V E R A N T WOORD BE L EGGE N Samenvatting jaarverslag 2010
Verantwoord beleggen: inspirerende noodzaak voor mens, milieu en onderneming.
2
In de beleggingsactiviteiten houdt PGGM Vermogensbeheer B.V. (PGGM) bewust rekening met de invloed van milieu, mens en maatschappij en goed ondernemingsbestuur (ESG-factoren). Dat doen wij vanuit onze identiteit en de overtuiging dat verantwoord beleggen loont én dat financieel en maatschappelijk rendement heel goed samengaan. Wij voeren dit beleid uit voor en in overleg met de pensioenfondsen waarvoor PGGM het vermogen beheert.
In ons Beleid Verantwoord Beleggen is onze visie op
Kernpunten van het Beleid Verantwoord Beleggen
verantwoord beleggen vastgelegd. Zo integreren wij
De kernpunten van ons beleid zijn:
ESG-factoren in onze beleggingsanalyses, doen wij
We zetten actief in op de overtuiging dat financieel
gerichte ESG-beleggingen, spreken wij ondernemingen aan op hun beleid en voeren wij een actief stembeleid op aandeelhoudersvergaderingen (AVA’s). Ook hanteren wij een uitsluitingenbeleid voor beleggingen die niet bij ons passen op basis van onze identiteit.
Verantwoording Verantwoord beleggen is een continu proces van verbeteren. Om dat te bevorderen overleggen wij regelmatig met onze klanten, niet-gouvernementele organisaties, politieke partijen en ondernemingen. Ook willen wij verantwoording afleggen over onze
• •
en maatschappelijk rendement kunnen samengaan.
We vertegenwoordigen onze klanten actief om bij
•
te dragen aan de kwaliteit en continuïteit van ondernemingen en financiële markten.
We vertalen onze identiteit naar grenzen van het
• •
beleggingsbeleid en we kiezen voor specifieke aandachtsgebieden op basis van die identiteit.
We stimuleren partners in de financiële sector tot verantwoord beleggen.
We leggen verantwoording af over doelen, activiteiten en resultaten op het gebied van verantwoord beleggen.
activiteiten via rapportages. Die verantwoording vindt
Deze kernpunten sluiten aan op de Principles for
u in onze kwartaalverslagen en in het Jaarverslag
Responsible Investment (PRI) van de Verenigde Naties.
Verantwoord Beleggen 2010, waarvan dit de samen vatting vormt. Deze publicaties vindt u ook op onze
Beleggingsbeslissingen
website.
In onze beleggingsbeslissingen laten wij ons leiden door financiële criteria, waaronder ESG-factoren. Wij kijken dus of en welke financiële invloed het milieu, mens en maatschappij en het ondernemingsbestuur hebben op onze beleggingen.
3
Zo hebben wij in 2010 voor alle beleggingsafdelingen de materiële ESG-factoren in kaart gebracht. Daarbij gaat Uitsluitingen
ESG-integratie
het om factoren die een grote financiële invloed hebben op de onderliggende belegging. Voorbeelden hiervan zijn de gevolgen van klimaatverandering op het risico en rendement van vastgoed en infrastructuur of de gevolgen van de inrichting van een ondernemingsbestuur op het
Juridische procedures
Beleid en transparantie
Gerichte ESGbeleggingen
rendement. Door de materiële ESG-factoren in kaart te brengen, hebben we meer inzicht in de invloed van ESGfactoren op onze beleggingen.
In dialoog met ondernemingen en markten
Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen
Integratie De inventarisatie vormt de eerste fase van het ESGintegratieproces. Deze inventarisatie geeft de beleggingsafdelingen inzicht in de materiële ESG-factoren voor hun beleggingsanalyses. In 2010 zijn we erin geslaagd om voor alle 23 beleggingscategorieën de inventarisatiefase af te ronden zodat ze de implementatiefase (fase twee) in gang kunnen zetten. Sommige afdelingen hebben al projecten uitgevoerd binnen de implementatiefase. Zo verplichtte de afdeling Privaat Vastgoed de externe fondsmanagers om het specifieke ESG-beleid toe te passen als zij nieuwe private vastgoedfondsen selecteren en moeten ze rapporteren over duurzaamheidscriteria als energie- en waterverbruik. Verder trad PGGM op als een van de ‘founding members’ van de International Sustainability Alliance (ISA) dat voor de vastgoedsector richtlijnen opstelt voor duurzaamheidsindicatoren. Ook de afdeling Real Assets (vooral bos-
‘Voor PGGM is verantwoord beleggen van groot belang. Het past bij onze identiteit als vermogensbeheerder voor langetermijnbeleggers en draagt bij aan een waardevolle maatschappij. In 2010 waren wij succesvol met verantwoord beleggen en wij kijken daar tevreden op terug. Ook de komende jaren blijven wij innoveren voor onze klanten en de maatschappij.’ Jac Kragt, Chief Investment Officer
4
en landbouw) zit in de tweede fase en voerde in 2010 een ESG-onderzoek uit bij de externe managers. Het onderzoek naar de invloed van klimaatverandering op verschillende beleggingscategorieën en de strategische asset-allocatie, dat PGGM samen met andere investeerders in 2009 is gestart, werd in 2010 nagenoeg voltooid. Een van de resultaten is een overzicht van risicofactoren per beleggingscategorie. Een tegenvallende conclusie is dat de integratie van klimaatverandering in de strategische asset-allocatie op dit moment nog geen toegevoegde waarde biedt. Wel bevat het onderzoek waardevolle informatie voor risicomanagement en voor onze dialoog met beleidsmakers en politici.
Gerichte ESG-beleggingen
In ons stembeleid letten we extra op voorstellen over
Met gerichte ESG-beleggingen willen we naast financieel
ESG-factoren. Dat kan betekenen dat we voor een
rendement een specifiek maatschappelijk rendement
gedragscode op het gebied van arbeidsrecht stemmen
realiseren of bevorderen. De omvang van deze mandaten
of dat we ons juist onthouden van stemmen bij voor-
is gegroeid van € 2,6 miljard in 2009 naar € 3,7 miljard
stellen over het exploiteren van teerzanden door olie
in het afgelopen jaar.
maatschappijen. Ook kunnen we stemmen tegen de (te) hoge beloning van bestuurders als die beloning
Voorbeelden van nieuwe gerichte ESG-beleggingen
niet gekoppeld is aan prestaties.
in 2010:
•
We namen met Ampere Equity Fund een belang van
• •
Engagement
bijna 25% in het Britse Walney dat 102 windmolens
Wij spreken ondernemingen en markten aan op hun
op zee bouwt.
beleid en daden als wij vinden dat ze beter moeten
We verhoogden ons belang in het BNP Clean Energy
presteren op het gebied van met name mensenrechten,
Fund dat in duurzame energieprojecten belegt.
klimaatverandering, ondernemingsbestuur en gezond-
We stapten in het IFC African, Latin American and
heid. Dat doen wij in eerste instantie door een dialoog
Carribean Fund dat de economische groei van
aan te gaan.
ontwikkelingslanden stimuleert, banen creëert en armoedeprogramma’s uitvoert.
•
We verhoogden het mandaat voor de eigen
•
Leidraad Via een platform van de Verenigde Naties waren wij nauw
Responsible Equity Portfolio tot twee miljard.
betrokken bij het opstellen van een nieuwe leidraad
Dit zijn verantwoorde beleggingen in beursgenoteerde
voor ondernemingen die in conflictgebieden opereren.
ondernemingen waarbij het rendement minimaal de
Op basis van deze leidraad vroegen wij informatie op
benchmark moet evenaren.
bij ondernemingen die actief zijn bij fosfaatwinning in de
We initieerden samen met prinses Máxima en
Westelijke Sahara. Ook bezochten wij Soedan om
vier fondsmanagers een leidraad voor verantwoord
de toepasbaarheid van de leidraad te toetsen en onder
beleggen in microfinanciering.
nemingen concrete aanbevelingen te doen op het gebied van transparantie over veiligheid en de communicatie
Voorbeelden van doorlopende gerichte ESG-beleggingen
met belanghebbenden.
in 2010:
• • •
We investeerden via AlpInvest verder in schone technologie. We beleggen in een bosbouwfonds waarin we samenwerken met natuurbeschermingsorganisaties.
Congres Samen met de Institutional Investors Group on Climate Change organiseerde PGGM een congres in Brussel waar wij in discussie gingen met beleidsmakers van
We delen in het kredietrisico van verschillende
de Europese Commissie. Onze inzet was om beleid
projectfinancieringen in duurzame energie.
te creëren waardoor klimaatvriendelijke beleggingen minimaal even aantrekkelijk worden ten opzichte van
Onderzoek
klimaatbelastende beleggingen. Hiertoe deden wij enkele
Vorig jaar zijn we samen met de Erasmus Universiteit in
aanbevelingen aan de Commissie.
Rotterdam een onderzoek gestart om te meten welke maatschappelijke toegevoegde waarde een gerichte
Sociaal
ESG-belegging heeft. Dat resulteerde in een methodiek
In 2010 leidden gesprekken met de Amerikaanse super-
om de te verwachten maatschappelijke effecten van een
marktketen Wal-Mart tot het aanstellen van een bestuurs-
belegging in kaart te brengen.
commissie die toezicht houdt op sociale kwesties zoals diversiteit en omgang met vakbonden.
Stemmen
Verder drongen we bij de Amerikaanse dienstverlener
PGGM maakt actief gebruik van zijn stemrecht op aan-
aan de olie- en gasindustrie Schlumberger aan op het
deelhoudersvergaderingen. In 2010 stemden wij op 99%
hanteren van een standaard die ondernemingen helpt
van alle AVA’s van ondernemingen in onze portefeuille.
de veiligheid van hun operaties te waarborgen met inachtneming van de mensenrechten. Een overkoepelend consortium gebruikt deze standaard nu in trainingen voor het veiligheidspersoneel.
5
Milieu
Juridische procedures
We spraken Shell aan op de olielekkages in Nigeria en
PGGM voert juridische procedures voor zijn klanten om
op het betalen van smeergeld door een onderaannemer
schade te verhalen of om goed ondernemerschap af
van Shell.
te dwingen. Door een uitspraak van de Amerikaanse
Plannen tot exploitatie van teerzanden buiten Canada
Supreme Court in 2010 worden buitenlandse b eleggers
leidden bij ons tot kritische vragen aan betrokken onder-
in de Verenigde Staten belet om via class actions
nemingen. Ook drongen wij bij diverse ondernemingen
schadevergoeding te vorderen en/of verbeteringen van
opnieuw aan op meer openheid over de uitstoot van
corporate governance te bereiken. Een class action is
broeikasgassen zodat beleggers beter inzicht hebben
een vorm van een rechtzaak waarbij een grote groep
in de risico’s die zij lopen.
mensen via een vertegenwoordiger collectief een vordering bij de rechter brengt. Uiteraard probeert PGGM
Corporate governance
deze ongelijkheid te veranderen. Verder zetten wij als
In het kader van corporate governance letten we vooral
hoofdeiser namens gedupeerde beleggers verdere
op de uitoefening van het stemrecht en op best p ractices
stappen tegen de Bank of America. In deze zaak hebben
in Nederland, de Verenigde Staten en Azië. In de
beleggers enorme verliezen geleden door vermeende
Verenigde Staten worden bestuurders vaak met één stem
misleiding rond het overgenomen Merrill Lynch.
vóór benoemd. In onze visie zou deze p raktijk vervangen
De totale opbrengsten van class actions zijn opgelopen
moeten worden door benoeming bij m eerderheid van
van € 16,6 miljoen in 2009 tot € 19,1 miljoen in 2010.
stemmen. Na een d iscussie hierover met veilinghuis Sotheby’s maakte deze bekend dit te zullen bepleiten
Uitsluitingen
tijdens de volgende aandeelhoudersvergadering.
De beleggingen die wij namens onze klanten doen
Ook bereikten wij dat het Administratiekantoor van
moeten passen bij onze identiteit en die van onze
ING voortaan een jaarlijkse vergadering van certificaat
klanten. Daarom beleggen wij niet in controversiële
houders houdt. Hierdoor krijgen certificaathouders meer
wapens (onder meer kernwapens, clustermunitie en
zeggenschap omdat het Administratiekantoor bij het
landmijnen) en niet in ondernemingen die fundamenteel
stemmen meer naar de c ertificaathouders luistert.
de mensenrechten of arbeidsrechten schenden zonder
PGGM vindt de veelvoorkomende praktijk waarbij op een
vooruitzicht op dialoog of verbetering. Als gevolg van
aandeelhoudersvergadering bij acclamatie wordt gestemd
dit beleid stonden eind vorig jaar 38 ondernemingen op
onwenselijk omdat daardoor niet ieder aandeel één
onze uitsluitingslijst: 33 vanwege wapens en 5 vanwege
stem vertegenwoordigt. Dit kaartten wij aan bij Taiwan
mensenrechten. Ook 5 staatsobligaties worden uit
Semiconductor Manufacturing Company. Met succes:
gesloten. Evenals in 2009 dekt ons uitsluitingenbeleid
tijdens de eerstvolgende aandeelhoudersvergadering
98% van het beheerde vermogen.
werden bij ieder agendapunt alle stemmen geteld.
Vooruitblik 2011 Medicijnen en voeding
Verantwoord beleggen is een continu proces dat telkens
In 2010 richtten wij ons op het gebied van gezondheid
verbeterd wordt. Omdat PGGM een proactieve rol wil
op de farmaceutische industrie en de voedingsindustrie.
spelen op het gebied van verantwoord beleggen:
Daarbij ijvert PGGM voor een grotere toegang tot
gaan wij verder met de integratie van ESG-factoren
medicijnen in met name ontwikkelingslanden. Zo werkten wij mee aan het tot stand komen van de Access to Medicine Index 2010 waarin de initiatieven tot toegang tot medicijnen van farmaceutische onder nemingen w orden vergeleken. Ook gingen wij de dialoog over obesitas aan met de voedingsindustrie. Wij riepen ondernemingen in deze sector op om hun eigen rol en risico’s ten aanzien van obesitas toe te lichten.
6
• • • • •
in onze beleggingsbeslissingen,
voltooien wij het onderzoek naar de maatschappelijke meerwaarde van gerichte ESG-beleggingen,
kijken wij kritisch naar sectoren met hoge ESG-risico’s,
prioriteren wij onze engagementprojecten en evalueren wij onze engagementstrategie en -activiteiten.
7
Voorbeelden Waardering 2010
Leidraad voor microfinanciering
PGGM won op de TBLI conferentie de
Samen met prinses Máxima – in haar
internationale vakprijs ‘ESG Leaders Award’
functie als speciale VN-ambassadeur voor
als beste ESG-vermogensbeheerder.
microfinanciering – en vier fondsmanagers
Pensioenfonds Zorg en Welzijn was voor
nam PGGM het initiatief tot de ‘Principles
de vierde keer op rij het beste pensioen-
for Investors in Inclusive Finance’, een
fonds in de VBDO Benchmark Verantwoord
leidraad voor verantwoord beleggen in
Beleggen. In dit zelfde onderzoek steeg
microfinanciering. De leidraad schrijft
Pensioenfonds voor de Architectenbureaus
voor dat beleggers in microfinanciering en
naar de tiende plaats. Voor beide pensioen-
fondsmanagers het langetermijnbelang
fondsen doet PGGM vermogensbeheer en
van de eindklant centraal stellen. De
voert het beleid verantwoord beleggen uit.
leidraad is door 40 vermogensbeheerders en investeerders ondertekend tijdens een speciale conferentie in januari 2011.
Dialoog met Shell PGGM voert een intensieve dialoog met zorgen uit over de mensenrechten, de
Onderzoek naar maatschappelijk rendement
gevolgen van olielekkages voor de lokale
Met gerichte ESG-beleggingen willen
bevolking en de veiligheid van de mede
we naast financieel rendement ook een
werkers. PGGM wil van Shell onder andere
specifiek maatschappelijk rendement
meer openheid over de olielekkages, de
realiseren of bevorderen. Maar welk maat-
gevolgen voor het milieu en de lokale
schappelijk rendement wordt behaald, is
bevolking en over de schoonmaak- en
moeilijk aan te tonen. Daarom hebben
compensatieplannen. Daarnaast willen
we samen met de Erasmus Universiteit in
we een zo snel mogelijk einde aan het
Rotterdam een methodiek ontwikkeld om
affakkelen van gas. Verder hebben we Shell
inzicht te krijgen in wat de gerichte
aangespoord de dialoog met de overheden
ESG-beleggingen werkelijk opleveren aan
over mensenrechten en milieuvraagstukken
maatschappelijke waarde. De verwachting
te blijven voeren en de Nigeriaanse overheid
van de maatschappelijke opbrengsten
te bewegen tot openheid over revenuen van
van een specifieke belegging is nu nog
de oliewinning. PGGM ziet vooruitgang in
academisch van aard, maar met meer
de dialoog met Shell en in hun activiteiten,
specifieke data komt er ook meer inzicht in
maar ziet ook voldoende aanleiding de
het bereikte maatschappelijke rendement.
dialoog voort te zetten.
Zo kunnen we dus gerichter inzetten op
Shell over Nigeria. Hierbij spreken wij onze
daadwerkelijk maatschappelijk renderende beleggingen.
8
Windenergie op zee
In onze overtuiging moet BP de rol van
PGGM heeft samen met Ampere Equity Fund
veiligheid in de aansturing binnen de gehele
een belang genomen in het Britse offshore
onderneming en binnen de strategische
windpark Walney. PGGM werkt hierbij samen
keuzes verder onderzoeken en verbeteren
met eigenaar DONG Energy, de wereldwijde
om voorop te kunnen lopen op het gebied
leider in offshore windparken. Walney gaat
van veiligheid. PGGM ziet dit als een
naar verwachting £ 1 miljard kosten en
voorwaarde voor het voortbestaan van BP
moet eind 2011 operationeel zijn. Het wind-
op de lange termijn.
park telt 102 windmolens met een totale capaciteit van 367 mW wat neerkomt op het energieverbruik van 320.000 huishoudens.
Uitsluiting voor mijnbouwer in India Halverwege 2010 hebben wij Vedanta
Ongelukken bedreigen voortbestaan BP
Resources PLC op de uitsluitingenlijst gezet
Olieconcern British Petroleum (BP) was in
op het gebied van naleving van mensen-
2010 maandenlang negatief in het nieuws
rechten. Dit besluit volgde na een steeds
door de ontploffing van een boorplatform
intensievere dialoog met de onderneming
in de Golf van Mexico. Hierbij kwamen
over de sociale toestanden en milieu
niet alleen elf medewerkers om het leven,
problematiek rond hun mijnbouwactiviteiten
maar het zorgde ook voor een ongekende
in de Indiase staat Orissa. Vedanta wil
milieuramp met grote gevolgen voor de
een berg ontginnen die voor de lokale
lokale visserij en het toerisme.
Dongria Kondh-stam heilig is en heeft al
vanwege het uitblijven van verbeteringen
een raffinaderij aan de voet van de berg De gevolgen van de ramp hebben het voort-
gebouwd. Vedanta zegt dat de raffinaderij
bestaan van BP ernstig bedreigd en leidden
en de mijn goed zijn voor deze streek,
tot een geschatte schadelast van
maar gaat voorbij aan de gevolgen voor het
€ 30 miljard. De ontploffing en eerdere
milieu en de lokale bevolking. Bovendien
grote ongelukken toonden aan dat de
toonde Vedanta geen verbeteringen op het
veiligheidscultuur bij BP – op bestuurs
gebied van mensenrechten en milieuzorg.
niveau en op de vloer – ernstig tekortschoot.
Tezamen met het risico op reputatie-
PGGM heeft BP vorig jaar meerdere malen
schade en eventuele financiële risico’s
aangesproken op het veiligheidsbeleid. Het
hebben wij besloten om Vedanta en drie
olieconcern nam daarop maatregelen door
dochterondernemingen toe te voegen aan
een veiligheidsexpert aan te stellen in de
de uitsluitingenlijst.
verantwoordelijke bestuurscommissie en door de veiligheidssystemen te verbeteren. Na gesprekken in november concludeerden wij dat er goede stappen zijn gezet, maar dat er nog meer moet gebeuren.
9
Resultaten verantwoord beleggen (per jaareinde) ESG-integratie
2009
2010
Opgestart of afgerond in fase 1 Inventarisatie (als % van totaal beheerd vermogen)
56%
100%
Opgestart of afgerond in fase 2 Implementatie (als % van totaal beheerd vermogen)
20%
56%
Gerichte ESG-beleggingen
2009
2010
€ 2.551
€ 3.711
% totaal beheerd vermogen
3,0%
3,6%
Stemmen
2009
2010
Omvang (€ miljoen)
Aantal gestemde vergaderingen Aantal uitgebrachte stemmen
4.678
4.722
40.819
42.186
Aantal gestemde AVA’s als % van het totale aantal AVA’s
99%
99%
Aantal gestemde AVA’s als % van de Stemfocuslijst
99%
100%
2009
2010
495
574
48
72
48%
51%
2009
2010
Engagement Aantal ondernemingen waarmee indirect (via F&C) engagement is gevoerd Aantal ondernemingen waarmee direct engagement is gevoerd Waarde van de ondernemingen waarmee engagement is gevoerd als % van de beheerde aandelenportefeuille Juridische procedures Actieve procedures Opbrengsten class actions (€ miljoen) Uitsluitingen
3
3
€ 6.575
€ 2.771
2009
2010
33
38
Beheerd vermogen dat door het uitsluitingenbeleid is gedekt
98%
98%
Omvang uitsluitingen t.o.v. FTSE All World benchmark
1,2%
1,2%
Aantal uitgesloten ondernemingen
10
Colofon Deze samenvatting van het Jaarverslag Verantwoord Beleggen 2010 is een uitgave van PGGM. Het volledige jaarverslag kunt u lezen op onze website of opvragen bij de afdeling Responsible Investment. Dr. Marcel Jeucken Hoofd Responsible Investment PGGM Investments Noordweg Noord 150 3704 JG Zeist Postbus 117 3700 AC Zeist Telefoon: 030 277 13 77 E-mail:
[email protected] Website: www.pggm.nl/investments Grafisch ontwerp: PI&Q, Zeist
11
Disclaimer Wij bieden de samenvatting van het PGGM Jaarverslag Verantwoord Beleggen 2010 aan als een vorm van dienstverlening aan onze klanten en daarnaast aan o verige geïnteresseerden. Hoewel wij de grootst m ogelijke zorgvuldigheid in acht hebben genomen bij de samenstelling van deze samenvatting, kunnen wij niet garanderen dat deze informatie altijd volledig en/of juist is. Evenmin garanderen wij dat het gebruik ervan leidt tot de juiste analyses voor specifieke doel Wij kunnen derhalve nimmer verantwoordelijk worden gehouden voor onder andere maar niet uitsluitend e ventuele onvolkomenheden, onjuistheden en/of op een later tijdstip aangebrachte wijzigingen. Zonder onze voorafgaande schriftelijke toestemming is het gebruik van deze rapportage niet toegestaan anders dan het genoemde doel waarvoor wij deze rapportage hebben opgesteld.
PGGM Vermogensbeheer B.V. Noordweg Noord 150 Postbus 117, 3700 AC Zeist www.pggm.nl K.v.K. 30228490
11-4188 april 2011
einden. Bij verschillen tussen de samenvatting en het Jaarverslag Verantwoord Beleggen is het Jaarverslag leidend.
