veel informatie over. Daar kun je steun vinden. Ronald de Jong, Philips (uit de zaal): Mij valt op dat er veel aandacht is voor de problemen die samenhangen met duurzaamheid – gebrek aan kennis; de heer Swinkels zegt ‘je zult wel moeten’- terwijl er juist zoveel opportunities zijn – zoals Ruud Koornstra zegt. Dit blijft nu onderbelicht. Vrendenbarg, ondernemer (uit de zaal): De verandering begint bij de top van het bedrijf. Er is veel mogelijk. Een bedrijf waar ik commissaris ben, maakt duurzame verfstoffen. We krijgen het er maar moeilijk door want de verfmeesters vinden dat zij met chemicaliën moeten werken. We hebben hen opnieuw moeten opvoeden. Een ander bedrijf is een tapijtfabriek die tapijten maakt op basis van maïs. Een transportbedrijf heeft vrachtwagens die rijden op ethanol. Peter van Ingen: Wat is de rol van de overheid? Mark Rutte: De overheid heeft marktmacht, maar moet daarin heel zorgvuldig zijn. Kleine bedrijven mogen niet worden belemmerd. Er bestaan 150 subsidieregelingen voor duurzaamheid. Daaromheen is een hele sector van 500 subsidieadviseurs ontstaan. Mijn voorstel is om de regelingen te versimpelen tot drie regelingen: voor duurzaam inkopen, ontwikkeling van nieuwe technieken, tijdelijke investeringen in nieuwe sectoren. Ruud Koornstra: 100% duurzaam is mooi. Maar wat duurzaam is, is discutabel. De overheid moet vooral ruimte creëren voor innovaties en die implementeren. Een idee dat op de plank blijft, is nog geen innovatie. Alles is zo gereguleerd dat je de nieuwe technologie niet onderkent. Mijn nieuwe verlichting kan niet worden gemeten met de gangbaar voorgeschreven meters. Volgens die meters is het donker. Belangrijke punten zijn: lef en partnerschappen. Zo ken ik een groep van 200 dissidente ambtenaren die anders met regels omgaan. Rob van Tulder: De overheid maakt niet altijd de goede regels, maar de overheid kan soms beter marktmeester zijn, door informatie op te bouwen, niet door regels te stellen.

21


VNO-NCW

Peter van Lieshout, lid Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (uit de zaal): Het is wel gemakkelijk om te zeggen dat de overheid de verkeerde regels maakt. Elk beleidsterrein is een opeenstapeling van oude en nieuwe regelingen. Het is altijd een kluwen waarin je soms moet knippen. Daarbij moet je niet steeds naar details kijken. Het helpt vaak om de vraag te stellen naar de rol van de overheid. Dan kan het soms beter zijn om marktmeester te worden dan om regels te stellen. Jef Wintermans, directeur MODINT, branchevereniging in de textiel (uit de zaal): Ik wil inhaken op het duurzaam inkopen door de overheid. De aanbestedingsregels laten weinig ruimte voor processen op lange termijn. Ook zouden we als bedrijven meer gebruik moeten maken van de kennis die aanwezig is bij NGO’s, op het gebied van milieu en mensenrechten. We zouden partnerschappen met hen kunnen aangaan. Bovendien hoef je niet te wachten tot je alles weet. Je kunt gewoon beginnen en later nieuwe stappen doen.

22


VNO-NCW

23


VNO-NCW

24


VNO-NCW

Maxime Verhagen, minister van Buitenlandse Zaken: Duidelijke keuzes voor duurzaam herstel

Vorig jaar was het thema van de Bilderbergconferentie: ‘Duurzaam succes.’ Dit jaar spreken we over ‘Duurzaam herstel.’ In één jaar tijd van succes naar herstel. Dat hadden we natuurlijk liever andersom gezien! Maar de harde werkelijkheid is nu dat er zonder duurzaam herstel geen duurzaam succes mogelijk is. En dat herstel zal veel meer om het lijf moeten hebben dan de zoveelste kleine correctie of bijsturing. De financieeleconomische crisis, die zich vorig jaar nog aan het ontvouwen was en die nu in alle hevigheid naijlt, en de crises die we in de nabije toekomst nog mogen verwachten, op het gebied van klimaat, energie, voedsel en water, zijn fundamenteel in de zin dat ze onze manier van leven ter discussie stellen. Die crises vinden hun oorspong in de globalisering en vereisen, vanwege hun grensoverschrijdend karakter, vergaande internationale samenwerking. En dat terwijl onze toekomstige positie in de wereld de positie van Nederland, de positie van Europa – onzeker is. We zullen dus duidelijke keuzes moeten maken, en waar nodig nieuwe wegen moeten inslaan, willen we tot duurzaam herstel en daarmee duurzaam succes komen. (1) Duidelijke keuzes, allereerst over de manier waarop we opkomen voor onze belangen in de wereld: we moeten vol inzetten op een sterke Europese Unie die zich kan meten met en zich kan aansluiten bij de Verenigde Staten en China. (2) Duidelijke keuzes, ten tweede, over de manier waarop we produceren en consumeren: dat zal schoner, groener en bewuster moeten. We moeten nu echt de verduurzaming van onze economie bestendigen. (3) En duidelijke keuzes, ten slotte, over hoe we vertrouwen kunnen herstellen door belangrijke waarden als rentmeesterschap, solidariteit, verantwoordelijkheid en respect als grondslag te nemen.

25


VNO-NCW

Al deze keuzes zijn voor mij verbonden met het begrip ‘duurzaamheid’; ieder voor zich weerspiegelen ze randvoorwaarden voor duurzaam succes. Over die keuzes die nodig zijn, wil ik het vanochtend met u hebben. Ik wil dat als volgt doen: Allereerst zal ik iets zeggen over de veranderende machtsverhoudingen in de wereld en de belangrijkste problemen die mondiaal op ons afkomen. Vervolgens zoom ik in op de positie van de Europese Unie, en kom ik ook bij de situatie in ons eigen land: hoe geven wij, overheid en bedrijfsleven, in Nederland vorm aan duurzaam herstel? De noodzaak van een “moreel reveil” – zowel in de wereld als in onze eigen samenleving - zal als een rode draad door mijn betoog lopen. En dan bedoel ik niet zozeer het opgeheven vingertje, maar dan gaat het vooral om ruimte geven aan de samenleving, mensen en hun verbanden, zodat zij zelf vorm kunnen geven aan hun verantwoordelijkheid en solidariteit. En dan kunnen we hen daar ook op aanspreken. 1. De wereld: een nieuw krachtenveld U zult het mij vergeven dat ik als minister van Buitenlandse Zaken begin door stil te staan bij de wereld om ons heen, die in hoog tempo verandert. Ook als hier niet de minister van Buitenlandse Zaken had gestaan, ga ik er van uit dat u de internationale ontwikkelingen bij uw beschouwingen zou betrekken. Want het is evident dat hoe de vlag er hier in Nederland bij hangt, voor een groot deel in het buitenland wordt bepaald. Als we daarvan nog niet overtuigd waren, heeft de financieel-economische crisis het ons wel in één klap duidelijk gemaakt: landen, economieën, banken, zijn zo met elkaar verbonden dat als er ergens iets mis gaat, anderen daar ook gevolgen van ondervinden. Dat geldt niet alleen voor de financiële crisis, die is uitgemond in een wereldwijde economische recessie, het geldt ook voor andere grote uitdagingen van onze tijd: – klimaatverandering, – de proliferatie van massavernietigingswapens, – internationaal terrorisme, – massale migratie, – pandemieën. Grote uitdagingen, die geen enkel land in zijn eentje het hoofd kan bieden. Oplossingen vereisen collectieve actie. Komt die internationale samenwerking van de grond? De eerlijkheid gebiedt ons te zeggen dat we het nog niet weten. Het mondiale antwoord op de financieel-economische crisis stemde zeker hoopvol. De bijeenkomsten van de G20 waren niet alleen symbolisch, maar resulteerden ook in concrete afspraken, bijvoorbeeld over het tegengaan van protectionisme: voor Nederland van groot belang! Maar het verloop van de klimaatconferentie in Kopenhagen en de uitkomst van die Top stelden vervolgens teleur. Zowel binnen de G20 als in Kopenhagen hebben we duidelijk kunnen zien dat de Verenigde Staten en China een sleutelrol spelen in de wereld. Zoals de zaken er nu voorstaan, zullen de “G2” de komende decennia de belangrijkste actoren zijn in een

26


VNO-NCW

asymmetrische, multipolaire wereld. Maar echt een duurzame, evenwichtige relatie is het niet, tussen die twee. De Verenigde Staten en China zijn tot elkaar veroordeeld, de Amerikanen hebben op de pof kunnen leven dankzij Chinese leningen, en de Chinezen hebben hun ontwikkeling kunnen versnellen met Amerikaanse dollars, maar voelen zich niet echt thuis bij elkaar. Er wordt veel geïnvesteerd door de Amerikanen in een strategische relatie met China, maar het is vooralsnog vooral een kwestie van aftasten, en we zien de laatste weken juist ook weer openlijke spanningen, bijvoorbeeld rondom de waardering van de yuan en Google in China. Veel concrete vooruitgang heeft het de wereld dus nog niet gebracht. President Obama werd afgelopen december beloond met een Nobel Prijs voor de Vrede voor het scheppen van een nieuw internationaal klimaat. Maar we moeten nog zien of zijn uitgestoken hand ook wordt aangenomen. Het gejuich dat bij zijn aantreden klonk, lijkt goeddeels verstomd, zowel binnenslands als internationaal. Hoe kan het ook anders, als de verwachtingen zo hooggespannen waren terwijl de problemen zo groot zijn? Ook Obama, zelfs Obama, de leider van nog steeds het machtigste land ter wereld, kan het niet alleen. Of China thuis zal geven, en zijn verantwoordelijkheid op het wereldtoneel zal nemen, moeten we nog afwachten. Op veel buitenlandspolitieke dossiers neemt China een terughoudende positie in: men bemoeit zich niet graag met andermans conflicten. Het buitenlands beleid van China is veel eenzijdiger economisch georiënteerd. Daarmee is niet gezegd dat dat beleid waardenvrij is: integendeel, door zich afzijdig te houden, door niet aan te dringen op respect voor mensenrechten, bijvoorbeeld, bestendigt China een klimaat waarin mensenrechtenschendingen worden gezien als een zaak van de eigen nationale overheid. Dat is niet in lijn met wat de Europese Unie wil bewerkstelligen in de wereld. En ook niet met wat de Verenigde Staten doen, namelijk een buitenlandpolitiek voeren die ook is gebaseerd op waarden. Waarden als vrijheid, gerechtigheid en menselijke waardigheid. Onder invloed van de opkomende machten, de nieuwe spelers op het wereldtoneel, worden mensenrechten steeds vaker afgedaan als een Westerse uitvinding. Hun universaliteit wordt betwist, het hele concept komt steeds meer onder druk te staan. Vandaar dat ik wel heb gesproken over een toenemende morele schaarste in de wereld. Het Nederlands buitenlands beleid is er op gericht landen zoveel mogelijk in te bedden in de internationale ordening die gebaseerd is op recht en regels. Als iedereen zich aan dezelfde regels houdt, ontstaat er een level playing field en dat is goed voor Nederland. Daaraan ontlenen wij bescherming en dat biedt ons ook kansen. Per slot van rekening zijn wij een land dat traditioneel sterk op het buitenland is gericht. We verdienen meer dan 70% van ons nationaal inkomen over de grens, met internationale handel en investeringen. U weet daar alles van, we hebben het aan onze export te danken dat we inmiddels weer uit de recessie zijn gekropen. Nederland zet zich in voor een stabiele internationale omgeving. Een omgeving waarin alle landen zich houden aan dezelfde spelregels. Dan heb ik het bijvoorbeeld over: – de succesvolle afronding van de Doha ronde, – het bevorderen van aansluiting bij het Energiehandvest, – of lidmaatschap van de WTO.

27


VNO-NCW

Maar ik heb het óók over het bevorderen van de ratificatie van mensenrechtenverdragen en de uitvoering van die verdragen. Omdat het the right thing to do is, een morele plicht ten aanzien van de miljoenen mannen, vrouwen en kinderen wiens rechten worden vertrapt. Maar ook omdat een omgeving waarin de regels worden gerespecteerd, goed is voor Nederland, goed is voor het Nederlands bedrijfsleven. Ik wil ons buitenlands beleid inzetten om een stevigere morele basis in de wereld te bewerkstelligen, en daarbij zoek ik zoveel mogelijk gelijkgezinde partners op: de Europese Unie en de Verenigde Staten voorop. 2. Europa: ons speelveld Hoe wapenen we ons tegen de risico’s van een veranderende wereld die voor grote uitdagingen staat? Hoe bereiden we ons in die omstandigheden voor op onze toekomst? Hier kom ik op de eerste duidelijke keuze die gemaakt moet worden: Nederland zal zich volop moeten inzetten om een sterke Europese Unie tot stand te brengen. Een Europese Unie die zich op het wereldtoneel kan manifesteren als de derde geopolitieke machtsfactor, naast de Verenigde Staten en China. In de komende tien jaar moeten we de ambitie hebben om van de G2 de G3 te maken. Als de EU in het komende decennium die slag niet maakt, zullen we de boot te missen. Dan zal Europa, dan zal Nederland, zich moeten neerleggen bij hoe anderen in de wereld de zaken voor ons bepalen. Ook als die uitkomst ons niet aanstaat. We kregen daar in Kopenhagen al een voorproefje van. Een suboptimaal resultaat, omdat de EU onvoldoende in staat was een vuist te maken: in de voorbereiding te veel naar zichzelf keek en te weinig naar anderen. Ik denk dat we in Europa alle zeilen moeten bijzetten om dat tij te keren. Om te knokken voor onze eigen plek aan tafel. Onze uitgangspositie is niet slecht. De Unie is onmiskenbaar een economische factor van belang in de wereld. Dankzij de interne markt en onze gemeenschappelijke munt, staan we er goed voor, ook al groeien anderen sneller. De Unie heeft tijdens de crisis adequaat gereageerd. Al zijn we er nog niet, de eerste vuurdoop hebben we doorstaan. Daarnaast is de Unie eerst en vooral ook een waardengemeenschap. Die waarden vormen het fundament onder het integratieproces, en bepalen voor een belangrijk deel de aantrekkingskracht van de Unie in de wereld. Daar moeten we niet mee marchanderen: dat is de belangrijkste reden dat Nederland strikt de hand houdt aan de toetredingscriteria voor nieuwe lidstaten. Wie erbij wil horen, moet laten zien dat hij de Europese waarden ten volle begrijpt en omarmt. Als we die criteria zouden loslaten, zouden we de Unie van binnenuit uithollen. Dat zou onze geloofwaardigheid in de wereld, en onze geloofwaardigheid ten opzichte van onze eigen burgers, niet ten goede komen. De EU is dus een sterk merk. Maar in politiek opzicht schort er nog wel wat aan, juist aan de overredingskracht van de EU in de wereld. Daarop zullen we dus de komende periode moeten inzetten. Nu we het Verdrag van Lissabon hebben, moeten we zorgen dat het gaat werken. De Vaste Voorzitter van de Europese Raad, Herman van Rompuy, en de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid, Catherine Ashton, moeten het gezicht en de stem van de Unie in de wereld worden. De Europese Dienst voor Extern Optreden, zeg de diplomatieke dienst van de EU, moet een succes worden. Dat zal discipline en zelfbeheersing vragen van alle lidstaten, ook van ons land. Het besef dat een

28


VNO-NCW

gezamenlijk extern beleid ons gewicht in de wereld vergroot, eigenlijk de enige manier is om invloed te hebben, moet zwaarder wegen dan de wens om overal onze eigen driekleur te zien wapperen. Op termijn zouden we moeten streven naar één Europese zetel in de Veiligheidsraad, en één Europese vertegenwoordiging in de G20. Gemakkelijk zal dat niet zijn, en het zal ook zeker niet van vandaag op morgen gebeuren, maar het is wel de weg die we moeten gaan, willen we niet volledig versnipperd in de coulissen belanden. Als we een rol van betekenis willen spelen op het wereldtoneel, dan zullen de lidstaten van de Unie moeten leveren, ook op militair gebied. Dat betekent dat we ook zullen moeten investeren in onze defensiecapaciteiten. In tijden van crisis is dat geen populaire boodschap, maar ik zeg het tòch: het zou kortzichtig zijn om in deze onzekere wereld, met zijn weerbarstige uitdagingen, en zijn vele crises in de maak, op defensie te bezuinigen. Een sterke Europese Unie naast de VS en China is goed voor Nederland. We kunnen er immers niet blindelings op vertrouwen dat de Amerikanen wel borg zullen blijven staan voor onze veiligheid in de wereld. De VS zal zich, als Europa niet thuis geeft, steeds meer gaan richten op andere strategische partners. Maar als de EU zich als een politiek interessante speler zou manifesteren, dan winnen zowel de Europese lidstaten als de VS daarbij. Dan zullen de traditionele bondgenoten, Europa en de VS, elkaar in de wereld kunnen versterken, en zal het voor China en andere regionale grootmachten lastiger worden af te wijken van de trans-Atlantische consensus. Ik ben er nog steeds van overtuigd dat de VS en Europa samen de doorslag kunnen geven met betrekking tot veel van de uitdagingen waar we voor gesteld staan. Dat wij samen een beslissende factor kunnen zijn om positieve verandering in de wereld tot stand te brengen, vanuit onze gedeelde waarden. Maar dan moet de EU wel in die rol groeien. We kunnen als EU geen grote broek aantrekken als die vervolgens afzakt. Ik geef ons daarvoor de komende tien jaar de tijd. Nu worden de kaarten geschud, nu moeten we onze hand versterken. Nog één kanttekening: De keuze om vol in te zetten op een sterke Europese Unie, wil natuurlijk niet zeggen dat Nederland niets meer op eigen kracht in de wereld zou moeten uitrichten. Natuurlijk blijven we betrekkingen met andere landen in de wereld onderhouden. Sterker nog, met opkomende economieën bijvoorbeeld zie ik onszelf de komende tien jaar onze bilaterale betrekkingen alleen maar verstevigen. Omdat dat ook volop kansen biedt, niet in de laatste plaats voor het bedrijfsleven. Economische dienstverlening en economische diplomatie zijn kerntaken voor onze ambassades en consulaten waar niet op mag worden beknibbeld. Integendeel: daar moet juist een tandje bij – dat heb ik ook tegen de voorzitter van VNO-NCW gezegd -, zeker in tijden van crisis en zeker in landen die de meest interessante perspectieven bieden voor het Nederlands bedrijfsleven. Dus maakt u zich geen zorgen dat u in de toekomst alleen nog maar bij een EU-kantoor zou kunnen aankloppen, dat is absoluut niet waar ik op doelde. Als het gaat om het aanknopen van strategische relaties in de wereld, dan moeten we onze kaarten zeker op de EU zetten: we moeten inzien dat Nederland op zichzelf nooit de strategische partner zal zijn van grootmachten als China, India, Rusland. Met zijn zevenentwintigen heb je die kans wel, staan we veel

29


VNO-NCW

sterker. Maar nogmaals, dat wil niet zeggen dat we niets meer aan bilaterale belangenbehartiging zouden doen: dat zijn gewoon twee verschillende dingen. De tweede duidelijke keuze die ik zou willen maken, betreft de verduurzaming van onze economie. Die noodzaak is niet verdwenen nu sommige bevindingen van klimaatwetenschappers onder druk zijn komen te staan. We moeten ons beleid natuurlijk kunnen baseren op betrouwbare informatie over de omvang en de gevolgen van de klimaatproblematiek. Maar het is evident dat we de komende tien jaar grote stappen moeten maken: niet alleen in het licht van de klimaatdoelstellingen, maar ook om onze energievoorzieningzekerheid te garanderen. Fossiele brandstoffen zijn nu eenmaal eindig en afkomstig van een beperkte groep aanbieders, hetgeen een onwenselijke afhankelijkheid in de hand werkt. We moeten dus schoner en groener gaan produceren, we moeten bewuster gaan consumeren. Ik ben optimistisch dat wij deze omslag kunnen maken. En velen van u zijn met mij optimistisch. Uit de conferentiebundel spreekt hoop en vertrouwen dat de financieel-economische crisis als een wake up call kan worden aangewend, als een reset button. Het besef dat het anders moet, lijkt wijdverbreid, en het geloof dat het anders kan, eveneens. “We kunnen met de huidige technologie heel veel oplossen,” zegt Anne Jan Zwart, directeur van Ecostyle. En: “het kan morgen al een stuk duurzamer”, is de kop boven het interview met Meiny Prins, algemeen directeur van Priva. Daarin herken ik weer helemaal die Nederlandse ondernemingsgeest. Die wil om het waar te maken, die nieuwsgierigheid naar nieuwe wegen, de durf ook om die wegen in te slaan. Duurzaamheid wordt – in tegenstelling wellicht tot enige tijd geleden - niet gezien als iets dat op gespannen voet zou staan met ondernemen. Nee, het beeld van een win-win situatie overheerst juist. De EU in 2020 In de Europese Unie richten we ons het komend half jaar op de herziening van de Lissabon strategie. Op wat er nodig is om de Europese economieën weer duurzaam op gang te krijgen, nadat we vorig jaar van het ene overheidsingrijpen naar het andere korte termijn herstelplan gesprongen zijn. Volgende week spreekt de Europese Raad informeel al over de voorstellen van de Commissie, die zijn neergelegd in “EU2020”. Het hele proces zou in juni moeten zijn afgerond. Dat is goed, daaruit spreekt de urgentie die we ook mogen verwachten. Innovatie Innovatie is van wezenlijk belang om duurzame groei te realiseren. Tegelijkertijd zie je dat de post ‘R&D’ vaak de eerste is waar op bezuinigd wordt als het economisch tegen zit. In Nederland is tijdens deze crisis het onderzoek gelukkig zo veel mogelijk op peil gebleven. Het kabinet heeft dan ook maatregelen genomen om dat belangrijke innovatieve onderzoek voor bedrijven te behouden. In totaal heeft de regering in 2009 en 2010 580 miljoen extra beschikbaar gesteld voor innovatie. Dat geld gaat naar: - de WBSO-regeling (Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk), waarbij de overheid een deel van de loonkosten voor R&D werkzaamheden compenseert,

30


VNO-NCW

- naar de regeling voor het behoud van kenniswerkers - en naar high tech topprojecten. De grote belastingwijziging per 1 januari 2010 bevat ook een aantal fiscale maatregelen om innovatie te stimuleren. De belasting op winsten behaald met innovatieve activiteiten is verlaagd van 25,5% naar 5%. Met deze nieuwe innovatiebox is jaarlijks een belastingverlaging gemoeid van 625 miljoen euro. De 3% innovatiedoelstelling uit de Lissabon strategie, waarbij de overheid 1% voor haar rekening neemt en het bedrijfsleven 2%, heeft Nederland niet gehaald. We zijn blijven steken op ongeveer 0,7% die de overheid uittrekt voor innovatie, en ongeveer 1% die vanuit het bedrijfsleven wordt bijgedragen. Dat moet de volgende jaren beter! Daar spreek ik mezelf op aan, en daar spreek ik u, als vertegenwoordigers van het bedrijfsleven, ook op aan. Innovatie is een gedeelde verantwoordelijkheid en ons beste ticket voor de toekomst. Het vermogen om nieuwe kennis en technologie te genereren, te absorberen en toe te passen is voor onze open economie van groot belang. Daar moeten we ons dus gezamenlijk maximaal voor inspannen. We moeten heel goed kijken naar de sectoren waarin we in Nederland ons geld verdienen. Dáár ligt onze meerwaarde; dáár moeten we onze kansen pakken en uitbouwen. Als we dat slim en innovatief weten te doen kunnen we zowel het milieu dienen als duurzame economische groei en werkgelegenheid scheppen in eigen land. De doelstelling van CO2 reductie moeten we vooral ook behalen door middel van technologische innovatie. Daar bewijzen we onszelf niet alleen een dienst mee, er is in de wereld ook ontzettend veel vraag naar duurzame technologieën. Op het gebied van energie bijvoorbeeld: denk aan investeringen in biobrandstoffen. Hiervoor is speciale agrarische kennis nodig in combinatie met mondiale logistieke mogelijkheden en de chemiesector. Allemaal sterke sectoren van ons land. De opslag van CO2 is een ander voorbeeld. Voordat we de transitie hebben gemaakt naar een energievoorziening die aanzienlijk minder afhankelijk is van fossiele brandstoffen of steenkool, zijn we tientallen jaren verder. In de tussentijd moeten we iets doen aan de opslag van CO2: Nederland beschikt over de kennis en heeft de velden beschikbaar. Laten we daar dan ook in investeren! Onze capaciteit op het gebied van water kunnen we mondiaal inzetten bij het beschermen van mensen en hun bezittingen tegen de stijgende zeespiegel. Dit zijn zo maar wat voorbeelden, maar u begrijpt waar ik heen wil: waar we nu al excelleren, moeten we in de nabije toekomst duurzaam gaan excelleren: daarin kunnen we onderscheidend zijn, een voorsprong nemen op onze concurrenten, dáár zit ‘m de win-win situatie. Toptarief Dat excelleren moet dan ook wel mogelijk zijn. Wat dat betreft is de gedachte om het toptarief in de inkomstenbelasting te verhogen naar 60% natuurlijk heel onverstandig. Afgezien van het feit dat ons toptarief met 52% al heel hoog is in vergelijking tot andere landen is het natuurlijk nooit verstandig om prikkels tot hard werk en winst weg te halen. Als je nu de schwung uit onze economie wilt halen, dan moet je dat doen. Want wat is er onverstandiger dan het hier in Nederland onaantrekkelijk maken om ergens goed in te zijn? Wil je de mensen behouden die het geld voor Nederland moeten verdienen – waar ik het

31


VNO-NCW

net over had – dan moet je ze natuurlijk niet wegjagen. Met een 60% tarief zouden we internationaal uit de pas lopen en moeten we niet gek staan te kijken dat onze hoogwaardige kennis naar het buitenland vertrekt. Met alle economische gevolgen van dien. Ik noem het 60% toptarief een klassieke fout die Nederland en de Nederlanders op den duur alleen maar armer zal maken. 3. Nederland: het vertrouwen herstellen De financieel-economische crisis is voor alles ook een vertrouwenscrisis. Het imago van de banken heeft een gigantische knauw opgelopen. Mensen die zich eerder nooit in het bankwezen verdiepten, lezen nu massaal ‘De Prooi’ van Jeroen Smit en trekken hun eigen conclusies – en het laat zich raden in welke richting die gaan. Ontluisterend. Schandalig. Over onze rug. Dat zijn terechte gevoelens. Mensen zijn onzeker over de toekomst vanwege de crisis: houd ik mijn baan? Zullen mijn kinderen het later nog wel zo goed hebben? Velen twijfelen daar aan. Die onzekerheid vertaalt zich al snel in een gebrek aan vertrouwen in de instituties van onze samenleving: de overheid, de politiek, de bankiers, de top van het bedrijfsleven… allemaal dezelfde pot nat. Wie kun je nog vertrouwen? We kunnen dat vertrouwen alleen herstellen met een helder en eerlijk perspectief. Met concrete antwoorden en maatregelen. Duidelijke keuzes dus. Dat is in elk geval wat ik wil. Geen conservatieve houding: Dus niet terug naar vroeger, alles bij de overheid neerleggen, marktwerking terugdraaien. Ook niet, wat sommige politieke partijen doen, de samenleving voeden met nòg meer wantrouwen. De schuld bij anderen leggen zonder zelf met echte oplossingen te komen. We moeten ons realiseren dat er ook tussen overheid en samenleving sprake is van een vertrouwenscrisis. Net zoals tussen groepen mensen in onze samenleving. En tussen binnenland en buitenland. In mijn eigen functie loop ik vaak tegen dat laatste aan: ik ben overtuigd van de noodzaak van een actief buitenlands beleid, omdat internationale ontwikkelingen zo’n groot stempel drukken op ons nationale wel en wee. Willen we die internationale ontwikkelingen bijbuigen in een richting die voor ons land gunstig is, dan zullen we mee moeten doen in de wereld, erbij moeten zijn. Maar er zijn grote groepen burgers – en ook politici – die helemaal geen heil zien in zo’n actieve Europese en internationale opstelling. Die zouden zich liever achter onze dijken willen terugtrekken, in de ijdele hoop dat de storm dan vanzelf overwaait. Het buitenland wordt gewantrouwd: Waarom moeten wij onze militairen naar verre oorden sturen? Wat is eigenlijk het nut van een wijdvertakt netwerk van diplomatieke vertegenwoordigingen? Waarom doen we zo ons best in Brussel, en bij de VN in New York? We willen zeker weer het beste jongetje van de klas zijn? Nee, we zijn in de wereld actief om onze eigen belangen te behartigen, om onze welvaart, onze werkgelegenheid, onze veiligheid, ons milieu, onze gezondheid en onze manier van leven, in vrijheid, zeker te stellen. Maar die boodschap wordt argwanend aangehoord. Het is belangrijk om na te denken over de vraag waar al dat wantrouwen vandaan komt, en hoe het kan worden omgebogen. Voor mij is dat misschien wel de meest essentiële vraag die in het afgelopen jaar is komen bovendrijven. Een vraag die we moeten beantwoorden. Ook hier, in onze eigen samenleving, zoek ik het antwoord in een ‘moreel reveil’. Een moreel reveil als derde duidelijke keuze, als belangrijke randvoorwaarde voor duurzaam

32


VNO-NCW

herstel. Dat geldt voor de banken, zeker. Jan Hommen, bestuursvoorzitter van ING, heeft 100% gelijk als hij zegt dat als je geld van de samenleving hebt gekregen, je daar heel voorzichtig mee moet zijn. De sky is niet the limit, de menselijke maat moet weer centraal komen te staan. De excessen die zich hebben voorgedaan in de aanloop naar deze financieel-economische crisis mogen zich niet herhalen. Het is duidelijk dat er regels aan te pas zullen moeten komen, om herhaling van zetten te voorkomen. Business as usual is simpelweg geen optie meer, daar zijn we het wereldwijd over eens. Maar het moreel reveil dient verder te reiken dan het bankwezen. Iedereen in onze samenleving moet daarvan doordrongen raken. Dat je niet alleen leeft voor jezelf, maar ook rekening hebt te houden met anderen, met je omgeving, met de generaties die na je komen. Dat je niet alleen rechten hebt, maar ook plichten. Dat het leven bestaat uit lusten en lasten. Waarden als rentmeesterschap, solidariteit, verantwoordelijkheid en respect moeten weer centraal komen te staan in de interactie tussen mensen. Gelukkig wordt dat gevoel breed gedeeld. U hoeft de conferentiebundel er maar op na te slaan en de goede voornemens en ideeën spatten van de bladzijden. Ik ben het niet met Donald Kalff eens dat maatschappelijk verantwoord ondernemen een vijgenblad is. Ik kom zoveel bedrijven tegen die hun verantwoordelijkheid op het gebied van MVO heel serieus nemen, ik denk juist dat Nederland hier een voortrekkersrol vervult. Een voortrekkersrol, die, zeg ik er bij, ons concurrentievermogen juist ten goede kan komen, zeker in een wereld die inzet op duurzaam herstel. Daar heb je het weer: ondernemen en maatschappelijk verantwoord bezig zijn staan niet op gespannen voet met elkaar: het is een win-win situatie. Natuurlijk komt MVO niet altijd vanzelf tot stand, en ik ben ook niet van de school die zegt dat alles alleen maar op vrijblijvende basis moet gebeuren. Wet- en regelgeving kan de zaken zeker bespoedigen. Bijvoorbeeld door bedrijven die overheidssubsidie ontvangen, vooraf te laten verklaren dat zij hebben zekergesteld dat hun eerste toeleverancier geen gebruik maakt van kinderarbeid. Of door in Europees verband na te denken over handelsmaatregelen ter ondersteuning van de strijd tegen kinderarbeid. Ik denk dat overheid en bedrijfsleven hierin ieder een eigen verantwoordelijkheid hebben, maar dat we wel steeds meer als partners optrekken, omdat onze belangen in de wereld – duurzaam herstel! – gelijk oplopen. De overheid moet zorgen voor heldere regels en toezicht. Dat betekent uitdrukkelijk niet dat we de zaak moeten dichtreguleren. Ik heb mijn geloof in de markt niet verloren als gevolg van deze crisis. Ik weet zeker dat juist ondernemerschap ons uit deze crisis zal trekken. Ik vind het dan ook volstrekt ongewenst dat de Crisis- en Herstelwet in de Eerste Kamer wordt tegenhouden. Die wet – die goed en zorgvuldig is - hebben we juist nu keihard nodig om zonder veel rompslomp te kunnen bouwen en wegen aan te leggen. Die wet is essentieel voor de werkgelegenheid en voor een betere bereikbaarheid in deze crisistijd. De nu ingezette vertraging kost ons werkgelegenheid. Nu al zitten 45.000 bouwvakkers zonder werk. Dit kost botweg banen door het klakkeloos accepteren van bureaucratie.

33


VNO-NCW

Duurzaam herstel in Nederland zal tot stand komen door ondernemerschap, door goede ideeën en innovatie, door investeringen in producten van de toekomst, die ons winst en welvaart zullen opleveren. Wel moeten we uit de financieel-economsiche crisis lering trekken: de markt kent ook verleidingen, waar de menselijke natuur kennelijk slecht tegen bestand is. Die verleidingen moeten we dus afschermen, met regelgeving en toezicht die op principes gestoeld zijn. We moeten ook zorgen voor houdbare overheidsfinanciën. De heroverweging met als doel het terugwinnen van 35 miljard euro op de overheidsbegroting moet niet het voorzichtige economische herstel dat zich heeft ingezet, in de kiem smoren. Wel moet ze resulteren in duurzame maatregelen om het overheidstekort en de staatsschuld binnen afzienbare tijd af te bouwen. Dat zijn we de volgende generaties verplicht. En het is ook het juiste signaal aan onze Europese partners, van wie we dezelfde discipline verwachten. Een gezond financieel beleid van de overheid is een voorwaarde voor een goed functionerende maatschappij, waarin mensen solidair en onderling verbonden met elkaar samenleven en waarin toekomstgericht wordt gewerkt en geïnvesteerd. Solidariteit in de samenleving wordt ook gestimuleerd, waar de overheid een stap terug doet. Niet alles hoeft voor de burger bedacht en uitgevoerd te worden: mensen moeten zelf ook in staat worden gesteld hun verantwoordelijkheid te nemen. Bijvoorbeeld op het gebied van gezondheid, kinderopvang, welzijn en wonen. Hier is de collectivisering van de persoonlijke verantwoordelijkheid doorgeslagen. Was het nou echt nodig dat opa’s en oma’s betaald kregen voor de opvang van hun kleinkinderen, die ook vrijwillig en informeel had kunnen geschieden? De beslissing deze subsidie terug te draaien is terecht: de overheid moet de samenleving ook ruimte willen bieden om te werken aan zijn eigen verantwoordelijkheid. Als we het over ontwikkelingssamenwerking hebben, wijzen we wel eens op het gevaar van donorafhankelijkheid, die geestdodend en verlammend zou werken. Precies hetzelfde mechanisme doet zich natuurlijk voor in onze eigen samenleving: als de overheid zich overal verantwoordelijk voor weet, haakt de burger vanzelf af. Mensen worden er niet gelukkiger of weerbaarder op als alles voor ze wordt geregeld. Een slimme overheid houdt gepaste afstand en laat ruimte aan burgers om zelf hun verantwoordelijkheid te nemen. Slot De tien jaar die voor ons liggen, zijn bepalend. Om van een G2 naar een G3 te groeien, en de Europese Unie zodanig uit te rusten dat zij volmondig kan opkomen voor de Nederlandse strategische belangen in de wereld. Om de verduurzaming van onze economie te bestendigen.

34


VNO-NCW

En om het vertrouwen in onze samenleving terug te winnen, op basis van waarden als rentmeesterschap, solidariteit, respect en verantwoordelijkheid. Als we deze drie duidelijke keuzes maken, een keuze voor de EU, een keuze voor verduurzaming, een keuze voor vertrouwen door waarden, dan kunnen we over tien jaar, tijdens de 58e Bilderbergconferentie, wellicht spreken over duurzaam succes. Dan heeft het herstel dat we vandaag inzetten, tot resultaten geleid. Ik zie u graag over tien jaar terug, en in de tussentijd is er werk aan de winkel.

35


VNO-NCW

Forumdiscussie zaterdagmorgen 6 februari

Leden forum: - Huibrecht Bos, directeur-eigenaar MoveNext, voorzitter Jong Management VNO-NCW en lid Dagelijks Bestuur VNO-NCW - Hans Hillen, lid Eerste Kamerfractie CDA, voorzitter Centrum voor Merk en Communicatie, lid Dagelijks Bestuur VNO-NCW - Tineke Lambooij, universitair docent ondernemingsrecht Universiteit Utrecht, onderzoeker duurzaamheid Nyenrode University en Worldconnector - Marianne Rijvers, algemeen directeur-eigenaar Rijvers Weert BV Peter van Ingen: Wat betekent Duurzaam Herstel? Hans Hillen: Ook in de reclamewereld is er discussie over MVO. Dat is opmerkelijk want daar geldt vaak het devies van Queen “We want it all, we want it now”. Marianne Rijvers: Ons bedrijf is vorig jaar teruggegaan van 60 naar 40 mensen. De crisis heeft ons sterk overvallen. In de tweede helft van 2009 waren er tekenen van beginnend herstel. We zijn nu aan het consolideren en ook in 2010 verwacht ik nog geen echte groei. Wat is duurzaam herstel? Mijn devies is bezig blijven waarin je voorheen geloofde; misschien op een iets andere manier. Het gaat ook om waarden: hoe vertel ik het mijn mensen, zowel degenen die het raakt als degenen met wie je doorgaat. Je moet mensen regelmatig vertellen wat er aan de hand is en hen verantwoordelijk maken. Tineke Lambooy: Het gaat om het lange termijn perspectief te verankeren in dagelijkse beslissingen. Bijvoorbeeld in energiebesparing, samenwerking met anderen. Mensen zijn vaak ‘split personalities’. In een andere rol zeggen en doen ze andere dingen. Er zijn bovendien vaak goede ideeën op de werkvloer.

36


VNO-NCW

Hans Hillen: Verhagen sprak over een moreel reveil. De wortels liggen in de godsdienst. De waarde van de godsdienst is te veel gerelativeerd. Veel mensen hebben de kerk verlaten omdat zij zich beperkt voelden in hun vrijheid. Het bevorderen van moreel besef loopt niet alleen via de politiek. Het christelijke geloof is gebaseerd op het oudste boek ter wereld en draait om de naastenliefde. Er is méér dan het eigenbelang. Een revival van de kerk is belangrijk. Huibrecht Bos: Bij herstel wordt vaak gedacht aan terugkrijgen van wat we hadden. Met de toestand in 2005 toen we het zo goed hadden. Als Jong Management zijn we meer toekomstgericht. Duurzaam betekent: je doel verder leggen dan vandaag. Peter van Ingen: Zijn er fundamentele veranderingen nodig? Marianne Rijvers: Ik geloof dat veranderingen van binnenuit moeten komen. Anders kun je in de storm niet overeind blijven. Dat hoef je niet perse te putten uit een geloof. Zonder waarden als schoonheid, rechtvaardigheid kan ik niet functioneren. Vanuit een dergelijke overtuiging kan ik medewerkers beïnvloeden. Op mijn kleine schaal, in mijn bedrijf, in mijn keten. Tineke Lambooy: De jeugd heeft de toekomst en denkt niet: het zal mijn tijd wel duren. Zij heeft idealen. Voor fundamentele veranderingen moeten we kijken naar sociale innovatie, samenwerking in de keten en in de sector, ook met concurrenten. Mensen zijn bang om samen te werken, informatie uit te wisselen. Er is meer transparantie nodig. Voor herstel van vertrouwen zijn drie dingen nodig: - transparantie over het bedrijf, het product, de herkomst ervan: laat anderen daarin delen - accountability: je moet anderen ergens op kunnen afrekenen - legitimiteit van beslissingen: betrek er meer vrouwen bij; minimaal 30% van de bestuurders moet bestaan uit vrouwen. Waarom meer vrouwen? De helft van de wereldbevolking is vrouw. En het is een kwestie van rechtvaardigheid. Huibrecht Bos: Transparantie is een woord uit een voorbij decennium. Er is inmiddels van alles openbaar geworden. Dat is nu wel genoeg. Het gaat er om dingen uit te leggen. Neem de CommissieDe Wit. Het is onacceptabel dat zoveel mensen zeggen dat zij geen fouten hebben gemaakt. Het lijken wel heiligen. Wees groot en erken je eigen fouten. Donald Kalff, ondernemer en publicist (uit de zaal): Buiten beschouwing blijft dat onze institutionele kaders zijn verwaarloosd. We moeten een nieuwe structuur creëren in de onderneming. We moeten kijken naar de budgetteringsprocedures, topbenoemingen, kritische overnames.

37


VNO-NCW

Marianne Rijvers: Ik ben blij dat ik in een MKB bedrijf zit, een tweede generatie familiebedrijf. Ik heb medelijden met mensen die moeten werken in grote politieke organisaties. De familiecultuur schept een grote gebondenheid. Mijn grootste vrijheid is om ondernemerschap te ontplooien. Hans Hillen: Van de politiek wordt te veel verwacht. Als je vormen van toezicht invoert, zie je dat men grenzen gaat opzoeken. Partijen zijn grosso modo dezelfde als een eeuw geleden. De macht zat bij de klassieke partijen aan de top. Gaandeweg is de basis breder geworden, maar de top ontbreekt. Er is gebrek aan leiderschap. Tineke Lambooy: Bij fusie en overnames speelt duurzaamheid echt een rol. Achter het kapitaal zitten investeerders en banken voor wie duurzaamheid steeds belangrijker worden. Huibrecht Bos: Beweegt de politiek eigenlijk wel? De politieke issues gaan over gisteren De democratie staat stil. Discussies verzanden. De democratie kan zich niet zelf veranderen. We krijgen te maken met andere machten in de wereld die een andere wijze van besluitvorming kennen. Niettemin proberen we steeds om onze democratie – groen gekleed – te exporteren. Hans Hillen: Politiek is niet één gemeenschap. De kwaliteit van het politieke proces is verminderd. Vroeger was er leiderschap. Nu is er alleen tegenstand. Neem de enorme groei van het aantal spoeddebatten. Tineke Lambooy: Democratie gaat over de overheid. Het bedrijfsleven is de andere belangrijke machtsfactor. Verandering vraagt veel meer partnerschappen van bedrijven. Daarbij zijn ook vertegenwoordigers nodig van nieuwe bewegingen, zoals de milieuorganisaties. Huibrecht Bos: In de inleiding van Verhagen hoor je dat machtsdenken. Goede ideeën komen niet alleen van de machtigen, van ongeïnspireerde leiders. Obama was de uitzondering. Iemand uit de zaal: De discussie moet meer gaan over waarden. Tineke Lambooy: Mensen zijn ‘split personalities’, hebben niet één set van waarden. We hebben goede regels maar ieder kan goedkope teenslippers kopen uit China. In de ruimte daartussen verdwijnen de waarden Hoe kun je dit sturen? Door transparantie in te voeren in de keten en door processen controleerbaar, certificeerbaar te maken. Keurmerken zijn een optie. Voor MKB bedrijven zijn branche-initiatieven mogelijk.

38


VNO-NCW

Peter van Ingen: Moeten we onze regels opleggen aan anderen? Met de groeiende Chinese middenklasse hebben we straks een paar planeten extra nodig. Bij een wereldbevolking die groeit van zes tot negen miljard mensen. Huibrecht Bos: We hebben te maken met de wet van de remmende voorsprong. De Chinezen slaan twee generaties over. Nederland moet komen met een toekomstgerichte visie. Je moet bepaalde producten ontwikkelen en andere afwijzen. De vraag is waar Nederland goed in is. Het is als met de mens: die gebruikt maar 4% van zijn hersenen. Zo is het ook hier. We moeten kiezen waar we naar toe willen. Daarbij moeten we duurzaamheid helemaal bovenaan zetten. We hebben een gemeenschappelijke visie nodig maar leven in een demissionaire maatschappij. Marianne Rijvers: Ons bedrijf werkt regionaal. Toen veel industrie vertrok naar China en Oost-Europa, ben ik naar China gereisd. Ik kwam heel optimistisch terug. Wat zij kunnen, moeten wij niet doen. Wij hebben onze strategie aangescherpt, en vastgesteld waar we sterk in zijn. Wij moeten ons niet focussen op massa, maar op kennis. Op onze schaal kunnen wij de beste zijn. Daarvoor moet je een innerlijke transformatie aangaan. Tineke Lambooy: We kunnen niets veranderen aan China waar elk jaar miljoenen mensen afstuderen. Dat land zal een eigen weg volgen. Je kunt hun ontwikkeling niet bepalen.

39


VNO-NCW

Afsluiting door Bernard Wientjes

Rick van der Ploeg sprak van sociaal kapitalisme maar ik vraag me nog steeds af wat hij daarmee bedoelt. Het is zoiets als kapitalistisch socialisme. Even onmogelijk als wanneer Agnes Kant in de Tweede Kamer om een bonus vraagt. Henk Rottinghuis is de man van 1 pk maar ook van de Porsche van 500 pk. Hij zei: We zijn nu terug op het welvaartsniveau van 2005 maar 2005 was een goed jaar. Mij sprak zijn stelling aan dat we de kosten moeten terugbrengen en gewoon erg ons best doen. Ik las eerder het boek van Rob Riemen, o.a. over Thomas Mann, ben onder de indruk daarvan maar heb moeite met zijn visie op het nihilisme. In het panel maakte Marlies Dekkers de combinatie van schoonheid en duurzaamheid. Een echte ondernemer die bijna failliet ging en zich wist terug te worstelen. Zij zei: ik wil graag meer aan duurzaamheid doen, maar help me. Ruud Koornstra is iemand die alles kan verkopen. Gelukkig is dat duurzaamheid. Van Tulder had een nuchtere boodschap. Mark Rutte leek een beetje vergeten wat hij gezegd heeft over groen rechts. Na het verhaal over nihilisme en het hedonisme van gisterenmiddag was de dienst van Abeltje Hoogenkamp het tegenwicht: geloof, hoop, liefde. Minister Verhagen deelt onze visie op een sterk Europa. Wij ondernemers zijn voorstander van een federatief Europa. Laten we de beste mensen naar Europa krijgen: ambtenaren en politici. In de forumdiscussie was Marianne Rijvers het toonbeeld van een nuchtere ondernemer die weer back to basics gaat. Tineke Lambooy benadrukte het belang van toekomstvisie en eenvoudige doelen. Huibrecht Bos vertegenwoordigde Jong Management hier op eenzelfde manier als hij doet in het Algemeen Bestuur van VNO-NCW. Hans Hillen zoekt de innovatie in gebeurtenissen van 2000 jaar geleden.

40


VNO-NCW

Abeltje Hoogenkamp, Overweging oecumenische dienst

Zo blijven dan: geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de meeste van deze is de liefde. (1e brief van Paulus aan de gemeente van Korinthe 13:13) Deze tekst is heel bekend. Wie is er niet mee getrouwd? Hij komt uit een brief van de apostel Paulus, een markante leider uit de christelijke traditie. Aan de hand van geloof, hoop en liefde – een bekend, misschien wel overbekend trio uit de christelijke traditie – wil ik vanmorgen iets proberen te zeggen over duurzaam herstel, het thema van deze conferentie. En ik wil het hebben over leiderschap, want deze bijzondere gelegenheidsgemeente van ondernemers bestaat uit een heleboel leiders en leidinggevenden. Die zitten niet elk weekend onder mijn gehoor, dus daar wil ik graag van profiteren. Het wordt een klassieke preek in drie delen: geloof, hoop en liefde. We beginnen met geloof. De kredietcrisis is een geloofscrisis. Letterlijk, want krediet komt van het woord credere, en dat betekent ‘geloven, vertrouwen’. En figuurlijk: het oude geloof, het geloof in oneindige economische groei houdt het niet. We zijn met z’n allen van ons krediet gevallen. We zitten wereldwijd al een tijdje in een daverende geloofscrisis. Het is misschien wel aardig om hier vanmorgen met elkaar af te spreken dat we dat woord voortaan gaan gebruiken: geloofscrisis. Gewoon, voor de afwisseling. Omdat kredietcrisis een beetje saai begint te worden. Ik heb begrepen dat u belangrijk genoeg bent om dat soort dingen te bepalen. We kijken nu al meer dan een jaar tegen allerlei economen aan in actualiteitenprogramma’s. Dat hoeft niet. Als we met elkaar afspreken dat we het voortaan over geloofscrisis hebben, krijgen we misschien religieuze leiders aan tafel bij Peter van Ingen. Geloof is in de economie, maar ook in de bijbel een ander woord voor vertrouwen. Geloven betekent niet: allerlei meer of minder waarschijnlijke feitjes voor juist houden.

41


VNO-NCW

Geloof gaat over de vraag naar betrouwbaarheid. Op wie kan je werkelijk bouwen, wie of wat draagt jou? Geloven heeft in de bijbel ook te maken met kiezen. In wie wil je eigenlijk geloven? Kandidaten zijn er genoeg: machten, leiders, goden. Allemaal indrukwekkend en belangrijk. Kracht, carrière, jeugd, vruchtbaarheid, gezondheid – we zijn bereid er grote offers voor te brengen. Een dominante vader, een geheime fobie, een rottige verslaving – wij knielen wat af. Handelsbetrekkingen, geld, een goede verhouding met een economische grootmacht – wij buigen. Wij zijn van nature diepreligieus. Wij aanbidden met elkaar de gekste dingen. Het leuke van de bijbel is dat al ons gebuig en gekniel en geoffer geweldig wordt gerelativeerd. De bijbelse God presenteert zich als het redelijke alternatief. Met verhalen over duurzaamheid: over de goede schepping, over de samenhang van de generaties, rentmeesterschap. Met verhalen over leiderschap: Jezus, die de voeten van zijn vrienden wast. Met verhalen over de toekomst: een land om in vrede te wonen. Geloof gaat over de vraag naar betrouwbaarheid. De God van de bijbel zegt: al die mooipraters en oplichters, al die dikdoeners en bangmakers. Zou je het niet liever eens met Mij proberen? De vraag is niet of we geloven, want dat doen we toch wel, of we nou willen of niet. Wij zijn diepreligieus. De spannende vraag is wie ons vertrouwen waard is. Dat over geloof. Nu naar de hoop. De autobiografie van Barack Obama heet ‘The audacity of hope’, de gedurfdheid van de hoop. Dat is een rake titel. Hoop is niet alleen een gevoel, het is ook een keuze, een daad. Je kunt niet zeggen: ‘Ik hoop op een land met goed onderwijs en fatsoenlijke gezondheidszorg en een schone lucht’ en vervolgens gaan zitten afwachten of dat ooit gebeurt. Dan moet je ook in beweging komen. Hopen op een betere wereld is gedurfd. Je zult dingen moeten veranderen. Dat kan tegenvallen. Maar denken dat het tóch kan, geeft geweldig veel kracht en vreugde: Yes, we can! Hoop is in de bijbel een belangrijk thema. Het boek staat vol met mooie beloften: geen dood en geen pijn meer, een leven in overvloed voor iedereen. Het is duidelijk dat de aarde nog niet is wat hij zou moeten zijn. Religie en godsdienst wordt vaak gezien als conservatief, consoliderend, goed voor de status quo. Als alle ellende goedgepraat wordt met ‘hoop maar op later’, dan kan het ook zo werken, dan maak je mensen passief. Karl Marx noemde religie ‘opium van het volk’, een bedwelmend, in slaap sussend goedje. Sederend. Ik zie bijbelse hoop als iets anders. Het maakt juist actief, durft iets te veranderen. Je hebt er moed voor nodig. Als het gaat over duurzaam herstel en duurzaamheid, dan zijn we al blij als het zou lukken de status quo te handhaven: houden wat we hebben, niet verder inleveren, consolidatie, handhaving van de status quo. Geen koopkrachtverlies, geen toename van de CO2-uitstoot, geen temperatuurstijging, geen verdere groei van de wereldbevolking, voor elke gekapte boom een nieuwe boom. En dat zou ook prachtig zijn, zeker. Maar de gedurfdheid van de hoop gaat verder. Want de status quo is niet goed. Het geweld, de plunderingen, de rechteloosheid in de wereld – het is niet om aan te zien. Mensen sterven als muggen. Ze zijn op de vlucht, leven in ballingschap. Bijbelse hoop neemt daar geen genoegen mee. Bijbelse hoop wil verandering, omkeer.

42


VNO-NCW

Als in de kerk brood en wijn rondgaan, klinken deze woorden: Moge het delen van dit brood en deze beker ons sterken in de hoop dat een nieuwe wereld komen zal waar brood en recht en liefde is genoeg voor allen. Hoop kan je oefenen. Het is niet alleen een gevoel, het is ook een keuze, een daad. Fatsoenlijk geloof en goede spiritualiteit traint de gedurfde hoop, hoop die gelooft in verandering. Daarom zal fatsoenlijk geloof, goede religie altijd óók politiek zijn, dat kan niet anders – brood en recht en liefde genoeg voor iedereen. Als we zoeken naar een nieuw economisch model, gebaseerd op duurzame waarden, hebben we de gedurfdheid van de hoop daarbij heel hard nodig. Want we zullen moeten veranderen. Deze conferentie en deze oecumenische dienst zijn daarvoor oefenplaatsen. En dan ten slotte de liefde. Zo blijven dan: geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de meeste van deze is de liefde. Dat zegt Paulus. En hij zegt ook: Dient elkander door de liefde. Liefde heeft bij Paulus altijd iets te maken met dienen. Minister, dat betekent niets anders dan ‘dienaar’. En zoals een minister dienaar van de Kroon is, zo word ik als dominee geacht dienaar van het Woord te zijn – Verbi Divini Minister. Dienaar. In dienst van. In relatie tot. Het ambt van burgermeester, rechter, minister, predikant en prinses gaat over de publieke zaak. Over gemeenschap dus. Over elkaar nodig hebben en dat ook weten. Volgens de bijbel bestaat er ook zeker zoiets als het ambt van ondernemer. Want een mens is nooit los verkrijgbaar. Wij zijn relationele wezens, gemaakt voor gemeenschap, gemaakt voor elkaar. In bijbels perspectief zijn we dus allemaal op de één of andere manier minister, dienaar, in dienst genomen. Ja, ook ondernemers hebben een dienstverband! Wij zijn minister van een bank, bouwbedrijf of advocatenkantoor. Minister van de spoorwegen, de krant of de vakbond. Minister van onze collega’s, maten en partners. En minister van onze secretaresse, klanten, onze werknemers. En daarnaast ook – als het goed is – minister van onze vrouwen, mannen, vrienden, kinderen, ouders, buren. Gisteren en vanmorgen zijn we samengekomen om te vergaderen met een grote ministerraad. Wij proberen hier benul te krijgen van de juiste verhoudingen: dat wij gemaakt zijn voor gemeenschap, dat wij werken en leven en ademen bij de gratie van elkaar. Dat besef wordt levend gehouden door fatsoenlijke religie en goede godsdienst. Als het goed is, is kerkgang een oefening in relationeel leven. Maar relationeel leven kan ook op andere plekken geoefend worden. In de conferentiezaal, aan tafel, in de bar. In het bedrijf waar we werken en leiding geven, de vereniging waar we lid van zijn, in de stad of het dorp waar we wonen. In de buurt, in onze families en gezinnen en – ook een hele leuke plek om relationeel leven te oefenen – in bed. Allemaal plaatsen waar wij, ministers van God en van elkaar, bijeenkomen in vergadering. En wij vergaderen tot wij vergaderd worden.

43


VNO-NCW

Geloven is een vraagstuk. Hopen een daad van durf. En voor de dienst van de liefde heb je lef nodig. Geloof, hoop en liefde zullen blijven, alle drie, maar de grootste is de liefde. Dient elkander door de liefde. Want zonder liefde zijn we nergens. Amen.

voor abeltje in de stilte na al die woorden voel ik mijn adem kloppend mijn hart in het bos buiten liggen bladeren wachtend op sneeuw of verse lente. in de leegte na het geld tel ik mijn schatten zonder zorg in de ruimte van onze hoop bid ik zonder verbod of angst. gedicht van Kees Blokland

44


VNO-NCW

Bijlage 1 Programma 48ste Bilderbergconferentie Duurzaam herstel Dagvoorzitter: Peter van Ingen, VPRO TV/Buitenhof Vrijdagmiddag 5 februari vanaf 12.15 uur ontvangst met lunch 13.15 uur opening Bernard Wientjes, voorzitter VNO-NCW 13.30 uur inleidingen - Rick van der Ploeg, hoogleraar economie Universiteit van Amsterdam en Universiteit van Oxford: Duurzaamheid en mondiale economische ontwikkeling - Henk Rottinghuis, voorzitter directie PON Holdings BV: Heeft de shock gewerkt? - Rob Riemen, oprichter-directeur Nexus Instituut: Verval van waarden. De miskenning van een duurzaam probleem. 14.45 uur pauze 15.15 uur forumdiscussie - Marlies Dekkers, founder/ceo & creative director MD Design & Communication BV, Zakenvrouw van het jaar 2007 - Ruud Koornstra, ceo Tendris - Mark Rutte, voorzitter Tweede Kamerfractie VVD - Rob van Tulder, hoogleraar bedrijfskunde Rotterdam School of Management van de Erasmus Universiteit 16.30-18.00 uur parallelsessies Hoe bereiken we duurzaam herstel? (zie voor overzicht bijlage 2) 18.00 uur aperitief 19.00 uur diner

45


VNO-NCW

Zaterdagochtend 6 februari vanaf 7.30 uur ontbijt 9.00 uur: Oecumenische dienst met Abeltje Hoogenkamp, predikant binnen de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), geestelijk verzorger Sint Lucas Andreas Ziekenhuis Amsterdam, en winnaar van de Publieksprijs Preek van het Jaar 2006 10.00 uur inleiding Maxime Verhagen, minister van Buitenlandse Zaken 10.45 uur pauze 11.15 uur forumdiscussie - Huibrecht Bos, directeur-eigenaar MoveNext, voorzitter Jong Management VNO-NCW en lid Dagelijks Bestuur VNO-NCW - Hans Hillen, lid Eerste Kamerfractie CDA, voorzitter Centrum voor Merk en Communicatie, lid Dagelijks Bestuur VNO-NCW - Tineke Lambooij, universitair docent ondernemingsrecht Universiteit Utrecht, onderzoeker duurzaamheid Nyenrode University en Worldconnector - Marianne Rijvers, algemeen directeur-eigenaar Rijvers Weert BV - Maxime Verhagen 12.30 uur afsluiting door Bernard Wientjes aansluitend lunch

46


VNO-NCW

Bijlage 2 Parallelsessies Bilderbergconferentie Aspecten van duurzaamheid 1. Ewald Breunesse, manager energietransitie Shell Nederland: Energievoorziening in deze eeuw 2. Sandra Geisler, projectleider Leaders for Nature, IUCN (International Union for the Conservation of Nature), en Jan Ernst de Groot, managing director KLM: Verankering van duurzaamheid in de core business 3. Maas Goote, ministerie van VROM en hoofdonderhandelaar namens Nederland/EU: Klimaatbeleid na Kopenhagen 4. Piet Jonker, algemeen directeur Dunea (voorheen Duinwaterbedrijf Zuid-Holland): Zorgen om ons water, duurzaam waterbeheer 5. Wim Mijs, directeur Nederlandse Vereniging van Banken (NVB): Banken na de crisis: herstel van vertrouwen en de Code Banken 6. Andre Veneman, directeur Sustainability AkzoNobel en voorzitter Programmaraad Initiatief Duurzame Handel (IDH): Ontwikkelen van duurzaam ketenbeheer: randvoorwaarde voor succesvol ondernemen 7. Kees van der Waay, voorzitter directie Unilever Nederland Holdings: Bevolkingsgroei en voedselzekerheid Het internationale en multiculturele perspectief 8. Sylvia Borren, Worldconnector en voormalig directeur Oxfam NOVIB: Rechtvaardigheid en duurzaamheid in internationaal perspectief 9. Jos van Gennip, voorzitter denktank Socires, voormalig CDA-senator: Vernieuwing van de internationale politieke instituties 10. Sadik Harchaoui, directeur Forum en voorzitter Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling: Diversiteit en sociale cohesie 11. Peter van Lieshout, lid Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (die hierover in januari advies uitbrengt): Herijking ontwikkelingssamenwerking Verantwoord ondernemen 12. Donald Kalff, ondernemer en publicist: Een nieuw ondernemingsmodel gewenst 13. Eduard Kimman sj, hoogleraar bedrijfsethiek Radboud Universiteit en Vrije Universiteit: Ethiek en financiële markten 14. Willem Lageweg, directeur MVO Nederland: Hoe presteren Nederlandse bedrijven op maatschappelijk verantwoord ondernemen? 15. Rob van Tulder, hoogleraar bedrijfskunde Rotterdam School of Management van de Erasmus Universiteit: Maatschappelijk ondernemen, juíst in deze tijd van crises

47


VNO-NCW

Global Compact (sessies 17 en 18 zijn gecombineerd) 16. Myrtille Danse, manager Business Unit Duurzame Ketens en Markten Landbouw Economisch Instituut (LEI /WUR) en adviseur project Global Compact Nederland Partnering for Prosperity: Hoe bedrijven kunnen bijdragen aan reductie van armoede en honger (Millennium Development Goal 1) 17. André van Heemstra, voorzitter Global Compact Nederland: Het Global Compact, 10 principes voor internationaal maatschappelijk ondernemen 18. David Vermijs, consultant project Global Compact Nederland Business & Human Rights Initiative: Respect voor mensenrechten, business principle én business practice Spiritualiteit 19. Brigitte van Baren, directeur Inner Sense: Compassie in leiderschap 20. mgr Ad van Luyn, bisschop Rotterdam: Moraal en zingeving als oorzaken van de crises De jongere generatie 21. Ronald de Jong, ceo Emerging Markets Philips Healthcare: Toekomstige uitdagingen als business opportunities, de discussie in het Forum of Young Global Leaders van het World Economic Forum 22. Jesse Klaver, voorzitter CNV Jongeren, en Huibrecht Bos, voorzitter Jong Management VNO-NCW: De visie van de nieuwe generatie op de toekomstige arbeidsverhoudingen

48


VNO-NCW

Bijlage 3 Verslag Forum ‘Maxime Verhagen wil geen hoger toptarief ’ Duurzaam herstel. Dat was het centrale thema tijdens de 48ste Bilderbergconferentie van VNO-NCW dit weekend in Oosterbeek. Duurzaamheid blijkt hierin een belangrijke rol te spelen. VNO-NCW-voorzitter Bernard Wientjes: “Het is niet langer een lastige kostenpost.” Liever had hij het andersom gehad. Tijdens de Bilderbergconferentie van vorig jaar discussiëren over duurzaam herstel en dit jaar over duurzaam succes. Maar het liep anders, memoreerde minister van Buitenlandse Zaken Maxime Verhagen tijdens zijn toespraak op de tweede dag van de conferentie. “De harde werkelijkheid is dat er zonder duurzaam herstel geen duurzaam succes mogelijk is.” De minister riep op duidelijke keuzes te maken. “We moeten ons vol inzetten op een sterke Europese Unie die zich kan meten met en kan aansluiten bij de Verenigde Staten en China.” Een derde grootmacht op het wereldtoneel dus, vindt Verhagen. Volgens de minister betekent dat ook dat alleen een gezamenlijk extern beleid het gewicht van de EU in de wereld kan vergroten. De wens om overal onze driekleur te zien wapperen, moet voor dit belang wijken, aldus Verhagen. Ook de manier waarop er geproduceerd en geconsumeerd wordt, moet anders, vindt de minister. “Schoner, groener en bewuster.” Daar zijn technische innovaties voor nodig en een klimaat dat de totstandkoming ervan stimuleert. “Toptarieven in de inkomstenbelasting verhogen naar 60 procent is dan een onverstandig idee. We lopen internationaal al uit de pas met ons huidige toptarief. De prikkels om hard te werken, ergens geld mee te verdienen, goed te zijn, moet je niet wegnemen. Het is een klassieke fout om te kiezen voor de kortetermijnwinst van een hogere belastingopbrengst. Op de lange termijn zijn we er juist slechter mee af: hoogwaardige kennis verdwijnt naar het buitenland.”

49

Verslag Bilderbergconferentie 2010 Duurzaam herstel

Recommend Documents