Verkeersveiligheid en fietsgebruik in DriebergenRijsenburg 1. Inleiding Lang was de onveiligheid van het fietsverkeer het enige aandachtspunt in het fietsbeleid. Gelukkig heeft de beleidsmatige aandacht voor het fietsen zich verbreed naar allerlei andere kwaliteitsaspecten. Niettemin blijft veiligheid een zeer belangrijke basisvoorwaarde voor een goed fietsklimaat. In het Fietsbalansonderzoek worden tien hoofdaspecten onderzocht. Voor de aspecten verkeersveiligheid en fietsgebruik berekenen de SWOV en het CBS elk jaar nieuwe cijfers. Hiermee kunnen de in de Fietsbalans gebruikte voortschrijdende meerjaargemiddelden worden geactualiseerd. In combinatie met een aantal opvallende analyseresultaten uit de Fietsbalansdata levert dit zóveel nieuwe informatie op dat besloten is dit document uit te geven. Voor Fietsbalansgemeenten fungeert dit informatieblad als aanvulling op en actualisatie van het Fietsbalansrapport. De inhoud van de paragrafen op een rijtje: • Paragraaf 2 behandelt de opvallende relatie tussen verkeersveiligheid en fietsgebruik. • In paragraaf 3 wordt niet alleen het nieuwe risicocijfer in Driebergen-Rijsenburg weergegeven en hoe dat tot stand is gekomen, tevens wordt toegelicht waarom het belangrijk is bij verkeersveiligheid risicoanalyses te gebruiken. • Paragraaf 4 gaat in op de relatie tussen risico en verkeersmisdrijven. • In paragraaf 5 staat het nieuwe driejaargemiddelde van de modal split in DriebergenRijsenburg. • Paragraaf 6 bevat nadere informatie over de verkeersveiligheid in Driebergen-Rijsenburg.
2. Veiligheid en fietsgebruik Over het algemeen wordt aangenomen dat fietsen relatief gevaarlijk is. Uit analyses tussen het slachtofferrisico dat fietsers lopen en het fietsgebruik in gemeenten blijkt evenwel dat het risico afneemt naarmate het fietsgebruik toeneemt. Figuur 1 geeft deze relatie weer. Relatie tussen verkeersveiligheid en fietsgebruik
Risico
Figuur 1
laag fietsgebruik
gemiddeld fietsgebruik
hoog fietsgebruik
Bron: CBS en SWOV
Fietsbalans
1
april 2003
In gemeenten met een hoog fietsgebruik vielen in de periode 1997 tot en met 2001 gemiddeld 102 fietsslachtoffers per 100 miljoen fietskilometer. In de gemeenten met een laag fietsgebruik ging het gemiddeld om 156 fietsslachtoffers per 100 miljoen fietskilometer. In gemeenten met een hoog fietsgebruik is de kans dat je als fietser gewond raakt bij een verkeersongeval dus gemiddeld 35% procent lager dan in gemeenten met weinig fietsers. Hoe meer er gefietst wordt, hoe veiliger een gemeente is voor fietsers! Deze conclusie sluit aan bij eerder onderzoek dat het Deense Road Directorate gedaan heeft naar 47 Deense steden. Een aantal verklaringen voor het opmerkelijke verband tussen fietsgebruik en veiligheid is denkbaar. De belangrijkste is dat in gemeenten met een hoog fietsgebruik de fietsers een dominantere positie innemen in het straatbeeld. Automobilisten en vrachtwagenchauffeurs zijn daardoor voorzichtiger en houden meer rekening met fietsers. Daarnaast zullen de automobilisten in gemeenten waar het fietsen zo populair is ook vaker zelf op de fiets zitten. Zij kunnen zich beter inleven in de situatie van fietsers. Uit de analyses komt tevens een negatief verband tussen het autogebruik enerzijds en de veiligheid voor fietsers anderzijds. Hoe vaker de inwoners de auto pakken, hoe groter de kans dat je als fietser slachtoffer wordt van een ernstig ongeval. Een reden te meer om met name het autogebruik op de korte afstanden te ontmoedigen en het fietsgebruik te stimuleren.
3. Verkeersveiligheid: van slachtoffers naar risico Op de verkeersveiligheid zijn vele factoren van invloed: de kwaliteit van de infrastructuur, de omvang en samenstelling van het verkeer, het gedrag van de verkeersdeelnemers, weersomstandigheden, enzovoorts. Het is onmogelijk om al deze invloedsfactoren in al hun nuances mee te nemen in de beoordeling van de kwaliteit van het gemeentelijk fietsbeleid waar het gaat om de veiligheid van de fietser. Het objectief meetbare risico om als fietser verkeersslachtoffer te worden is als feitelijke uitkomst van deze invloedsfactoren het beste beoordelingscriterium voor fietsverkeers veiligheid. In de Fietsbalans is bewust gekozen voor een risicocijfer: het aantal slachtoffers gerelateerd aan het aantal afgelegde kilometers. Voor het voeren van een gedegen verkeersveiligheidsbeleid geven absolute aantallen verkeersslachtoffers immers te weinig inzicht. Valt op een bepaald kruispunt gemiddeld per drie jaar slechts één slachtoffer te noteren, als de verkeersintensiteit er extreem laag is kan er met dat kruispunt toch iets aan de hand zijn. Ook op gemeenteniveau is het zeer verantwoord de mate van verkeersveiligheid te beoordelen in relatie tot het gebruik van de verschillende modaliteiten. Het gebruiken van een risicogetal heeft tevens een nevenvoordeel: het maakt een vergelijking met andere gemeenten mogelijk. Tabel 1 bevat de aantallen ernstige fietsslachtoffers, het aantal fietskilometers en het uiteindelijke risicogetal. Om bij verkeersveiligheid de invloed van toevallige factoren en daaruit voortvloeiende fluctuaties in de beoordeling enigszins te neutraliseren wordt in de Fietsbalans een voortschrijdend vijfjaargemiddelde gebruikt. In dit document gaat het om de periode 1997 tot en met 2001. Dit cijfer is vervolgens afgezet tegen het jaargemiddelde van het aantal afgelegde fietskilometers over de periode 1999 tot en met 2001 (de fietsgebruikcijfers vóór 1999 zijn in verband met wijzigingen in de onderzoeksmethodiek van het CBS ongeschikt), waarna vervolgens is omgerekend naar het aantal ernstige fietsslachtoffers per honderd miljoen fietskilometer. Waar de bevolkingssamenstelling daartoe aanleiding geeft is dit risicogetal gecorrigeerd voor een onevenredig hoog aandeel oudere fietsers. Deze groep fietsers is namelijk ongevalgevoeliger dan gemiddeld. Tabel 1 Verkeersveiligheid: van slachtoffers naar risico in Driebergen-Rijsenburg
ernstige fietsslachtoffers 1997 1998 Driebergen-Rijsenburg 3 Bron: CBS en SWOV
Fietsbalans
3
1999
2000
2001
totaal 1997-2001
2
4
2
14
2
gem. aantal fietskm per risico per jaar 100 miljoen fietskm (x 1 miljoen) 9
26,6
april 2003
In de Fietsbalans gaat het om het risico dat fietsers slachtoffer zijn van een ernstig ongeval. De cijfers zijn gebaseerd op daadwerkelijke registraties van doden en ziekenhuisgewonden. Let wel: het aantal fietsers met minder ernstige letselschade is vele malen hoger. Deze ongevallen zijn dus niet in de cijfers terug te vinden, niet alleen omdat daarbij sprake is van een lage registratiegraad maar ook omdat de registratiegraad tussen gemeenten sterkt verschilt. Het aantal fietskilometers dat in de Fietsbalans wordt gebruikt is het aantal kilometers van binnengemeentelijke verplaatsingen plus het aantal kilometers van gemeentegrensoverschrijdende verplaatsingen die binnen de woongemeente zijn gemaakt, met de fiets als hoofdvervoerwijze. In tabel 2 wordt het risicogetal vergeleken met de norm en het gemiddelde van de vergelijkbare gemeenten. In Nederland zijn er over de periode 1997 tot en met 2001 gemiddeld per jaar 2002 ernstige fietsslachtoffers gevallen. Het gemiddelde landelijk risico komt dan uit op ruim 29 ernstige fietsslachtoffers per honderd miljoen fietskilometer. De norm van (afgerond) 23 ernstige fietsslachtoffers per honderd miljoen fietskilometer is vorig jaar in het Fietsbalansonderzoek voor alle gemeenten vastgesteld. Deze norm voor goed staat voor het risico dat ca 25% lager ligt dan het landelijk gemiddelde over de periode 1996 tot en met 2000. Hiermee is de in tabel 2 als laatste weergegeven score tot stand gekomen. Voor iedere 6 minder of meer scoort de gemeente een klasse beter dan wel slechter. De klassengrenzen voor goed zijn dus respectievelijk 20 en 26, de klassegrens van matig naar slecht 32, etc. Tabel 2 Risico: aantal ernstige fietsslachtoffers per 100 miljoen fietskm Driebergen-Rijsenburg 26,6 norm gemiddelde kleine steden score Driebergen-Rijsenburg
23,0 29,5 matig
In paragraaf 6 wordt nadere informatie gegeven over de ongevallen in Driebergen-Rijsenburg waarbij ernstige fietsslachtoffers te betreuren zijn geweest.
4. Risico versus verkeersmisdrijven Zoals figuur 2 aantoont is er een duidelijke correlatie tussen het letselrisico voor fietsers en het aantal verkeersmisdrijven dat in een gemeente wordt gepleegd. In gemeenten met veel verkeersmisdrijven, is de kans dat je als fietser het slachtoffer wordt van een ernstig ongeval gemiddeld bijna 70 procent hoger dan in gemeenten waar automobilisten zelden de fout in gaan. Het gaat vooral om rijden onder invloed en het doorrijden na een ongeval. De mentaliteit van automobilisten is dus van grote invloed op de veiligheid van fietsers.
Fietsbalans
3
april 2003
Figuur 2
Relatie verkeersmisdrijven en fietsslachtoffers
Bron: CBS en SWOV
Ligt Driebergen-Rijsenburg onder de correlatielijn dan is het fietsslachtofferrisico als gevolg van een verkeersmisdrijf relatief laag,en het omgekeerde is het geval als DriebergenRijsenburg boven de correlatielijn ligt.
5. Fiets in de modal split en een fietsklimaat Het feitelijke fietsgebruik in een gemeente is een belangrijke maat voor de kwaliteit van het fietsklimaat. De omvang van het fietsgebruik is zowel een indicatie voor de mate waarin een gemeente er in geslaagd is belemmeringen voor fietsgebruik weg te nemen, als voor de mate waarin de gemeente er in slaagt fietsgebruik te stimuleren. In dat verband is het relevant hoe het fietsgebruik op de korte afstanden in een gemeente zich verhoudt tot de overige vervoerswijzen. In figuur 3 is voor gemeente de modal split weergegeven van alle hoofdverplaatsingen tot 7,5 kilometer over de jaren 1999 t/m 2001, in figuur 4 die voor de vergelijkbare gemeenten. Gekozen is voor het gemiddelde over een periode van drie jaar om de betrouwbaarheid op gemeenteniveau te vergroten en de invloed van toevallige fluctuaties als gevolg van bijzondere weersomstandigheden e.d. te neutraliseren. Figuur 3 en 4
Modal split
Modal split verplaatsingen tot 7,5 km in Driebergen2% Rijsenburg
Modal split verplaatsingen tot 7,5 km in vergelijkbare gemeenten 2% 22%
21%
lopen fiets
36%
39%
OV auto overig
1%
1%
40%
36%
Bron: CBS
Fietsbalans
4
april 2003
Gezien het aandeel van de fiets bij de vervoerswijzekeuze in Driebergen-Rijsenburg kan worden geconcludeerd dat de fiets een substantiële bijdrage levert in de bereikbaarheid en leefkwaliteit in uw gemeente. Om dit aandeel te handhaven en verder te verhogen is het belangrijk het fietsverkeer goede infrastructuur aan te bieden. Figuur 5 laat zien dat zo’n beleid ook loont. Het fietsgebruik in gemeenten met een hoge Fietsbalansscore is gemiddeld genomen beduidend hoger dan in gemeenten met een lage Fietsbalansscore. Figuur 5
Verband tussen fietsbalansscore en fietsgebruik
40
Fietsgebruik
38 36 34 32 30 lage fietsbalansscore
gemiddelde fietsbalansscore
hoge fietsbalansscore
6. Nadere informatie verkeersveiligheid Deze paragraaf bevat nadere informatie over de ongevallen in Driebergen-Rijsenburg waarbij ernstige fietsslachtoffers te betreuren zijn geweest. Uit onderstaande overzichten kan worden geconcludeerd dat in Driebergen-Rijsenburg de meeste ernstige fietsslachtoffers vallen binnen de bebouwde kom, op (kruisingen van) wegen waarop 50 km/u of harder mag worden gereden, op (kruisingen van) wegen die in beheer zijn bij de gemeente, en bij ongelukken met een gemotoriseerd voertuig als botspartner. Tabel 3 Ernstige fietsslachtoffers naar aard letsel in Driebergen-Rijsenburg doden 2 14% ziekenhuisgewonden Bron: SWOV
12
86%
Tabel 4 Ernstige fietsslachtoffers naar snelheidsregime in Driebergen-Rijsenburg binnen de bebouwde kom 10 30 km/u
1
50 km/u of harder buiten de bebouwde kom
7% 64%
4
60 km
0
80 km/u of harder
0% 29%
Bron: SWOV
Tabel 5 Ernstige fietsslachtoffers naar wegbeheerder in Driebergen-Rijsenburg rijk 1 provincie gemeente waterschap Bron: SWOV
Fietsbalans
7%
0 13
0% 93%
0
0%
5
april 2003
Figuur 6
Verdeling ernstige fietsslachtoffers naar botspartner langzaam eenzijdig verkeer 0% 0%
onbekend/n.v.t. 7%
gemotoriseerd verkeer 93% Bron: SWOV
Tabel 6 Ernstige fietsslachtoffers naar alcohol/medicijngebruik in Driebergen-Rijsenburg onder invloed 1 7% niet onder invloed
7
50%
onbekend Bron: SWOV
6
43%
Fietsbalans
6
april 2003
