Verduurzaming woningvoorraad met grote zonnewarmtesystemen Frank Zegers ECOFYS Postbus 8408, 3505 RK UTRECHT Tel: +31 30 2808 313 Email:
[email protected]
2
Inhoud
• • • • • • • • •
Solarge Achtergrond Zonne-energie aanbod Zonnewarmte techniek Voorbeelden (Tablis) Besluitvorming Financieel Realisatie Conclusies
3
Solarge
• • • • • • •
Europese samenwerkingsproject, 8 landen Stimulering marktontwikkeling collectieve zonnewarmte Ontwikkeling hulpmiddelen voor kennisoverdracht Kennisoverdrachtsactiviteiten Training installateurs / adviseurs Praktijkvoorbeelden (online good-practice database) Voorstellen verbetering beleid | (Roadmap zonnewarmte samen met Holland Solar)
• Kijk periodiek op: www.solarge.org !
4
Energie en klimaatproblematiek
5
Nederland 2007
6
Nederland 20 . . (volgens Al Gore)
7
Energie en politiek
• 1970 Club van Rome • 1997 Kyoto klimaatverdrag: broeikasgasemissies in 2012 -6% (t.o.v. 1990) • 2001 Nationaal Akkoord Wonen (doel 2005): - nieuwbouw: zonne-energie bij 50% woningen - bestaande voorraad: 15% energiebesparing • 2003 Energieprestatierichtlijn EPBD: 20% energiebesparing 2010 • 2007 Antwoord aan samenleving, 20% besparing in 10 jaar (2018) • 2007 Nieuw kabinet, 20% DE in 2020, 30% CO2 reductie • 2007 EU bindende doelstelling 20% DE in 2020 • 2009 ? ... aanpassing EPBD - verplichting DE ......?
8
Corporatie, huurders en energie
• Maatschappelijke verantwoordelijkheid, prestatieafspraken • Passende en betaalbare woonruimte • Aanbod en kwaliteit op peil houden, mogelijk verbeteren • Woningverbetering: comfort, gezondheid, veiligheid, toegankelijkheid • Energie speelt vaak geen rol in het voorraadbeleid • Energiebesparing en DE vormen geen primaire woonwensen
9
Wat wil de bewoner?
Bewoner wil: • Woningkwaliteit: comfort, gezond binnenmilieu • Lage woonlasten • Secundaire woonlasten (energie) steeds belangrijker • Woonconsumenten steeds mondiger
10
Energie en woonlasten
Indexcijfer (1996=100)
250 200 150 100 50 0 1996
1997
Elektriciteitsprijs
1998
1999
2000
2001
Aardgasprijs
2002
2003
2004
2005
Gemiddelde huurlasten
• Energiekosten 30% van huur + energie • Communicatie over energie steeds belangrijker! 11
Kansen voor (duurzame) energie
• Verbetering integrale woningkwaliteit: • Verbetering wooncomfort (tocht, condens) • Gezondheid (vocht, schimmel), veiligheid, toegankelijkheid • Pakketten: goede verhouding huurverhoging t.o.v. lagere energierekening en verhoging woningkwaliteit (woonlasten neutraal) • Aansluiten bij natuurlijke momenten (planmatig onderhoud / mutaties / herstructurering) • Inbedden op beleidsniveau
12
Communicatie naar de huurder
• Energielabeling maakt communicatie over woonlasten mogelijk Liesbethstraat 33
's-Heer Arendskerke
Liesbethstraat 33
€ 499,=
€ 511,=
•Dak isolatie •HR ketel •Zonneboiler •Vraaggestuurde ventilatie
D
Klik op de foto of plattegrond voor een grotere afbeelding
's-Heer Arendskerke
Klik op de foto of plattegrond voor een grotere afbeelding
• Energieklasse zegt iets over de woonlasten • Subjectief: A-label is nieuw, goed onderhouden, G-label is slecht onderhouden “in originele staat”
13
Zonne-energie aanbod
• Zonaanbod Nederland: 50 x verbruik • Dakoppervlak goed voor totale warmtebehoefte • Meeste instraling: • schuin vlak (35°), zuid georiënteerd • 1100 kWh/m2/j = 110 m3 aardgas/m2/j
14
Zonnewarmte techniek
Dag
Nacht
Zonbijdrage: 20-50% van de warmwatervraag Gasbesparing: 60-90 m3 / m2 collector / jaar 15
Zonnewarmte techniek flats
• Afhankelijk van warmtapwatersysteem • Individueel of collectief • Collectieve collector • Individuele opslag • Centrale opslag
16
Collectieve zonneboiler
Zonnecollector
warm water circulatie ruimte verwarming
zon voorverwarmd water
solar hot water zonnestorage warmte opslag
warm warmwater water boiler boiler
gas ketel 1
gas ketel 2
koud water
Terugverdientijd 10-15 jaar
17
Integrale aanpak
zonnecollector
warm water circulatie ruimte verwarming
zon voorverwarmd water
solar zonnehot water warmte storage opslag
gas ketel
warmwater boiler
gas ketel 1
gas ketel 2
koud water
Pakketaanpak: terugverdientijd 5 jaar
18
Integrale aanpak
• Problemen: • Open keukengeiser • Slecht binnenmilieu: vocht, schimmels, rookgassen • Laag warmwatercomfort • Aanpak: • Collectief warmwatersysteem • Collectieve zonneboiler • Resultaat: • Verbetering binnenmilieu • Verbetering comfort • Gelijke of lagere energielasten / woonlasten
19
Collectieve collector, individuele opslag
20
Tablis Wonen – Sperwer flat
21
Tablis Wonen - prefab container ketelhuis
22
Tablis Wonen - prefab container ketelhuis
23
Tablis Wonen – Valkhof flat
125 kWth 180 m2 6 m3 opslag
24
Tablis Wonen - Vogelflats
• 4 x 42 kWth • 4 x 60 m2
4 x 42 kWth 4 x 60 m2
25
Wonen Breburg - Bachflat
• 250 kWth • 350 m2 • 9 m3 opslag
26
Ervaringen
A.L. Bijkerk Hoofd Vastgoed TablisWonen
• "Het integraal vernieuwen van de vier flats met een centraal zonnewarmtesysteem heeft veel voordelen opgeleverd voor onze huurders: meer comfort, een gezonder binnenklimaat, besparing op de energierekening en een bijdrage aan het tegengaan van klimaatverandering. • Het project is onderdeel van ons beleid. Tot dusverre hebben we al 800 huizen, en dat is 20 % van onze woonvoorraad, voorzien van collectieve zonnewarmtesystemen."
27
Ervaringen
W. van Koert Manager renovatie Wonen Breburg • "Deze ervaring heeft tot een win-win situatie geleid. • De 'zonne-renovatie' van het systeem voor de warm watervoorziening geeft meer comfort en een beter binnenklimaat zonder dat de totale woonlasten voor onze huurders zijn gestegen. • Op deze manier behouden en verbeteren wij de waarde van onze woningvoorraad."
28
Besluitvorming Tablis Wonen
Huurders: • Besparing voorrekenen en vragen als huurverhoging
• Max. 60-70% indien aantoonbaar rendabel voor huurder • Huursom kostenneutraal (geiserhuur = huurverhoging)
• Dekking vrijwel 100% (behalve enkeling die zelf geïnvesteerd had) • Demowoning, bewonersavonden (huurders melden ervaringen) Corporatie: • Waarborgen door hele organisatie (van bestuur tot uitvoerders) • Inbedden in beleid en meerjarenbegroting • Flexibel inspelen op subsidies (niet te star in planning)
29
Besluitvorming Wonen Breburg
• Voorstel renovatie: vervanging geiser door collectief warmwater, zonneboiler, mechanische ventilatie, (keuken, badkamer, toilet) • Individuele aanvullende huurovereenkomst (AHOK). • Huurverhoging zonneboiler: 1 Breburg (wws) punt = €3,49/maand • Participatie: >>90% • Weigeraars niet aangesloten; aansluiten bij mutatie; huurverhoging in streefhuur
30
Realisatie
• Aanleg collectief warmwater vraagt goede organisatie • Installateur werkt liefst horizontaal (zelfde galerij) • Aanleg verticaal per strang noodzakelijk o alle huishoudens verticaal tegelijk thuis o rol huismeester (check of brief gehad, sleutel) • Beperk tijd in woning (goede planning, prefab) o Tablis: eerst 2 dagen, later 1 dag ! • Nazorg (zorg dat je het netjes achterlaat)
Tevreden huurders ☺
31
Conclusies zonnewamte
• Schone, betrouwbare, volwassen duurzame energietechniek ! • Duurzame oplossing bestaande bouw • Onderdeel integrale verbetering woonkwaliteit o Meer comfort, beter binnenklimaat o Gelijke/lagere woonlasten (en minder afhankelijk van energieprijs) • Participatie vrijwel 100%, verbetering verhuurbaarheid • Verlenging economische levensduur woningen • Maatschappelijke verantwoord ondernemen • Waarborgen in hele organisatie van hoog tot laag • Realisatie collectief warmwater vraagt zorgvuldige planning • Kijk periodiek op: www.solarge.org !
De verantwoordelijkheid voor de inhoud van deze publicatie ligt uitsluitend bij de auteurs. De inhoud geeft niet noodzakelijkerwijs de opinie van de Europese Gemeenschap weer.
Supported by:
32
