Verslag 1e bijeenkomst Werkgroep Natuur - Natuurvisie Sint-Pietersberg

A a n we zig

Werkgroep Natuur Natuurvisie Sint-Pietersberg 20142025 Natuurmonumenten

Af we zi g

Noordereinde 60 Postbus 9955

Da t um no tu l en O ns k e nm e rk L oc at i e No t ulis t V e rga d e ri n g

2 mei 2013 -Natuurtuinen Jekerdal CNME Linda Wortel en Cindy Burger 2 april 2013

1243 ZS 's-Graveland T (035) 6559933 F (035) 6563174 www.natuurmonumenten.nl

Verslag 1e bijeenkomst Werkgroep Natuur - Natuurvisie Sint-Pietersberg 2014-2025 Aanwezig - CNME Maastricht en regio - Cridi Frissen - Milieugroep Sint-Pieter - Betty de Haas - IVN Maastricht - Tineke de Jong - Stichting Sint-Pietersberg Adembenemend - Coen van der Gugten, Igo Gorissen - Natuurhistorisch Genootschap in Limburg - Plantenstudiegroep - Marian Baars - Natuurhistorisch Genootschap in Limburg - Vlinderstudiegroep - Marcel Prick - Klankbordgroep Natuurmonumenten Gerard Majoor - Vlinderstichting - Albert Vliegenthart - Vogelwacht Limburg - Regio Maastricht Rose Marie Herpers - Oehoewerkgroep Nederland - Scipio van Lierop - Stichting Enci Stop - Annemarieke Paulussen - Stichting Landgoedeigenaren en Gebruikers Oostflank Sint Pieter - Joris Dassen - Gemeente Maastricht - Johan Canoot - Gemeente Riemst - Francine Thewissen

- Districtscommissie Limburg / Leden Natuurmonumenten / meedenkwandeling / enquête - Lou Eijssen - Geert Schotman Bert van Loo - Lucy Willems - Natuurmonumenten - Frenk Janssen Linda Wortel - Peter Voorn - Maurice Mouthaan - Cindy Burger

Afgemeld - Provincie Limburg - Niek Oosterveen / Ronald Bruinen - Natuurpunt - Gabriel Ehrens / Joost Dewyspelaere (wel per mail input geleverd) - Natagora Liège - Rudi Vanherck - Limburgs Landschap - Carlo van Seggelen - Natuurhistorisch Genootschap in Limburg - Olaf op den Kamp - Natuurhistorisch Genootschap in Limburg - Zoogdierenwerkgroep - Orchideeënwerkgroep Nederland - Mark Engels - Universiteit Maastricht – Eliza Marx (agendalid)

Presentatie aanpak Natuurvisie Sint-Pietersberg 2014-2025 Frenk Janssen en Cindy Burger van Natuurmonumenten presenteren de opzet en achtergrond van de natuurvisie Sint-Pietersberg. Alle aanwezigen stellen zich voor en vertellen met welk doel ze hier aanwezig zijn, zodat zo goed mogelijk kan worden aangesloten bij ieders verwachting.

pagina 2/9

Eerste werkatelier ‘Genieten!’ Gevraagd is waar de aanwezige organisaties en mensen het meest van genieten als ze een bezoek brengen aan de Sint-Pietersberg. Iedereen heeft zijn bijdrage op de posters geplakt. In bijlage 1 zijn alle individuele post-its per thema opgenomen. Per thema zijn de volgende belangrijkste drie waarden door de groepen zelf benoemd: Algemeen en landschap 1. Genieten van het landschap, het uitzicht, de diversiteit en samenhang van alle elementen op de berg. 2. Recreatieve zonering, zodat het wel multifunctioneel kan blijven met behoud van natuurwaarden. Ondergronds en gebouwen 1. Vleermuizen. 2. Gebouwen met flora en fauna. 3. Cultuurhistorie ondergronds. Bossen en landschapselementen 1. Diversiteit aan landschapselementen - uniciteit van flora en fauna. 2. Rust (zonder loslopende honden of mountainbikers). 3. Hellingbossen / ruimere stukken. Groeve en kalkrotsen 1. Voor Nederland aspecifieke natuurwaarden. 2. Nieuwe natuurwaarden in de Enci-groeve. 3. Belevingswaarde van de berg. Graslanden en akkers 1. Unieke kalkgraslanden met een kwetsbare en (zeldzame) flora en fauna. 2. Bloemrijke akkers zijn een bufferende biodiversiteit verhogende werking. 3. Natuurlijke begrazing met Mergellanders (schapen) is een belangrijk beheeraspect.

Tweede werkatelier ‘Wensbeelden natuur 2025’ De organisaties formuleren vervolgens de wensbeelden op het gebied van natuur voor de Sint-Pietersberg voor de komende 12 jaar. Deze zijn geclusterd per onderwerp (algemeen en landschap, ondergronds en gebouwen, bossen en landschapselementen, groeve en kalkrotsen, graslanden en akkers) en door iedereen geprioriteerd met een stickersysteem. In bijlage 2 zijn alle wensbeelden per thema opgenomen, inclusief het aantal verkregen stickers. De belangrijkste wensbeelden per onderwerp zijn door de groepen zelf gepresenteerd: Algemeen en landschap • (27x) Zonering van recreatief gebruik van de berg. • (27x) Grensoverschrijdend beheer en behoud van waarden. • (7x) Een bezoekerscentrum op de berg. Ondergronds en gebouwen • (23x) Bestemming gebouwen in goede landschappelijke samenhang. • (14x) Behoud en verbetering van het overwinteringbiotoop voor de vleermuis. • (4x) Behoud van de cultuurhistorie ondergronds. Bossen en landschapselementen • (19x) Stilte en rust in de bossen. • (18x) Uitvoering van het hakhoutbeheer in de bossen zodat floristische en faunistische waarden behouden blijven. Groeve en kalkrotsen • (43x) Toename natuurwaarden door beheer en verbindingen. • (30x) Afwisseling in de groeve.

pagina 3/9

Graslanden en akkers • (44x) Beter ontwikkelde graslanden op de berg en kruidenrijke akkers. • (14x) Draagvlak, samenwerking en goede zonering. Afsluiting en vervolg De 2e bijeenkomst van de werkgroep natuur vindt plaats in september 2013. In elk geval zeer bedankt en tot ziens! Vragen? Cindy Burger ([email protected], 06-55825194)

Bijlagen: 1. Alle post-its per thema poster, inclusief prioritering uit groepjes. 2. Alle wensbeelden per themawaslijn, inclusief prioritering met aantallen stickers.

pagina 4/9

Bijlage 1: Eerste werkatelier ‘Genieten!’ (alle post-its per thema) Algemeen en landschap 1. Genieten van het landschap, het uitzicht, de diversiteit en samenhang van alle elementen op de berg. - Uitzichten Jekerdal, Maasdal, plateau, Chateau Neercanne (2x). - Jekerdal. - De afwisseling in het landschap. - Weids uitzicht, golvend landschap, helling bossen. - Uitzicht over de omgeving, west, oost, noord, stad (2x). - Afwisselend landschap zowel helling als plateau. - Vergezichten op kalkhellingen, open water en de gangen. - Gevarieerd landschapsbeeld, veel reliëf (panorama), afwisseling open/gesloten. - Diverse vegetatietypen (beelden). - De Pietersberg als geheel in het halndschap tussen Maas en Jeker, een uniek wandelgebied. - Behoud van de natuur in al zijn facetten. - Kans op ontdekking van bijzondere soorten. - Recept voor de bijzonder natuurwaarden. - Oehoe als barometer voor de natuur. - Nectarrijke verbindingen tussen plateau Noord, Kanne, Poppelmondedal, Zonneberg, Slavante, Caestert, Thiers, Tiendenberg. - Samenhang bloemrijke berg, verbindingen, ook via Caestert, Fort Eben-Emael naar Belgische delen. 2. Recreatieve zonering zodat het wel multifunctioneel kan blijven met behoud van natuurwaarden. - Samen werken rondom educatie op de berg, samen gidsen zoals 10 jaar geleden. - Uitgebreid en gevarieerd wandelgebied. - Mogelijkheden om vlakbij de stad mensen kennis te laten maken met ‘hun’ omgeving. - Multifunctionaliteit is belangrijk! - Geweldige variatie in omgeving en functies (2x). - Stilte en schoonheid en sociale contacten. - Duidelijke en goede zonering van gebruik. - Rust in overhoeken als Observant, Caestert en Duchateau. - Storende factor loslopende honden buiten Hondenlosloopgebied. - Loslopende honden, paarden, groepen, mountainbikers. - Mensen moeten kunnen beleven op een respectabele manier.

Ondergronds en gebouwen 1. Vleermuizen. - Behouden en misschien uitbreiding van de waarden van de gangen voor vleermuizen - Schuilplekken voor vleermuizen. - Hoge diversiteit aan vleermuizen. 2. Gebouwen met flora en fauna. - Behoud en toegankelijkheid van de monumenten en de historische gebouwen. - Unieke muurflora (2x). - Spannend contrastrijk (nieuwbouw). - Gebouwen zijn belangrijk als cultuurhistorisch element, hoort in het landschap (onderhouden). - Oude markante gebouwen ook interessant (liever geen nieuwbouw). - Slechtvalk schoorsteen, huiszwaluwtransportbanden.

pagina 5/9

- Vesting verleden. - Herstel Fort en Lichtenberg (waarvoor hopelijk een goede bestemming komt). - Gebouwen bewonen, open voor publiek, educatie over eco. - Verval voorkomen. 3. Cultuurhistorie ondergronds. - Duisternis en stilte (moet dan haast wel illegaal). - Verwondering over ondergronds netwerk van gangen, besloten eigenwereld van rust. - Belangrijk voor vleermuizen en toerisme. - Vooral cultuurhistorisch erg belangrijk. - Gangen uniek voor Nederland, met historische waarden. - Boeiende cultuurhistorische waarde (blokbrekers - tekeningen).

Bossen en landschapselementen 1. Diversiteit aan landschapselementen - uniciteit van flora en fauna. - Landschapselementen zijn belangrijke elementen in een groter geheel waar fauna gebruik van kan maken vooral de kleine landschapselementen. - Bosrand beheer is belangrijk voor entomofauna. - Natuur, planten, dieren, vlinders, bloemen, vogels: Sint Pietersberg is natuurgebied nr 1. - Zeldzame planten. - Bijzondere plekjes in hellingbossen. - Helling bos Observant hill-topping. 2. Rust (zonder loslopende honden of mountainbikers). - Kritiek veel loslopende honden, paarden, groepen, mountainbikers. - Bossen zijn mooi, jammer dat de mens met hond overal mag/kan komen. Zou mooi zijn als ontoegankelijke stukken zijn waar reeën rustig kunnen leven. - Natuurlijke bossen: geen honden uitlaatpark met alleen maar brede lanen. 3. Hellingbossen / ruimere stukken. - Stilte, solo zwerven, spelende kinderen. - Ecologisch beheer, houtovens voor vlaaibakken. - Meditatietochten. - Rust. - Niet te kleine stukken bos, oases van rust.

Groeve en kalkrotsen 1. Voor Nederland aspecifieke natuurwaarden. - Kalkrotsen zeer zeldzaam in ons land. - Afstemming met Enci mbt huidige natuurwaarden. - Refugium voor insecten uit omgeving waar overlevingskansen beperkt zijn. - Schrale lage vegetatie op kalkrotsen. - Nestrichels oehoe en overdrachtsrichels. - Kwel en grondwater zorgt voor bijzonder flora. - Rotsen belangrijk als vestigingsplaats voor unieke flora. - Specifieke kalk en krijtheide flora. 2. Nieuwe natuurwaarden in de Enci-groeve. - Juiste uitvoering Plan van Transformatie zodat potenties kalkrots, water, moeras, graslanden gerealiseerd kunnen worden. - Heringerichte delen biologisch heel interessant. - Ontwikkeling van groeve tot een ‘verborgen natuur vallei’. - Groeve en rotsen een uniek element in Nederland zowel voor flora als fauna. Hier geniet ik het meest van.

pagina 6/9

- Proces ontwikkeling groeve natuur, met vegetatie, orchideeën, reptielen en amfibieën. - Oostvaardersplassen 2.0: van lege groeve naar natuurparel. - Iconografie van het groeve landschap. - Uniek landschap, invloed van kwel/grondwater, libellen. - Spannend anders, diverse functies: wél schoon! - Onnederlandse omgeving met bijzondere flora en fauna. 3. Belevingswaarde van de berg. - Spannende verrassende natuur met natuurontmoetingen met oehoe, dassen. - Kalkrotsen getuigen van de geschiedenis van de ondergrond. - Uitzicht van boven: hoewel industrieel, toch indrukwekkend, bijna uniek in NL.

Graslanden en akkers 1. Unieke kalkgraslanden met een kwetsbare en (zeldzame) flora en fauna. - Soorten rijkdom in flora & fauna. - Nectar en waardplanten voor veel vlinders. - Bijzondere unieke kalk- en heischrale graslanden. - Bloemrijke graslanden. - Rijkdom aan flora met diversiteit aan vlinders. - Kwaliteit verhogen en meer hectares, bloemrijk, schraler, soortenrijk ook voor insecten etc. - Enci weide: omvorming kalkrijk, schraal grasland, unieke flora en fauna. - Uniek(e): landschap, vlinders, planten. - Graslanden belangrijk voor vlinders, bijen. - Kalkgraslanden met bijzondere soorten als tijm, kalketrip, geel zonneroosje. - De soortenrijkdom van bijzondere (rode lijst)soorten. - Knelpunt, uitbreiding van opslag op kalkgrasland. - Graslanden biologisch bijna uniek. - Weilanden verruimen de blik, mogen ook verruigen. - Tuinders, herders, imkers. - Uitzicht, samen sporten, picknicken. - Diversiteit en hoge aantallen insecten als voedingsbron, prooidieren oehoe. - Kalkgrasland is nog maar weinig in Nederland. 2. Bloemrijke akkers zijn een bufferende biodiversiteit verhogende werking. - Graanetende vogelsoorten, broedplek. - Land/akkerbouw, tuinbouw, de tuin van Maastricht. - Kruidenrijke akkers graag! Kan best op verschillende bodems, eerst moeten de akkers schraler. - Akkers zijn geen natuur: zelfs schadelijk voor de natuur. - Akkers minder belangrijk dan grasland. - Door de helling mogelijkheid op unieke akkerflora. - Kleinschalige akkerbouw, geen eentonige lappen. - Meer kleinschalige landbouw gewenst. 3. Natuurlijke begrazing met Mergellanders (schapen) is een belangrijk beheeraspect. - Afgestemde en gefaseerde begrazing met Mergellandschapen. - Rond trekkende schaapskudde. - Schapen begrazing, floristische rijkdom, hooibeheer.

pagina 7/9

Bijlage 2: Tweede werkatelier ‘Wensbeelden natuur 2025’ (alle wensbeelden en aantal stickers)

Algemeen en landschap (27x) Zonering van recreatief gebruik van de berg. - 13x Duidelijke zonering van recreatief gebruik (3 wens blaadjes). - 5x Frictie tussen recreatie en natuur opgelost. Door het gebied als groot geheel te benaderen, ontstaan interessante nieuwe initiatieven, zoals natuurlijke avonturenspeeltuin, aantrekkelijke buitenhoreca, etc. Echter door goed doordacht zoneringplan krijgt natuur voldoende rust en ervaren bezoekers weinig beperking. - 3x Mogelijkheid om verschillende gebruikers tevreden te stellen: gezinnen die rondje wandelen, fauna met genoeg rustgebieden, flora met weinig verontreiniging van boven. - 3x Een gebied waar iedereen voor zijn plezier naar toe kan gaan: laagdrempelige recreatieve toegang waarbij je niet het idee krijgt dat niks mag, rustige plekken met unieke natuur waar natuurliefhebbers ongestoord van kunnen genieten, kleinschalige commercieel gebruik van de randen. - 1x Regie: zodat dit stadspark voor iedereen een feest wordt! - 1x Natuurwaarden die er nu zijn niet alleen behouden, maar ook verbeterd. Waarbij de recreatieve waarde behouden blijft, zonder quads en trikes. Rust en ruimte moet gewaarborgd zijn. - 1x Meer burgers in Maastricht lid van Natuurmonumenten. - 0x Groot genoeg: fietsen, wandelen, honden, Tempeleers, (oehoe’s), … • (27x) Grensoverschrijdend beheer en behoud van waarden. - 8x Belgische en Nederlandse Pietersberg en omgeving één geheel, voor bewoners, natuur en bijzondere soorten, recreanten, beheer (begrazing, samenwerking). - 4x Grotere oppervlakte aan natuur: Oostflank betrekken bij natuurgebied evt in samenwerking met particulieren. - 4x Brug (letterlijk en figuurlijk) over Albertkanaal, koppeling met Belgische deel SintPietersberg. - 4x Meer en betere betrokkenheid van burgers bij beheer natuurgebied + samenwerking met Limburgs Landschap (beheer Cannerbos Jekerdal). - 2x Het zou mooi zijn als in 2025 de diverse wensen zijn gerealiseerd, rekening houdende met de invulling van die desbetreffende thema’s die qua inzicht steeds weer veranderen. - 2x 2025 Algemeen: berg en groeve één gebied, Nederland en België veel variatie, ruimte voor alles. - 1x Knelpunt: grensoverschrijdende handhaving. - 1x Wegen van asfalt vervangen door silex. - 1x Beeld van de berg: globaal helemaal open en bestaande uit grasland, enkel aan de rand echt bos dit om visuele redenen (schermbos), onkruidakkers schraal en op verschillende bodems. • (7x) Een bezoekerscentrum op de berg. - 7x Een bezoekerscentrum waar men zich op natuur, historie, cultuur, etc. kan oriënteren.

•

Ondergronds en gebouwen (23x) Bestemming gebouwen in goede landschappelijke samenhang. - 7x Samenhang gebouwen, landschap en natuur duidelijk zichtbaar / wordt verteld. - 5x Behoud van voor Nederland bijzondere gebouwen (Fort) en ondergrondse cultuurhistorie.

•

pagina 8/9

- 4x Bestemming / gebruik gebouwen in evenwicht met cultuurhistorie en natuurwaarden. - 4x Functionele invulling voor de gebouwen op het plateau, natuureducatie. - 3x Werk-, leefgemeenschappen op de berg, bescherming in de berg, gangenstelsels, hergebruik + nieuwbouw. • (14x) Behoud en verbetering van het overwinteringbiotoop voor de vleermuis. - 8x Kennis van vleermuiswensen is in 2025 volledig, zodat beheer optimaal is voor perfecte overwintering in samenhang met behoud van cultuurhistorische waarden van de gangen. - 6x Vleermuizen: het belangrijkste / veiligste winterverblijf in de wijde omgeving! • (4x) Behoud van de cultuurhistorie ondergronds. - 3x Definitieve bescherming van de ondergrondse tekeningen en opschriften. Definitief bannen van de illegale activiteiten. Werelderfgoed Unesco. - 1x Grotten toegankelijk voor mens en natuur.

Bossen en landschapselementen (19x) Stilte en rust in de bossen. - 12x Gebieden zonder toegang voor: honden, mountainbikers. Fysieke rustgebieden. - 4x Stilte gebieden aangewezen in de groeve. - 3x Op de rustigere delen van de berg ‘reservaatjes’ voor bijvoorbeeld (helling-)bos als refugium voor flora en fauna. • (18x) Uitvoering van het hakhoutbeheer in de bossen zodat floristische en faunistische waarden behouden blijven. - 13x Hellingbossen beheerd volgens cultuurhistorische principes, met bijzondere flora en fauna als gevolg. - 3x Cultuurhistorie leesbaar in het landschap. - 1x Opgaand bos zie ik niet als doelstelling, hakhoutbossen kunnen wel, en dan liefst met een korte cyclus. - 1x Omvorming hellingbosje naast Duivelsgrot naar middenbos/hakhout.

•

Groeve en kalkrotsen (43x) Toename natuurwaarden door beheer en verbindingen. - 12x Terugkeer van de sleedoornpage. Behoud van bijzondere Sint-Pietersberg soorten (kaasjeskruiddikkopje, klaverblauwtje, veldparelmoervlinder, bruin dikkopje, spaanse vlag). Gefaseerde (cyclische) beheermaatregelen (schapen, maaien, bosrand, gebruik hydrologie, omvorming naar kalkgrasland). - 8x Zover mogelijk (realistisch) terug naar het bastion van flora en fauna zoals Heimans & Thijsse dat 100 jaar geleden nog tegenkwamen met een grote diversiteit aan biotopen. - 8x Afronding inrichting verbindingszones België – Nederland o.a. voor de vlinders. - 5x Natuur dient prioriteit te hebben, recreatie mag, maar niet ten koste van kwetsbare flora en fauna. Honden ook aangelijnd, dus op de meeste plaatsen geen toegang. Minimaal huidige niveau flora en fauna handhaven, liefst verbetering in aan brengen. - 3x Toename vliegende biomassa, meer oehoeprooien in directe omgeving groeve zodat beperkte energie oehoe gaat zitten in jacht in Maastricht, zodat oehoe minder snel vetreserves moet aanspreken en dus minder last heeft van PCB’s. - 3x Buffer om de berg, bloemrijke akkers (arm = rijk), natte graslanden langs de Jeker (o.i.v. grondwater/kwelwater). - 2x Nieuwe populatie grauwe klauwier in Zuid-Limburg (kan ook bij bos of graslanden). - 1x Groeve meest soortenrijke bijzondere stukje Nederland. - 1x Bijzondere soorten niet alleen op de berg maar wijder verbreid en niet meer zeldzaam. De groeve, Jekerdal en Grensmaas zijn hiervoor de aangewezen locaties, door verbinding oppervlakte vergroting natuur en natuurlijke processen.

•

pagina 9/9

- 0x Schone industrie, schone transport, schone recreatie, en ruimte en stilte. • (30x) Afwisseling in de groeve. - 14x Een mooie afwisseling van kalkgraslanden, kalkrotsen, pioniersplekken en struwelen in de voormalige Enci-groeve. - 13x De mogelijkheid om de natuurontwikkeling te volgen van kale kalkbodem naar verschillende vegetatietypen, van vochtige terreinen naar schrale graslanden. - 3x Het vrijstellen van de rotswanden aan zuid-oostzijde.

Graslanden en akkers (44x) Beter ontwikkelde graslanden op de berg en kruidenrijke akkers. - 16x Beter ontwikkelde graslanden, meer zonneroosjes, vleugeltjesbloem, orchideeën. Desnoods andere ingrepen dan alleen maar begrazing (plaggen/grensoverschrijdende schaapskudde). - 13x Schraalgraslanden, glanshaverhooilanden, bermen/corridors, akkers, hellingbos randen: allemaal een bloemenzee gonzend en fladderend. Alles is verbonden. Tevreden bezoekers en gebruikers, dwz rust waarnodig en mogelijk. Dynamische functies gezoneerd en volgend. - 8x Grensoverschrijdende begrazing, voldoende grote bloemrijke kalkgraslanden met professioneel natuurbeheer, kleinschalige landbouw met ruimte voor akkerranden. - 7x Het stikstofdepositie knelpunt is opgelost in 2025. Echter verschraling kan nu beginnen en bijzondere soorten hebben definitief een leefgebied gevonden. - 0x Boeren, herders, imkers: bijen, vlinders, vogels. - 0x Ruimte voor struweel in kalkgraslanden zonder verruiging. - 0x Toename areaal zuivere kalkgraslanden en heischrale graslanden. - 0x Diversiteit minimaal behouden, liefst vergroot door beheer met schapen. • (14x) Draagvlak, samenwerking en goede zonering. - 11x Dragen van de verschillende waarden van de berg onder de lokale bevolking. Verschillende instanties en Natuurmonumenten: concreet ontstaan en draaien van verschillende vrijwilligersgroepen. - 3x Berg is uitermate geschikt om te genieten van natuur, schoonheid, rust, uitzicht, nadenken. Daar moet ruimte voor zijn, dat is tevens recreatie. Extensieve recreatie alleen op verharde paden en zeer beperkt, geen pretpark. Daar zijn andere oorden voor.

•