Verslag algemene vergadering van deelnemers gehouden op 17 september 2009 (no. 35) Plaats Tijdstip
: Hoofdkantoor Ballast Nedam, Nieuwegein : 16.00 uur
Aantal geregistreerde aanwezigen Machtigingen Aantal stemmen Aanwezige gepensioneerden Aanwezige actieven
: 147 : n.v.t : n.v.t. : 95 : 52
Agenda: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
1.
Opening, mededelingen en ingekomen stukken Notulen van de vergadering van 30 september 2008 Jaarverslag 2008 – goedkeuring en décharge Herstelplan – toelichting op het Herstelplan Toelichting effect van de rente op de dekkingsgraad Beleggingen 2008 en ontwikkelingen 2009 Rondvraag Sluiting
Opening, mededelingen en ingekomen stukken e
De voorzitter, de heer Feenstra opent de vergadering en heet een ieder van harte welkom op deze 35 deelnemersvergadering van de Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam. De uitnodigingen zijn conform artikel 15 van de statuten ten minste veertien dagen voor de vergadering verstuurd, onder vermelding van plaats, tijd en te behandelen onderwerpen. Er worden in deze vergadering geen besluiten conform artikel 16 van de statuten genomen. Aan de bestuurstafel hebben zitting:
Richard Feenstra, voorzitter van het pensioenfonds Peter Janssen, adviserend actuaris voor het pensioenfonds van Watson Wyatt Frans van Oorschot, sinds 2003 gekozen bestuurslid en sinds 1 januari 2008 lid van het dagelijks bestuur en plaatsvervangend voorzitter. Sinds 1 september 2009 is hij gekozen lid van het algemeen bestuur. Hans van der Meer, sinds 1 januari 1992 gekozen bestuurslid van het pensioenfonds en per 1 januari 2008 lid van het algemeen bestuur. Sinds 1 september is hij gekozen lid van het dagelijks bestuur en plaatsvervangend voorzitter. Lucie Duynstee, hoofd pensioenbureau sinds eind 2006. Verder opzij zitten Ina Endenburg, secretaresse van het Pensioenbureau, en Matthijs Mons, beleidsmedewerker van het pensioenbureau. Zij zullen deze vergadering notuleren. De voorzitter verzoekt iedereen de mobiele telefoons uit te zetten. Na afloop van de vergadering is er een borrel en de traditionele maaltijd. Bij binnenkomst / aanmelding zijn de notulen van de vergadering van 30 september 2008 en het jaarverslag 2008 beschikbaar gesteld / toegestuurd. Het jaarverslag is in grote aantallen opgevraagd. Indien u nog een jaarverslag wilt ontvangen, kunt u deze downloaden of via de website opvragen bij het pensioenbureau. Na afloop van de vergadering zijn hand outs beschikbaar van de presentaties (R.J. Feenstra - BNPF, Peter Janssen – Watson Wyatt adviserend actuaris, Arthur van der Wal – ING Investment Management). Deze zijn ook te downloaden van de site www.bnpf.nl. Deelnemersvergadering 17-09-09
blad 1 van 5
In het kader van milieu, maar ook om kosten te besparen overwegen wij om vanaf volgend jaar de presentaties alleen digitaal ter beschikking te stellen. Er zijn geen ingekomen stukken. Er zijn een aantal vragen ingediend door de heren Koelman, De Jager en Van den Berg. Deze zullen zoveel mogelijk tijdens de presentaties beantwoord worden. Mochten er nog onduidelijkheden blijven, is er na de presentaties nog voldoende ruimte tot het stellen van vragen. Na de opening en behandeling van de notulen wordt het jaarverslag behandeld. Vervolgens zal een toelichting worden gegeven over het herstelplan. De heer P.L.J. Janssen zal in zijn presentatie een toelichting geven over de effecten van de renteontwikkeling op de financiële positie van het fonds zoals die tot uitdrukking komt in de dekkingsgraad. De presentatie van de heer A. van der Wal zal ingaan op de beleggingsresultaten over 2008 en de ontwikkelingen in 2009.
2.
Vaststelling notulen vergadering 30 september 2008 Exemplaren van de notulen zijn in grote aantallen toegestuurd en zijn beschikbaar aan de ingang van de zaal. De notulen worden pagina voor pagina doorgenomen. Er zijn geen opmerkingen of vragen vanuit de zaal dus de notulen worden goedgekeurd. De voorzitter bedankt het pensioenbureau en Marcel Oliemans voor de notulen.
3.
Jaarverslag 2008 – goedkeuring en décharge Presentatie “Deelnemersvergadering 17 september 2009” door Richard Feenstra. Er zijn geen vragen. Jaarverslag: De jaarrekening en het jaarverslag zijn door het bestuur op 25 juni jl. vastgesteld. Het jaarverslag wordt per hoofdstuk doorgenomen. De voorzitter meldt dat het jaarverslag met het oordeel van het verantwoordingsorgaan op de website van het pensioenfonds kan worden gevonden. Opmerkingen/vragen: Dhr. Van den Berg: De voorziening pensioenverplichting 2007-2008 is toegenomen met 140 mln. De rente over 2007 bedroeg + 40 maar in 2008 -90.Hoe is dit veroorzaakt? Is er veel geleend? Richard Feenstra: Het pensioenfonds heeft geen schuld, anders dan aan de deelnemers. Als de rente daalt, heeft dit tot gevolg dat de voorziening pensioenverplichting stijgt. Deze situatie is ontstaan doordat niet meer met een vaste rekenrente wordt gerekend, maar met een variabele marktrente, die afhankelijk is van de duur van de verplichting. Er is dus geen geld geleend; de hoogte van de verplichting is toegenomen door de daling van de marktrente. Dhr. H.J. Valks stelt voor om een gemiddelde rente over een periode van vijf jaar aan te houden voor de vaststelling van de voorziening pensioenverplichting, zeker gezien de renteontwikkelingen. Richard Feenstra is het hier mee eens, maar het pensioenfonds moet zich aan de regelgeving houden. Momenteel zijn er landelijke commissies aangesteld die bestuderen wat er zou moeten gebeuren om deze excessieve fluctuaties tegen te gaan. Dhr. H. van der Horst: Momenteel is de beschikbare premie 24% van het salaris. Is de hoogte van de premie ter discussie gesteld? Richard Feenstra: De berekening is zo dat de opbrengsten uit de premie in de meeste scenario‟s voldoende zijn. Op dit moment ontvangen we nog steeds voldoende premie. Met de werkgever hebben wij zowel in positieve als negatieve zin geen afspraak.
Deelnemersvergadering 17-09-09
blad 2 van 5
Dhr. K. de Jonge: Hoe zit het met de passieve beleggingspolitiek? Hoe reageert het pensioenfonds op bewegingen van de index? Richard Feenstra verzoekt de heer De Jonge de presentatie van de heer Arthur van der Wal even af te wachten daar dit in deze presentatie wordt behandeld. Dhr. H. Bakker: De dekkingsgraad bedroeg op 31 december 2008 88,4%. Hoe verhoudt dit zich tot andere pensioenfondsen? Richard Feenstra: Het Ballast Nedam Pensioenfonds zit in het midden; dit zal nader aan de orde komen in de presentatie van de heer P.L.J. Janssen van Watson Wyatt. Door de inmiddels gerealiseerde overstap naar een passieve vorm van beleggen en het afdichten van het renterisico gaat de stijging momenteel ook iets minder hard. Daar staan echter lagere risico‟s en lagere beheerkosten tegenover. Dhr. H. Bakker: Geldt dit ook voor de benchmark? Richard Feenstra: Bij de gekozen vorm van beleggen wordt de index gevolgd. De index is de benchmark. Er is geen benchmark voor de dekkingsgraad. Dhr. J. Brandenburg: Per 1 april 2009 is een beleidswijziging geweest ten aanzien van beleggingen; er is overgestapt van een actief beheerd aandelenfonds naar een passief beheerd aandelenfonds. Wat zijn hiervan de gevolgen? Richard Feenstra: Deze wijziging is uitgevoerd op het laagste punt van de aandelenkoersen. Het herstel kan langzamer gaan door de gewijzigde manier van beleggen. Het risico is vanwege de overstap verlaagd en de kans op een lagere performance dan de index is nagenoeg uitgesloten. Het enige verlies dat met deze transactie gemoeid is, zijn de transactiekosten geweest. Dhr. W. van Kampen: Wat is de filosofie om voor passief beleggen te kiezen, de stijging gaat dan namelijk ook minder snel. Richard Feenstra: Passief beleggen kan inderdaad minder snel rendement geven; aan de andere kant zijn de beheerkosten lager. Dit is een bewuste keuze geweest. Dhr. H.J. Valks: In de NRC heb ik gelezen dat het Bedrijfspensioenfonds voor de Bouwnijverheid op een dekkingsgraad boven de 100% zit. Wij zitten op 88%. Vanwaar dit verschil? Richard Feenstra: De vergelijking met het Bedrijfspensioenfonds voor de Bouwnijverheid zit in de presentatie van Peter Janssen van Watson Wyatt. De voorzitter stelt voor om de jaarrekening vast te stellen en deelt mee dat hiermee ook gelijk décharge wordt verleend aan het bestuur. Er volgen geen opmerkingen. De voorzitter stelt vast dat de jaarrekening daarmee is vastgesteld en dat het bestuur décharge wordt verleend voor het gevoerde beleid. 4.
Herstelplan Richard Feenstra geeft informatie aan de hand van de presentatie. Opmerkingen/vragen: Dhr. H.J. Valks: Wordt per jaar bekeken hoe de ontwikkeling met betrekking tot de dekkingsgraad verloopt? Richard Feenstra: Dit wordt maandelijks nauwkeurig gevolgd. In de afgelopen drie maanden is reeds een herstel gerealiseerd waar in het herstelplan twee jaar voor stond. Dhr. R.J.W.M. van Rooden: Kunt u iets meer vertellen over de discussie met De Nederlandsche Bank? Komt in de discussie met DNB ook de korting op de nominale aanspraken aan de orde? Is die korting écht de laatste mogelijkheid? Richard Feenstra: DNB controleert de juiste toepassing van de regels. Het begrip „korten‟ is een moeilijk begrip. Als fonds moeten wij ons eigen reglement strak volgen; DNB controleert of eerst de overige beleidsmaatregelen in voldoende mate zijn onderzocht en toegepast alvorens wij overgaan tot korten van aanspraken.
Deelnemersvergadering 17-09-09
blad 3 van 5
Dhr. Van den Berg: Er moet een dekkingstekort worden weggewerkt dat is veroorzaakt door daling van de rente. Wat denkt het fonds aan de rentepositie te kunnen doen? Richard Feenstra: Het Ballast Nedam Pensioenfonds heeft het renterisico voor 2/3 afgedekt; 1/3 is niet afgedekt, te weten het gedeelte dat in aandelen is belegd. Op deze wijze wordt beoogd via het rendement op aandelen herstel te bewerkstelligen. Als ook dat risico zou zijn afgedekt is de kans op verlies geminimaliseerd; er is dan echter geen enkel extra rendement meer te behalen. Het inmiddels gerealiseerde en verder beoogde herstel in 2009 komt voor het overgrote deel door het herstel van de aandelenkoersen. Dit beleid is vijf jaar geleden gekozen en begin 2009 bereikt. Voorlopig houdt het bestuur hieraan vast. 5.
Toelichting effect van de rente op de dekkingsgraad Peter Janssen, adviserend actuaris van Watson Wyatt, geeft een presentatie over het effect van de rente op de dekkingsgraad. Opmerkingen/vragen: Dhr. H. Koelman: Bij een vergelijking van diverse pensioenfondsen valt op dat het Abp de premie heeft verhoogd. Is dat voor ons fonds een optie? Peter Janssen: Elk pensioenfonds heeft een eigen beleid. Het effect van een premieverhoging op de dekkingsgraad is gering. Het echte herstel moet komen uit beleggingsrendement; het effect van een premieverhoging is zeer minimaal. Bij het Abp is deze verhoging overigens pas op 1 juli 2009 ingegaan. Dhr. H. Bakker: Het Bedrijfspensioenfonds had op 1 januari een dekkingsgraad van 102%, het pensioenfonds Ballast Nedam van 88%. Waarom zoekt het pensioenfonds Ballast Nedam geen aansluiting bij het beleggingsbeleid van het Bedrijfspensioenfonds. Richard Feenstra: De keuze voor de uitvoering van de regeling is een keuze van de werkgever, niet van het pensioenfonds. Dat neemt niet weg dat het geen kwaad kan om af en toe eens bij de buren te gaan kijken. Dhr. C. Wierda: Is er een vergelijkend onderzoek tussen verschillende pensioenfondsen in beleggingsopbrengsten? Kunnen we hier geen onderzoek naar doen en hier van leren? Richard Feenstra: Het bestuur houdt constant de vinger aan de pols, maar gaat hier geen diepgaand onderzoek naar doen.
6.
Beleggingen 2008 en ontwikkelingen 2009 Arthur van der Wal van ING Investment Management geeft een presentatie over de resultaten in 2007 en de ontwikkelingen in 2008. De heer Van der Wal licht het beleggingsmandaat toe en betoogt hoe ING de portefeuille van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam zo goed mogelijk door de crisis heen heeft geloodst. De vraag blijft hoe duurzaam het herstel zal blijken te zijn. Hierin is ING redelijk terughoudend. Opmerkingen/vragen: Dhr. K. de Jonge: wat houdt een passief beleggingsbeleid in? Arthur van der Wal: Passief beleid houdt in dat de aandelen in de pas met de index lopen. Je kunt hierop per dag, per maand, per kwartaal of per jaar reageren. De beleggingsmix is precies gelijk aan de mix in de gevolgde index. Richard Feenstra: In het Barclays pakket wordt dagelijks bekeken of de beleggingsmix nog steeds aansluit bij de mix in de gevolgde index. ING houdt het mandaat in de gaten; houdt de beweging in de aandelenportefeuille goed in de gaten. Bij ING gebeurt dit dagelijks evenals bij Barclays. Dhr. H. Bunschoten: Hoe ziet het beleggingsfonds eruit als je kijkt naar maatschappelijk verantwoord beleggen? Hij vraagt dringend om op geen enkele wijze in wapens te beleggen, aangezien dit volgens hem mensonterend is. Arthur van der Wal: ING heeft criteria voor maatschappelijk verantwoord beleggen. Deze regels worden toegepast binnen de fondsen waarin belegd wordt. Richard Feenstra meldt dat binnen het bestuur de discussie hieromtrent gaande is en een besluit hierover ophanden is.
Deelnemersvergadering 17-09-09
blad 4 van 5
Dhr H. Bunschoten: Er is gesproken over een kostenbesparing. In het jaarverslag lees ik echter dat er allerminst bezuinigd is. Het honorarium voor de actuaris ligt aanzienlijk hoger en de controle van de jaarrekening is ook hoger dan vorig jaar. Richard Feenstra: De meerkosten zijn grotendeels veroorzaakt door de invoering van de pensioenwet en het Financieel Toetsingskader. Dhr. H. Koelman: Er is toch geen greep uit de kas gedaan? Richard Feenstra: Dit is absoluut niet aan de orde. 7.
Rondvraag Dhr. H. van der Horst: Het juridisch eigendom van het vermogen ligt nu bij het pensioenfonds. Als ING /Nationale Nederlanden failliet zou zijn gegaan, waren wij dan ons vermogen kwijt geweest? Richard Feenstra: Het vermogen van het pensioenfonds had dan in de failliete boedel gevallen en het pensioenfonds was één van de schuldeisers geweest. Door de nu gekozen constructie bestaat dit risico niet meer. De heer F.J.A. van Veldhoven: Momenteel wordt er gesproken over het verhogen van de AOW leeftijd naar 67 jaar. Gaat het pensioenfonds in dat geval ook uitbetalen bij 67 jaar of blijft 65 jaar gehandhaafd? Richard Feenstra: Hierover moet de politiek nog een besluit nemen. Daarnaast zal de werkgever het pensioenfonds verzoeken de CAO afspraken hierover uit te voeren. Met betrekking tot de CAO onderhandelingen is het bestuur geen partij.
8.
Sluiting De voorzitter bedankt de heren van Watson Wyatt en ING voor hun bijdragen en het pensioenbureau voor de organisatie. Hij dankt de aanwezigen voor de opkomst en nodigt hen uit voor de borrel en de maaltijd en sluit de vergadering om 18.10 uur. Vervolgens volgt een applaus.
Deelnemersvergadering 17-09-09
blad 5 van 5
