december 2013 het houtblad
6
va n t ulpenb o om n a a r n otenfineer k u n s tclu s t er d e kom nieu w eg ein
Het komt maar zelden voor dat je een prijsvraag wint voor iets dat geen doorgang vindt. Het overkwam Frits van Dongen die een winnend theaterontwerp voor Nieuwegein maakte. Dat is ook wel gebouwd, maar op een andere locatie én met een kunstencentrum en een parkeergarage, waardoor het een heel ander project werd.
december 2013 foto: allard van der hoek amsterdam
het houtblad
7
In hetzelfde jaar van de aanbesteding 2006 won Van Don-
Nieuwegein, waarvan de bouw liep van 2010 tot 2012,
Als een bonbonnière
gen ook de BNA-kubus voor juist zijn cultuurgebouwen
voltooid.
ingepakt.
als de Harmonie in Leeuwarden, Pathé ArenA en Heineken Music Hall in Amsterdam en de Philharmonie in Haar-
Cityplaza In 1971 fuseerden Jutphaas en Vreeswijk tot
lem. Toen hij in augustus 2011 rijksbouwmeester werd,
Nieuwegein, dat inmiddels 61.000 inwoners telt. Als
heeft hij tegen belangenverstrengeling de Architekten
nieuw centrum werd het lege gebied tussen beide plaat-
Cie. verlaten en is hij met collega Patrick Koschuch een
sen aangewezen. In de eerste fase van dit Cityplaza, een
eigen bureau gestart. Samen hebben ze het project in
mix van wonen, werken, winkelen en welvaren, zijn
5
2
1
december 2013
5
10
10
11 12 13 9
8
17
18
Principedetail tulpenboomhouten bekleding foyers.
18 15
20
19
14 14
21 10
16
Plattegrond begane grond. Legenda. 1. Grote Zaal
11. Goederenlift
2. Toneel
12. Trap
3. Buffetbar
13. Berging
4. Foyer Grote Zaal
19. Foyer Kleine Zaal 20. Uitgifte
Kleine Zaal
Kleine Zaal
5. Toiletten
14. Badruimte/toilet
21. Theatertechniek
6. Personenliften
15. Kleine Zaal
7. Trappen
16. Sluis
8. Laad- en loszone
17. Uitgifte
9. Vide truckliften 10. Gang
Grote Zaal 18. Uitgifte berging
Van kunst (links) en parkeren (rechts) is een waar kunststukje gemaakt, wat vooral ‘s avonds tot uiting komt. foto’s: allard van der hoek amsterdam
het houtblad
7
6 8
4
tekening: derako international ‘t zand
tekening: van dongen-koschuch amsterdam
3
Feest der verwachting. Zicht op de ontvangstbalie (beneden) en de Grote Zaal, bekleed met tulpenboomhout.
zicht. Onder de diagonaal zitten levendige winkelactivi-
huurappartementen gerealiseerd. In de tweede fase,
teiten achter een 9 m hoge Twin-vliesgevel van gelami-
deels al gereed, komt daar 35.000 m2 bij, met ordenende
neerd lariks stijlen, Oregon pine afdeklijsten en
winkelpassage, horeca, nog meer parkeerplaatsen (1.100
aluminium dorpels. In de rest van de gevel is 6 m hoog
auto’s), het nieuwe kantige Stadshuis, ontworpen door
bamboe op glazen balkons geplant, met gunstig effect op de CO2-opslag en fijnstofbeteugeling. Het glas, ook van
december 2013
3xN uit Kopenhagen, en cultuurcluster De Kom.
de trapbalustrades, is groen beprint met bamboe. Dat
Honderd oefeningen Bij zo’n enorme exercitie is het
geldt met een andere tekening ook voor de blinde zijmuur
niet vreemd als plannen worden gewijzigd, maar met het
waar de dienders van het aanpalende politiebureau tegen-
cultuurgebouw ging dat wel heel drastisch. Van Dongen:
aan kijken. Koschuch: ‘Zo is met simpele middelen een
‘Het theater zou eerst aan de westkant van het stadscen-
positieve milieudraai gegeven aan een non-programma.’
trum komen, waar het oude, kleinere De Kom stond. We hadden er een grote en kleine zaal naast bedacht voor allerlei kunstuitingen en een grand café in de oude Kom.’ Toen kwamen er nieuwe i nzichten en moest het plots
9
de ruimtes voeren na ar een clima x, i n d r i e s ta p p e n
naar de oostkant verhuizen, aan het Stadsplein tegenover het Stadshuis op de ondergrondse parkeergarage hiervan. Een nieuwe locatie en een nieuw ontwerp, daar viel niet aan
Creatief kruidenieren Het theater, verdere com-
te tornen. Behalve het theater kwam er ook een boven-
plicatie, moest nauwkeurig op de kolommen van de
grondse parkeergarage in dit delicate stadsweefsel bij, en
ondergrondse garage passen. Doordat het Stadshuis als
een kunstencentrum. ‘We hebben wel honderd oefenin-
visitekaartje het meeste geld opslokte, was het creatief
gen gedaan om alles te laten passen. In elk geval moest
kruidenieren van jewelste om het gebouw voor elkaar te
het kunstencentrum op het theater.’
krijgen. Deels gingen mathematisch puzzelen en ruimtelijk vormgeven hand in hand. Een mooie oplossing is dat
Echt avondgebouw Koschuch vult aan: ‘Dat kwam
het kunstencentrum om de 35 m hoge toneeltoren is ge-
overeen met het idee van de gemeente om de stad te ver-
legd, zodat deze z’n prominentie verliest. Het centrum is
dichten. Maar het was een bijzonder complexe opgave.
een verzamelplaats van cursussen en workshops van beel-
De parkeergarage ging mettertijd van 400 naar 650 par-
dende kunst, toneel, dans, musical en muziek. Als uitloop
keerplaatsen en de stapeling van functies had consequen-
hebben de verbeelders een sedumdakterras van 1.800 m2.
ties voor de geluidsisolatie van de twee theaterzalen.’
De heldere verdieping is uitgerust met kantoren en les-
De parkeergarage vormt nu één gevelbeeld met De Kom.
ruimtes achter blanke eiken binnenkozijnen en -deuren.
Het vierhoge theater is volgens Van Dongen ‘een echt avondgebouw’. De glazen gevelwand licht in het donker
Gordijnachtig patroon De Kom is uitgevoerd in
steeds in een andere led-achtige kleursluier op, de zeven-
gewapend betonnen vloeren en wanden. De Kleine Zaal
dekse parkeergarage tooit zich standaard in groen. Over-
is vanwege de geluidsisolatie een stalen doos-in-doos-
dag toont de toneelvoorziening wat anoniem door het ge-
constructie. Vier stalen vakwerken in vrije overspanning
bouwhoge kleurloze glas, maar heb wel oog voor de
bovenop dragen het kunstencentrum. De gebouwhoge
(on)zichtbare subtiliteiten. In de wand zitten verspreid
glasgevels zijn bedrukt met een halftransparant gordijn-
twee flauwe knikken en de glazen gevels zijn voorzien
achtig patroon. Vanbuiten kun je niet naar binnen kijken,
van een heuse theatergordijnprint. De vier verdiepingen
andersom wel. ‘s Avonds is het omgekeerde het geval.
worden donkerbelijnd aangegeven. Daarbinnen is met de
Ten dele dient het gordijneffect ook voor de zonnewarm-
volumes gespeeld. De eerste verdieping steekt over, ter-
tewering. Van Dongen noemt het zelf een ‘omarming’.
wijl de tweede en derde op de kopse kant inspringen en de vierde, het kunstencentrum, dat vrij fors doet.
Stalen schommels De ruimtes nemen de bezoekers bij de hand naar een climax, in drie stappen, verklaart
Waar kunststukje De parkeergarage is gerealiseerd
Koschuch. De entreehal is van een schemerige verwach-
met ‘betonnen garage-elementen van de plank’, aldus
ting. In de vloer van donker Belgisch hardsteen lichten
Koschuch. Van de pleingevel is echter een waar kunst-
schelpdeeltjes kristallijn op. Achter de stemmig blauw
stukje gemaakt. De wand wordt diagonaal krachtig door-
grijze ontvangstbalie bevindt zich een donkerbruine wand
sneden door een overdekte cascadetrap, met treden van
van akoestisch geperforeerde MDF-panelen, gefineerd
bangkirai. Behalve als buitenklim naar de parkeerdekken
met Amerikaans noten. De glazen zijwanden en de wand-
kun je ook helemaal ten dake voor een prachtig stadsuit-
delen naast de balie gloeien rozig-paarsig-oranjig op.
■ ■ ■
het houtblad
tekening: derako international ‘t zand
17.000 m² winkels, een parkeergarage en 163 koop- en
foto’s: derako international ‘t zand/peter de bock
december 2013 het houtblad
10
Buffetbar Grote Zaal. In het geaccidenteerde tulpenboomhout zijn de akoestiek, ventilatie (zwarte doppen) en de verlichting (lichtbalken) geïntegreerd.
De kleurenvariatie van het tulpenboomhout moest volgens Van Dongens poëtische verklaring de grote diversiteit van de bezoekers aangeven.
foto: de kom nieuwegein/keijsers lundiform venray
Rechts de Grote Zaal.
De MDF-panelen zijn allemaal handmatig met Amerikaans noten gefineerd.
bredere lichtlijnen, zoals langs de gevels, trappen, onder-
Zaal (200 plaatsen), die twee verdiepingen meestijgt. De
kant van de balie en onder en boven aan wanden. Doorlo-
eerste, met variabele toneelopening (10-14 m), orkestbak
pend naar links, de tweede stap, treed je in het stralende
en zijtonelen, is geschikt voor alle typen voorstellingen,
licht van drie foyers die als vides boven elkaar liggen op 5,
de laatste met een vlakke vloer en uitschuifbare tribune
10 en 15 m hoogte. De formidabele witstalen trappen rus-
eveneens, inclusief popconcerten.
ten in stille stalen schommels.
Beide zalen hebben een balkon en zijn akoestisch aanpasbaar aan de voorstelling met beweegbare plafondpanelen
Poëtische grond Behalve staal en glas heeft hout hier
respectievelijk gordijnen die achter de achterwand kun-
een belangrijk aandeel: de wanden, inclusief deuren, zijn
nen worden geschoven. De Kleine Zaal, een soort black
over drie verdiepingen bekleed met geaccidenteerd Ame-
box, heeft een wat technisch uiterlijk, passend misschien
rikaans tulpenboomhout in balkjes van drie afmetingen:
ook bij de kleinere, experimentele voorstellingen. De
45 x 70, 30 x 98 en 15 x 126 mm. Dat dient een akoestisch,
Grote Zaal daarentegen is er één van weelderig welbeha-
maar zeker een esthetisch doel. De SFI-gecertificeerde
gen.
houtsoort wordt gekenmerkt door een grote spreiding in kleuren die verlopen van wit naar olijfgroen en van licht-
Bonbonnière Wanden en plafond zijn als een bonbon-
geel naar paarsig donkerbruin. Soms komen ze zelfs in
nière ingepakt met luxe donker hout. Verantwoordelijk
één deel voor. Er was een tijd dat tulpenboomhout daar-
hiervoor (en voor de foyers) was Keijsers Lundiform te
om werd gebruikt voor blindwerk. Van Dongen geeft aan
Venray. Het gaat om MDF-panelen die handmatig (!) met
de feitelijke schoonheid een prachtig poëtische grond.
SFI-gecertificeerd Amerikaans noten zijn gefineerd. De
‘Juist voor het theater zochten we naar een houtsoort met
fineervellen zijn zorgvuldig geselecteerd op tekening en
allerlei tinten: het hout moest de grote diversiteit van de
kleurschakering. Alle panelen zijn op maat gezaagd,
bezoekers aangeven.’
genummerd en daarna gemonteerd. Dat gebeurde om akoestische redenen enigszins verspringend. Sommige
Zeven radii Hij vindt wel zo’n nouveauté van dit enor-
wand- en plafondpanelen moesten worden gebogen;
me open decor met zwart firetdoek erachter dat daarin
de dubbelgekromde balkonhoeken zijn in massief Ameri-
akoestiek, ventilatie en verlichting zijn weggewerkt. De
kaans noten uitgevoerd. Datzelfde geldt voor de vloer aan
klimaatbehandeling is zichtbaar aan zwarte doppen op het
weerszijden van de theaterrode stoelen. De rugleuningen
hout, het licht door feeërieke balken in de kleinste balk
ervan zijn van notengefineerd triplex. Ook hier is alles
afmeting van 45 x 70 mm. Leverancier Derako Internatio-
geïntegreerd in wanden en plafond: verlichting, ventila-
nal maakte dit mogelijk met zijn Lineair Open-multipa-
tie, akoestiek, installaties. En ook hier zijn lichtbanen,
neelsysteem, dat ook, zoals hier, gebogen wanddelen
verticaal, toegepast tussen de panelen.
naadloos kan volgen. Er waren zelfs zeven verschillende radii, die met een CAD-programma van tevoren zijn uit-
Harmonisch spektakel Tezamen is het één harmo-
gerekend. Ook het lichtplan is vooraf geïntegreerd, zodat
nisch spektakel van kleur, textuur en licht. Van Dongen:
dit grandioze beeld kon ontstaan.
‘Er komt zoveel warmte van hout af, daar hoef je niets meer aan te doen. Uitgaan moet een feest zijn.’ •
Weelderig welbehagen De derde stap voert naar de Grote of Rabobankzaal (650 stoelen), die zich uitstrekt
hans de groot
Locatie: Stadsplein 6, Nieuwegein Opdrachtgever: Projectbureau Binnenstad Nieuwegein Ontwerp: Frits van Dongen en projectarchitect Patrick Koschuch (vd-k.eu; voorheen de Architekten Cie. Amsterdam) Ontwerp toneelvoorzieningen: Theateradvies Amsterdam (theateradvies.nl) Aannemer: Bouwcombinatie Strabag/Züblin Nederland Vlaardingen (strabag.be/zueblin-nederland.com) Constructeur: abt Delft (abt.eu) Akoestiek: Peutz Zoetermeer (peutz.nl) Amerikaans tulpenboomhout wanden: Derako International ‘t Zand (derako.com) Amerikaans notengefineerd MDF-wanden (grote zaal): Keijsers Lundiform Venray (keijsers.nl) Twin-vliesgevel: Gevelplan Geldermalsen (gevelplan.nl) Bouwoppervlak: Theater: 7.500 m2; kunstencentrum 1.800 m2; commerciële ruimte: 975 m2; parkeergarage (586 auto’s): 17.275 m2 Bouwperiode: November 2009 - juni 2012 (opening: 14 september 2012) Bouwkosten: N.b.
december 2013
van de eerste t/m derde verdieping. Ernaast ligt de Kleine
11
het houtblad
Repeterend element door het hele theater zijn smalle en
