VERMOGENSBEHEER VOOR BELEIDSBEPALERS IN DE PENSIOENSEC TOR
L E A D E R S H I P, E N T R E P R E N E U R S H I P, STEWARDSHIP
NYENRODE. A REWARD FOR LIFE
INHOUDSOPGAVE Voorwoord 3 Programmaonderdelen 7 Toelichting modules
10
Aanmelding en inlichtingen
15
2
VOORWOORD De pensioensector is in beweging als nooit te voren. Ook economische relaties en financiële markten veranderen in ongekend tempo. Zo zijn markten het afgelopen decennium complexer geworden en sterker met elkaar verweven dan voorheen. Klassieke portefeuilletheorieën worden door de praktijk ingehaald. Met nieuwe wet- en regelgeving, eisen aan transparantie, eisen aan duurzaam beleggen en deskundigheid wordt geprobeerd om een nieuw, meer solide, pensioenstelsel vorm te geven. Nyenrode Business Universiteit heeft als antwoord op deze ontwikkelingen en de roep om (aantoonbare) deskundigheid en praktische vaardigheden een uniek en exclusief maatwerkprogramma ontwikkeld: ‘Vermogensbeheer voor beleidsbepalers in de pensioensector’.
Waarom specifiek aandacht voor vermogensbeheer • De pensioenen staan onder druk en bestuurders staan in de schijnwerpers ; • Financiële markten zijn complexer geworden en sterker met elkaar verweven dan ooit; • De snelheid waarmee de markten veranderen neemt toe en de verandering is vaak abrupt; • De risico’s convergeren naar elkaar toe; • Economische relaties van de afgelopen 30 jaar gelden niet meer voor de komende 10 jaar; • Lange termijn beleggen en risicomanagement hebben een andere dimensie gekregen; • Klassieke portefeuilletheorieën en ALM worden door de praktijk ingehaald; • De toezichthouder en de maatschappij verwachten dat het bestuur verantwoord handelt; • Maar hoe doet u dat in een wereld die versneld verandert? • Een wereld waarin van u geëist wordt dat u deskundiger en meer in control bent; • Een wereld die eist dat een pensioenfonds duurzaam belegt; • Hoe anticipeer je als bestuurder of beleidsbepaler op al deze veranderingen?
Centrale doel van het programma • Ons doel is dat elke deelnemer na afloop ‘gewapend’ is met de juiste vragen; • De antwoorden hoeft u zelf niet te geven, maar de ‘geruststelling’ dat u de ‘juiste’ vragen kunt stellen en kritisch kunt doorvragen is ons primaire doel; • Het programma gaat ook om het vergroten van inzicht, toepassen in de praktijk, verbreden van competenties, eigen afwegingen kunnen maken, het challengen van het beleid en het volwaardig deelnemen aan de besluitvorming binnen uw fonds (op operationeel niveau, zie hierna).
Voor wie? Bestuurders en (mede)beleidsbepalers in de pensioensector die direct of indirect met vermogensbeheer te maken hebben.
Duur en looptijd Het program omvat vijf dagen verspreid over 5 maanden op Nyenrode Business Universiteit. De dagen duren van 08.00 uur tot 16.00 uur. Daarnaast neemt u deel aan een online programma, waarvan de tijden (en intensiteit) worden afgestemd op de agenda van de groep deelnemers.
3
O nderwerpen die in dit programma aan bod komen:
de DNB en AFM hebben geformuleerd. Na afronding
• Lange termijn strategisch beleggingsbeleid;
vereiste (hoogste) deskundigheidsniveau. Het basis
• Economische inzichten, structuurbreuken in
niveau is nodig om ‘de vermogensbeheertaal’ te
van het programma voldoen de deelnemers aan het
de economie;
kunnen spreken en voldoende kennis te hebben om
• Inzicht in inflatie, rente, UFR en drivers
samen met andere bestuursleden aan het operationeel
economie;
programma (en de discussies) deel te kunnen nemen.
• Vernieuwende inzichten in financiële markten en Gezien het specifieke belang van vermogensbeheer
zwarte zwanen; • Gebruik van derivaten;
voor de sector, zal elke bestuurder (uiteindelijk) op
• Fiduciair beheer / manager selectie;
‘operationeel niveau’ moeten kunnen functioneren.
• Portefeuilleconstructie, implementatie en
Het expertniveau duidt op een specialisatie binnen het bestuur betreffende vermogensbeheer (zoals lid
assessment beleggingsbeleid;
beleggingscommissie).
• nFTK, toezicht, risicohouding; welke risico’s zijn er en welke meten we?; • Duurzaam vermogensbeheer;
Voorafgaande Online kennistest We testen de (deskundigheids)niveaus voorafgaand
• ALM en Balansmanagement.
aan het programma door middel van een persoonlijke
Drie niveaus
online kennistest. We kunnen het programma
Gezien de aard en uniciteit van de pensioensector,
zodoende optimaal aanpassen aan het niveau en de
de verantwoordelijkheden van bestuurders en be-
wensen van de deelnemers. Deelnemers kunnen zich
leidsbepalers en uitgaande van de actualiteit, de
vooraf desgewenst of indien nodig op maat en met
speerpunten van de DNB, de eisen aan deskundig-
een specifiek programma online voorbereiden.
heid, de vereiste eigen expertise en de actuele in de financiële markten, hanteren we een drietal deskun-
Op basis van de kennistest stellen we in overleg een
digheidsniveaus in het programma.
diagnose op in relatie tot de context van het eigen fonds. Ook formuleren we voor elke deelnemer
- Basis ‘Vermogensbeheertaal’ kun-
‘persoonlijke leerdoelen’ met betrekking tot het
nen spreken en basiskennis
basis- en operationeel niveau.
vermogensbeheer; - Operationeel Juiste vragen kunnen stellen,
Iedere deelnemer kan op het eigen kennisniveau
kunnen doorvragen en beleid
starten en heeft daarom een andere (type) hoeveelheid
kunnen challengen;
informatie nodig. Het merendeel van de online informatie is beschikbaar in de vorm van interactieve
- Expert Specialisatie vermogensbeheer
online modules, videoclips, documenten, of het
binnen het bestuur.
bijwonen van enkele online meetings. We sluiten het
We houden nadrukkelijk rekening met de (verande-
programma af met een tweede kennistest.
rende) deskundigheids- en geschiktheidseisen die
4
doelstellingen van het programma 1.
Met behulp van de Pensioen en Portfolio Manager simulatie gaan we ervaren wat de beleggingen van het pensioenfonds eigenlijk “doen”.
2.
We gaan in op de veronderstellingen die ten grondslag liggen aan het beleid en toetsen de – impliciete èn expliciete – beleggingsveronderstellingen van het bestuur (“investment beliefs”).
3.
We beschouwen wanneer welke investment beliefs gelden en welke mogelijk op mythes berusten.
4.
Welke risico’s loopt het bestuur bij de beleggingen te onderscheiden in bedoelde en onbedoelde/onbewuste risico’s?
5.
We gaan in op de beperkingen van – de gereedschapskist van - het huidige risicomanagement, ALM en gehanteerde risico maatstaven en dragen alternatieven aan.
6.
We bespreken hoe zowel bestuurders als toezichthouders zich soms onvoldoende bewust zijn van de risico’s, c.q. onbedoelde neveneffecten, die er aan de gehanteerde risicomaatstaven kleven en wat de gevolgen daarvan zijn geweest of weer kunnen zijn.
7.
We besteden een gehele dag (met cases) aan de ins en outs van duurzaam beleggen.
8.
Vervolgens gaat u aan de hand van wat u geleerd heeft uw beleggingen beoordelen en deze vervolgens op maat aan hand van de Portfolio Manager simulatie “testen”.
9.
Individuele begeleiding en coaching maakt daar onderdeel van uit. We stoppen pas als uw persoonlijke leerdoelen zijn gerealiseerd.
Wat maakt dit programma uniek? • Unieke combinatie van online learning en plenaire
• Het geeft u niet alleen inzicht in wat u nog
sessies op Nyenrode
verder aan kennis wilt ontwikkelen maar toetst
• U zit echt zelf “aan de knoppen” met de speciaal
ook het al geleerde.
ontwikkelde Portfolio Manager en Pensioen
• Uw eigen kennis en competenties brengen we
simulatie software – u brengt zo uw strategisch
in kaart met behulp van een assessment en een
beleid in de “virtuele” praktijk
eindmeting.
• U leert mythes te onderscheiden van de
• Het programma is deels online geheel op maat
werkelijkheid.
voor u als individu, uw fysieke reistijd wordt
• Na dit programma kijkt u met een meer kritische
beperkt. De wijze waarop u dit programma
(en wellicht meer realistische) blik naar de
doorloopt is interactief.
economie en de financiële markten èn de
• Zelfwerkzaamheid is vereist maar dat kunt u in
interactie daartussen.
uw eigen tempo op uw eigen wijze inpassen.
• Iedere deelnemer kan vanaf zijn/haar eigen kennisniveau en tempo toewerken naar de plenaire
sessies op minstens operationeel niveau. • Onafhankelijke topexperts uit de wereld van vermogensbeheer en pensioenen staan tot uw beschikking, zowel online als plenair. Individueel maatwerk staat centraal.
5
Maatwerk en werkwijze Na afloop bent u “gewapend” met de juiste vragen.
deelnemers. Op basis van de uitkomsten van de
De antwoorden hoeft u zelf niet te geven maar de
challenge wordt bepaald of er een aanvullende
“geruststelling” dat u de ‘juiste’ vragen kunt stellen
casestudie wenselijk is op een bepaald thema.
en kritisch kunt doorvragen is ons primaire doel.
Maatwerk staat centraal (zelftest, online individueel programma,
coaching,
simulaties,
individuele
Alles staat in het teken van ervaringsgericht
leer- en werkvormen en wensen van deelnemers).
leren. Individuele begeleiding en coaching maakt
Hoogwaardig academisch, maar tevens hands-on,
daar onderdeel van uit. We stoppen pas als uw
praktisch toepasbaar en gevarieerd.
persoonlijke leerdoelen zijn gerealiseerd. Voor een aantal fondsen hebben we een tailor made inhouse
Experts/Docenten • Prof.dr. Tom Berkhout MRE MRICS
programma gemaakt. Dat is eveneens mogelijk.
• Peter Borgdorff Na afronding van het programma voldoet u aan
• Dr. Pieter van Foreest FRM
het vereiste deskundigheidsniveau en krijgt u een
• Drs. Thijs Jochems
certificaat. We gebruiken reële (geanonimiseerde)
• Mr.drs. Peter Kolthof
stukken van een bestuur en een BAC voor het
• Ir. Simon Meijlink
programma. Dit houdt in dat we u niet zullen
• Drs. Robert van Loon
overladen met een “stortvloed” aan theoretische
• Diverse gastsprekers
kennis maar u vooral mee willen geven hoe u op basis - Alle experts hebben ruime ervaring in de
van “common sense” en een beperkte hoeveelheid kennis (alleen de hoogst noodzakelijke theoretische
pensioensector en beschikken over een brede en
kennis zullen we behandelen) in staat moet zijn om
diepe kennis en ervaring van de internationale
het vermogensbeheerbeleid te doorzien, aan te
beleggingswereld; - Alle experts hebben als belangrijkste motivatie
sturen, c.q. te (laten) beoordelen.
dat ze het vergroten van de kennis en kunde Vandaag leren, morgen toepassen brengen we
van de bestuurders van groot maatschappelijk
concreet in de praktijk. Ook voorbeelden, cases en
belang vinden;
de pensioensimulatie dragen bij aan de actualiteit en
- De experts hebben ruime ervaring
realiteit van het fonds en de bestuurders. Centraal
met soortgelijke hoogwaardige
staat het kunnen challengen van de (voorgenomen)
maatwerkprogramma’s en zijn onafhankelijk.
besluiten van de beleggingscommissie door de
Een van onze deelnemers: Drs.Ing. Rajesh Grobbe, Bestuursbureau BPF Koopvaardij
“De opleiding heeft de juiste diepgang en scherpte om de kritische vragen aan de fiduciair- of vermogensbeheerder te kunnen stellen. De sprekers wakkeren de discussie aan door de theorie met praktijkvoorbeelden te betwisten. De praktijkvoorbeelden die worden aangereikt zijn direct toepasbaar. In ons komende magazine zal op een eenvoudige manier transparantie worden gegeven over de functie van de verschillende beleggingscategorieën binnen onze beleggingsportefeuille. De combinatie tussen enkele bijeenkomsten in het kasteel en de wekelijkse online webinars is de praktische oplossing voor de drukke agenda’s. Het programma is een goede aanvulling op het Executive Pension Program van Nyenrode.” 6
PROG R A M M A ON D E RD E L E N DAG 1 | 8.00 – 16.00 | SETTING THE SCENE 08.00 – 10.30
kernvragen vermogensbeheer in de praktijk - Inventariseren leerdoelen en kennismaking deelnemers - Kernvragen beleggingsproces en expliciteren vooronderstelingen. - Lange termijn strategisch beleggingsbeleid, bouwstenen en scenario’s. - Raamwerk voor bouwen en toetsen vermogensbeheer pensioenfondsen. - Economische inzichten, inzicht in inflatie, rente en drivers economie. - ALM, strategische beleggingsmix en eerste challenge beleid. - Groepsopdracht dag 2.
11.00 – 12.30
kernvragen vermogensbeheer in de praktijk (vervolg)
13.00 – 16.00
financiële markten, financiële producten en mythes - Financiële markten, financiële producten en mythes - Taal en begrippen van de financiële markten en producten. - Mythes en heilige huisjes in de pensioensector. - Wensen en leerdoelen uit het online deel. - Welke spelers en producten zijn er op de markten. - Invloed op risico- en rendementsparameters op korte- en lange termijn. - Impact van derivaten op marktgedrag: swaps, futures, ETF’s en forwards op rente-, aandelen- en grondstoffenmarkten. - Impact van central clearing en andere regulatory interventies. - Het gebruik van derivaten en challenge investeringsvoorstel. - Groepsopdracht (analyse BAC-voorstel) en vooruitblik online programma.
DAG 2 | 08.00 – 16.00 | STRATEGISCH VERMOGENSBEHEER 08.00 – 10.30
vertalen van ambities naar vermogensbeheer - Kernvragen beleggingsproces en expliciteren vooronderstelingen. - Lange termijn strategisch beleggingsbeleid, bouwstenen en scenario’s - Investment beliefs, aannames, risk appetite en financiële realiteit. - Portefeuilleconstructie, implementatie en assessment beleggingsbeleid. - Challenge fiduciair beheer en ALM - Challenge/assessment portfolio.
11.00 – 12.30
gastcollege dnb: nftk en vermogensbeheer - Dilemma’s en mythes rond wet- en regelgeving betreffende vermogensbeheer.
13.00 – 16.00
direct en indirect beleggen in vastgoed - Kernvragen beleggingsproces in relatie tot vastgoed(portefeuilles). - Vastgoed, benodigde infrastructuur, adviseurs en integriteitsrisico’s. - Lange termijn strategisch beleggingsbeleid, scenario’s en vastgoed. - Toezicht DNB en vastgoed. - Challenge vastgoedportefeuille (wel/niet uitbreiden portfolio?). - Groepsopdracht (analyse BAC-voorstel) en vooruitblik online programma.
7
DAG 3 | 08.00 – 16.00 | BALANS- & RISICOMANAGEMENT IN DE PRAKTIJK 08.00 – 10.00
balansmanagement, risicomanagement en nftk - Wat is balansmanagement en wat heb je ervoor nodig? - interactie tussen verplichtingen en beleggingsbeleid. - interactie tussen deelnemers en het pensioenfonds. - Rol bestuur versus uitvoeringsorganisatie, externe managers en adviseurs? - Casus balansmanagement: welke toets criteria en voldoet het “eigen” balansmanagement daaraan?
10.15 – 12.00
risicomanagement en het toezichtkader - Impact van het Toezichtkader op uw risicomanagement? - Welke risico’s identificeren we in het Toezichtkader en hoe meten we die? - Welke andere risico’s zijn er, niet-meetbaar, hoe gaan we daarmee om? - Pro actief risicomanagement en balansmanagement. - Risicohouding,-appetite, -profiel & uitbesteding. - nFTK, kaders, toezicht, risicohouding DNB en in control statements. - Voorbeelden en casus risico dashboard. - Casus risicomanagement en ABTN.
12.30 – 14.30
kernvragen vermogensbeheer in de praktijk - Kernvragen beleggingsproces en vooronderstellingen. - Kennis en skills voor beleggen in verschillende asset classes. - Selectie van adviseurs en managers. - Challenge fiduciair beheerders (casus). - Hoe de keten te managen? - Challenge bestuur en bestuurders. - Challenge veronderstellingen, criteria, gereedschapskist en BAC. - Groepsopdracht (analyse BAC-voorstel) en vooruitblik online programma.
15.00 – 16.00
de praktijk: vermogensbeheer en pfzw - Kernvragen beleggingsproces in relatie tot PFZW. - Duurzaam vermogensbeheer (vooruitblik dag 4) - Interactieve discussie met Peter Borgdorff over de visie van en praktijk bij PFZW. - Alternatieve beleggingen, kostentransparantie en communicatie.
8
DAG 4 | 08.00 – 16.00 | DUURZAAM BELEGGEN 08.00 – 09.30
essentialia, kaders, kansen, ontwikkelingen in regelgeving voor duurzaam vermogensbeheer Wat is duurzaamheid? Het opbouwen van de gedachten achter het concept van duurzaamheid Van verspilling bij winning tot Cradle to Cradle in Environment en van Social tot Governance - We beginnen met environment: de verschillende strategieën die er zijn om het probleem van het opraken van onze natural resources (renewable, indestructible, exhaustible en de “Hotelling Rule”), de verschillende karakteristieken en gevolgde c.q. te volgen strategieën. - Een aantal praktische voorbeelden van ESG initiatieven en waarom het beoogde resultaat vaak uitbleef. - Social: ongelijkheid, kinderarbeid. De huidige normen en praktische problemen bij de toepassingen. - Externe effecten, privatisering, regelgeving in samenhang met technologische ontwikkelingen: gevolgen voor ESG beleid. - Meetbaarheid van ESG: hoe te doen? huidige en voorzienbare ontwikkelingen hierin? - Financiële gevolgen van (gebrek aan) duurzaamheid: De “vertaling van non-financial ESG factoren naar risico en rendement”.
09.45 – 12.00
good practices: analyse en beoordeling van praktijkcases (pfzw).
12.30 – 14.00
internationale ontwikkelingen en casuïstiek - Internationale ontwikkelingen in ESG: UN en UNPRI, Wereldbank, World Economic Forum, Bill Gates Foundation e.d. - Casuïstiek: twee praktijk voorbeelden van investeringen, c.q. beleggingen die in alle opzichten ESG zijn.
14.15 – 15.30
de issues rondom het berekenen van esg impact
15.30 – 16.00
afronding: challenge eigen esg beleid en wat kan en moet er nog veranderen - Kansen, knelpunten en acties. - Samenvatting van de dag.
DAG 5 | 08.00 – 16.00 | PROOF OF THE PUDDING 08.00 – 12.00
proof of the pudding: pensioensimulatie - Kernvragen beleggingsproces en expliciteren vooronderstelingen. - Lange termijn strategisch beleggingsbeleid, bouwstenen en scenario’s. - Investment beliefs, aannames, risk appetite en financiële realiteit. - Portefeuilleconstructie, implementatie en assessment beleggingsbeleid. - Alle elementen ervaren de deelnemers door de pensioensimulatie.
12.30 – 13.30
evaluatie pensioensimulatie en challenge deelnemers - Kernvragen beleggingsproces en governance rond besluitvorming. - Feed back simulatie en uitkomsten afsluitende kennistest.
14.00 – 16.00
strategische challenge deelnemers - Challenge van de deelnemers door de docenten. - Challenge portfolio en strategisch beleggingsbeleid. - Analyse good practices versus het eigen fonds. - Challenge besluiten/visie beleggingscommissie. - Challenge portfolio en strategisch beleggingsbeleid. - Afsluiting programma en laatste wensen leerdoelen online deel. - Borrel en uitreiking certificaten.
9
TOE LIC H T ING MODULES S etting the scene: Strategisch Beleggingsbeleid (dag 1 en 2)
In het programma worden de deelnemers mee
In deze module gaan we vanuit een marktperspectief
genomen, startend vanuit hun eigen kennisniveau,
in op ontwikkelingen in de internationale financiële
op een pad dat hen uiteindelijk brengt tot een
sector. Wat beweegt financiële markten en welke
niveau dat hen in staat stelt om de juiste vragen te
gevolgen heeft de invoering van Basel III, nFTK, de
stellen. Hiervoor moet u oefenen in o.a. beleggen
UFR en Solvency II bijvoorbeeld voor de financiële
en daarom is dit een programma dat – rekening
sector, financiële markten en uw fonds.
houdend met de beperkte flexibiliteit in tijd die u allen heeft – werkt met een levensechte simulatie.
Voor de beoordeling en implementatie van beleid
de beoordeling van marktsituaties en marktpartijen
B asisniveau: Understanding Financiële begrippen, markten & producten (dag 1 en 2)
in relatie tot de praktijk van de pensioensector en
Het doel is dat u na afloop van deze module een
specifiek in relatie tot uw eigen fonds.
volwaardig gesprekspartner bent voor vermogens-
is een goed inzicht in de werking van financiële
markten onontbeerlijk. We besteden aandacht aan
beheerders. Deze module sluit aan op de zelftoets en Alle vraagstukken worden toegespitst op de deel-
wensen van deelnemers (maatwerk). De deelnemer
nemers en komen in de simulaties aan bod. In deze
moet in staat zijn om externe adviseurs, financiële
module wordt continue vanuit de gecombineerde
aanbieders, fiducair managers en de BAC kritisch te
aanpak van korte en lange termijn op een praktische
volgen en tegenwicht te bieden.
manier gekeken naar strategisch vermogensbeheer, ALM-studies, de financiële markten en beleggings-
Het gaat dan bijvoorbeeld om:
producten. Uiteraard is er specifieke aandacht
• Strategische keuzes beleggingsbeleid, concretisering en relatie met ALM;
voor de impact van het nFTK op het strategische
• Financiële markten ‘begrijpen’ (geldstromen,
beleggingsbeleid en behandelen we alternatieve
producten, spelers en risico’s);
processen (in plaats van ALM) om te komen tot een
• Overzicht van de belangrijkste
optimaal beleggingsbeleid. In het onderdeel performancemeting besteden we aandacht aan het inzich-
beleggingscategorieën en –producten;
telijk maken van de kosten van vermogensbeheer en
• Rendement en risico tussen verschillende beleggingscategorieën;
actuele discussie daarover.
• Strategisch beleid, belang en nadelen van de ‘asset mix’ en afdekstrategieën;
Om haar uiteindelijke doel en subdoelen te bereiken
• Optimalisatie risico en rendement en correlatie
moet een pensioenfonds door een hele “trechter”
beleggingscategorieën;
heen: a) formulering van haar doelen, c.q. subdoelen
• Nut en noodzaak van portefeuillebeheer,
b) haar veronderstellingen helder hebben en een
inclusief herbalancering;
proces van continue en adequate toetsing van haar
• Actief en passief beleggen, balansmanagement
veronderstellingen formuleren c) haar risicohouding
en renteafdekking;
en daaruit voortvloeiend risicoprofiel definiëren d)
• Uitbesteding, managers selectie,
uw “foto” van de huidige en toekomstige wereld en de ontwikkelingen daarin: economie en financiële
resultaatmeting en monitoring (bijsturen);
markten e) aan de hand van het in a t/m d gestelde
• Basiskennis bancaire producten (aandelen,
een adequaat belegging- en risicomanagement
obligaties, geldmarkt, swaps, derivaten);
beleid en een toetsingsproces op het beleid
• Basiskennis van de vermogensbeheerstijlen: actief, indexering, kwantitatief, etc.;
formuleren.
10
• Basiskennis van de kernbegrippen zoals
• Wat zijn de belangrijkste veronderstellingen die
sharpe ratio, tracking errors e.d.
hierbij zijn gehanteerd ten aanzien van:
• De aansturing van het beleggingsproces: ALM, portefeuilleconstructie, risico
- De waarde van de verplichtingen;
- De economische ontwikkelingen op korte en lange
- De relatie tussen economische ontwikkelingen en
budgettering en strategische allocatie;
termijn;
• Vermogensklassen met hun specifieke kansen, risico’s, volatiliteit,
financiële markten;
beleggingshorizon en karakteristieken.
F iduciair Beheer, Balansbeheer & Beheer van Renterisico’s (dag 3) construeren
professionele
-D iversificatie en risico;
- Bedoelingen van regelgevers en veronderstellingen die daaraan ten grondslag liggen;
Om de noodzakelijke rendementen te behalen
- Welke veronderstellingen zijn geëxpliciteerd en welke zijn impliciet?
vermogens
beheerders samengestelde portefeuilles waarin
2. Wat klopt er wel en niet aan de (uw)
klassieke beleggingscategorieën worden ge-
veronderstellingen?
combineerd met recente varianten. Dit vereist
• Veronderstellingen beleggingsbeleid en ALM nader
verfijnde instrumenten van risicobeheersing,
bekeken;
grote deskundigheid en toegang tot specialis-
• Veronderstellingen relatie economie en financiële
ten op de verschillende wereldmarkten.
markten nader bekeken; • Veronderstellingen over diversificatie nader
Fiduciair management is een manier om de be-
bekeken;
nodigde hoogwaardige specialismen in te zetten
• Veronderstellingen gedrag financiële markten en
tegen aanvaardbare kosten. In deze module
theorie nader bekeken;
gaan de deelnemers aan de hand van praktijk-
• Eén concreet voorbeeld van een product dat
voorbeelden in debat. We challengen daarbij het
pensioenfondsen nu ook gebruiken, waarbij u denkt
eigen beleid en de uitbesteding c.q. beleggings-
dat u een betere rendement/risico verhouding
keten concreet. Aan de hand van vier thema’s
krijgt maar eigenlijk een product heeft dat grotere
gaan we met de deelnemers onder andere in op:
staartrisico’s i.p.v. kleinere staartrisico’s met zich meebrengt;
1. Doelstellingen en veronderstellingen:
• Spreiding over korte en lange termijn: een nieuwe
van impliciet naar expliciet
vorm van diversificatie als voorbeeld;
• Wat voor doel(-en) heeft u voor uw eigen
• Gevolgen voor het risico beleid in kaart brengen.
fonds vastgesteld?
11
3. Wat zijn mogelijke verbeteringen in uw beleggings- en risicobeleid? • Blanco start: wat zou u nu als veronderstellingen formuleren voor economische scenario’s, financiële markten en beleid? • Hoe zou u nu de plaats en het gebruik/het nut van ALM zien? • Hoe zou u nu diversificatie definiëren, c.q. uw risicoprofiel bepalen? • Hoe zou u nu uw beleggingsportefeuille invullen? 4. Uw huidige uitvoeringsbeleid en uw ‘blanco portefeuille’: toetsing • Screenen van uw veronderstellingen en aanpassingen die u zelf aan de hand van het door u geleerde maakt. Discussie hierover met uw mede bestuursleden; • Bepalen van uw – zelf aangepaste – “nieuwe” risicoprofiel; • Bepalen van uw – zelf aangepaste – “nieuwe” uitvoeringsbeleid; • Uw “nieuwe” portefeuille geconstrueerd en gekarakteriseerd.
Balansmanagement (dag 3 en 5) In deze module worden een aantal kernvragen behandeld. Met name de consistentie tussen beleid t.a.v. verplichtingen, risicohouding e.d. in relatie tot het beleggingsbeleid wordt in deze module onder de loep genomen. Een voorbeeld van een kernvraag die in deze module behandeld wordt is “moet ik, onder invloed van het FTK, nu een rente hedge aanbrengen voor een groot deel van mijn vermogen voor de hele “life” van het pensioenfonds” OF “vertaal ik mijn balans naar een doelrendement om aan mijn verplichtingen te voldoen en match ik de kasstromen (voor de verplichtingen) voor de eerste 10 of 15 jaar nominaal waarna ik de overblijvende verplichtingen probeer te “matchen” met mijn return portefeuille”? De consequenties hiervan zijn verstrekkend maar één voordeel van de kasstromen benadering voor de eerste 10 a 15 jaar is in ieder geval dat de leverage die de pensioenfondsen aanbrengen door de rentehedge met derivaten over de hele life van het pensioenfonds niet meer nodig is. Dit is een voorbeeld van de belangrijke keuzes die een bestuur van een pensioenfonds bij de “start” van haar beleid zou moeten maken. Indien ze die gemaakt heeft, verloopt het proces daarna vrij eenduidig. Welke benadering je ook neemt, er moet altijd inzicht, sturing en monitoring van de balans uit volgen. We zullen overigens ook de hier genoemde twee benaderingen (rentehedge over de “life” versus kasstromen matching over de eerste 10 jaar) naast elkaar uit te werken.
Duurzaam vermogensbeheer (dag 4) In deze module gaan we in op vraagstukken die met duurzaam beleggen te maken hebben. Wat verstaan we eronder, waarom zou je het vooral nu doen in “deze tijd met lagere verwachte rendementen voor aandelen en obligaties”. Hoe doe je het, wat zijn de voorwaarden waaraan je organisatie moet voldoen om echt duurzaam te kunnen beleggen. Aan de hand van een aantal praktijkvoorbeelden plegen we een “check” op hetgeen we nu bij beleggingsorganisaties op het gebied van “duurzaam vermogensbeheer” doen.
12
• Wat verstaan we nu onder “duurzaam rendement”; • De plussen en minnen van “duurzaam rendement” op een rijtje gezet; • Op grond waarvan doet u aan “duurzaam beleggen”: veronderstellingen geëxpliciteerd; • Is duurzaam beleggen een noodzakelijke component van risicobeheer en zo ja, hoe doet “men” dat dan; • Waarom is duurzaam de laatste jaren “opeens en vogue” want we horen toch al lang “duurzame geluiden”; • De problemen met het meten van duurzaamheid en mogelijke oplossingsrichtingen; • Waarom u moet verwachten dat op den duur uw rendement bij duurzaam vermogensbeheer hoger zal uitkomen; • Een aantal voorbeelden van duurzame beleggingsproposities onder de loep genomen en • toetsen aan uw eigen criteria voor duurzaam vermogensbeheer.
Pensioen Simulatie (dag 5) • Met behulp van een simulatie gaan we ervaren wat de beleggingen van een pensioenfonds (zoals PF OWASE) eigenlijk “doen”. • We beginnen met een discussie over de risk appetite van het fonds, die vertaald wordt in de ABTN. Het is als het ware een kompas voor de beslissingen van het bestuur. • Daarna gaan we in op de veronderstellingen op grond waarvan binnen PF OWASE wordt belegd (“investment beliefs”) en welke daarvan op mythes berusten. • Welke risico’s loopt PF OWASE, te onderscheiden in bedoelde en onbedoelde/onbewuste risico’s? • We gaan in op de beperkingen van het huidige risicomanagement, ALM en gehanteerde risicomaatstaven. • We bespreken op basis van reële besluiten van PF OWASE hoe zowel bestuurders als beleggers zich soms onvoldoende bewust zijn van de risico’s die er aan de gehanteerde risicomaatstaven kleven en wat de gevolgen daarvan zijn geweest of weer kunnen zijn. • Vervolgens gaat u aan de hand van wat u geleerd heeft uw beleid beoordelen en deze vervolgens, op maat aan hand van de Pensioen Manager simulatie, “testen”. Op basis van twee belangrijke principes heeft Nyenrode samen met Oxyor de Pensioen Simulator geïntroduceerd: Oefenen met het besturen van een pensioenfonds in een gesimuleerde omgeving biedt de mogelijkheid om ervaring op te doen zonder averij op te lopen. Scheepsbouwers testen eerst een model in het waterloopkundig laboratorium om het ontwerp nog te kunnen aanpassen voordat er in staal gebouwd gaat worden. Voor het bestuur van een pensioenfonds is het zinvol te kunnen inschatten hoe hard het kan misgaan als de verwachtingen niet uitkomen. Welke maatregelen hebben dan nog zin?
13
De psychologie leert ons dat het leereffect groter
• Hoe groot is de impact van een verandering
is naarmate het geleerde direct kan worden
in het pensioenbeleid?
toegepast in de praktijk: ‘practice by doing’. In de
• Hoe kunnen wij bijsturen?
praktijk oefenen is uitgesloten, een levensechte
• Sturen we vooral op beleggingsbeleid? Wat
simulatie is het beste alternatief. Maar dan wel een
zijn de andere opties?
simulatie gebouwd in Nederland, toegespitst op het
• Wat levert risicomanagement op of is het
Nederlandse model. We besteden in de simulatie
alleen een kostenpost?
ook aandacht aan de totstandkoming van besluiten,
• Wat zijn de kosten van onze organisatie?
boardroom dynamics en de governance.
Intern beheer of uitbesteden? • Durven we vast te houden aan onze vooraf
In de Pension Manager bent u de piloot in de
gedefinieerde risk appetite?
vluchtsimulator. U begint met het vastleggen van
• Hoe staat het met het ‘waarmaken’, oftewel
de doelstellingen en ambities m.b.t. pensioen-,
het strategisch beleid?
indexatie-, premiebeleid en de dekkingsgraad. U neemt besluiten op alle gebieden van het
In combinatie met de serious (bestuurs)game,
pensioenbeheer: ambities, beleid, beleggen,
worden door de simulatie ook gedragskundige
premiebeleid, risicobeheer en afdelingsbudgetten.
en governance-aspecten zichtbaar. Het gaat
Ondertussen loopt de wereld gewoon door en
dus om veel meer dan techniek, ook vaardig
krijgt u regelmatig nieuwe financiële informatie
heden, actief risicomanagement, samenwerking,
over uw fonds: balans, verlies- en winstrekening,
besluit vorming en groepsperformance worden
kasstromen, dekkingsgraden.
inzichtelijk.
U moet op alles tegelijk letten, want dat is de
Voorafgaand aan de simulatie stelt u onder
pensioenfondspraktijk van nu: de balans, de
andere uw beleggingsstrategie, doelstellingen
verlies- en winstrekening, kasstromen en het
van het pensioenfonds en risicohouding vast. Dit
pensioenbeleid. U ervaart wat de gevolgen van de
vergroot de bewustwording en maakt het mogelijk
genomen of juist de niet genomen beslissingen zijn
optimaal maatwerk te leveren. Daarnaast speelt
over een periode van circa 10 jaar en ervaart onder
die zelftoetsing een belangrijke rol gedurende het
andere:
programma als ijkpunt voor uw beslissingen.
• Hoe groot is de impact van een verandering in de economie?
14
A fsluiting: challenge deelnemers (dag 5) In de afsluitende module brengen we alle
INVESTERING EN LOCATIE
(leer)vragen, theorie en praktijk bij elkaar
De plenaire dagen worden verzorgd op Nyenrode
en confronteren we die aan de praktijk
Business Universiteit. De prijs voor het volledige
van de bestuurders. Uiteraard challengen
programma bedraagt € 7.980 (geen BTW). Dit
we onderstaande elementen vanuit een
is inclusief alle literatuur, syllabi, persoonlijke
didactisch perspectief en vanuit de leervragen
begeleiding, online modules, assessments,
van de deelnemers (met als doel de goede
maatwerk, opdrachten, simulaties en alle
vragen te kunnen stellen):
accommodatie en cateringkosten.
• Challenge portfolio en strategisch beleggingsbeleid.
Het inschrijfformulier kunt u downloaden via
• Challenge fiduciair beheer en hoe de keten
www.nyenrode.nl/vermogensbeheer
te managen? • Analyse good practices versus het eigen
aanmelding en inlichtingen
fonds.
mr. Roy Kramer RA
• Challenge besluiten/visie
(programmadirecteur)
beleggingscommissie; • Challenge portfolio en strategisch
Ellen Stevers
beleggingsbeleid.
(programmamanagement)
• Challenge proposal fiduciair manager
Straatweg 25
(bestuurders vellen oordeel over 2 proposals
3621 BG Breukelen
en vergelijken dat met hun eigen portfolio).
+31 346 291 497
• Maatwerktopics o.b.v. intake, wensen
[email protected]
PF OWASE en naar aanleiding van vorige modules; • Managing uncertainty: dilemma’s op basis van besluiten beleggingscommissie (challenge risico, kapitaal, markt en performance).
Een van onze deelnemers: ir.ing. Herman de Boon, voorzitter Raad van Commissarissen PGGM
“Voor bestuurders en toezichthouders in de pensioensector geldt vandaag ‘Bekwaam u aleer gij doende zijt en doende bekwaam u dan nog’. Het programma ‘Vermogensbeheer voor Beleidsbepalers in de Pensioensector’ van Nyenrode Business Universiteit draagt daar in hoge mate aan bij..”
15
Nyenrode Business Universiteit Straatweg 25, 3621 BG Breukelen Postbus 130, 3620 AC Breukelen 0346 291 497
[email protected] nyenrode.nl/pensions
NYENRODE. A REWARD FOR LIFE
