Verantwoordelijke uitgever: VFP - Ruggeveldlaan Antwerpen (Deurne) - Afgiftekantoor Gent X - P509183

Maandelijks - 10de jaargang nr. 1 - februari 2014

Verantwoordelijke uitgever: VFP - Ruggeveldlaan 522 - 2100 Antwerpen (Deurne) - Afgiftekantoor Gent X - P509183

met

magazine

Jannie Haek over de diversificatie van de Nationale Loterij en van de krantenwinkels

Verkiezingen 2014: Jan Jambon (N-VA) ziet de Nationale Loterij liever niet in de supermarkten

Wim Maes en Steven Wijnen (De Persgroep) gunnen een blik achter de schermen van het EPC

met

magazine

Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers

vaktijdschrift voor de Vlaamse Persverkopers verschijnt 8 x per jaar 10de jaargang nr. 1 - februari 2014 Mag niet vrij verkocht of verhandeld worden Verantwoordelijke uitgever Bonny Goossens Ruggeveldlaan 522 - 2100 (Deurne) Tel. 03 324 70 01 - Fax. 03 324 70 03 - [email protected] Redactie Guy Reynaerts, Wouter Temmerman, Wilfried Vandenbroucke, Tony Vervloet Fotografie Anne Deknock - GSM 0475 33 25 00 Lay-out & druk Geers Offset n.v. – member of Graphius Eekhoutdriesstraat 67 - 9041 Oostakker Tel. 09 251 05 75 - Fax 09 251 62 40 www.geersoffset.com - www.graphius.com VFP, de redactie en de verantwoordelijke uitgever zijn in geen geval verantwoordelijk voor de inhoud, weergave van foto’s, allerhande teksten en opmaak van advertenties en/of ingezonden mededelingen.

Zalven en slaan Wanneer je deze Radar in handen krijgt, zal VFP intussen de tekst ontvangen hebben van de overeenkomst tussen de uitgevers, de distributeurs en de vertegenwoordigers van de krantenwinkels. Dit convenant is het resultaat van drie maanden intensieve onderhandelingen bij de FOD Economie en onder toezicht van minister van Economie Johan Vande Lanotte. Ter herinnering: op 16 mei 2013 keurde het federale parlement unaniem een resolutie goed en gaf opdracht aan de regering om een overleg te organiseren tussen de sector van de dagbladhandels, de uitgevers en de distributeurs. In de overeenkomst zullen de regels van de volgende onderhandelingen worden vastgelegd, alsook de onderwerpen waarover kan worden gepraat. In de loop van de volgende weken zal VFP aan haar leden vragen of zij kunnen instemmen met deze overeenkomst. Zonder hierop vooruit te lopen, vind ik dat het altijd de moeite loont om te onderhandelen. Of het nu gaat over een groot of over een klein probleem waarmee onze winkels kampen. Als het maar tot oplossingen leidt. ‘Too little, too late’ zullen de sceptici onder ons zeggen en ook deze mening kan ik begrijpen. Een noodlijdende sector wordt niet gered door enkel een aantal ‘kleinere’ werkingsproblemen op te lossen, maar vooral door moedige en ingrijpende beslissingen. En was dat nu net niet de bedoeling van het parlement? De overeenkomst over de toekomstige onderhandelingen heeft dus een tweede belang. Het wordt nu immers ook duidelijk over welke onderwerpen de uitgevers, de distributeurs en de overheid niet willen praten. De persverkoper moet nu niet langer twijfelen tussen ‘zalven of slaan’ voor die overblijvende thema’s. Hij kan alleen nog rekenen op de solidariteit van zijn collega’s en op zijn sectororganisatie VFP. Anders staat hij er alleen voor.

Veel leesplezier, Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen – ook niet gedeeltelijk – zonder ­toestemming van de verantwoordelijke uitgever.

Tony Vervloet Sercretaris-generaal VFP - [email protected]

Coverfoto links: Nationale Loterij Coverfoto midden + achtergrondfoto: Anne Deknock Coverfoto rechts: N-VA

inhoud

5-8 Een nacht in het EPC. 10-11 Tabakskatern: Europa finaliseert de nieuwe tabaksrichtlijn. 13-14 Nieuwe bezems vegen… anders bij de Nationale Loterij. 16-17 Op bezoek bij de Canadese drukker van de Nationale Loterij. 18-22 VFP Magazine • N-VA wil Nationale Loterij uit de supermarkten. • AMP staat te koop. • VFP onderlijnt standpunt winkelabonnementen. 26 Keesing boekt succes met Lijnpuzzels. 27 Hete Hangijzers door Wilfried Vandenbroucke. 30 Kruiswoordraadsel.

blz.10-11

blz.5

blz.13

blz.16

blz.26

3

Een nacht in de drukkerij

 Reportage

Koning Voetbal heeft voor een hectische week gezorgd in het EPC, de drukkerij van De Persgroep, als we er een

gesprek hebben met distributie manager Steven Wijnen en technisch directeur Wim Maes. Niet alleen begonnen de wedstrijden in de kwartfinales van de Belgische Beker rijkelijk laat, maar tot tweemaal toe kwam het ook nog tot verlengingen. En dat op twee opeenvolgende dagen. Radar offerde zijn nachtrust op en zocht uit wat zoiets betekent voor de belevering aan de winkels. Tekst: Guy Reynaerts | Foto’s: Anne Deknock

“D

at brengt natuurlijk het uur in het gedrang waarop we normaliter klaar zijn om de kranten naar de winkels en de lezers te brengen”, zegt Steven Wijnen. “Het normale sluitingsuur voor Het Laatste Nieuws en De Morgen is 22u30. Dat betekent dat de redacties dan hun laatste artikels doorsturen en dat de pagina’s in Lokeren moeten aan­ komen. Dan kunnen we beginnen drukken, zodat de laatste kranten gedrukt zijn tegen 3u. Als je daar dan nog een half uur bijtelt voor het inpakken, klaarzetten en inladen op de vrachtwagens, moeten de kranten voor 4u op de baan zijn.”

Kranten maken in ‘de trechter’ “Ik vergelijk het graag met een trechter”, zegt Wim Maes. “Om 10u ’s morgens gaan de redacties na welk nieuws ze de vorige dag eventueel hebben gemist en wat er in de krant moet. Tussen 10u en 18u schrijft de redactie vervolgens 80% van de artikels. Wij verwachten de eerste pagina’s in de drukkerij vanaf 20u en dan komen we in de hals van de trechter terecht. Om 22u15 moeten de eindredacteurs in Kobbegem samen met de productieleiders in de drukkerij beslissen wat er uit de trechter komt en dan komt het productieproces in Lokeren op gang.”

Productie in golven

Technisch directeur Wim Maes en distributie manager Steven Wijnen.

  februari 2014

“We werken in verschillende golven”, aldus Steven Wijnen. “Eerst maken we de vakantiekrant. Dat is de krant die bestemd is voor alle verkooppunten buiten Vlaanderen. Dan volgt West-Vlaanderen, daarna Limburg en Antwerpen, en uiteindelijk Oost-Vlaanderen. Dat heeft natuurlijk alles te maken met de geografische ligging van onze drukkerij. Die ligt ideaal tussen Antwerpen, Gent en Brussel. Een deel van onze gebouwen verhuren we aan AMP, dat onze kranten vanuit Lokeren verspreidt. Daarnaast vertrekken er vrachtwagens van Bpost (voor de ganse regio Oost-Vlaanderen) en hebben we ook eigen camions.” pag. 6

5

 Reportage

pag. 5

Waarom later in het weekend? “Als we ervan uitgaan dat de teksten van de kranten klaar zijn om 22u30, beschikken over 4,5 productie-uren met 4 persen. In totaal 18 uren dus”, voegt Wim Maes toe. “De Tijd drukken we in de week op 35.000 exemplaren en in het weekend op 65.000. Bij De Morgen is dat 70.000 en 110.000, voor Het Laatste Nieuws 330.000 en 360.000. Ons streefdoel is dus om per pers 28.500 kranten (inclusief regiowissels) per uur te drukken, zodat we de kranten tijdig bij de klanten krijgen.” “Het is dus duidelijk, aangezien we in het weekend zo’n 100.000 kranten meer leveren dan tijdens de week, dat het de zaterdag altijd iets later zal blijven”, zegt Steven Wijnen. “Ik denk dat de verkopers daar ook op ingesteld zijn. Daar waar in de week de krant steeds voor 7u30 onze lezer moet bereiken, mag het tijdens het weekend ietwat later. De mensen hebben immers tijd.”

Te laat Toch blijft het moeten wachten op de kranten voor de dagbladverkoper een heikel punt. “Dat is zeker het geval voor winkels met een krantenronde”, beseft ook Wim Maes. “Er is ook een solidariteit tussen de verschillende uitgevers die ervoor zorgt dat, als er een titel niet is, er een bepaalde kortstondige tijd wordt gewacht, met de nodige beperkingen natuurlijk. Het is en blijft een evenwichtsoefening. De concurrentie met de andere media, en denk ik in de eerste plaats aan het

6

internet, is moordend. De lezer verwacht dan ook de actualiteit in zijn krant. Niet alleen wat sport betreft, maar hij wil ook weten wie ‘De Slimste Mens ter Wereld’ of ‘So you think you can dance’ gewonnen heeft. Zaak is dat je altijd inhoudelijk/journalistiek een hoog kwalitatief product moet afleveren.”

Geen grote technische problemen meer “Tussen 2007 en 2008 hebben we regelmatig edities samengevoegd om tijd te winnen”, aldus Steven Wijnen. “Het is zo dat een wissel op de pers tussen de 7 en de 9 minuten tijd kost. Vergeet niet dat Het Laatste Nieuws in totaal 23 verschillende edities heeft. Om tijdig te kunnen leveren, waren we door de kinderziektes van het productieproces soms verplicht om sommige edities te schrappen. Dat zorgde voor klachten bij de lezers, waardoor we tijdelijk het aantal pagina’s opdreven en de lezer van Antwerpen ook het regionieuws van WestVlaanderen kreeg. Nu is dat niet meer nodig. De laatste jaren hebben we geen grote technische problemen meer gehad.” “Die technische storingen zijn zo zeldzaam”, voegt Wim Maes toe, “omdat we een politiek van zeer gedisciplineerd onderhoud voeren. We beschikken over een team van zeer bekwame technici - zowel wat elektriciteit, elektronica als mechaniek betreft - die voortdurend alle mogelijke defecten opsporen. Toen we in 2006 met het revolutionaire waterloze systeem startten, had ik nooit durven dromen dat de stabiliteit nu zo groot zou zijn.”

  februari 2014

 Reportage

EPC pioniert met het waterloos drukproces

Voetbal en verkiezingen Even terug naar het voetbal. “Zo’n avond met Belgisch Bekervoetbal zorgt wel degelijk voor stress”, zegt Wim Maes. “Temeer omdat dit gepaard ging met de encartage van de bijlages die te maken hebben met het Autosalon, wat ook tijd vraagt. Sommige verkopers vragen zich af of dit dan zo nodig moet in combinatie met het voetbal. Daarbij vergeet men dat het Autosalon maar een beperkte tijd loopt en dat de afspraken over publiciteit al lang op voorhand zijn gemaakt. We willen elke autoconstructeur de kans geven om zijn producten aan onze lezers voor te stellen.” “Het is ook zo dat de ‘sluitingsuren’ van de krant verschoven zijn”, zegt Steven Wijnen. “Vroeger was dat vaak al tussen 21u30 en 22u. Maar dat brengt ook met zich mee dat de beginuren van Belgisch of Europees voetbal steeds verlaat werden.” Wat met het WK Voetbal in Brazilië en de verkiezingen in het verschiet? “De Belgen hebben een behoorlijke loting gekregen voor ons”, glimlacht Wim Maes. “Ze beginnen op redelijke uren. Wat betreft de verkiezingen hebben we besloten één nationale editie te maken, die om middernacht in druk moet gaan. De lezer van Het Laatste Nieuws zal het die dag uitzonderlijk zonder regio moeten doen, anderzijds krijgt onze lezer hierdoor een verkiezingskrant met de meest complete informatie en uitslagen.”

pag. 8

  februari 2014

Eind van de jaren ’80 van de vorige eeuw was de printafdeling van De Persgroep in volle expansie. Zowel de oplage van Het Laatste Nieuws als van Dag Allemaal steeg gestaag en bovendien werd De  Morgen een sterke speler bij de kwaliteitskranten. Dit bracht met zich mee dat er in de drukkerij in Kobbegem eerst een tweede (1989), drie jaar later een derde en in 1998 een vierde drukpers in dienst moest worden genomen. Dit volstond niet en bovendien zag algemeen directeur Rudy Bertels, bij De Persgroep gekomen in 1994, dat de persen er overdag grotendeels werkloos bijlagen. De aankoop van een vijfde pers was noodzakelijk, ook al omdat de noodzaak om te kunnen beschikken over drukpersen die full colour konden drukken vooral door de adverteerders werd gevraagd. Dat betekende dat alle persen, die ook stilaan oud werden, aan vervanging toe waren. Rudy Bertels wist dat de Duitse Cortinadrukpers over een automatische platenwisselaar beschikte en bovendien werkte met een revolutionair waterloos systeem. De  Persgroep kocht vier zulke gloednieuwe persen aan. Aangezien de bedrijfsgronden in Kobbegem ontoereikend bleken, werd naar een nieuwe locatie uitgekeken en de keuze viel uiteindelijk op Lokeren. In maart 2006 was het gebouw aan de rand van de E17 GentAntwerpen klaar en op 22  maart van hetzelfde jaar liep de eerste De Morgen van de persen in Lokeren. Het jaar nadien werden de drie andere persen geïnstalleerd en werd ook Het Laatste Nieuws gedrukt in het EPC. Het ging om een dure investering – om en bij de 100 miljoen euro – maar die loonde zeker de moeite. Naast de dagbladen Het Laatste Nieuws, De Morgen en De Tijd, de magazines Trouw, Nina, Zone en Netto/Mon Argent drukt De  Persgroep in Lokeren huis-aan-huisbladen, folders, politiek drukwerk, catalogi en brochures. De drukkerij is nu dus dag en nacht operationeel en na de eerste jaren met de begrijpelijke ­k inderziekten, verloopt het drukproces zo goed als feilloos. Gerenommeerde drukkerijen in Duitsland, Zwitserland, Dene­ marken en Nederland kwamen een kijkje nemen in Lokeren en namen het nieuwe drukprocédé over.  n

7

 Reportage

pag. 7

Investeren in mensen “Om goed te kunnen werken, is een goede samenwerking tussen de journalisten en de drukkerij noodzakelijk”, weet Wim Maes. “Lang geleden was er geen voeling tussen redactie en drukkerij, hier hebben we de voorbije jaren hard op gewerkt. De redacteurs hebben het EPC bezocht en de leidinggevende mensen van de drukkerij hebben ook kunnen zien hoe in Kobbegem de vork in de steel zit. Dit heeft gezorgd voor een wederzijds begrip. Ik heb ook regelmatig vergaderin-

8

gen met de redactie. Aan de hand van cijfertabellen wijzen we erop wanneer er problemen zijn geweest en er worden voorstellen tot structurele verbeteringen geformuleerd. Ik meen te mogen zeggen dat de samenwerking heel vlot verloopt. Wij beseffen hier allemaal ook ten volle hoe belangrijk het is voor de dagbladverkopers dat ze tijdig hun kranten toegeleverd krijgen. Zij mogen dan ook ten allen tijde (op afspraak) het EPC in Lokeren bezoeken op een productienacht om met eigen ogen te komen kijken hoe we hier werken.”  n   februari 2014

  Tabak

Europa finaliseert

de nieuwe tabaksrichtlijn Nadat het Europees Parlement vorig jaar al groen

licht gaf voor een verstrengde tabaksrichtlijn, heeft deze nieuwe ‘Tobacco Products Directive’ ook de volgende horde van de Europese procedure doorstaan. Het kwam tot een akkoord tussen de Europese Commissie, het voorzitterschap van de Raad en de Raad van Rapporteurs van het Europees Parlement. Tekst: Wouter Temmerman Foto’s: Anne Deknock, GF & WikiMedia Commons

N

a de goedkeuring door het Europees Parlement verschoof de richtlijn die het Parlement stemde naar de zogenaamde ‘trialoog’. De Europese Commissie, het Lithouws voorzitterschap van de Raad en rapporteurs van het Europees Parlement moesten immers op hun beurt een akkoord zien te bereiken over de maatregelen in de nieuwe richtlijn. Dat akkoord verschilt maar weinig van de maatregelen die we hier eerder al aankondigden. We zetten de belangrijkste veranderingen nog even op een rij:

10

• Europa installeert een verbod op tabaksproducten met kenmerkende smaken. Menthol is in dat segment de best verkopende referentie, maar voor menthol geldt een langere overgangstermijn. Vanaf 2020 wordt het verboden. • Gecombineerde gezondheidswaarschuwingen (tekst en schokkende afbeelding) zullen 65% van zowel de voor- als de achterkant van de verpakking innemen. Deze waarschuwingen moeten bovenaan de verpakking staan (waar nu het merk staat). • België mag zelf bepalen of het de grensoverschrijdende verkoop van tabaksproducten verbiedt. Die maatregel heeft vooral te maken met de regulering van de internetverkoop. • Slim sigaretten blijven toegestaan. Dat was in eerdere voorstellen niet altijd het geval. • De huidige verpakkingsformaten (pouches, tins, buckets, etc.) blijven grotendeels toegestaan. • Elektronische sigaretten mogen in de gewone handel verkocht worden, maar de lidstaten mogen wel zelf beslissen om ze als geneesmiddel te beschouwen en de verkoop bijgevolg te beperken tot apotheken. • Tabak voor oraal gebruik (snus) blijft verboden in de EU, met uitzondering van Zweden.

  februari 2014

  Tabak

Timing Zoals verwacht zal de nieuwe richtlijn nog voor de Europese verkiezingen een feit zijn. De laatste stap in de procedure is het finale fiat van het Europees Parlement en de Raad van Ministers van Volksgezondheid (wellicht in maart of april). Met deze timing kunnen we ervan uitgaan dat onze regering de nieuwe regels vanaf 2016 via nog aan te nemen wetten zal invoeren. Dan nog wacht een overgangsperiode van een jaar voor een ‘market clearance’ van producten die niet meer aan de nieuwe eisen voldoen.

Ecolo pleit voor exclusieve tabaksverkoop in krantenwinkels Wat betreft de implementatie van de tabaksrichtlijn in België, pakte Prodipresse in haar magazine uit met een mail van Isabelle Durant, die voor Ecolo in het Europees Parlement zetelt en tevens vicevoorzitter is van dat parlement. Het Ecolo-boegbeeld antwoordde op een brief waarin Prodipresse de grieven van de tabaksverkopers had toegelicht. Daarin neemt Ecolo duidelijke standpunten in. “Wij ondersteunen het neutraliseren van sigarettenmerken en wij drukken ons uit tegen de tabaksreclame op etalages die de tabaksfabrikanten aanleveren”, schrijft Durant. Wel onderschrijft Ecolo het idee om tabak exclusief in de dagbladhandel en tabakszaken te laten ver­k open. Eerder had ook minister van Volksgezondheid Laurette Onkelinx al gepleit voor een beperking tot verkoop in winkels kleiner dan 400m². “Wij zullen in het federale Parlement een voorstel indienen om de verkoop exclusief voor te behouden aan pers- en tabakszaken”, aldus Isabelle Durant. “Die maatregel is coherent met de strijd die wij voeren en ondersteunt ook de ontwikkeling van buurtwinkels. Deze activiteit zien wij als een bron van niet-verplaatsbare werkgelegenheid en van onmisbare sociale cohesie.” Durant sluit af met een overzicht van de maatregelen die Ecolo al nam om de lokale handel te ondersteunen, maar in dit kader wordt het toch vooral uitkijken of het plan van de verkoopbeperking ook steun kan vinden aan de rechterzijde van het politieke spectrum. Verderop in dit magazine laat alvast N-VA zich minder positief uit en eerder vond ook Open VLD deze maatregel nog vrij verregaand. CD&V wenste geen commentaar te geven op een geïsoleerde maatregel.  n

  februari 2014

Debat e-sigaret houdt aan

De opsomming van maatregelen in de nieuwe tabaksrichtlijn maakt duidelijk dat vooral het debat rond de e-sigaret zijn eindpunt nog niet heeft bereikt. In november, nog voor het einde van de aangehaalde trialoog, had de Europese Commissie een onderhoud met de producentenassociaties TVECA en ECITA. Op vlak van veiligheid erkenden de twee associaties tegenover Europa dat zich onder de producenten nog een reeks minder betrouwbare spelers bevindt. Daarop formuleerden ze het voorstel om de productie van de vloeistof in e-sigaretten te onderwerpen aan een set van ‘good manufacturing practices’. In ons land liet de Hoge Gezondheidsraad van zich horen nadat het de mogelijke gevolgen van de e-sigaret op de volksgezondheid onderzocht. De Raad vraagt enige terughoudendheid bij het algemeen beschikbaar maken van de e-sigaret. Die vraag komt er vanuit de vrees dat e-sigaretten de overstap naar gewone sigaretten zouden stimuleren. Ook de Gezondheidsraad maakt echter een duidelijk onderscheid tussen e-sigaretten met en zonder nicotine. “E-sigaretten met nicotine kunnen met geneesmiddelen geassimileerd worden en dienen garanties te bieden op vlak van kwaliteit, doeltreffendheid en schadeloosheid. De verkoop ervan wordt voorbehouden aan apotheken en de reclame valt onder de geneesmiddelenwetgeving. Het toezicht en de controle op de exclusieve verkoop in de apotheken moeten worden versterkt”, luidt het advies. Voor e-sigaretten zonder nicotine pleit de Hoge Gezondheidsraad voor regels inzake reclame (vooral de gezondheidsclaims) en een verkoopverbod aan personen onder de 18 jaar. Wat het advies opvallend maakt, is dat het ook ingaat op het meer specifieke gebruik. Zo vragen de adviseurs om een verbod op het hervullen van de capsules in de sigaretten. “Het ­accidenteel opdrinken van een capsule met een hoge dosis nico­ tine kan in bepaalde omstandigheden schadelijk zijn. Om dit of gevaarlijke cocktails te vermijden, moet het hervullen van cap­ sules door de verbruikers worden verboden.”  n

11

Nieuwe bezems vegen… anders

 Reportage

Begin januari heeft de Nationale Loterij haar resultaten voor 2013 bekendgemaakt. Het topjaar 2012 kon de Loterij niet

evenaren, maar 2012 werd wel het op één na beste jaar uit de geschiedenis. Ondanks het relatief hoge omzetcijfer, boekte de Nationale Loterij evenwel ook een nettoverlies van 15 tot 20 miljoen euro. Radar trok naar de persconferentie en vroeg de nieuwbakken CEO Jannie Haek naar zijn plannen voor de krantenwinkels. Tekst: Wouter Temmerman | Foto’s: Nationale Loterij

V

oor we die plannen toelichten, verdienen echter eerst de cijfers van de Nationale Loterij de nodige toelichting. In 2013 hebben de Belgen minder uitgegeven aan kansspelen dan in het topjaar 2012. De inkomsten van de Nationale Loterij daalden op die manier met 48 miljoen euro: van 1,258 miljard euro in 2012 naar 1,21 miljard euro vorig jaar (-4%). Als reden voor die daling wijst de Nationale Loterij op de ‘usual suspects’: in vergelijking met dat befaamde 2012 was het vorig jaar minder lang wachten op een grote winnaar. Met als gevolg minder grote speelpotten voor Lotto en Euro Millions en dus ook een daling van de inkomsten. Tijdens de persbijeenkomst verwees de Nationale Loterij ook expliciet naar de aanhoudende daling van het aantal traditionele verkooppunten.

De staat zorgt voor verlies Dat de Nationale Loterij ondanks haar op één na beste jaar toch een nettoverlies in de boeken moet inschrijven, heeft ook een aanwijsbare verklaring. Bij het overzicht van de uitgaven bleek duidelijk dat de overheid vorig jaar van de Nationale Loterij opnieuw een grote bijdrage heeft gevraagd. Die bijdrage, bekend als de monopolierente, steeg al in 2012 tot 135 miljoen euro en liep in 2013 verder op. In totaal schoof de Nationale Loterij 146,3 miljoen euro door naar vadertje Staat. Daarbovenop komt de pot met subsidies die de Loterij elk jaar voorziet. Die daalde licht, maar in totaal krijgt de staat toch 360 miljoen euro doorgeschoven. Het totaalcijfer is stabiel tegenover 2012, maar de inkomsten lagen zoals gezegd lager. In haar commentaar gaf het bestuur aan dat het in 2012 de tijdelijke verhoging van de overheidsbijdragen had kunnen compenseren dankzij de recordomzet. Voor 2013 lukte dat niet helemaal en noteerde de Oude Dame dus een netto­verlies. Dat verlies weet ze echter wel op te vangen met eerder opgebouwde reserve. Dit jaar zou de overheidsbijdrage overigens opnieuw met 20 miljoen euro dalen. Dat de regering bij haar overheidsbedrijf aanklopt om de begroting te spijzen, kan op begrip rekenen van Jannie Haek. Hij verdedigde zijn aandeelhouder: “Het is beter dat de overheid het geld bij de Nationale Loterij haalt dan bij de mensen”, klonk het bij de ex-NMBS topman. “Het is logisch dat ze zich af­vragen wie nog enige reserve heeft. Maar voor alle duidelijkheid: dit is geen uitnodiging aan de regering.”

Geen cijfers voor SCOOORE! Enkele andere interessante statistieken uit de resultaten die de Nationale Loterij vorig jaar boekte: het aantal spelers bleef gelijk, maar het gemiddelde bedrag dat een speler uitgaf lag in 2013 lager dan in 2012. Binnen het totale cijfer zijn de traditionele trekkingsspelen goed voor 976,3 miljoen euro omzet, terwijl de krasbiljetten 229,7 miljoen euro in het laatje brachten. De online verkoop bracht vorig jaar een omzet van 81 miljoen euro op en dat is een kwart meer dan in 2012. In totaal is online goed voor 6,7% van de omzet van de Nationale Loterij pag. 6   februari 2014

13

 Reportage

pag. 14

en als het van de bestuurders afhangt, blijft dat belang de komende jaren groeien. Dit jaar hoopt de Loterij op een verdere groei dankzij de lancering van een app die het mogelijk moet maken om via de smartphone te spelen. De tweede belangrijke diversificatie van de Nationale Loterij, de sportweddenschappen via SCOOORE!, bleven onderbelicht tijdens de persbabbel. Een jaar na de lancering wenste de Nationale Loterij geen cijfers bekend te maken van haar activiteit op een con­ currentiële markt. Wel legde de Loterij uit dat ze na de eerste jaarhelft enkele strategische bijsturingen deed die het product vorig najaar positief hebben beïnvloed. “Wij zijn een kleine maar betrouwbare ­speler”, liet Haek noteren. Over de klacht van de concurrentie bij de mededingingsautoriteit werd niet uitgeweid. Wel ging Jannie Haek in op enkele vragen over de dagbladhandel als belangrijkste verkooppunt van de producten van de Nationale Loterij. ■■ In het netwerk van de Nationale Loterij bevinden zich verkooppunten die niet of minder rendabel zijn. Blijft de Nationale Loterij daar sowieso mee samenwerken of is het de bedoeling om het netwerk te rationaliseren? Jannie Haek: “Het is voor ons zeer belangrijk om aanwezig te zijn op het terrein. In het kader van onze verbondenheid met de maatschappij is die proximiteitsaanwezigheid heel belangrijk. Dat betekent niet dat wij moeten investeren in verkooppunten die voor ons op zich verlies­ latend zijn. Het zou onredelijk zijn om meer kosten te hebben aan een verkooppunt dan dat er baten worden gerealiseerd. Ik heb het dan over winkels die verlieslatend zijn voor de Nationale Loterij, dat zegt

14

niets over de algemene gezondheid of financiële situatie van dat verkooppunt. Dat is een evaluatie die wij continu zullen doen en die zeer correct is. Als een verkooppunt om die reden uit ons netwerk moet verdwijnen, dan zullen wij in het kader van de diversificatiepolitiek die wij voeren op zoek gaan naar alternatieven.” ■■ UNIZO suggereerde eind vorig jaar dat de overheid de krantenwinkels zou kunnen helpen door de commissie te verhogen die de Nationale Loterij geeft aan haar verkooppunten. Wat vindt u van die suggestie? Jannie Haek: “Ik heb ook begrepen dat in dat dossier voorgesteld is om de subsidie die naar Bpost gaat om persabonnementen te ­verspreiden ook naar het kanaal van de krantenwinkels zou gaan. De sector van de krantenwinkel is momenteel hard aan het nadenken over hoe ze zich moet heruitvinden. Volgens mij is dat niet meteen een kwestie van het geven van hulp aan de krantenwinkel. Nee, het gaat erom het juiste concept te vinden van hoe een krantenwinkel er in de toekomst moet uitzien. Dat zie je ook gebeuren in het landschap: mensen openen een krantenwinkel in het kader van een an­dere activiteit die compatibel is. Daar ligt de echte uitdaging: hoe krijg je zo’n winkel in het internetlandschap en in de distributie die aan het internet verbonden is met wat er is aan pers, wat er is aan loterij of aan andere activiteiten waar we nu misschien nog niet aan denken. Daar draait het om. Wie denkt dat het gaat om het geven van hulp, vindt misschien een oplossing op korte termijn, maar zeker niet op lange termijn.”  n   februari 2014

  Interview

Op bezoek bij de

Canadese drukker van de Nationale Loterij Op 14 november 2013 organiseerde Arnaud Hermesse, Sales Director bij de Nationale Loterij, een bezoek aan Pollard Banknote Limited, de in Winnipeg (Canada) gevestigde drukker van de krasbiljetten van de Nationale Loterij. Voor de vakfederaties kregen Walter Agosti (Prodipresse) en Hendrik Blommaert (VFP) de kans om een blik achter de schermen te werpen. Tekst en foto’s: Nationale Loterij

H

et bezoek aan Winnipeg was eigenlijk al gepland in oktober 2012, maar werd toen uitgesteld na het tragische overlijden van voormalig Sales Director Jacques Devergnies. Tijdens hun verblijf in Winnipeg hadden de Belgische gasten een aangename ontmoeting met Murielle Fontaine, Director Sales & Marketing bij Pollard Banknote Limited. Zij is tevens de verkoopverantwoordelijke voor de Nationale Loterij. We legden haar enkele vragen voor. ■■ Kan u ons zeggen hoeveel krasbiljettenleveranciers wereldwijd actief zijn? Murielle Fontaine: “Wel, de overgrote meerderheid van de gecommercialiseerde krasbiljetten wordt eigenlijk gedrukt door amper drie leveranciers. Die zijn allemaal gevestigd in Canada en/of de Verenigde Staten. Wat betreft het jaarlijkse aantal gedrukte krasbiljetten, bekleedt Pollard Banknote Limited momenteel de tweede plaats.” ■■ Hoe komt het eigenlijk dat er zo weinig leveranciers zijn voor zo’n enorme wereldmarkt? Murielle Fontaine: “Toen wijzelf begonnen met het drukken van krasbiljetten, telde de markt een twintigtal leveranciers. Naarmate die krasbiljettenmarkt bleef groeien, volgden overnames van de kleinere leveran-

ciers. Een andere reden voor het beperkte aantal leveranciers is ongetwijfeld de eis om een uitzonderlijk beveiligd product af te leveren. Dat vergt natuurlijk bijzondere vaardigheden, die slechts enkelen bezitten.” ■■ Hoeveel biljetten kunnen jullie drukken in een periode van één jaar? Murielle Fontaine: “Wij hebben de capaciteit in huis om ieder jaar tot 18 miljard biljetten van het formaat 5,08 cm x 10,16 cm van de persen te laten rollen. Volgens onze huidige vooruitzichten zal de teller voor het jaar 2013 blijven staan op zo’n 12 miljard gedrukte biljetten.” ■■ Sinds wanneer is de Nationale Loterij klant bij Pollard Banknote Limited? En hebben jullie daarnaast veel andere klanten? Murielle Fontaine: “Wij hebben het genoegen om met de Belgische Nationale Loterij samen te werken sinds 2011. Voorts hebben wij wereldwijd nog ruim 50 andere klanten: zo leveren wij krasbiljetten aan La Française des Jeux, de twee Zwitserse loterijen, de Luxemburgse nationale loterij, de Scandinavische loterijen, diverse loterijen in de Verenigde Staten, alle Canadese loterijen en tal van loterijen in Azië en Oceanië – en ze hebben allemaal hun specifieke kenmerken. Typisch voor België is dat we ermee rekening moeten houden dat de tekstgedeelten op de voor- en op de achterzijde van de biljetten telkens in drie talen – dus Nederlands, Frans en Duits – moeten verschijnen. Bij mijn weten is de Belgische Nationale Loterij de enige loterij ter wereld die zoiets doet.” ■■ Hoe gaan jullie precies te werk bij de ontwikkeling van een krasbiljet? Murielle Fontaine: “In sommige gevallen creëert het Product­ ontwikkelingsteam van de Nationale Loterij zelf een ontwerp. In andere gevallen stellen wij een afbeelding voor die we exclusief voor de Belgische Nationale Loterij ontwerpen, zoals bijvoorbeeld het biljet King Of Cash. Maar Pollard Banknote Limited levert niet alleen assistentie bij de visuele creatie van een krasbiljet: ze werkt bovendien samen met het

16

  februari 2014

  Interview

Productontwikkelingsteam van de Nationale Loterij om een lotenplan op te stellen dat aantrekkelijk oogt voor de speler en dat hem kan doen dromen… En voorts hebben wij de gelegenheid om met de Nationale Loterij overleg te plegen over de gunstigste strategische benadering om een bepaald spel op de markt te brengen, het aantal spelen dat het best te koop kan worden aangeboden en het meest geschikte moment om de verkoop van een product te starten. In die hele context verheugt het mij des te meer dat ik vandaag de vertegenwoordigers van de Belgische federaties van krantenwinkels mag ontvangen – wij willen immers maar al te graag horen van mensen “te velde” wat er vlot werkt, wat hun wensen zijn en welke uitdagingen zij zien.” ■■ Na de ontwerpfase volgt dan het eigenlijke drukwerk. Hoe gebeurt dat? Murielle Fontaine: “Alvorens te kunnen overgaan tot het drukken van een bepaald spel, moeten wij de gegevens programmeren die zich op het biljet onder de kraszone en in de streepjescodes bevinden. Zodra die elementen geprogrammeerd zijn, wordt het product onderworpen aan een interne verificatie: het komt erop aan om te controleren of het spel in kwestie wel degelijk werd geprogrammeerd zoals de Nationale Loterij dat wenst. Na die interne verificatie kunnen wij de drukplaten klaarmaken die vervolgens worden gemonteerd op een flexografische drukpers. Wij beschikken hier over een exemplaar dat maar liefst 95 meter lang is. Een blanke papierrol wordt in de pers geschoven en doorloopt vervolgens niet minder dan 24 fasen alvorens het biljet volledig klaar is. Gedurende dat hele proces zorgen wij voor een permanente elektronische kwaliteitscontrole. Onze machines kunnen drukfouten detecteren en zelfs een verslagje uitdraaien waarmee ons afwerkingsteam de verkeerd gedrukte exemplaren meteen kan verwijderen. Overigens bevat één papierrol een enorme hoeveelheid biljetten. In een volgende fase moet zo’n rol dan worden verknipt tot krasbiljettenboekjes. Dat gebeurt op een vouwmachine die de biljetten in rijen snijdt en de geperforeerde randen tussen de biljetten aanbrengt – volledig in overeenstemming met de specifieke eisen voor dat bepaalde spel. En dan onderwerpen we de biljetten een laatste keer aan een kwaliteitscontrole. Tenslotte is er de verpakkingsfase: eerst in cellofaan, dan in dozen.” ■■ En hoe zien jullie de ontwikkeling van de krasbiljettenmarkt? Murielle Fontaine: “Welnu, wij houden er de volgende filosofie op na: hoewel de krasbiljettenmarkt nu toch al ruim dertig jaar bestaat, zit zij ons inziens nog maar in een beginstadium. Zowel in het aanbod als in de distributie van krasbiljetten valt immers nog heel wat te optimaliseren. En wij gaan mee met onze tijd. Anders gezegd: ook wij zetten de stap naar interactieve vormen van mobiele apparatuur en naar het internet. Wij zijn er oprecht van overtuigd dat krantenwinkels extra krasbiljetteninkomsten zouden kunnen puren uit een hele reeks van onontgonnen mogelijkheden: een “tweede kans”-wedstrijdformule, interactieve spelen,… Maar al die mogelijkheden zouden hoe dan ook vereisen dat de speler echt “fysiek” in een verkooppunt langsloopt om te kunnen meespelen. Ongetwijfeld kunnen de krasspelen dus verder worden verfijnd en geoptimaliseerd, mede om de verdere groei van de Nationale Loterij en haar partners-krantenwinkels te bevorderen. Want die krantenwinkels zijn en blijven van fundamenteel belang voor het succes van de Belgische Nationale Loterij.”  n   februari 2014

17

magazine Vlaamse Federatie van Persverkopers

februari 2014

Verkiezingen 2014

N-VA wil Nationale Loterij uit de supermarkten Vorig jaar werden de problemen van de krantenwinkels onderwerp van een politiek debat. Zoals geweten leidde dat tot de opstart van een overlegorgaan, dat nog steeds aan de slag is. In mei vinden de federale, Vlaamse en Europese verkiezingen plaats. In de aanloop naar dat moment ondervragen we verschillende politieke strekkingen naar hun visie en standpunten over problemen en oplossingen in onze sector. Na CD&V in ons vorige nummer schuiven we ditmaal aan bij Jan Jambon, fractieleider voor N-VA in het federale Parlement. Tekst: Wouter Temmerman – Foto’s: N-VA n Op dit moment bent u fractieleider in de Kamer voor N-VA, maar u heeft een verleden bij mediagroep Corelio. Welke functie oefende u daar uit? Jan Jambon: “Dat was in de periode van 1996 tot 1999. Toen heette Corelio nog de VUM en ik was er verantwoordelijk voor de lezersmarkt. Ook de contacten met de vertegenwoordigers van de dagbladhandelaars vielen toen onder mijn verantwoordelijkheid. Ik herinner me dat ik de VUM toen probeerde te overtuigen om over te schakelen van de postbedeling van abonnementen naar een bedeling door de krantenwinkels. Met de krantenverkopers had je toen al een distributieketen die je via de post veel minder had. Zo’n systeem was toen bedrijfszekerder geweest, omdat krantenwinkels ook van mekaar kunnen overnemen. Als er al een probleem ontstond, dan zou het maar een heel beperkt probleem zijn. Ik vond het ook de maatschappelijke verantwoordelijkheid van een uitgever om ervoor te zorgen dat het kanaal van de losse verkoop levensvatbaar bleef. De VUM zette harder in op abonnementen dan de concurrentie van Het Laatste Nieuws. Dan is het duidelijk dat die concurrent voor veel winkeliers in de bovenste schuif lag. Ik wilde van abonnementen als zwakte tegenover de persverkopers een sterkte maken. Dat is er toen niet van gekomen. Ik kon de directie er destijds niet van overtuigen. Uit berekeningen bleek dat het economisch haalbaar was, maar het zou een omslag van jewelste betekend hebben. Binnen de VUM veranderde in die periode heel veel, bijvoorbeeld ook op de klantendienst, en dit was misschien net van het goede te veel.” n Dit jaar besprak de Commissie Bedrijfs­ leven van het federale Parlement de problemen van de persverkopers. Verbaasde

18

  februari 2014

interview

Jan Jambon: “Ik denk dat dit niet enkel een nationaal gegeven is, het gebeurt ook internationaal. Het is een gevolg van de weg naar globalisering die is ingeslagen. In die concentratiebeweging kan je je als overheid niet mengen. De macht van de twee uitgeefgroepen in Vlaanderen op de distributie is natuurlijk fenomenaal, maar die trend zie je overal. Het geldt ook voor de autoverkoop: een zelfstandige garagehouder moet je met een vergrootglas gaan zoeken. Hoeveel zelfstandige cafés zouden er nog zijn? De voordelen van globalisering en van schaalgrootte in de aankoop zijn een onomkeerbare tendens. In het geval van de krantenwinkels kan een overheid wel modereren tussen de verschillende groepen. Maar je kan geen overheidsbedrijf naast AMP zetten om ermee te concurreren.”

het u dat de distributiethema’s vijftien jaar na uw passage in de uitgeverswereld nog zo levendig waren? Jan Jambon: “Ik was de sector in die periode wel blijven volgen. Je ziet dat er weinig is veranderd, tenzij de daling van de los verkochte volumes sinds de komst van de digitale dragers. Maar de krantenwinkel van toen is in wezen nog altijd dezelfde winkel. Bpost is nog steeds een belangrijke distributeur en AMP heeft wellicht nog meer een monopolie dan eind jaren ’90, toen ook BD nog een rol speelde. In de voorbije vijftien jaar manifesteerde zich natuurlijk wel een concentratie bij de uitgevers. Zij zijn nog veel machtiger geworden dan toen. Het is vandaag meer van hetzelfde: de uitgevers zijn machtiger, de volumes zijn gedaald, maar het business model is niet wezenlijk veranderd. In die zin is het begrijpelijk dat dit een sector is die in moeilijkheden zit. De instapdrempel om een krantenwinkel te openen, is zeer laag. Ik zie veel krantenwinkels die zeer professioneel met hun winkel bezig zijn, maar door de lage instapdrempel heb je winkels die denken dat het ook kan zonder specifieke vakkennis. Wie de markt en het métier kent, weet dat er wel veel vakkennis nodig is. Een buitenstander verwacht dat misschien niet en dat zorgt voor cowboys die dan ook weer snel verdwijnen.” n Had de overheid het voorbije decennium een rol kunnen spelen in het bedwingen van de concentratiebeweging bij de uitgevers?   februari 2014

n De overheid subsidieert Bpost om abonnementen te verdelen omdat het dat ziet als een dienst van algemeen economisch belang. Is het anno 2014 gezien de digitalisering nog logisch om de verspreiding van nieuws op die manier te garanderen? Jan Jambon: “Neen. Ik denk dat Bpost subsidies verdient om de reguliere postbedeling tot in de verste uithoeken te organiseren. De overheid moet erop toezien dat de dienstverlening voor een afgelegen boerderij dezelfde is als voor mensen in een stad of rond de kerktoren. Voor de verdeling van kranten ligt dat anders. Als de overheid daarvoor een overheidsbedrijf subsidieert dan doet ze aan concurrentievervalsing, want er bestaan private alternatieven. De overheid moet nadenken over welk weefsel ze wil. Willen we zien dat verkoop verdwijnt bij de kleine zelfstandige in het dorp en terechtkomt bij supermarkten, baanwinkels, nachtwinkels, enz.? Voor onze partij is het duidelijk wat we willen: wij willen inzetten op die kleine zelfstandige. Twee overheidsbedrijven hebben te maken met de krantenwinkel. Ten eerste Bpost als concurrent voor de bedeling. Ik denk dat Bpost in een gezond business model een bod mag doen op die markt, maar niet gesubsidieerd. Het tweede overheidsbedrijf is de Nationale Loterij en daar kan de overheid keuzes maken. Een keuze om de supermarkten op te zoeken of om er de lokale economie mee te ondersteunen. Vandaag wordt die keuze niet gemaakt. Naar ons aanvoelen zou de keuze veel meer moeten vallen op de lokale economie, op de zelfstandige winkelier die er alle belang bij heeft om zoveel mogelijk mensen over de vloer te krijgen. De burger

heeft er ook belang bij dat dergelijke winkels, met hun gezelligheid en een stuk comfort, blijven bestaan.” n Wat vindt u van de aanbesteding die de overheid organiseert om te bepalen wie vanaf 2016 de abonnementen kan posten? Jan Jambon: “In zo’n zaken moet je de markt laten spelen, maar iedereen moet met gelijke kansen aan de start verschijnen. Als één van de deelnemers gesubsidieerd is, dan moet je er geen tekening bij maken.” n VFP pleit voor een dubbele DAEB, waarbij ook de verspreiding naar de losse ­verkooppunten een dienst van algemeen economisch belang wordt. Daardoor kan de overheid ook dat kanaal subsidiëren. Kan dat plan volgens N-VA soelaas brengen? Jan Jambon: “Dan heb je een eerlijke marktsituatie, maar als je beide gaat subsidiëren dan wordt het natuurlijk wel heel duur voor de overheid. Je hebt ook een eerlijke marktsituatie als je de subsidies gewoon afschaft. Ik vraag me af of je bij een open bevraging met subsidies moet staan zwaaien. Het zou ook kunnen dat in een systeem zonder subsidies het verdelen van abonnementen minder interessant wordt. Of dat het model dat ik ooit bij de VUM voorstelde, met verdeling van abonnementen via de dagbladhandelaars, meer interessant wordt. Ik pleit dus eerder voor het niet subsidiëren dan voor het subsidiëren van twee kanalen.” n Is die redenering gebaseerd op de vaststelling dat uitgevers vandaag voordelige abonnementenpromoties kunnen voeren dankzij de tarieven van Bpost, die laag zijn door de subsidies? Jan Jambon: “Neen, want die geschenken bij de promoties kochten uitgevers ook vijftien jaar geleden al in aan heel lage prijzen.” n Het gaat niet enkel om de geschenken, er is ook de korting op de abonnementsprijs die de uitgevers moeten zien te finan­ cieren. Jan Jambon: “Ik weet niet of dat met de subsidies aan Bpost te maken heeft. Ik denk dat zoiets echt op de rendabiliteit van een abonnement af te meten is.” n Krantenwinkels zijn op zoek naar producten met hogere marges. Wat vindt u van het UNIZO-idee om de overheid de commissie op producten van de Nationale Loterij te laten verhogen? pag. 20

19

interview pag. 19

Jan Jambon: “Zoals gezegd vind ik dat de Nationale Loterij zijn distributiekanalen moet verengen. Weg uit de supermarkten. Gun dat nu eens aan de lokale zelfstandige, zodat hij meer omzet kan draaien en meer mensen in zijn winkel krijgt. In een krantenwinkel vind je een amalgaam van producten, vaak impulsproducten die mensen meenemen als ze om een krant of een loterijproduct komen. Een focus van de Nationale Loterij op deze winkels, zou voor een stijging van de omzet en de trafiek kunnen zorgen. Maar ook hier gaat het om een monopolist, die de verkoper de marges geeft die het verkiest. Maar als je kijkt naar de cijfers van de Nationale Loterij, dan kan je inderdaad een pleidooi houden voor meer commissie.” n Voor u moet de Nationale Loterij het loutere marktdenken en het zoeken naar de meest rendabele verkooppunten loslaten? Jan Jambon: “Daarvoor maak je overheidsbedrijven. Als je enkel marktdenken wil, dan heb je geen overheidsbedrijf nodig. Een overheidsbedrijf dient net om zaken aan te brengen die de private markt slecht zou doen. Gooi een risicoproduct als gokken in de vrije markt en je krijgt grote problemen. Daarom neemt de overheid dat op zich, maar dan moet je er ook wel over waken dat de overheid een correcte partner is.” n Is tabak ook zo’n risicoproduct? Jan Jambon: “Wij zijn nogal militant geweest in het debat over tabak in de horeca, maar we vinden niet dat je de verkoop van tabak onmogelijk moet maken. We willen dat het verbruiken van tabak anderen zo weinig mogelijk last berokkent, maar als je de verkoop wil beteugelen dan moet je het gewoon verbieden. Voor alle duidelijkheid: N-VA is niet voor een verbod op tabak, wel voor het beteugelen van het

20

gebruik in bepaalde omstandigheden. Als het een legaal product is, moet je het kunnen commercialiseren. Uiteraard niet op plaatsen zoals een school, maar een krantenwinkel is een uitgelezen verkoop­ kanaal.” n In de voorstellen van Laurette Onkelinx voor een nieuwe Gezondheidswet, zat ook het idee van een verenging van het verkoopkanaal. Enigszins analoog met wat u net voorstelde voor de Nationale Loterij. Vindt u dat voor rookwaren een werkbaar idee? Jan Jambon: “Neen, dat vind ik geen goed plan. De Nationale Loterij is een overheidsbedrijf. Tabak is nog altijd de vrije markt. Daar moet een producent de kanalen kunnen kiezen waar zijn publiek ook komt voor andere aankopen. Dat is de vrije markt. Met de Nationale Loterij als monopolist wil de overheid het gokken onder controle houden en zuurstof aan de lokale economie geven. Dat kan een overheid doen, maar een markt met veel spelers kan je als overheid niet in die mate reguleren. Maar dat is niet absoluut: een sigarettenautomaat in een school is een ander verhaal bijvoorbeeld.” n Ziet u andere pistes om de verkoop van tabak voor krantenwinkels rendabeler te maken? Jan Jambon: “Het is moeilijk om van een almaar strenger wordende wetgeving opnieuw de schroeven te lossen. Enkel moet op een bepaald moment de hypocrisie stoppen.” n Hoe kijkt N-VA aan tegen de pogingen van krantenwinkels om het aanbod te diversifiëren en tot een nieuw business model te komen? Jan Jambon: “Geef aan de keizer wat aan de keizer toekomt en geef aan god wat aan god toekomt. De overheid moet zich niet

mengen in hoe een ondernemer zijn zaak uitbouwt. Wij moeten niet de creativiteit in het ondernemerschap brengen. De overheid moet er enkel voor zorgen dat de ondernemer geen onnodige obstakels op zijn weg vindt. Als burgemeester (van Brasschaat, nvdr) en in de vorige legislatuur als schepen van Lokale Economie, heb ik steeds tegen de middenstanders gezegd dat de ideeën van hen moeten komen, waarna wij kunnen faciliteren. Ik vind dat de overheid al vaak genoeg onderneemt in plaats van de ondernemer. Wel ben ik een groot voorstander van oplossingen zoals de Postpunten. Dat is een schitterend idee, zeker als een overheid daarmee haar dienstverlening aan de burger kan verbeteren.” n Welke accenten wil N-VA met het oog op de komende verkiezingen leggen voor kleine ondernemers, zoals dagbladhandelaars? Jan Jambon: “De lasten in alle facetten. De lasten die wij vandaag in dit land op het ondernemen leggen, van grote tot kleine ondernemingen, zijn niet meer verantwoord. Dan heb ik het over de vennootschapsbelasting, waarvoor wij vinden dat er in eerste instantie een lastenverlaging van 34% naar 27% moet komen. Daarnaast willen we alle aftrekposten, die fiscale specialisten vandaag gebruiken, stelselmatig laten verdwijnen en dat omzetten in een verlaging van het vennootschapstarief. Loonlasten spelen misschien minder bij de krantenwinkels, maar ook daar kunnen we iets doen. We willen de eerste aanwerving goedkoper maken. Mensen die een dagbladhandel uitbaten, kloppen lange uren. Ik kan me voorstellen dat een goedkopere eerste aanwerving veel mensen kan helpen. Een derde element is de administratieve last. De overheid moet resoluut de weg van e-gov inslaan en die lasten serieus ver­ lagen.”  n   februari 2014

actueel

Persdistributie

AMP staat te koop In het debat over de manier waarop de distributie van pers naar de krantenwinkels verloopt, diende zich begin dit jaar een zeer boeiend nieuw element aan. Het Franse Lagardère zet volgens The Wall Street Journal onder impuls van de tanende inkomsten uit printmedia de persdistrbutie-activiteiten van AMP in onder meer België te koop. Tekst: Wouter Temmerman – Foto: Anne Deknock Het was de gezaghebbende Amerikaanse krant The Wall Street Journal die het bericht de wereld instuurde dat Lagardère zijn persdistrbutie-activiteiten buiten Frankrijk in de etalage plaatst. AMP België heeft het krantenartikel inmiddels bevestigd. Volgens de The Wall Street Journal gaat het om een ingreep van Lagardère om de blootstelling aan de afkalving van de printmediasector te reduceren. Lagardère zou mikken op een akkoord tegen midden dit jaar en volgens de bron van The Wall Street Journal mikt de Franse groep vooral op een verkoop aan private equity groepen. In dat scenario zou de impact op de structuur van AMP in ons land wel eens beperkt kunnen blijven, in tegenstelling tot een akkoord waarbij de activiteiten in handen zouden komen van een andere specialist in perdistributie. Private equity investeerders kopen activiteiten op met als doel ze op termijn (vaak drie tot zeven jaar) tegen meerwaarde te verkopen. Dat Lagardère van AMP af wil, komt niet echt als een verrassing. De groep verkocht de voorbije jaren al meerdere activiteiten, zoals een reeks internationale magazines. Naast België is AMP actief in Spanje, Zwitserland, Hongarije en Canada. Lagardère wil

  februari 2014

de inkomsten uit de verkoop van AMP gebruiken om te diversifiëren in de richting van onder andere reisbureaus. Eigen diversificatie De berichten over een nakende verkoop weerhielden er AMP België in elk geval niet van om zijn eigen ambities op vlak van diversificatie onlangs kracht bij te zetten. Met de dalende verkoopcijfers van de eigen shops (Press Shop en Relay) in de hand (-5% voor persproducten in 2013) opende CEO Guillaume Beuscart een Training Store die duidelijk maakt hoe de dagbladhandel van de toekomst er volgens AMP (of volgens LS Distribution Benelux, de groep achter AMP) uitziet. In deze “laboratoriumwinkel” kunnen dagbladhandelaars een opleiding volgen of gewoon inspiratie gaan opdoen. AMP onderlijnde de omzetstijging in de circa 40 winkels die het concept hebben getest en schuift een reeks oplossingen naar voor die vooral inzetten op extra diensten: een afhaalpunt voor online bestellingen, een plaats waar consumenten betalingen kunnen uitvoeren of betaalkaarten kopen. Ook Unizo werkt aan een Kenniscentrum voor de dagbladhandel. Luc Ardies, direc-

teur sectorwerking bij Unizo, vindt de verbreding van AMP niet onlogisch, maar nuanceert ook. “Volgens ons –  en dat gaan we ook aankaarten in ons kenniscentrum  – moeten we inderdaad zoeken naar producten en diensten die de dagbladhandelaars meer marge opleveren. Niet dat we de ‘Big Three’ mogen vergeten: zij zullen voor een gezonde financiele basis moeten zorgen om van daaruit die assortimentsuitbreiding te kunnen realiseren.” De suggesties van AMP zijn wel duidelijk te relateren aan de andere activiteiten van LS Distribution Benelux. Alvadis is een dochter op de markt van de betaalkaarten en met Kariboo heeft het een concurrent voor Kiala in huis. Exit Mondial Relay In de PUDO-markt (Pick Up, Drop Off, het afhalen van pakjes) heeft AMP het dus voortaan over Kariboo. De samenwerking met Mondial Relay stopte eind januari. Veel uitleg gaf AMP niet over het stopzetten van die samenwerking. In een bericht op de site van de socialistische vakbond bij AMP stond te lezen dat het “AMP en Mondial Relay ontbrak aan een gedeelde visie”, aldus het bericht. “Er waren terugkerende problemen betreffende kwaliteit, die onder andere te wijten zijn aan de werkmethode. Onze visie om permanent op de PUDO-markt actief te blijven, houdt in dat we een complete, ­kwalitatieve service inclusief lagere kosten moeten kunnen bieden aan onze klanten. Daarom zal er op 25 januari 2014 een nieuw aanbod worden gelanceerd waarbij we steunen op de kracht van onze groep: het netwerk van verkooppunten, het track & trace-systeem en de logistiek. LS Distribution Logistics zal onder andere het commerciële aspect van de PUDO-dienst op zich nemen. De logistieke expertise zal worden verzorgd door AMP om zo de bevoorrading van de distributiecentra van AMP in stand te houden. Dit zal zich vertalen in de lan­ cering van een eigen merk voor ons netwerk en een daaraan gewijd informatica­ systeem, die de rol en de onafhankelijkheid van AMP in deze groeiende markt moeten versterken.”  n

21

Actueel

Persdistributie

VFP onderlijnt standpunt winkelabonnementen

Het overlegorgaan dat de problemen van de persverkopers en van de persdistributie bespreekt, was bij het te perse gaan van deze editie van Radar nog steeds aan de gang. Op een eerste verslag is het nog enkele weken wachten. Een van de elementen die VFP hoog op zijn prioriteitennota staan heeft, is de benadering van de winkelabonnementen. De uitgevers zien deze formule als een kans op extra trafiek en omzet, VFP heeft bedenkingen. Radar vroeg tekst en uitleg. Tekst: Wouter Temmerman – Foto: Anne Deknock De winkelabonnementen die de Nederlandstalige uitgevers aanbieden, werken volgens het systeem dat een nieuwe abonnee zijn krant ook kan laten leveren door een krantenwinkel in de buurt (in plaats van de verdeling via Bpost). Het aanbod dat de uitgever de lezer doet, voorziet in een korting op de abonnementsprijs. Net dat prijsverschil met de krant die los in de winkel te koop is, vindt VFP niet fair. “Het systeem van de winkelabonnementen is daardoor zeer nadelig voor de betrokken dagbladhandelaars”, zegt secretaris-generaal Tony Vervloet. “Zij stellen hun infrastructuur en middelen ter beschikking, maar aan de dienst die ze leveren verdienen ze zeer weinig. Daarbovenop komt dat ze door de winkelabonnementen hun losse verkoop zien dalen. En net die losse verkoop heeft een winstmarge die hoger ligt dan het bedrag dat de winkelier voor de verdeling van de winkelabonnementen ontvangt.” Grotere marge Behalve de kritiek op het systeem, laat VFP niet na om ook enkele oplossingen te formuleren. De eerste ligt voor de hand: VFP vraagt een grotere marge voor de winkelier op de winkelabonnementen. De vraag is in welke mate de uitgevers daarin wensen mee te gaan. Het overlegorgaan zal de standpunten daarin ongetwijfeld op scherp stellen. Een tweede piste die VFP bewandelt, is het opentrekken van de gunstige abonnementsprijzen naar de dagbladhandel. Tony Vervloet verklaart: “De onafhankelijke persverkopers zouden van de uitgevers de kans moeten krijgen om zelf abonnementen aan dezelfde gunstige voorwaarden in te kopen. En om het aantal in te kopen abonnementen zelf te bepalen.” VFP ziet dat overigens zeer precies: volgens de federatie moet de abonnementsprijs ook worden verminderd met de behandelingsmarge. Dat is de marge die de uitgevers betalen aan Bpost of AMP voor de winkelabonnementen.

22

Diensten in eigen beheer Wie volgens de tweede oplossing van VFP abonnementen zou inkopen, kiest voor een systeem waarbij hij eigenaar wordt van de te verkopen kranten. Dat beheer van eigen diensten sluit aan bij een andere VFP-verzuchting: meer zelfstandigheid voor persverkopers bij hun bedrijfsvoering. VFP wijst erop dat de dagbladhandelaars geen beslissingsmacht hebben waarmee ze de geleverde aantallen en soorten persartikelen kunnen bepalen. “Dat zorgt ervoor dat de uitgevers de winkeliers enerzijds overstelpen met kranten en tijdschriften en dat de verkopers vervolgens bijna de helft moeten retourneren”, zegt Tony Vervloet. “Dat is een op cijfers gebaseerde uitspraak: AMP

bevestigt dat het dagelijks 2,5 miljoen persartikelen levert om er vervolgens 1,2 miljoen weer op te halen. Dat overaanbod zorgt voor kosten en tijdsverlies. Anderzijds belanden sommige titels in te beperkte oplage bij de persverkoper en valt de vraag om meer stuks in dovemansoren.” Het voorstel voor meer diensten in eigen beheer, vormt dus niet enkel een alternatief voor de winkelabonnementen, maar grijpt ook in op de discussie over de retours. VFP laat in dat kader weten dat het pleidooi van de uitgevers voor een verantwoord beheer van de leveringen steun verdient. “Zeker als hierbij rekening wordt gehouden met de kennis en de behoeften van de zelfstandige verkopers”, preciseert Tony Vervloet nog.  n   februari 2014

Parklaan 22 bus 11 • 2300 Turnhout T. 014 42 38 38 • F. 014 42 31 63 [email protected]

AoC Wenskaartenmolen Beste klant, Bent u geïnteresseerd in onze nieuwe wenskaartenmolen. Het betreft unieke wenskaarten van topkwaliteit en topdesign. Een uniek aanbod ook voor de Belgische markt, dus kan u zich hiermee onderscheiden van anderen! Deze unieke wenskaartenmolen kan uw omzet wellicht ook gevoelig verhogen en kan ook geplaatst worden als aanvulling op uw bestaande assortiment. Indien u zich hiervoor inschrijft, ontvangt u een wenskaartenmolen, met een capaciteit van 64 verschillende kaarten, waarvan elke keer 6 exemplaren in de molen kunnen worden gestoken. De ongevulde molen heeft een waarde van € 150, en wordt u volkomen gratis in bruikleen aangeboden. De kaarten worden u na levering gefactureerd met een totale aankoopwaarde van € 410. Deze kaarten zijn met volledig recht van retour. Bent u geïnteresseerd bestel hem vandaag nog.

AFMETINGEN MOLEN 2,00 m hoog 0.40 m doorsnee KAARTEN Een gevarieerd assortiment aan kaarten met verkoopprijzen van €1.79/€1.99/€2.25/€2.50 voor o.a. verjaardag, jubileum, overlijden, beterschap, enz… Aangevuld met neutrale wenskaarten!



Ja, ik wens deze molen te ontvangen met recht van retour.

(minimale plaatsing van 1 jaar van de wenskaartenmolen en enkel wenskaarten geleverd door Betapress mogen erin. Als deze termijn niet gerespecteerd kan worden, dan rekenen wij de waarborg van € 150 aan)

Met vriendelijke groet, Betapress NV Naam: ……………………………………… Klantnummer: ……………………………………… Datum: ……………………………………… Handtekening: ………………………………………

Betapress N.V.   Parklaan 22 bus11   2300 Turnhout   Tel: 014/42  38  38   Fax: 014/42  31  63   Website: www.betapress.be IBAN: BE55 320006622544   BIC: BBRUBEBB   RPR TURNHOUT   BTW: BE  0435.810.607   E-mail: [email protected]

24

  februari 2014

Parklaan 22 bus 11 • 2300 Turnhout T. 014 42 38 38 • F. 014 42 31 63 [email protected]

DISTRIBUTIE DUITSE TITELS VAN AMP NAAR BETAPRESS N.V.

Beste partner, Vanaf woensdag 1 januari 2014 heeft Betapress NV de verdeling van onderstaande Duitse titels voor de Belgische markt overgenomen van AMP. Volgende magazines zullen dan uitsluitend nog via Betapress NV verkrijgbaar zijn! Indien u extra exemplaren wenst te bestellen, dan kan u steeds bij onze klantendienst terecht! WEEKBLADEN

MAANDBLADEN

06630

BUNTE DE

06842

LUST AUF GENUSS DE

06758

FRAU IM TREND DE

06845

MEINE FAMILIE + ICH DE

06847

NEUE WOCHE DE

06767

FZR RAETSEL KAISER DE

06757

FOCUS DE

06771

FZR SPECIAL RAETSEL DE

06760

FREIZEIT REVUE DE

06799

LISA WOHNEN & DEKO DE

06761

FREIZEITSPASS DE

06632

CHIP MIT DVD DE

06775

GLUECKS-REVUE DE

06631

CHIP FOTO-VIDEO-DIGI DE

06779

LISA DE

06756

FIT FOR FUN DE

06852

VIEL SPASS DE

06698

COVER DE

06739

ELLE DE

06764

FREUNDIN DONNA DE

TWEEWEKELIJKSE MAGAZINES 06763

FREUNDIN DE

06634

CINEMA DE

06849

TV SPIELFILM DE

06773

GARTENSPASS DE

06850

TV SPIELFILM XXL DE

06796

LISA BLUMEN&PFLANZEN DE

06851

TV TODAY DE

06843

MEIN SCHOENER GARTEN DE

06848

PLAYBOY DE

06759

FREIZEIT AKTUELL DE

TWEEMAANDELIJKSE MAGAZINES 06846

MEINE LANDKUECHE DE

06777

INSTYLE DE

06755

ELLE DECORATION DE

06629

ARD BUFFET DE

06844

MEIN SCHOENES LAND DE

06797

LISA KOCHEN & BACKEN DE

06762

FREIZEITSPASS SUDOKU DE

06766

FZR MEINE KL FREIZEI DE

06768

FZR RAETSEL WELT DE

06798

LISA ROMANCE DE

Betapress N.V.   Parklaan 22 bus11   2300 Turnhout   Tel: 014/42  38  38   Fax: 014/42  31  63   Website: www.betapress.be IBAN: BE55 320006622544   BIC: BBRUBEBB   RPR TURNHOUT   BTW: BE  0435.810.607   E-mail: [email protected]

  februari 2014

25

  Actualiteit

Keesing boekt succes met Lijnpuzzels

In de zoektocht naar nieuwe goed verkopende producten voor de dagbladhandel, wordt niet altijd automatisch in de richting van puzzelbladen gekeken. Toch scoorde uitgever Keesing in 2013 een mooi succes met de introductie van haar Lijnpuzzels (puzzels met cijfers die de puzzelaar met een lijn moet verbinden). We gingen op zoek naar het verhaal achter het succes van dit nieuwe puzzelproduct. Tekst: Wouter Temmerman | Foto’s: Keesing

I

n 2013 bracht Keesing, de uitgever van de Denksport puzzelbladen, een nieuw puzzelblad op de markt: de Lijnpuzzels. Het gaat om de volwassen variant van wat velen kennen uit spelboeken voor kinderen: wie de puntjes met elkaar verbindt, komt tot een tekening of prent. Het concept lijkt nostalgisch en bestemd voor kinderen, maar door een hoog aantal punten op te stellen, mikt Keesing op puzzels die voor volwassenen uitdagend zijn. Bovendien bedacht het een aantal varianten: met kleuren, sterren en symbolenreeksen. “Wij scannen bijna permanent in de hele wereld het aanbod op zoek naar nieuwe puzzelmogelijkheden”, vertelt Stefaan Cornilly, general manager van Keesing in België, Duitsland en Spanje. “Regelmatig sturen mensen ook nieuwe ideeën door. Al die informatie mondt uit in nieuwe initiatieven. Voor het verhaal achter de Lijnpuzzels moeten we naar Japan. Iemand van onze redactie merkte er in het puzzelschap tal van dergelijke uitgaven op. Het verbaasde me zelf een beetje, omdat we dit type puzzels vooral kennen uit onze jeugd. Ik vroeg me af of voor deze puzzels een markt van volwassenen bestond.”

Proef op de som Keesing besliste om de proef op de som te nemen en lanceerde vorig jaar de eerste editie van de Lijnpuzzels. Wat op het eerste zicht een eenvoudig puzzeltje voor kinderen leek, groeide al meteen uit tot een succes. “Tot mijn verbazing bleek er inderdaad een volwassenpubliek voor lijnpuzzels te bestaan”, vertelt Stefaan Cornilly over de lancering. “We zijn gestart in Vlaanderen en Nederland, maar heel snel volgden de andere landen waar Keesing actief is. De Lijnpuzzels zijn inmiddels ook beschikbaar n Frankrijk, Duitsland, Denemarken, Zweden en

26

Spanje. Het is ook vrij makkelijk om dit product internationaal te lanceren. Enkel de omschrijving bij de puzzel moet vertaald worden.” Om de puzzels te creëren, werkte Keesing aanvankelijk samen met freelancers die de puzzels bedachten. Intussen kan het via een gespecialiseerd programma de puzzels ook zelf makkelijk genereren. Gevraagd naar hoe groot het succes precies is, gaat Cornilly dieper in op de verkoop. “Voor Vlaanderen spreken we van een succes als van een titel meer dan 5.000 exemplaren over de toonbank gaan. Die kaap hebben we vrij snel gerond. Dat verkochte aantal blijven we ook maand op maand halen. Bovendien hebben we heel wat positieve reacties gekregen. Ook op de Boekenbeurs behoorden de Lijnpuzzels tot onze verkooptop 3.

Gamma uitbreiden Omdat de vraag groot bleek, besliste Keesing om de frequentie van de Lijnpuzzels te verhogen naar een maandelijks ritme. Bovendien volgde ook een tweede uitgave. De Lijnpuzzels XXL verzamelt grotere lijnpuzzels die nog wat moeilijker zijn en internationale tekeningen gebruiken. “De Lijnpuzzels XXL is een kwartaaltitel”, zegt Cornilly. “De verkoop ervan zit iets onder de 5.000 exemplaren, maar het gaat toch ook in die richting.” De Lijnpuzzels van Keesing richten zich op een volwassen publiek, vaak telt een puzzel meer dan 200 te verbinden puntjes. Toch ziet Keesing ook brood in een jongere doelgroep. “Met het succes van de editie voor volwassenen in het achterhoofd, denken we er toch aan om het gamma wat uit te breiden. Met makkelijkere puzzels willen we graag ook de jeugd aanspreken. Je merkt bijvoorbeeld toch dat deze puzzels ook vaak opduiken in schoolboeken en dat kinderen ze fijn vinden.” n

  februari 2014

  Column

Hete hangijzers

De actualiteit volgens het forum van Perswinkel.be Perswinkel.be is een forum dat gratis ter beschikking van alle persverkopers staat. Iedere verkoper kan er mits registratie

(noodzakelijk omdat het forum exclusief voor persverkopers is) zijn mening kwijt over alles wat de sector aangaat en méér. Naast de occasionele kolder vallen er beslist interessante meningen en nuttige nieuwtjes te sprokkelen. Wilfried

Vandenbroucke, een van de vijf initiatiefnemers, geeft een woordje uitleg bij een van de actuele thema’s. Op zoek naar het gouden ei Oldtimers zullen zich ongetwijfeld het gouden ei van MPC herin­ neren: ergens in de jaren ’90 besloot Mediaxis (uitgever van o.a. Humo, Flair, Libelle; nu Sanoma) haar eigen leveringen te verzorgen. AMP werd bedankt voor bewezen diensten en als test zou men in elk verkooppunt een “gouden” ei leveren, onbeschadigd. Het werd een fiasco dat nauwelijks zijn weerga kende, tenzij misschien in de legendarische Pak de Poen Show met de broers Verreth. Veel ver­ kopers wachten nog steeds op het ei; waar toch geleverd was het gedeukt of helemaal stuk. Het hele project werd razendsnel opgedoekt en pas vele jaren later zou Sanoma nog eens een (eveneens mislukte…) poging ondernemen met Hessenatie als transporteur. Het is ondenkbaar dat op heden een uitgever het lef of zelfs de wil zou hebben op deze manier gouden bergen te beloven. De ver­ koper moet zelf op zoek naar gouden eieren, en die zijn schaars. Volgens de Waalse federatie Prodipresse ligt de toekomst van onze winkels in de service. Zij verwijzen naar Amazon: als de onafhan­ kelijke boekenwinkels sneller gereageerd hadden op de komst van deze speler, zich verenigd hadden en zelf een digitaal platform ­hadden gebouwd, konden ze dankzij hun uitgebreid netwerk van verkooppunten de concurrentie met deze Amerikaanse speler aan. Voor de consument die op een site bestelt, is snelheid en nabijheid cruciaal: “kranten”winkels zouden met hun fijnmazig netwerk en een adequaat digitaal platform een belangrijke rol kunnen spelen in het afleveren van de producten die de consument op internet bestelt – ’s ochtends besteld, ’s avonds af te halen in de winkel. Dat zou een belangrijke trafiek naar het verkooppunt creëren; en aan die stroom van klanten moet de verkoper dan de gouden eieren verkopen. Want wie al met Kiala werkt (of met Kariboo binnenkort), weet dat je van deze business op zich niet rijk wordt. Het is een ­traffic builder; en het is aan de verkoper om uit te maken welke ­renderende producten hij op die locatie aan de aldus gegenereerde klantenstroom kan slijten. Dat is voor de overlevenden de grote ­uitdaging.  n

  februari 2014

“

Tien jaar geleden dacht ik dat het nog twee kanten op kon: ofwel een assortimentsverbreding in de richting van de kruidenier, ofwel (en verkieslijk, vond ik toen) een meer doorgedreven specialisatie.

“

”

Als je weet dat ik hier bijvoorbeeld al maar 5% van mijn omzet uit kranten haal de laatste maanden, veel erger kan het toch niet meer worden. Toch heb ik nog een bloeiende zaak door stijgende verkoop van wenskaarten, lotto, sportweddenschappen, papierwaren, geschenkjes, drank, sigaretten en snoep. Ik denk dat er altijd winkels als de onze zullen zijn die het nog minstens 20 jaar uithouden.

”

“

(…/…) de krant was de motor van een krantenwinkel. Die krant bracht elke dag je klanten over de vloer, en al de rest kwam vanzelf, snoep, drank, kaartje, lotto, tijdschrift, sigaretten. Haal die krant weg en de rest dreigt te volgen, de motor sputtert. De beste klant is een dagelijkse klant. Een wekelijkse haakt rapper af, en een maandelijkse nog gemakkelijker. Om van de rest te zwijgen.

“

”

(…/…) pers wordt stevig gecomprimeerd. Ik rekende al dikwijls hoeveel de pers me opbrengt per uitgestalde meter. Tegenover wenskaarten, bijvoorbeeld, is het om te wenen plus het werk en de malaise bij AMP. Kranten komen in een rek, ergens…

“

”

(…/…) specialiseren, diversifiëren en durven maar essentieel, je hebt volk nodig en dat neemt af door de mindere verkoop van kranten of door de socio-demografische veranderingen. Als dit alles niet baat, ga ik frieten bakken.

“

”

Het nieuwe deel wordt volledig ingevuld met wenskaarten (18 molens + 2 meubels + meubel tegen de muur voor inpakpapier en zakjes ) en de andere helft met speelgoed, waarvan Lego alleen al een muur krijgt van 6 meter + 2 meubels en 2 gondels. Hierdoor krijg ik dan ook een heel deel extra ruimte in het bestaande deel. Papierafdeling wordt verdubbeld , nieuwe dubbele frigo (nu maar 1 enkele ) en extra snoeprek.

”

27

3 BOEK slechts 95

€3

© Disney

Doornroosje The Lion King De Kleine Zeemeermin Jungle Boek Sneeuwwitje Peter Pan

Nu bij Boek 3, De Kleine Zeemeermin + EXTRA: beluister het verhaal ook online

  Vertier

Zweedse puzzel

Puzzelen!

Zweedse puzzel

SOORT PUZZEL HOUTEN BLAASINSTRUMENT

VEERBOOT

ONHOUDBARE OPSLAG

BOUWMATERIAAL

GRIEZELIG AFRIKAAN MATHEMATICA

CIRCUSARTIEST

DEEL V.E. SCHOEN OVER-

EDITIE

ONDERDEEL VAN HET ROOSTER

BLIJFSEL

BARBIER

ONSMAKELIJK

SOORT

EIGENLIJK

GROTE WARMTE

GIFSLANG DIERENGELUID

VERKLARING V. TEKENS

BOOM NUMERO

KUNSTGREEP

INDIEN

EENKLEURIG

LAND IN AFRIKA

PERSOONLIJKHEID

JAPANS BORDSPEL

CIJFERPUZZEL

GEMOEDSTOESTAND

VERWONDERDE UITROEP

VERDRIET

INDIEN VAN DE

SCHAMEL BEZIT

ZANGWIJSJE

ZIEKTEVERWEKKER

ACHTERVOEGSEL

LARVE

GEDARTEL

PLAATS IN JORDANIË

ONBESCHAAMD

BEZIG

DEEL VAN EEN JAAR

KEREL

NIKKEL

GRIEKSE LETTER

ZITTING

SIERPLANT DAT IS

WIEL

DIK EN ZWAAR HIJSTOESTEL TENNISTERM

HUIDKNOBBELTJE

DOKTER

GROTE BIJL

DEEL V.E. SPELLETJE

BOOMSOORT

VISOLIE

VLOERBEDEKKING

VIS

HAARVERSTEVIGER OP GROTE AFSTAND

KERKVORST

EERSTE VROUW

FLIEREFLUITER

SOORT ANTILOPE

ZOON VAN NOACH NOORSE STAD

ONDEELBAAR DOOR TWEE MOERASPLANT

VERKOOPHUISJE

SOORT RÖNTGENFOTO

STABIEL

SLAG

OMLAAG GAAN

TAKJE

STOPMECHANIEK

BEDWELMING

RUND

BEROEP

CAFÉ- BRANDBAAR BEDIENDE KOORD RUWE STEENMASSA

LIEFDESGOD

KORAALEILAND

LOFDICHT

RONDGANG

ONTVANGDRAAD

KLINKKLAAR

MONNIKSKLEED

SPIJBELAAR

LOR

TUSSENZETSEL

TYPE BELEGGINGSFONDS

EEN ZEKERE

Oplossing

BIJBELBOEK

MAN VAN ADEL

SPAANSE UITROEP

MESTVOCHT

HOOGACHTEN

GRAFISCH KUNSTWERK

UW VAKTIJDSCHRIFT

Oplossing puzzel Radar 8 (2013)

MAAND

STIKKEN

© DENKSPORT PUZZELBLADEN

© DENKSPORT PUZZELBLADEN

L H O G H I G E R A A M W R O D O S A T E E R

30

B E T O N M A A N D O D E

P O N R T E S S T M A A N R T T S D E A M L E L N

A Z C LU O G EF I E AT O L G O O UE D A E R D D EV GR E A S E S G A K S E V A O S T EK VI RR O E E O R S BO E M V L E A O A S RE AT D

W H A I K S K M U I N T D S E L

I O M S P B A O L A

E NH R GO

D O L K N E E T U J O N G O D E N E G V E N I O E I D T R A A L P A U S O O S C A GK S E N L O N T IJ R O S S E K P O E N E T J U N S RM O R E

I M P E R T I N E N T R E I N

  februari 2014