Door Prof. Dr. Harry Hummels
Dit artikel gaat over verantwoord beleggen. Dit aandachtsgebied heeft zich in het afgelopen decennium sterk ontwikkeld, waarbij de uitzending van Zembla over clustermunitie en land mijnen voor een versnelling heeft gezorgd. Maar past deze aandacht voor ethische vraagstukken wel bij pensioenbeleggers en als dat zo is, wat is dan de achter liggende motivatie? In deze bijdrage ga
Verantwoord beleggen en het ethisch tekort
ik op zoek naar de centrale vraag die beleggers zouden moeten stellen: past de aandacht voor ethische vraagstukken in het beleggingsbeleid? Erg hoopvol ben ik niet, al zijn er kansen.
V
Veroorzakers van menselijk leed
een veilige plaats zijn gebouwd kan
Verwoesting en verschrikking vormen
achteraf eveneens worden betwijfeld.
helaas een onlosmakelijk onderdeel van
Ten principale doet dat weinig af aan het
het menselijke bestaan. We hoeven
onvermogen van de mens om de regie
maar aan enkele actuele voorbeelden te
over te neme van de weergoden. Als het
denken zoals de aardbevingen in Haïti
met bakken uit de lucht komt kunnen
en Nieuw-Zeeland, de watersnoodram-
we schuilen of een paraplu opsteken,
pen in China en Pakistan of de tsunami
maar tegen het geweld van de natuur
in Japan en we hebben een helder beeld
zijn we niet bestand. Dat ligt anders als
van de verschrikkingen. De gemeen-
het gaat om verschrikkingen die we zelf
schappelijke noemer van al dit leed is
veroorzaken. Nog immer zijn de beelden
dat de menselijke soort weinig kan doen
van verminkte kinderen, waarmee
om de tragiek te voorkomen. Natuurlijk,
Zembla de publieke opinie in maart
het voorkomen van erosie had de
2007 wakker schudde, afschrikwekkend.
watersnood in China en Pakistan
De boodschap was helder: de cluster-
beperkt. En of die kerncentrales nu op
bommen en landmijnen die de oorzaak
Harry Hummels is hoogleraar Ethiek, Organisaties en Samenleving aan Maastricht University. Tevens is hij, samen met zijn vriend en collega Theo Brouwers, directeur van SNS Impact Investing. Na het uitbreken van de 'Zembla-crisis' was hij voorzitter van de commissie van de samenwerkende Nederlandse pensioenfondsen die een aanpak heeft ontwikkeld op het vlak van verantwoord beleggen. Hij was auteur van het eindrapport van de commissie, getiteld De Gearriveerde Toekomst.
35
>>
“
Het doel van engagement is het aanzetten van de onder neming tot het doorvoeren van verbeteringen.
”
zijn van al dit leed moeten zo snel moge-
De discussie over de juiste aanpak wordt
lijk de wereld uit. De veroorzakers van
regelmatig aangewakkerd door VARA-
het leed dienden hun verantwoordelijk-
programma’s als Zembla, Kassa en
heid te nemen en te stoppen met de
Uitgesproken, maar ook door de Eerlijke
productie van en handel in dit wapen-
Bankwijzer. Deze laatste instantie is een
tuig. Die veroorzakers waren, aldus
samenwerkingsverband van maatschap-
Zembla, niet alleen de wapenfabri
pelijke organisaties die de Nederlandse
kanten, maar ook de grote institutionele
banken (en hun vermogensbeheerders)
beleggers die investeerden in deze
aanspreken op hun beleggingsbeleid en
ondernemingen. Sinds 2007 is er veel
de uitvoering daarvan. Het meest
veranderd. Inmiddels distantiëren vrij-
recente rapport van de Eerlijke Bank
wel alle Nederlandse institutionele
wijzer is gewijd aan de betrokkenheid
beleggers zich van de gewraakte inves
van de banken bij schendingen van
teringen in bedrijven als Raytheon,
mensenrechten. Daarbij werden drie
General Dynamics, Northrop Grumman
ondernemingen als voorbeeld gesteld:
en Lockheed Martin. De oproep heeft
Vedanta, Barrick Gold en Shell. Vedanta
echter verder strekkende gevolgen
is een mijnbouwonderneming uit India.
gehad. Waar in 2007 onderzoek uitwees
Het Canadese Barrick Gold is werkzaam
dat slechts een minderheid van
in dezelfde sector. Shell behoeft geen
pensioenfondsen een beleid had inzake
nadere introductie. Voor velen vormt
verantwoord beleggen, daar beschikt
deze onderneming zelfs een onderdeel
inmiddels meer dan 80 procent over een
van onze nationale trots.
dergelijk beleid. Volgens de Eerlijke Bankwijzer staat een Naast de afkeer van investeringen in
investeerder aan de goede kant als hij de
controversiële wapensystemen wensen
betreffende ondernemingen, die alle
de pensioenbeleggers door hun investe-
worden beschuldigd van ernstige
ringen niet betrokken te raken bij
betrokkenheid bij schendingen van
schendingen van mensenrechten,
mensenrechten, uitsluit. Het aangaan
kinderarbeid, ernstige milieuschade en
van het gesprek met de onderneming
corruptie. De wijze waarop invulling
kan, onder voorwaarden, eveneens een
wordt gegeven aan deze principes
goede aanpak zijn. Of dat het geval is
verschilt echter van thema tot thema en
dient wel door de bank of de investeer-
van belegger tot belegger. Over de aan-
der te worden aangetoond. Niet alleen
pak van producenten van landmijnen,
dient de investeerder te laten zien welke
clusterbommen en nucleaire wapens
inspanningen hij heeft verricht om de
bestaat een grote mate van overeen-
onderneming op andere gedachten te
stemming, namelijk het uitsluiten van
brengen, ook dient hij de resultaten van
deze ondernemingen. Over investerin-
deze inspanningen te verantwoorden.
gen waarbij de belegger betrokken raakt
Blijft het gesprek met de onderneming
bij schade aan het milieu of schendingen
na diverse pogingen en lang aandringen
van mensenrechten verschillen de
zonder resultaten, dan acht de Eerlijke
meningen. Sommige partijen kiezen
Bankwijzer het gepast dat de investeer-
voor een strikt beleid dat elke betrok-
der de onderneming op het strafbankje
kenheid uitsluit, terwijl anderen juist
plaatst. Uitsluiting is dan het devies.
kiezen voor een dialoog met de onder-
36
nemingen waarin zij investeren.
De vraag is dan wel: hoe verhoudt deze
We spreken dan over engagement. Het
aanpak zich tot de verantwoordelijk
doel van engagement is het aanzetten
heden van beleggers van pensioen
van de onderneming tot het doorvoeren
gelden? Ligt het wel zo voor de hand om
van verbeteringen.
afscheid te nemen van ondernemingen
die niet voldoen aan de criteria die
betrokkenheid bij sociale, ethische,
maatschappelijke organisaties stellen?
bestuurlijke en milieuvraagstukken
En waarom zou de belegger eigenlijk
vanuit de vraag of deze betrokkenheid
afscheid willen nemen? We komen dan
al dan niet maatschappelijk gewenst
bij de vraag waar het bij verantwoord
is. De huidige aanpak en de verant-
beleggen in de kern om gaat.
woorde beleggingsproducten zijn
“ ”
evenwel niet vanuit de kerntaak van de Waar is de sociale of milieu-alpha?
pensioenbelegger ingestoken. Die
Terugkijkend naar de ontwikkeling van
kerntaak is een goed beleggings
verantwoord beleggen in de afgelopen
rendement te behalen bij aanvaard
jaren, kunnen we vaststellen dat deze
bare beleggingsrisico’s. Voor zover een
vooral gedreven is door maatschappelij-
belegger rekening wil houden met
ke overwegingen. De aandacht die de
niet-financiële criteria is de kern van
massa van pensioenbeleggers sinds
zijn professie het zoeken naar bron-
2007 heeft gekregen, kwam voor een
nen, naar informatie, waarmee hij een
belangrijk deel voort uit de vrees voor
goede risicospreiding combineert met
reputatieschade. Zowel de media als de
uitstekende financiële prestaties.
deelnemers van pensioenfondsen
In toenemende mate gaat het daarbij
keerden zich op grond van ethische
niet om het verslaan van de markt of
overwegingen fel tegen de investeringen
de directe concurrenten, maar meer
in landmijnen en clusterbommen. Het
om het genereren van goede, absolute
negeren van de oproep tot het weren van
beleggingsresultaten tegen aanvaard-
deze investeringen zou de pensioen
bare risico’s. De eerste vraag die een
beleggers op ernstige maatschappelijke
pensioenbelegger dan ook zal stellen
kritiek komen te staan en daarmee was
als het gaat om het integreren van
de conclusie snel getrokken. De vraag of
niet-financiële informatie in zijn
de investeringen in fabrikanten van
investeringsbeslissingen luidt dan
controversiële wapens vanuit financieel
ook: hoe en in welke mate draagt
oogpunt bijdroegen aan een goede
sociale, ethische, bestuurlijke en
spreiding van de beleggingsrisico’s en
milieu-informatie bij aan het
een goed beleggingsrendement raakte
realiseren van goede risico-gerela
in het maatschappelijk debat op de
teerde rendementen?
achtergrond. Het sentiment was duidelijk: met Nederlands pensioengeld
De wetenschap heeft zich al decennia
worden geen controversiële wapens
over deze vraag gebogen. De conclusie
geproduceerd. Punt uit. Een gesprek
is vrij ontnuchterend: in de ontwikkelde
over het uit de wereld helpen van deze
aandelenmarkten in Amerika, Europa
wapensystemen met de producenten
en het verre oosten is sociale, ethische
wordt als niet zinvol gezien en dat is
en milieu-informatie niet discrimine-
terecht. Dat zou namelijk, zoals
rend in het behalen van goede risico-
Amerikanen het zo mooi omschrijven,
gerelateerde rendementen. Voor zover
hetzelfde zijn als ‘kalkoenen te vragen
er al alpha is te behalen in deze mark-
om voor kerstmis te stemmen’. Het
ten, leveren sociale, ethische en milieu-
antwoord staat op voorhand vast.
aspecten geen bijdrage aan het
Blijft het gesprek met de onder neming zonder resultaat, dan is uitsluiting het devies.
behalen van dit (financiële) resultaat. Hoezeer deze ontwikkeling ook ach-
De aspecten zijn niet-materieel. Over
teraf te begrijpen is, het verklaart ten
aandelenbeleggingen in emerging
dele ook waarom verantwoord beleg-
markets bestaat nog geen duidelijk-
gen momenteel wat stil valt. De kern
heid, maar de kans dat sociale, ethische
van het huidige verantwoord beleggen
en milieu-informatie daar wel materieel
is het screenen van bedrijven op hun
blijkt te zijn is niet hoog te achten.
>>
37
Lichtende voorbeelden
vermoedelijk eerder komt uit kleine en
Er gloort echter licht aan het eind van de
middelgrote dan uit multinationale
tunnel. Dan gaat het niet om de tunnel
ondernemingen. De laatste beschikken
van de aandelenbeleggingen, maar
zelden over een volledig geïntegreerde
vooral die van de andere beleggings
aanpak, waarbij sociale, ethische of
categorieën. Daarbij kan gedacht wor-
milieukenmerken een onderscheidend
den aan vastgoedbeleggingen, private
onderdeel vormen van het business
equity beleggingen en andere alternatie-
model. Wie dat wel hebben zijn onder-
ve beleggingen, waaronder investerin-
nemingen zoals de ijsmakers van Ben &
gen in microfinanciering, infrastructuur
Jerry’s, de tapijtmakers van Interface, of
of landbouwgrond. Aandelenbeleggers
de distributeurs van gezond voedsel,
zouden wat kunnen leren van hun
Whole Foods. Het zijn voorbeelden van
collega’s die investeren in andere asset
bedrijven die aantonen dat een ethische
classes. Wie een lange termijn investe-
insteek financieel aantrekkelijk kan zijn
ring overweegt in, bijvoorbeeld, land-
en de risico’s beperkt houdt. Helaas zijn
bouwgrond gaat op zoek naar vrucht
het de uitzonderingen die de regel
bare grond in de buurt van een
bevestigen.
permanent waterreservoir. Als deze
“
beide bronnen van waardecreatie
Afrondend
onvoldoende gegarandeerd zijn, heeft
De aandacht voor verantwoord beleggen
de investering geen zin – hoezeer je ook
– opgevat als het integreren van sociale,
via bemesting en irrigatie de kwaliteit
ethische, bestuurlijke en milieufactoren
van het land kunt verhogen. Hetzelfde
in het beleggingsproces van pensioen-
geldt voor investeringen in duurzaam
beleggers – is in het afgelopen decen
vastgoed. Langzaam maar zeker wordt
nium sterk toegenomen. Aan deze
duidelijk dat klimaatvriendelijke kanto-
ontwikkeling komt evenwel een eind als
ren, winkels en huizen niet alleen goed
het verantwoord beleggen zich blijft
zijn voor het milieu, maar tegelijkertijd
richten op ethische vraagstukken sec en
ook financieel een goede belegging
niet in staat is de verbinding te maken
vormen. Niet alleen is de huur vaak
met de kerntaak van de pensioen
hoger, de contracten zijn vaak voor lan-
belegger. In ontwikkelde aandelen
gere tijd en worden gesloten door
markten, en dan met name als het gaat
kwalitatief hoogwaardige huurders,
om investeringen in large cap onder
zoals overheden en financiële instellin-
nemingen, is het zeer onwaarschijnlijk
gen. De belegging blijft interessant tot
dat ethiek ooit een onderscheidend
het moment dat het ‘groene karakter’
element in het business model van de
van de belegging in hoge mate en over
onderneming gaat worden. Andere asset
de breedte van de markt is geïntegreerd
classes en kleinere ondernemingen
in het beleggingsproces. Op het moment
laten zien dat op dit terrein wel degelijk
dat sprake is van een volledige integra-
kansen liggen voor beleggen op het
tie, verliest de belegger zijn interesse.
creëren van ‘sociale of groene alpha’.
Hij heeft dan zijn bijdrage geleverd aan
Daarmee sluit de belangstelling voor
een maatschappelijk succesvolle ontwik-
niet-financiële vraagstukken eindelijk
keling. De mogelijkheid om dan nog
aan op de primaire drijfveren van beleg-
‘groene alpha’ te genereren is in dat
gers en ontstaat een mogelijkheid voor
stadium voorbij. Het financiële voordeel
werkelijk verantwoord beleggen. Zolang
is volledig in de prijs verdisconteerd.
dit niet gerealiseerd is zal verantwoord
De aandacht voor verantwoord beleggen is in het afgelopen decennium sterk toegenomen.
”
beleggen blijvend worden beschouwd Vanuit deze zelfde gedachte zou je ook
vanuit het ethisch tekort en niet vanuit
kunnen kijken naar ondernemingen,
de financiële kans. Als dat gebeurt, is
waarbij de (maatschappelijke) winst
duidelijk sprake van een gemiste kans.
<<
39
