VermisteO13:veel Helderseslachtoffers 'Ik MatroosNagelhout: denk dat jullie mij niet weerzullen zien.' WoutSmit
De overlijdensregistersvan Den Helder weerspiegelende drama's die zich tijdens de oorlog hebben aÍgespeeld.Zelfs ver na de bevrijding werdennog honderdennamen ingeschrevenvan vermist€n. Elke naam staatvoor jarenlang verdriet en onzekerheid bij talrijke nabestaanden.Onder de vermis ten die in 1947,1948en 1949in de werden bijgeoverlijdensregisters schreven,waren ook opvarenden van Hr.Ms.O13.Dit wasde eerste vande zesNederlandse onderzeeboten die het slachtofferwerd van de TweedeWereldoorlogen het Iangste- 72 jaar - onvindbaarbleeí De Ol3 wasvanuithet Schotse Dundeeop patrouille gestuurdnaar de ingangvan het Skagerrak,maar keerdenooit terug. Aangenomen 'O13' moetwordendat Hr.Ms. ten onder is gegaanlzo staatvermeld in het oorlogsdagboekvan de mari 'Deze nestai boot is op l2 juni uitgezondenvoor de eerstekruistocht
in de Noordzeeen moestop 19juni de post verlatenom terug te keren naar Dundee,waar zij 2l jtsniwerd verwacht.Er is niets meer van vernomen...' Aan boord van de verdwenenonderzeebootwaren 34 opvarenden, onder wie drie Britten. Het merendeelvan hen woonde in Den Helder,was getrouwd en/ofhad kinderen . Sommigenwaren hier geboren,hadden hier de liefde van hun levengevondenof waren door de geboortevan hun kinderen met Den Helder verbondengeraakt. Hr.Ms.Ol3, gebouwdin 1928,lag sinds29 augustus1939in de thuishaven voor groot onderhoud.In april 1940was ze weer vaarklaar. Wegensde oorlogsdreigingbesloot de chefvande marinestaf,viceadmiraal l.Th. Fiirstner,op 9 mei 1940de marine in de hoogstestaat van paraatheidte brengen. Toen 's er avondsberichten uit Berlijn
Hr.Ms.O13,sinds19jutli 1910met 34 man aan boord vermistop de Noordzee. (Archiefdíenst OZD.)
36
Lo Laanwildena hetongelukmet de 011 zijn contractmetdemaríne (Fotocollectíe verbreken. LouisSmit.) kwamen dat een Duitse invasieop handenwas,stuurdede commandant van de marine te Willemsoord, schoutbii-nachtH. ]olles,de Ol3 naaropenzee. Op enkelekilometersbuiten de kust van Egmond was de Ol3 de volgendeochtendgetuigevan de inval van de Duitsers.Door de periscoopzag commandantE.H. Vorslerluchtgevechten bovenhet vliegveldvan Bergen.De Ol3 kreeg opdracht naar Londen uit te wijken. Onder escortevan de mijnenveger Hr.Ms. Janvan Geldervoer ze naar Engeland. Vanaf 29 mei maaktede Ol3 vanurr Portsmouth haar eersteoorlogspatrouille in het EngelseKanaal. Zij moesthelpende schepente beschermendie bezigwaren het Britse expeditielegeruit Duinkerken naar Bordeau-xte evacueren.Vlak onder de Fransekust ontmoette de O 13 de U9. Dit was het eerstecontact varr eenNederlandseonderzeebootmet een Duitse. Tot eenvuurgevecht
Het ongelukmet de O11ín de havenvan Den Helderín maart 1940kosttedrie ma het leven.De reddingsactíe trokgrotebelangstelling. (ArchíefdíenstOZD.)
'We kwam het echterniet. Beide schevan Hr.Ms. O21: verheugden pen lagenin een zodanigepositie ons bij voorbaat op het weerzien dat de O13 niet in staatwas om Lor van de vele goedevrienden. Boven pedo'saf te vuren. dien verlangdenwe iets over hun Beginjuni werd de O13 naarDun eersteoorlogservaringente verne deegestuurd,de uitvalsbasisvoor men. Toen zij ook de volgendedag onderzeebootpatrouilles in de niet verscheen,besloopons een on Noordzee.Zij werd toegevoegdaan behaaglijkgevoelvan ongerustheid. de negendeÍlottielieonderzeeboten, Het werd avond en nog steedshad speciaalopgerichtvoor de uitgewe de O13 niets van zich laten horerr. ken, buitenlandseonderzeebotel. Wij beseÍtenmaar al te goed wat er D e B r i t s ek a p i t e i nt e rz e eI . G .R o p e r gebeurdkon zijn, doch hieraanwilvoerdehet commando over deze den wij niet denken en nog minder, ldeinevloot. Hel per',oneelvan de erover spreken.' bari.H , . M . SA . m b r o s ew e r dg e h u i r - Op 25 juni 1940nam de marinestaf vest in een complexbestaandeuit in Londenaandat Hr.Ms. O13 ver eenoudejamfabriek.een weeshuis loren was gegaan.De Bevelhebber en enkelehavenloodsen. d e r Z e e r t r i j drka c h t e nv, i c ea d m i raal Furstner, maakte op 2 juli met Ongerustheid eenvertrouwelijke mededelingaan juni Op 21 had de Ol3 moeten de bemanningenvan de oorlogsterugkerenvan haar eersteNoord schepenhet verliesbekend:'Met zeepatrouillebij de ingangvan het grote droeÍheid bericht ik U hierbg, Skagerrak.Luitenant ter zeeder 1e dat Hr.Ms. 'O13' zo lang over tijd is, klassel.F.van Dulm, commandant dat helaashaar verliesals vaststaand
aangenomen moet worden....Toen op 19juni de boot werd teruggeroepen heeft zij zich niet gemeld.Zo z i j n d a n w e d e r o m3 5 r a n d e d a p perstenonder ons gevoegdbij de l a n g el i j \ t v a n N e d e r l a n d e rdsi,e i n deze,ons tegenonze wil opgedrongen, oorlog het levenlieten.' Door de gebrekkigecommunicatiemogelijkhedenhoorden de nabestaandenin bezetNederland pas een halfjaar later over het lot van hun dierbaren.Eind november 1940berichttehet RodeKrurs hun dat door tussenkomstvan het InternationaleComité van het Rode Kruis te Genèveeen opgave was ontvangenvan militairen der Koninklijke Marine die aanboord van hun schip om het levenwaren 'Daaronder gekomen. bevindt zich ook Uw ....(naam,functieen stam b o e k n u m m e r )N. a d e r eb i j z o n d e r heden omtrent oorzaaken plaats van het gebeurdewerden helaastot
37
dusverniet medegedeeld.Namens het Roode Kruis moge ik U onze grootstedeelnemingbetuigenmet dit droevigeverliesl Enkeledagenlater volgde eenbrief van schout-bij-nacht L.A.C.M. Doorman, een broer van Karel Doorman. Als hoofd van hel Re gelingsbureauZeemachtschreef 'Door hij: tusschenkomstvan het Informatiebureauvan het NederlandscheRoodeKruis bereiklemij de mededeelingvan het overlijden v a n . . . . ( n a a m )e, e r t i j d sd i e n e n d c 'Ol3l aanboord van HrMs. Ik betuig U hierbij mi.fne deelnemingin het door U geledenverliesen hoop, dat de gedachte,dat Uw zoon voor Koningin en Vaderlandzijn leven liet, U het verlieshelpt dragenen U verder moge sterken.' Geruchten Op 28 februari 1941melddede Hel'Het derscheCourant: berichtvan
'O13'was het vergaanvan Hr.Ms. door geruchtenwekenvan tevoren reedsbekendgeworden.De bevesliginger van kwamvia het Roode Kruis bij de familieledender opvarendenbinnen op 3 December1940, 'Onze a l d u sl e z e nw i j i n Marinel... 'O13'ging VanHr.Ms. het gerucht dat dezeonder de Nederlandsche kust zou zijn vergaan.. .. Het is smartelUkte moetenervarendat aandeze onderzeedienst thansde zwaarste slagenworden toegebracht de oorlog is niet eenen al glorie,het is een hel! - en dat zoovelejonge krachten sneuvelen. Troostrijkis de gedachte dat zij hun levenlietenbij het vol brengenvan hun plichtl In tegenstellingtot anderekranten nam de HelderscheCourant niet de lijst met namen over van de omgekomen bemanningsleden, die het Marinebladin februaril94l publiceerde. Toch vormden zij het menselijke gezichtvan de O13. De slachtoffers
Wíllem van den Hof wist bij zijn vertrek op 9 mei 1940nog niet dat zijn vrouw zwangerwas van hun vierdekind. (FotocollectieCor van den Hof.) waren: H.J.S.M. Albregts(27), W. Ausum(35), A.S. van Battum(18),
Th. l.l.A.Cador(26\, I.A. Buijs(28\. Dam(31),l.Drijver(21), A.P.van
Wim Wahlers,die in 1934ook de hístorischewereldreísmet HrM; XV I had meegemaakt,vierdezijx huwelijk met Gitta de Heer ín huiselíjkekring. (FotocollectieWim Wahlers).
38
zeebootin botsingmet de sleepboot Ekwíjk(31),C.L. van Geru1(23), A.C. Havenaar(27 Amsterdam.De Ol1 zonk.Lo was, ), G.J.Heíkamp(26),F. Hilst(28), Hof(35), zoalsvele anderen,getuigevan de van W van den I. L. Laan(l9), PL. Lutter(2g),A. reddingsactie. Het schiphad net de kadevan de OnderzeedienstverMíddelínk(3l), WA. de Moel(34), laten. Een half uur na het zinken l.l. Mooldíjk(32),J.Nagelhout(25), konden 16 opvarendendoor het J.O.Nieuwenhuis(20),H. ReytenD. torenluik aan hun opsluiting ontkobach(3l),F.H.Rienstra(18), Schaatsbergen(29), C. Selderbeek(37), men. Drie opvarendenzatenechter als ratten in de val. Zij bevonden l.A. Sillevk(24),W.J.Snijder(3r), C. van der Veer(2l),J.A.van der zich in een afgeslotenruimte in het Vliet(26),E.H. Vorster(34,comvoorschip.Pogingenom hen te redmandant),H. Vukkink(33)en WA. den, faalden.Door klopsignalen Wahlersl2T). De drie Engel5en, inge- werd contact met hen gezocht,maar wadeeldbij de verbindingsdienst. daar werd niet op gereageerd.Pasde ren: B.E.Greswell,H.P Mc. Donald volgendedag konden de drie slacht en J.H.Spettique.Van de mensendie offersworden geborgen. in Den Helder woonachtigwaren, zijn de namen cursiefgedrukt. Huiveringwekkend Volgensde zusvan Lo was het N i e tg e l u k k i g kloppen van de reddingwerkersop Tot de jongstebemanningsleden de scheepswandzo huiveringwekkend, dat haar broer beslootmet behoordeLodewijkLaan,eenneef van de bekendeHelderre ijscolami- de marinete kappen.,,Tussentijds lie. Lo, zoalshij werd genoemd,was zijn contract verbrekenbleek echter het tweedekind uit eengezinvan niet mogelijk, zelfsniet n.retde hulp tien. Zijn vaderwasgroenlehande- van de vlootaalmoezenierl'Moeder Laan zag haar zoon voor het laatst laar.Hij had een groente-en fruittijdens een toevalligeontmoeting winkel aan de Brakkeveldweg.Lo wasvoorbestemdom in de voetspo- op straat.Dat was op 9 mei, de dag ren van zijn vader te stappen.Door- voor de inval van de Duitsers.Lo, dat die in 1932was overleden,stond matroos2eklasse,waser op uitgemoederLaaner alleenvoor om haar stuurd met oproepingsbevelenvoor grote gezin te onderhouden.De de bemanningsleden van de O13 oudstezoonAdrianusschootzijn die thuis verbleven.Om zesuur die m o e d e rt e h u l p . L o u i l d en i e ti n d e aYondmoest iedereenaan boord zaak.Hij koos voor de marine en zijn.Zijn zusvertelt:.,Miin rnoesloot in 1938een dienstverbandaf der kwam hem toevallig tegenop voor zesjaar.In 1939werd hij bij de de Ruyghweg. Hij was op de fiets. 'Misschien Onderzeedienstgeplaatst.Zijn zus, kom ik vanavondnog TheclaVeronica,het zevendekind eventhuisl riep hij haar toe. van het gezinen inmiddels84 jaar, ,,Zijn laatstetekenvan leven kreeg herinnert zich dat hij zich daar niet mijn moeder via ene Nel van Dam. gelukkigvoelde...Hetlevenen het Lo bleekomgangmet haarte heb werken in een krappe ruimte, vooral ben.Ze waszijn meisje,hoewel op de plek waar de toÍpedo'swaren zij nooit bij ons thuis is geweest. opgeslagenen moestenworden Ons gezin werd strengkatholiek schoongemaakt,benauwdenheml' opgevoeden verkering met een H e to n g e l u km e t H r M s . O I I v e r niet-katholiek werd in die tijd niet sterktevolgenshaar zijn weerzin. getolereerd. Op 6 maart 1940,twee maanden ,,Onderwegnaar het gebiedop de voordat de oorlog uitbrak, kwam bij N o o r d z e e w a a rd e O l 3 n r o e spt a de ingangvan de havendezeonder- trouilleren, had het schip contact
met eenvissersboot. Om het thursfront te informeren, gaf Lo aan de schippervan die vissersboot een brief meevoor zijn meisie.Daarin vroeg hij haar of zij de groetenwilde doen aan mijn moeder,broersen zussen.Dat heeft ze gedaan.Ze is bij ons aan de deur geweestin de Bur gemeester Houwingsingelom het mijn moederte vertellen. ,,ln december1940kwam er iemand langsmet de mededeling dat Lo werd vermist. Ik kan me dat momentnog goedherinneren.Mijn moederwasbezigklerenle r oorzien van merktekens,omdat een aantal kinderenvan onsgezinter ontspanning naareenbio-vakantieoord mocht.Het nieuwsover de vermis singvan Lo sloegin alseenbom. ,,Wat nrijn moeder als weduwe met zon groot gezinheeftmoeten meemaken,is met geenpen te beschrijven.Door de bombardementen moestenwe evacueren.Met vol bagagezijn we sinaasappelkistjes naarBreezandgelopen.Laterwer den we ondergebracht in Hoorn en Zwaag.Het gezin was te groot om bij elkaarte blijven op één adres.We wisten niet eenswaar iedereenwas. Daardoorzagik mijn anderebroers en zusjessomsalleenop straat.Miin
Hnrr; Vukkinkgingz.tn,logs ntctzi.1t, zoontjeop defets naqr dc I)onkere Duia,'D.I FolocolleilitHarry Volkink.)
39
'
ik bet IÍeden ontving bericht van hêt treurige overliden v8.n on €n inniS geliefdeu Matr en Vader, EAR,RY VUKrINIq . in levetr Sergt.-Machintst Kon. Ned. Marine, in den ouderdom van bïna 34 Jaren. , HU ruste tul vrede, Den'llelder, 25 Nov. '40. Uit a.llêr naam: DIJK J. VUKKINK--V. ell Kind' p/a Spoorgïacht'4o. Owrlijdensadvertentíe in deHeldersche vqn27 notember 1940. Courant
Zijn zoon Wim (71):,,Ik heb mijn v a d e rn o o i tg e k e n dm , a a ro p b a s i s van wat ik over hem heb gehoord, zegik: Hij was met hart en ziel een marineman. Hij stond vooraan om mee te gaan.De trip met de K XVIII wa5eenzegelochtoverde wereld. Overal werden ze oflrcieelontvanWillem Albertus Wahlerswas de gen door de autoriteiten.Overal was zoon van een opperschipper,die jarenlangde marine had gedienden het feest.Daar schreefmijn vader omdat ellenlangebrieven over aan zijn in 1911wasonderscheiden hij met gevaarvoor eigenleven een moeder." drenkeling uit het water van de Brn- Die brieven zijn niet bewaardgenenhavenhad gered.In 1934mocht bleven.In eenvan de boekendie Wim, korporaal torpedomaker,mee over de wereldreisvan de KVIII verscheen(Alles wel. GeenBijzonmet de historischereis van Hr.Ms. K XVIII naar het toenmaligeNeder- ders!!'),staatwel eenpersoonlijk verslagvan hem. Daarin schrijft lands-Indiê.Voor het eerstmaakte 'Hoewel geenman van de pen hij: eenonderzeeboot eenreisrond de zijnde, wenschik U een kort woord wereld.Nederland presenteerde te zendenover de indrukken van zich als varendenatie in vijfwerelddelen. De K XVIII had een speciale mijn eerstereis. Toen wij 14 Nogastaan boord; prof. dr. EA. Vening vember1934de reisbegonnen, met het vooruitzicht8 rnaandenle Meinesz,die onderwegzwaartekrachtmetingendeed.De wereldreis leven in eenboot met 35 man in een kleine ruimte, dacht ik het wordt bracht onder de bevolking een golf van enthousiasmete weeg,vergelijk- een zware reis.Maar het is eenhoop meegevallen. Het wasmijn eersle baar met die tijdens de historische groote zeerels. vliegtochtvan de Uiver.EenÍrlm'. . ..Een nadeelvoor ons was de taal. verslagvan de reis met de K XVIII Het was moeilijk voor ons, om b.v. trok volle bioscoopzalen. een Portugeesiets aan zijn verstand te brengen,maar zoo gauw liet je geld zien, dan verstondhij alles. '....De mooistemomentenop zee 'l waren: Sinl Nicolaasfeest, Kerst mis en het Neptunusfeest.Vooral het laatste,waar ik zelftoch een der slachtofferswas. '....Wat de weersomstandigheden aangaat,hebbenwe het toch nog toe goed getrofen. '....Het schipis eenprachtvan een zeeschip,wat verschillendemalen geblekenis en we mogen met trots neerzienop dit Hollandscheproduct. '...In de havens,waarwe bezoek hebbengehad,uitten de bezoekers zich steedsover de helderheidvan de boot, welke zij blijkbaar niet verwacht hadden.' gefotograJeerd op het dek van Píet Lutter boot geweest.Dat was de Tonijn bij het Marinemuseum. Verschrikkelijk vond ik het. Zo benauwden krap.En dan de bedenkendat de O13 heelwat ouderen nog minder comfortabelwasl'
o u d s t eb r o e rw e r k t ee n i g eL i j do p d e werf, maar werd tewerkgesteldin Duitsland. ,,Ik heb Lo niet zo goed gekend. Hij was zevenjaar ouder dan ik. Als kind had je je eigenleven,je vriendinnetjes,enz.Mijn mooiste herinnering aan hem is dat hij zo verschrikkelijkprecieswas. Hij onderhield zijn uniform met de grootstezorg.De koperenknoopjes moestenglanzen.Het ankertje moestkaarsrechtzitten. Toen mijn moeder op de hoogtewas gebracht van de vermissingvan Lo, kreeg ze het verzoekzijn kastjebij de Onderzeedienstleegte halen. Daar ze mijn moeder. complimenteerden omdat Lo altijd zo correct en precies wasgeweest. ..Nade oorloghebbenwe eenmooie o o r k o n d eo n w a n g e nl .e r h e r i nn e ring aan zijn moed en trouw Die oorkonde heb ik nu. Mijn moeder is Ín 1988gestorven.Ze heeft erg onder de dood van haar zoon gele. ii d e n .l k b e ni n 1 9 5 2g e l r o u w dW h e b b e no n z ez o o nn a a rm i j n o m gekomenbroer vernoemd.Hij heet Louis, maar we noemen hern Lo. De geschiedenisvan zijn oom bij de marine boeit hem zeer.Hij heeft Defensieaangesch reven,omdathii v a n h e tn a a d j e d e k o u sw i l w e t e n . de O13. (Fotocollectie Kevin Lutter). ,,lk ben eenkeerin eenonderzee-
40
Trouwfoto's Een fotoalbum met persoonlijke kiekjesherinnert aan de reis en het verblijfin Nederlands Indië. Daarin worden ook de trouwfoto's bewaard, amateuropnamenvan het bruidspaarop het stadhuisen van het feestin huiselijkekring. Wim Wahlerstrouwde 28 maart 1940met een meisjeuit Den Helder,Gitta de Heer. Of Wim Wahlerswist dat hij vader zou worden, toen hij op 9 mei vertrok, weet zijn zoon niet. De vermissingvan zijn vader is altijd eenpijnlijk onderwerp gebleven.Er werd niet over gepraat.Zijn moeder hertrouwde en het levenhervatte zijn loop. Eind november 1940kreeg zijn moeder bericht over de dood van haarman. Wegensde bombardementenwas ze geèvacueerd. Met haar moeder en zus woonde ze in Sint Maartensbrugaan de Grote Sloot. Ruim een maand later,op l januari 1941,werd haar kindje geboren,een zoon. Hij werd vernoemd naar zijn vader. Zoon Wim: ,,Mijn hart ging ook uit naar het varen.Maar al die vrouwen die mij door de oorlog hebbenheen gesleept,mijn moeder,mijn oma en mijn tante Tinie, wenstenonder geenvoorwaardedat ik dat zou doen. Wat wil je alsje vader met een marineboot wegblijft op zee!Het werd nooit rechtstreekstegenme gezegd,maar het werd me wel ontraden,zo in de geestvan: Jongen, zou je dat wel doen?" Zijn stieli,aderontfermdezich vaderlijk over hem. ,,Eenprima man. Wasaltijd bereid me te helpen." Van een carrièrebij de marine ofde koopvaardijis het inderdaadniet gekomen.Wim Wahlersverdiende zijn brood in de toeristischesector Meer dan 30 jaar runde hij een camping met 250plaatsenin de Ardèche in Frankrijk. Nu geniethij van zijn rust in de stad,waar zljn vaó,er en moeder zo nauw mee verbonden waren:Den Helder.Ook al is hij dan
l,lelrrouw de lYeí1, C. J. Í,rrtter-v.
Dieren dork, i
E eu-.kcnk anÍ' €t ri' a t L7'
DTN
;n dê +atta êrrii,t vrijdiÈg bevriende
riet
HEI
a]Leen vOOr ,e be_
van ons eigen Yade?1a-nd, m6Ár têvênÊ var voLkeren gaf Uw echtgênoot Petrua Leo-
nardus, d.ie U thans betreu-rt, aan boord van Hr. rls. i0 lJ' op 19 Juni 19aO het offer van zijn IeRi i
rechtê
ilê'ê
hit+'êrê
deelneming
a.hêi,l;nd
Ï^n
Tk
TT tuiiih
ón-
in
dan-kbere
bêt4tEên,
Zi_'n offer zal door .:iJ gehoualen worden.
steeds
herilrrlerirg
Koningín Wilhelmina betuigdede nabestaandenin 1946haar deelnemíng. (FotocollectieKevin Lutter.I
niet in de voetsporenvan zijn vader getreden,de gelijkenistussenvader en zoon moet opvallendgroot zijn geweest.,,Ik heb dikwijls te horen gekregen:Jij lijkt sprekendop je vader.Jedoet precieszoalshijl' Zoon Wim herinnert zich nog een heelemotionelegebeurtenis uit de jaren'60.Eenzwagerhad eenprivé vertoning geregeldvan de bioscoopfilm over de wereldreisvan Hr.Ms. K XVIU. ,,Ik zag toen voor het eerst bewegendebeeldenvan mijn vader. Hij was bezig met brieven schrijven, pakjesuitpakken, enz. Mijn moeder had die film ook nooit eerdergezien. Dat maakteveel los." Doodgezwegen Willem van den Hoff, majoor-machjnist.liet bij zijn vertrekop 9 mei 1940in de Violenstraateen gezin achtermet drie kinderen: Mientje
(6), Cor (2, geborenin Soerabaja) e n W i l l e m( 4 m a a n d e n )D. a tz i j n vrouw inmiddels in verwachting was geraaktvan eenvierde kind, wist hij nog niet. Zoon Roelofwerd geborenop i5 december1940op een evacuatieadres in Blaricum. Via haar zusvernam Wilhelmina Petronellavan den Hoff-Ede dat ze weduwewas geworden. Dat ze tot 1946heeftgewachtmet het plaat senvan eenrouwadvertentiein de HelderscheCourant, komt daardoor ze toen paswas teruggekeerd.Haar evacuatiewas eenlijdensweg.Met vier kleine kinderen zwierf zevan adrestot adres,tot zelfsin België. VolgenszoonCor (75)werd in hel gezin nooit over de dood van zijn vader gesproken.,,Dat gebeurde vroegerniel. Zoietswerddoodgezwegen.Bovendienkwam er een nieuwe vader in ons gezin.Mijn
4T
aannemer.Als vrijgezelhuisdehij op marineschepenofin de kazerne.Na hun huwelijkbelrokkenze hun eigen stekkie:Schagenstraat 68. Eind december1935werd hun zoon Harrrr geboren.Maar zoalsvakervoorkwam in marine-gezinnen:de vader ontbrak bij dezegebeurtenis.Kort daarvoorwashij voor de tweede maal naar Soerabajauitgezonden. Pasin januari 1938keerdehij terug. Het enigewat zoon Harm zich uit die tijd kan herinneren is dat zijn vader hem zondagsmorgensop de fiets meenamnaar de Donkere Duinen om naar de pauwente ki.jken. Harm wilde net zoalszijn vader machinist worden bij de marine. Dat bleekom medischeredenenniet m o g e l i j kU . i t e i n d e l i jbk e l a n d d hei j 'een bij de PTT. Zijn moeder heeft z e ev o l l r a n e ng e h u i l de n i s h a a r leven lang weduwe gebleven.
gegaandat de Ol3 op l8 juni het slachtofferwas gewordenvan een aanvaldoor Duitse zeestrijdkrach'Sedert ten. genoemdendatum is nimmer meer iets omtrent het lot v a n U w e c h t g e n o ovte r n o m e ne n i n verband hiermede en den inmiddels verstrekentijd moet helaasworden a a n g e n o m edna. th i j b i j b o v e n g e noemde rarnp is omgekomen.' KleinzoonKevin (39),machinistop eenboorschipin Braziliëen opstapper bi.jhet KNRM reddingstation van Den Helder, bewaartalle cor respondentieover de vermissing van zijn opa zorgvuldig. Door een krantenberichtdat zijn vader aan de wand had geprikt, raaktehij alsjonge jongen geboeiddoor dit Corvander VeerHij hadeenbroerdíe d r a m a . . . M i j nv a d e rh e e f vi e e lg e ooknaarEngeland wasuítgeweken, daan om meer te weten te kometr. maartot eenontmoeting daaris het De O13 was altijd aanwezig,maakte (Fotocollectíe nooítgekomen. deel uit van zijn leven. Helaasheeft JosHoí) hij n.reweinig over zijn vader kunmoeder heeft ook nooit de jaarlijkse Hoofd vol zorgen nen vertellen hij was twee toen hij herdenkingsbijeenkomsten PetrusLeonardusLutter stapteop 9 hen.rvoor het laatstzag.Er kwam bij het monument voor de slachtoffersvan mei 1940aanboord van de O13 met e e nn i e u w em a n i r rh u i r e n o v e rz i j n de Onderzeedienstbezocht.Tot een hoofd vol zorgenover de situvader werd niet meer gesproken. zo'n tien jaar geledenwisten wij niet atie thuis. Zijn vrouw had tubercu,,Mijn vader had blijkbaar ook iets eensvan het bestaanervan.Voor lose en werd verpleegdin een sana m e l d e z e e .H i j w e r dv l i e g l u j g m a ons hebbenzulke bijeenkomsten torium in Gennip. Hun tweejarig ker bij...de marine. Hij is in 1999 juist wél betekenis." zoontje Piet moest eldersworden overleden.Hij heeft altijd stilleties Toch speeldede marine eenbelang- ondergebracht.Zijn moeder in Rot- gehooptdat ztn yader toch op een rijke rol in het levenvan het gezin terdam ontfermde zich over hem. Al ofanderemanierde oorlogzou Vanden Hoff.Zoon Cor werdwape- vrij spoedighoorde oma Lutter gehebbenoverleefd.We zijn blij dat nelektronicamonteur, Willem werd ruchten over de verdwijning van de er opnieuwnaarde O13 wordt gevliegtuigmotormonteuren Roel O I J. Zij lrok aande bel bij de mari zocht. Als nu een exacterustplaats brachtzijn dienstplichtdoor bij de ne in Den Helder,die op 21 juni als kan worden achterhaald,komt er 'ln marine als seiner Een dochtervatr volgt reageerde: antwoord op Uw eindelijk zekerheidover het lot van Cor werkt inmiddelsook bij de maschrijvenvan d.d. 19 Juni 1940deel rnijn opa." rine. ,,Dathebje alsje in Den Helder ik U mede,dat Uw Zoon, de kwarKevins opa diendebij de marine woont'l zegtCo1 die zich door het tiermeesterPL. Lutter met Hr.Ms. vanaf 1931,aanvankelijkals dienstdramavan zijn vadernooit heeflaten Ol3 naar het buitenland is vertrok plichtige. Van 1933tot 1936verbleef weerhouden om de zeeop te gaan. ken. Verdereinlichtingen omtrent hij in NederlandsIndië. Terug op En volgenszijn vrouw is hij dikwijls hem zijn dezerzljds niet bekendi Willemsoord werd hij bij de Onderlangetijden van huis geweest. De echtgenote,Corrie Lutter-van zeedienstgeplaatsten opgeleidtot Sergeant-machinist Harry Vukldnk Dierendonck,ontving de berichten torpedist en kwartiermeester. uit Deventerbehoordeook tot de o v e rd e v e r m i s s i nvga nh a a rm a n i n opvarendenvan de O13 die in Den november 1940op haar evacuatie Aan dood ontsnapt Helder hun liefdevonden.In 1924 adresin Utrecht. Bijna eenjaar na IacobusOtto Nieuwenhuisin Gro trad hij in dienstbij de marine. Op de oorlog stuurde de minister van n i n g e nw a si n I q J Tl o e g e l a t eanl \ 18januari 1934trouwde hij met Jan- Marine, J.M. de Booy, de weduwe a d e l b o r stto l h e t K o n i n l d i i kI n s t i netjevan Dijk, de dochtervan een een brief, waarin ervan uit werd tuut voor de Marine. Op 8 april
42
1940werd hij beëdigdtot oÍËcier. Zijn eersteplaatsingkreeghij op Hr.Ms. fohan Maurits van Nassau. Dat schipwerd vJakvoor de capi'met tulatieop 14 mei de meeste spoed'naar Engelandgestuurd.Ter h o o g t ev a nC a l l a n l s o o g o ,m h a l f 's zeven avonds,werd het door Duitsebommenwerpersbeschotenen geraakt. Er ontstond brand en tien m i n u t e nl a t e rv o l g d ee e no n t p l o f fing. Kort daarnaverdweenhet in de golven.Hierbij kwamenl8 opvarenden om. Nieuwenhuisontsnapte aan de dood. Hij werd gereden VoorJohannes Nagelhout werdeen ging met een ander marineschip rouwmisgehouden rondeenlege mee naar Engeland.Daar werd hij begrafenískkt. (fotovanbídprentje) toegevoegdaan de bemanningvan de Ol3. EenmaandIaterrestte Matroos 3e klasseJohannesNagelhem alsnogeen zeemansgral hout in Frieslandhad zijn militaire Matroos 2e klasseCor van der dienstplichtbij de marine doorVeer in Egmond aan den Hoef gebracht.Bij thuiskomst van zijn had zijn jongerebroer Lou zo en- werk op 2 september1939hoorde thousiastgemaaktvoor de marine, hij dat hij zich de volgendedag we dat die zich ook aanmelddeals ger.rs de mobilisatiein Den Helder matroos.Net zoalsCor week Lou moeslmelden.Af en loe kwam hij bij het uitbrekenvan de oorlog met verlof. Op 6 mei 1940voor de uit naarEngeland,maardan met laatstekeer.'Onvergetelijkedagenl HrMs. Sumatra.De hoop zijn schreefzijn moeder later.Bij zijn broer een keer in de een Britse afscheidzei hij: ,,Ik tink dat iimme havente ontmoeten,bleek echmy net weersjoggel'- Ikdenkdat jullie mij niet weer zullen zien. ter ijdel. De Sumatrawerd naar NederlandsOost-Indië gestuurd. Op 28 november 1940bracht pasOnderwegzag Lou zich bU het toor Wartna van de r k. parochie publicatiebordaan boord plotse- van Bakhuizende familieop de ling geconfronteerdmet de behoogtevan de vermissingvan Jo kendmaking over de vermissing hannes. Hij leidde in de kerk een van de Ol3. In januari 1941kreeg rouwmis rond eenlegedoodskist. hij een telegramvan zijn ouders: Op zijn doodsprentjestaatvermeld: 'Droevig 'En berichtontvangenop 25 al is zijn stoffelijk overschotniet novembervia Rode Kruis dat onze d,oorzijn dierbarennaarhel graÍ Cor in dienst van het Vaderlandrs vergezeld,de blijde verwachting gesneuveld.Thuis goed.Groetend leeftin hen.dat zij hem eensin het ouders,broers,zusl eeuwigeVaderlandzuller.rterugzien.' Het bericht over de vermissing van de Ol3leidde in enkelegeval- Mogelijke oorzaken len tot desertie.Van drie schepe- Over de oorzaakvan de verdwijning lingen, die zich in november 1940 van de Ol3 bestaanverschillende om dezereden aan de onderzee- theorieën. Het kan zijn dat ze in 'trachtten' dienst te onttrekken, is een Duits mijnenveld is terechtgebekend dat zi.jtot celstrafen van komen en door een mijnexplosietot drie tot viifjaar werden veroorzinken is gebracht. Een technisch deeld. mankementofeen los drijvende
m i j n k u n n e no o k t o t h a a ro n d e r ganghebbengeleid.Waarschijnlijk is ze overvarendoor de Poolse onderzeeboot Wilk. Dezehad op 20 juni 1940in het gebiedwaarde 's Ol3 verbleefomvijfvoor half één nachtseen aanvaring met een onbekendeonderzeeboot.Van Poolse zijde werd steedsaangenomendat het om een vijandelijk onderzeeboot ging.Uit onderzoekin de Duitse archievenblijkt dat op dat tijdstip geenenkeleDuitse onderzeeboot werd vermistof beschadigd op zijn basiswas teruggekeerd.De Britse archievenmaken evenmin melding van schadebij onderzeeboten, alleenvan de vermissingvan de O13. Op basisvan archiefonderzoeken meldingen over wrakken is een team onder leiding van overste fouke Spoelstrabegonnenaan een expeditieom het wrak van de O13 op te sporen. De werkgroepOnderzeeboten,waarin het comité NabestaandenOnderzeeboten1940- 1945 en de KoninklijkeMarinesamenwerken,heeftvoor dezeexpeditie gegevens gekregenvan de HydrografischeDienstenvan de landen rondom de Noordzee,Olie- en Gasbedrijven,OÍíshoreSurveybedriiven, particuliere hydrografrsche dienstverlenendebedrijven en de visserij.Met de modernstehulpmiddelen worden in een zonevan 25 bij 25 km de wrakken op de bodem van de Noordzeenader onderzocht. Bij het teÍ persegaanvan dit nummer was het resultaatvan de expeditie nog niet bekend. Bronnen: 'Ja,hetmoest', TonnyFroma;'De ordergangvandeO13lI. Hofin Geest'Nederlandse gronden6(1999); 75.idari OnderTeedien\t PC.Ialhayr 'DeKoninklijkeMarinein deTweede Wereldoorlog'. deell. Ph.M.Bosscher: Heldersche Courant 7 maart 1940ell 28 februari l94l; wwwonderzeeboot. org; wwwbakhuizen.nl; www.stillonpatrol.nl.
Helderse Historische Vereniging
Secretariaat: Postbus26 1 7 8 0A A D e nH e l d e r iging.nI website:www.heldersehistorischeveren Bestuur Vice \rcorzittcr: M.R.l\{. Spettertcl. 0223 642829 c mailadres:farr.spettelClquickneL.nlA. \\rijma KuipeÍ,tel.0223635095 SecÍetaris: 2e Penninll]neester: PF.Poortvliet,tcl.022l621997 pí
[email protected] e-nailaclres: Lid: j. Buijs,tel.0622100829 cc@)quiclinet.nl e-n1ailàdÍes: tel.0223630280 Lid: H.j. NieLrlvenhulzen, Lidr NL Noot, tel.0223613378 e màihdÍes:m.Doot(nquicknet.nl Lid: l:1.4.Popma.tel.02236'16558 tcl.0223 621276 Lid: J.H.S\\,agerl11iur, RedactieLevendVeÍleden J.PAmbriola,tel.0223617607 Drs.].T. Brernef,tel. 0221221569 M. Noot, eindredactie, lel.0223613378 R. Schendelaar', tel.0223757898 P Lap, fotoredactie,tel.0223 642310 PJ. Zeeman,fotoredactie,tel. 0223 646879 LedenadministÍatie: 0223621276 J.H.Swagerman, e mailadres:
[email protected] Contactadressenwerkgroepen Fotocollagesen verspreidingblad 0223684012 J.C.D.Launspach,tel. Bibliotheeken archief I.N.A. Krijgsnan, tel. 0223635039 l. Smit, tel. 0223 620908 Werkgroep pre5êntatie A. Wijma Kuiper tel. 0223 635095 Fotowerkgroepen beeldbank Pl. ZeenaD,tel.0223646879 P Lap, tel. 0223 642340 CoórdinatoÍ werkgroep boeken video! - cd-Íoms D. Makelaar tel 0223 625895, e
[email protected].
Vijfent\\,intigstcjaarsang,nr. 2 december2012 I S S N :I 8 7 1 8 6 5 5 Dit bltd is een uitgavevitn de Heldcr-sci-listoÍischeVerenigirg VeÍschijnt ,lx pcr jaar.
Bii de voorplaat f i / \ , e , d , c t , , I t l , e t , ' r ài n H t . M . . H o l t a a , t in cleNieuweHaven van Den llelcler.. LOSSe nUmmers Zolang de vooraacl stÍekt Él6,50 pcr stuk. Prijs themanulnlrlels op iranvraag. \rerkriigbaal bij coórdinatorrverkgroeP boel<en vitleo'.s cd roms, I). Makelaar. Inleverenkopij Kopij voor Levend \trlcdcn bij voorkeur mailen (tckst en lbto's xpart, beiden als bijlagein de e mail) Èaarhet redacticsccretaÍiaat Nljdclenweg71, 1782BB Den Helder, e mailadr-esr'.ku,
[email protected]. De redactiebehoudtzich het rechtvoor ingezondenaltilielen niet te plaatsen,iD op te splitscnof in te koÍtell. mcerder'e(lelen De inhoud 1'ande gepl:ratsteartikelcn is en niet \''oorveÍantwoording Yan de aLlteLLr voor die van de leclactieofde verenigiDg. Bank:INC rek.nr 3154517ten nirn€ van de HelderseHistorische\rerenigiDg, Den I-lelcler' B a n k n u m m cpr c r 0 1 0 l 2 0 1 4: I 545.17 \- L I 3.INCB.0003. en BI(l: INGBNL2A l)c contlibutiebedÍaagt€ 20,-peÍ (1 juli t/nr 30 juni). velenigingsjaar 'lechnische Íe is,ltie
e r l i 1 o' u t : , , , ' , . . . , " ( l n o o a o
33
