DDD
MAGAZINE VAN DUURZAAM DURVEN DOEN - UITGAVE JANUARI 2014
Duurzaamheidsarchitect Thomas Rau
‘We moeten stoppen met duurzaamheid’ Ook het event is duurzaam Het DDD Plein
Verbinden en inspireren De jeugd heeft de toekomst
De ideale duurzame stad Diftar werkt
“2,5 miljoen kilo minder afval”
n ere pir s n i
ont mo ete n
1 Dit magazine is een terugblik op de Inspiratieavond Duurzaam Durven Doen van januari 2014
Inhoud
Inhoud Pagina 3
Voorwoord Wethouder Ad van der Wegen Pagina 4
Wat is Netwerk DDD? Pagina 5
Het event ook duurzaam
Colofon DDD is een magazine van Netwerk DDD voor de Gemeente Bergen op Zoom Deze uitgave wordt digitaal gedistribueerd Productie Martijn Meerman Plushommes
Pagina 6
Het DDD Plein Pagina 8
Tekst Lucas Boot BURO BOOT
Pagina 10
Fotografie Micha van den Oudenhoven OMWB
Duurzaamheidsarchitect Thomas Rau Duurzame toekomstplannen Pagina 12
Impressie van de avond
Coördinatie Claire Dekkers OMWB
Pagina 13
De oprichters van Netwerk DDD Pagina 14
Duurzame toekomst volgens scholieren
2
(c) 2014 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd zonder de nadrukkelijke (schriftelijke) toestemming van de uitgever.
Voorwoord
Samen verschil maken Twee jaar geleden trapten we af met het eerste seminar over Duurzaam Durven Doen. Een bijzonder inspirerend evenement waarin we elkaar hebben uitgedaagd om ook daadwerkelijk duurzaam te durven doen. Om mij heen, bij collega’s en organisaties uit de regio proefde ik de behoefte aan een vervolg van die bijzondere eerste avond. Aan de ene kant om te kunnen kijken waar we nu met z’n allen staan en te zien wat in die twee jaar inmiddels hebben bereikt. Maar zeker ook om elkaar te inspireren. Inspiratie beschouw ik als de hoogste vorm van leiderschap. Als u mij persoonlijk vraagt wat duurzaamheid voor mij betekent, dan zie ik een kleinkind voor me die vraagt: “Opa, wat heeft u in uw bestuursperiode allemaal gedaan voor de duurzaamheid?” Dan kan ik onmogelijk antwoorden dat we jaren een goed feest hebben gevierd met elkaar. Honderd jaar welvaart, maar dat is nu afgelopen. Sorry. Het feest is voorbij. Ik stel mezelf daarom twee vragen: ‘Wat kan ik voor verschil maken?’ en ‘Hoe kunnen organisaties in de regio verschil maken door samen te werken?’. We zitten midden in een transitie, we staan aan het begin van een nieuwe wereld. Laten we dan ook echt anders durven doen. Wethouder Ad van der Wegen, gemeente Bergen op Zoom
Wethouder Ad van der Wegen
‘Hoe kunnen organisaties in de regio verschil maken door samen te werken?’ 3
Introductie
Wat is Netwerk DDD? Netwerk Duurzaam Durven Doen is opgericht vanuit een aantal organisaties die hun sporen hebben verdiend op het gebied van duurzaamheid. Samen zijn zij de oprichters van het Netwerk Duurzaam Durven Doen. Tijdens de startbijeenkomst op de Dag van de Duurzaamheid 10-10-2012 hebben de organisaties de oprichtersrol aangenomen. De oprichters zijn voorbeelden van de organisaties die de basis vormen van het netwerk. De oprichters zijn voorbeelden
van duurzaamheid en vertegenwoordigen bedrijven, onderwijs, maatschappelijke organisaties en de gemeente Bergen op Zoom. Het netwerk maakt de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor duurzaamheid zichtbaar. De oprichters onderschrijven het Manifest Duurzaam Durven Doen zoals hieronder staat. De oprichters vormen de kern van het netwerk en zijn betrokken bij verschillende evenementen, zoals het evenement Samen kansen pakken.
Manifest Netwerk Duurzaam Durven Doen Het netwerk helpt koplopers om eigen of geHet netwerk is een direct gevolg van de duur-
zamenlijke projecten te verwezenlijken op het
zaamheidstop Duurzaam Durven Doen gehouden
gebied van duurzaamheid door barrières te
op 16 april 2012 te Bergen op Zoom. Door de
slechten, samen te werken, nieuwe connecties te
deelnemers werd de concrete vraag gesteld om
maken en hen een podium te geven. Ook moti-
een netwerk te creëren om door te kunnen gaan
veert het netwerk anderen om aan te haken bij
met de doelstelling.
deze snel groeiende ontwikkeling.
Duurzame koplopers zijn op 10 oktober 2012
Het netwerk wil samenwerken met alle bedrijven
gestart met het netwerk dat bestaande netwer-
en organisaties die het manifest onderschrijven
ken moet verbinden. De betrokkenen van het
en dezelfde doelen nastreven. Het netwerk pro-
Netwerk Duurzaam Durven Doen dragen het
beert de innovatiekracht en nieuwe maatschap-
volgende uit:
pelijke energie in de samenleving te mobiliseren door zoveel mogelijk deze energie, inspiratie en
Het realiseren van een duurzame (lokale) sa-
passie te gebruiken.
menleving kan alleen door krachtenbundeling van bedrijfsleven, onderwijs, maatschappelijke
Iedereen betrokken in het Netwerk Duurzaam
organisaties en overheid.
Durven Doen wordt er beter van, echter niemand rijker.
Ook deelnemen? Ga naar www.netwerkddd.nl/deelnemen
4
Centraal staan de doelstellingen: ONTMOETEN - INSPIREREN - VERBINDEN
Duurzaam evenement
‘Een 100% duurzaam evenement bestaat niet’
Het event óók duurzaam Duurzaam Durven Doen 2014 was het eerste duurzame evenement in Bergen op Zoom. Wat dat predicaat precies inhoudt, vertelt Stephan la Haye van Stichting Duurzaam Organiseren. “Evenementen - besloten of publiek - zijn bij uitstek een podium om verduurzaming aan het grote publiek kenbaar te maken. De evenementenbranche kan dus dienen als de katalysator in het realiseren van een duurzame economie”, trapt La Haye zijn betoog af. “Een 100% duurzaam evenement bestaat niet. Je moet tenslotte altijd iets inkopen. Er ontstaat zo altijd een zekere footprint. De kunst is nou net om die zo klein mogelijk te maken.” Dat doet zijn stichting door de organisatiestructuur van een evenement op te delen in een aantal factoren en die tegen het duurzaamheidslicht te houden. Logistiek, inkoop, catering, afval, etc. “Op elk van die punten is winst te behalen.”
Bio-catering In het geval van Duurzaam Durven Doen is met name gelet op de catering. Die bestaat zoveel mogelijk uit biologische en seizoensgebonden producten. “We streven ernaar om vanavond al het eten op te krijgen en niets weg te gooien.” Voedselverspilling gold voor La Haye als motivatie om te beginnen met Stichting Duurzaam Organiseren. “In heb op evenementen vaak genoeg meegemaakt dat complete zalmen in de prullenbak verdwenen. Dat moest anders!” La Haye ziet een belangrijke rol weggegeld voor bedrijven als het gaat om verande-
Stephan la Haye
ringen in duurzaamheid. “De verandering begint bij de industrie, niet bij de politiek en de consument. Als de afvalverwerkers bijvoorbeeld met een disposablefabrikant nadenkt over hoe de afvalbekertjes een nieuw leven kunnen krijgen, ontstaat er een keten. Daar begint verandering. Daar valt het te winnen.”
Het eerste, maar niet het laatste Duurzaam Durven Doen mag dan misschien het eerste duurzame evenement in Bergen op Zoom zijn, als het aan La Haye ligt is het zeker niet de laatste. Sterker: hij is met een aantal ondernemers uit de stad in gesprek om ook voor hen een duurzaam event op te zetten.
5
Het DDD Plein
Het DDD plein Het duurzaamheidsplein in de foyer van stadsschouwburg De Maagd was het kloppende hart van Duurzaam Durven Doen 2014. Meer dan vijftien organisaties uit West-Brabant legden hier met elkaar de verbinding om samen verder te bouwen aan innovatie, ontwikkeling en duurzaamheid in regio. Een overzicht van de inspirerende bedrijven op Duurzaam Durven Doen.
‘Onze inkt is de duurzaamste ter wereld’ Green4Print levert drukinkten die voor 82% uit biologische grondstoffen bestaat. Volledige biologisch en milieuvriendelijk kan (nog) niet. “Inkt bevat immers pigmenten, additieven en gemodificeerde harsen. Wij gebruiken alternatieve grondstoffen en biologische oplosmiddelen in plaats van minerale olie”, vertelt directeur Ferry Samuels. We voldoen beter aan duurzaamheidscriteria omdat onze grondstoffen biologisch afbreekbaar zijn. Onze inkt is zelfs de duurzaamste ter wereld. We streven bovendien naar een bedrijfsvoering zonder schadelijke emissies. We zijn ervan overtuigd dat dit met tijd, inzet en kennis kan!”
Green4Print, Halsteren
6
Stimular Prachtwijn Breda Lighting Bloemenatelier De Tulp COFELY Zuidwest B.V. Energiek Moerdijk Green4Print EcoPoint
Het DDD Plein
De deelnemers op het plein Bouwpuur Stadlander Gemeente Bergen op Zoom Stichting Duurzaam Organiseren Samen in de regio Comaxs Sabic Saver
PrachtWijn, Bergen op Zoom
Prachtwijn is een nieuwe aanwinst voor wijnliefhebbers in Bergen op Zoom. Wat een wijnhandelaar doet op een seminar over duurzaamheid? Eigenaar Fred de Ron: “Er komen steeds meer biologische wijnen op de markt. Bio-wijnboeren gebruiken geen troep bij het maken de wijn. Hun grond blijft zo schoon mogelijk. Als ik voor dezelfde prijs een biologische fles kan aanbieden in plaats van een reguliere wijn, dan doe ik dat natuurlijk! Het assortiment van Prachtwijn bestaat voor een kwart aan biologische wijnen. “Dat aantal breidt zich steeds verder uit. Ik hoop dat biowijnen straks de standaard zijn.”
‘Ik hoop dat biowijnen straks de standaard zijn’ 7
Duurzaamheid is de optimalisatie van een systeem dat
niet meer deugt
Thomas Rau Thomas Rau hanteert het motto dat elk gebouw opnieuw een verrijking moet zijn voor de omgeving, een stimulerende werk- en woonplek moet creëren en een maatschappelijk voorbeeld moet neerzetten. RAU Architecten ontwierp onder meer het energieneutrale hoofdkantoor van het Wereld Natuur Fonds in Zeist en gaf daarmee duurzaam bouwen in Nederland een herkenbaar gezicht. 8
Thomas Rau
De vermaarde duurzaamheidsarchitect Thomas Rau gooit tijdens zijn lezing direct de knuppel in het hoenderhok: “Duurzaamheid is niet de oplossing, we moeten er mee stoppen.” De vraagtekens stonden de aanwezigen in de ogen. Wat moeten we dan wel doen? Als nummer vier op de lijst van Trouws Duurzame 100 heeft Thomas Rau een uitgesproken visie over duurzaamheid. Voor de een is die confronterend, voor de andere juist inspirerend. Zijn lezing maakt tijdens de pauze elk geval de tongen goed los. Rau zegt: “Duurzaamheid is de optimalisatie van een systeem waar we de grenzen van hebben bereikt, van een systeem dat niet meer deugt. Duurzaamheid belemmert
rika dat ging doen of wat er allemaal bij kwam kijken, maar hij wilde naar de maan.” Achter Rau’s betoog schuilt een diepere filosofische visie. “Ik ben hier op aarde om erachter te komen wat de context is waarbinnen ik opgroei. Het draait niet om haalbaarheid, winst en optimalisatie, maar om de bewustwording. We moeten koesteren wat er is. Heb je weleens iemand ontmoet die een grassprietje kan maken? We zijn te
“De ecologie moet de economie bepalen, niet andersom” ons in de stappen die we echt moeten zetten. De duurzaamheidstrein is al lang door het station heen gedenderd. De oplossing zit in het idee dat de ecologie de economie bepaalt en niet andersom. Zo ontstaat een benefitgedreven systeem in plaats van winstgedreven.”
Visie is nodig Die omslag begint volgens Rau bij het formuleren van een visie. “We moeten bedenken waar we naartoe willen. De vraag of dat haalbaar is, is niet interessant.” Als voorbeeld haalt hij de beroemde speech van John F. Kennedy aan waarin hij zijn plannen wereldkundig maakt voor een bemande maanreis. “Hij wist niet hoe Ame-
gast op deze aarde, dat beseffen we ons lang niet altijd.”
Van bezit naar performance Rau formuleert een aantal stappen die leiden naar een nieuwe, werkelijk duurzame economie. De belangrijkste daarvan is ‘vergeet bezit, focus op performance’. “We hoeven geen eigenaar te worden van een product, we willen alleen de dienst.” Wilt u de onorthodoxe verhaal van Rau nog een ervaren? Bekijk dan hier zijn TEDx-lezing op de Universiteit van Wageningen over The Performance Economy: http://www.youtube.com/watch?v=oMhmjpXlDW8
9
Blik op de toekomst
Gerealiseerde duurzame initiatieven
Duurzame toekomstplannen
http://youtu.be/PqOLjxW8XMU
In Bergen op Zoom zijn inmiddels tal van duurzaamheidsinitiatieven opgezet. Met succes! De gemeente en de regio blijven natuurlijk in beweging. Een blik op de duurzame plannen voor de (nabije) toekomst. Peter Bogers (Gemeente Bergen op Zoom)
DIFTAR bespaart 2,5 miljoen kilo afval BredaDuursaam - De burger is belangrijk DIFTAR - De gemeente Bergen op Zoom voerde per 1 januari 2013 de DIFTAR in. Tijdens Duurzaam Durven Doen maakte hoofd openbare ruimte Peter Bogers de eerste klinkende resultaten bekend. “Sinds de invoering van DIFTAR is de hoeveelheid afval met 2,5 miljoen kilo afgenomen. DIFTAR levert in de regio bovendien een aanzienlijke C02-besparing op van 60.000 ton, waarvan 20.000 ton alleen voor de gemeente Bergen op Zoom.” Optimistische cijfers, de ambitie van de gemeente is dan ook hoog. De hoeveelheid afval per inwoner is tussen 2009 en 2013 teruggelopen van 290 kg naar 210 kg. Voor 2020 streeft de gemeente naar 150 kg. “Om die ambitie te verwezenlijken moeten we anders na gaan denken over afval en antwoord geven op de vraag hoe afval een bruikbare grondstof wordt.”
als het gaat om het aandragen en uitvoeren van duurzame initiatieven, weet Edwin Waelput van BredaDuursaam. “Wij maken samen met burgers, bedrijven, onderwijs en overheid in Breda concreet werk van duurzame ontwikkeling op het gebied van energiebesparing, duurzame energie, lokaal voedsel, bewust consumeren, wonen en mobiliteit.” Een van de troeven van BredaDuursaam is de zonneWIJde, een mobiele zonnepaneleninstallatie die wordt weggezet op braakliggende terreinen. Waelput heeft zijn oog laten vallen op de Geertruidapolder in Bergen op Zoom. “We hebben berekend dat we met onze panelen zo’n 450 huishoudens van stroom kunnen voorzien.” Wethouder Ad van der Wegen uitte zich positief over een dergelijk initiatief. De Geertruidapolder blijft de komende jaren immers braak liggen, verzekerde hij. Wordt vervolgd...
BredaDuursaam, zonnepanelen in de Geertruidapolder Edwin Waelput (Breda DuurSaam) 10
Blik op de toekomst Frans Suijkerbuijk (Gemeente Bergen op Zoom) en Bas van Kesteren (StayOkay)
Bezoekerscentrum Brabantse Wal, vertrekpunt naar een groene wereld Bezoekerscentrum de Brabantse Wal - Een educatief centrum over de Brabantse Wal voor toeristen, inwoners en scholen in de regio. Een podium voor duurzaamheid met antwoorden op concrete, alledaagse duurzaamheidsvraagstukken mét vergadermogelijkheden voor het bedrijfsleven. Dit is in een notendop het bezoekerscentrum Brabantse Wal dat wordt geïntegreerd met hostel StayOkay in het Lievensbergbos. De gemeente en de jeugdherberg werken samen om van het centrum een succes te maken. De gemeente steunt het initiatief financieel vanuit het vrijgekomen budget voor Landschappen van Allure. “Op 1 november willen we beginnen”, blikt Frans Suijkerbuijk van de gemeente Bergen op Zoom alvast vooruit. “We hopen 20.000 bezoekers in het centrum te mogen verwelkomen”, verwacht Bas van Kesteren, manager van Stay-Okay.
Bekijk hier de artist impression: http://youtu.be/4F2c7jOwCDg
De Green Chemistry Campus is al jaren een begrip in de regio en ver daarbuiten. Dit bio-based innovatieplatform trekt volgens gastspreker Dennis van der Pas zelfs de aandacht van de Europese Unie. De samenwerking en de ligging zijn volgens hem de sleutels tot succes. “We hebben hier in de regio een goede agrosector, grote chemische bedrijven en een stel zeer innovatieve ondernemers. We trekken samen op en dat maakt de Green Campus tot wat het nu is. De toekomst is met ons, dat weet ik zeker. Maar daarvoor zullen we moeten blijven samenwerken. Samen openen we deuren naar een nieuwe biobased economie met volop werkgelegenheid. We zetten in op 3000 nieuwe banen in tien jaar tijd.”
Green Chemistry Campus, 3000 nieuwe banen in 10 jaar Dennis van der Pas (Rewin)
11
Impressie
“Wij kiezen onze leveranciers dichtbij, gebruiken gerecyclede materialen en compenseren de CO2-uitstoot” Bart Verboven - Rock over Halsteren
“Duurzaamheid betekent voor ons de wereld schoner, leuker en beter te maken” Ad Kil - RO&AD Architecten
Voor een impressie van de avond klikt u hier: http://youtu.be/LPGJAnVHsRQ
12
De oprichters
De oprichters van Netwerk DDD
De deelnemers aan een duurzamer Bergen op Zoom
13
Stad van de toekomst
Inzichten van de jeugd
Duurzame toekomst De jeugd heeft de toekomst en bouwt er in dit geval letterlijk aan. Leerlingen van Steenspil en basisschool de Springplank in Halsteren maken samen maquettes voor het educatieve uitwisselingsproject ‘Hoe duurzaam ben jij?’.
14
Stad van de toekomst
“Doel van het project tussen de twee scholen is om leerlingen bewust te maken van hun eigen gedrag en ze te laten nadenken over duurzaamheid”, legt docente en projectleidster Eveline Salters uit. “Dat wilden we bereiken door de leerlingen zelf maquettes te laten bouwen van een duurzame stad.” Op het podium in de grote zaal staat een interessant bouwsel van vijf leerlingen. Tim en Iris vertellen graag wat voor duur-
een berg in een stad, jongens? “Hier kun je allemaal windmolens op bouwen en we wilden het water uit de bergen gebruiken in de stad. Dat is namelijk erg schoon. En je kunt ook stroom opwekken met watervallen en stromende riviertjes.”
Gedrag verandert Een ontzettend leuk project dat ook nog eens de nodige gedragsveranderingen bij
“Leerlingen bewust maken van hun gedrag en ze laten nadenken over duurzaamheid” zame keuzes zij allemaal hebben gemaakt. “Op alle gebouwen zitten zonnepanelen om elektriciteit mee op te wekken. Voor de huizen en kantoren, maar ook om auto’s mee op te laden”, glimt Tim trots. “Want in onze stad rijden alleen elektrische auto’s en bussen. Geen uitlaatgassen meer”, vult Iris aan.
Berg voor water en windmolens
leerlingen teweeg brengt. Bij Tim en Iris gaat tegenwoordig de kraan dicht tijdens het tandenpoetsen en ze zetten vaker de lichten uit. Heel leuk vinden ze het niet, maar stroombesparend is het wel: minder lang televisie kijken en achter de computer zitten. Hun gedrag en de maquette worden mogelijk beloond. De leerlingen kunnen een reisje naar Nemo in Amsterdam winnen of een iPad.
Aan de rand van de stad ligt een boerderij. “De afstand tussen het eten en de stad moet zo klein mogelijk zijn”, vinden de twee. De opmerkelijkste creatie is een berg in de hoek van de maquette. Wat doet
15
Volg onze duurzame initiatieven op www.netwerkddd.nl
16
