PRAKTIJK
Innovatie
Vitaliteit is maakbaar
Viktor Steijger
Van pff naar wow! Viktor Steijger
De praktijk laat zien dat veel mensen moeite hebben hun energiebronnen optimaal aan te boren. Wie zich niet bewust is van de juiste manier van ‘voeden’, zowel letterlijk als figuurlijk, kan in de valkuil van ‘vullen’ stappen. Het vullen van tijd, lichaam en geest welteverstaan. Het gevolg is veelal verminderde energie, vermoeidheid, futloosheid, uitgeblustheid, passiviteit en ‘ont-sprankeling’ in werk en privé. De ‘Aanvullende Schijf van Vijf’ is een nuttig handvat dat coaches en trainers kunnen inzetten mensen te begeleiden naar meer vitaliteit. Zodat ze meer uit hun talenten, loopbaan en privéleven kunnen halen.
66
LoopbaanVisie nr. 3 - augustus 2014
PRAKTIJK In mijn loopbaanadvies- en coachingpraktijk kom ik dagelijks mensen tegen die op de een of andere manier zichzelf te weinig betekenisvol voeden en zodoende niet de juiste en haalbare energiebalans hebben. Op basis van praktijkervaringen en aangevuld met wetenschappelijk onderzoek en populaire publicaties, heb ik met collega’s een model ontwikkeld dat nuttig en effectief is voor persoonlijke effectiviteit in werk en privé. Ik noem het de Aanvullende Schijf Van Vijf naar analogie van de welbekende richtlijn van het Voedingscentrum, maar dan toegespitst op vraagstukken in (loopbaan)coaching. Hierna wordt het effect uiteengezet wanneer een van de vijf schijven ondervoed is en hoe dit kan leiden tot het missen van loopbaankansen, het tot stilstaan komen van ontwikkeling en ook onbehagen in werk en privé. Laten we eerst een rondje langs de onderzoeksvelden maken. Harde Tijd als verslaving Psycholoog Gill Edwards (2001) ziet dat veel mensen last hebben van het onrustige gevoel waarin het ‘moeten’ centraal staat. Die voor velen bekende gemoedstoestand vol zorgen, verplichtingen, geploeter, verantwoordelijkheden, teveel werk, teveel haast en de strijd tegen de klok. Van teveel werk, teveel haast. Zij noemt dit teveel in de ‘Harde Tijd’ zitten. Indien mensen teveel hooi op hun vork hebben genomen en te weinig de batterij opladen, tasten ze hun energiereserves aan. Uitputting van onze energievoorraad leidt zelfs in het ergste geval tot burn-out, terwijl een goed evenwicht tussen inspanning en ontspanning de basis is voor bevlogenheid (Bakker 2009). De hamvraag die ik mijn coachees in de praktijk vaak stel, luidt: ‘Hoe kom jij meer in balans met je fundamentele behoeften?’ Deze onderzoeksvraag brengt me in de literatuur bij Stephen Covey. Hij signaleert het ‘paradigma van de complete mens’. We zijn in de kern vierdimensionale wezens met lichaam, hoofd, hart en ziel. Wie alle westerse en oosterse filosofieën en religies bestudeert, zal steeds dezelfde pijlers aantreffen. Dit zijn de fysieke, de mentale, de sociaal-emotionele en de spirituele dimensie. Deze worden in verschillende termen aangeduid, maar komen vaak op hetzelfde neer. Ze vertegenwoordigen de vier basisbehoeften van mensen, te weten: leven (fysiek), liefhebben (relaties), leren (groei en ontwikkeling) en iets nalaten (bijdragen, er-
Innovatie
toe doen). Als we deze behoeften weten te vervullen, komen we in balans met onszelf en kunnen we onze talenten ontplooien en benutten (Covey, 2005). Positieve Psychologie Hoe kun je jezelf optimaal ‘voeden’ zodat het bij jezelf meer gaat stromen voor meer vitaliteit? Vitaliteit is een sleutelbegrip in de Positieve Psychologie. In deze wetenschappelijke stroming ligt het accent op begrijpen waarom het leven waard is geleefd te worden en wat ervoor nodig is om als mens gelukkig, tevreden, bevlogen, energiek, vitaal en succesvol te worden (Seligman en Csikszentmihalyi, 2000). Sterker nog, wie doordacht in zijn energiebronnen investeert, kan meer uit zijn talent halen en zal beter presteren. Vitaliteit is voor de meeste mensen goed bereikbaar als je voldoende tijd voor jezelf neemt en je energiebronnen weet te voeden en op te laden. Hierdoor kun je gaan bruisen van energie en je vitaler en gelukkiger voelen (Bakker, 2009). Tijd om het concreet te maken. De Schijf van Vijf (zie figuur 1) geeft in een oogopslag inzicht hoe ieder individu zichzelf kan voeden zodat je mentaal en fysiek fit en vitaal bent en ook duurzaam weerbaar en wendbaar in woelige tijden blijft. Hierbij zijn de vier bovengenoemde universele dimensies opgerekt naar vijf schijven, omdat ik bij (loopbaan)coaching dikwijls bij deze vijf thema’s uitkom.
Figuur 1. De Schijf van Vijf
LoopbaanVisie nr. 3 - augustus 2014
67
PRAKTIJK
Innovatie
De Aanvullende Schijf van Vijf Fundamentele behoefte
Essentie
1. Cognitieve Schijf
Op peil houden van je kennis en kunde en daarmee je algemene ontwikkeling en vakkennis en/of vakmanschap
2. Sociale Schijf
Jezelf op het werk of in privé omringen met mensen die letterlijk energie geven
3. Psychologische Schijf
Jezelf in verbinding stellen met mensen met wie je je diepere zieleroerselen kunt delen en/of je emoties kunt uiten
4. Fysieke Schijf
Activiteiten waardoor je fysiek fit blijft, zoals sport en bewegen, gezonde voeding, voldoende lichaamsontspanning, nachtrust, geborgenheid
5. Spirituele Schijf
Tegemoet komen aan je zingeving en je ‘zijn’, in verbinding zijn met jezelf en je omgeving, iets bijdragen of ertoe doen. Kortom, in contact komen met het grotere geheel dan alleen jezelf
Vitaliteit en de Schijf van Vijf Kenmerken vullen (disbalans)
Kenmerken voeden (goede balans)
•
•
• • • • • • • • • • • •
Vermoeid en futloos zijn en weinig energie hebben Geregeerd worden door de klok en verplichtingen Agendaterreur, volle dagen, werkdruk Ongezonde balans tussen dingen die ‘moeten’ en ‘graag willen’ Je ongemak of stress compenseren met snaaien, alcohol, drugs Voldoen aan de verwachtingen van de omgeving of conformeren aan de sociale druk Weinig tijd voor jezelf Negatieve balans inspanning en ontspanning Veel piekeren, kopzorgen hebben De tijd wordt besteed met passieve ontspanning Continu bliepjes van sociale media, zoals whatsapp/Facebook Na de kinderen op bed gelegd te hebben, neerploffen op de bank. Veel snackmomenten, letterlijk en vooral figuurlijk (‘vullen’)
• • • • • • • • • • • • • • • • •
Opgaan in plezierige en energiegevende bezigheden Alert, tevreden en zelfbewust zijn Flow ervaren: dat je met de stroom meevaart Het tijdbesef kwijtraken: ‘de tijd vliegt’ Momenten dat je je springlevend voelt Tijd waarin je de accu oplaadt Toevalligheden toelaten Zomaar gelukkig zijn Gevulde aandacht, er helemaal bij zijn De tijd wordt zinnig ingevuld en goed besteed Voldoende nachtrust Gezond en gevarieerd eten Sporten of bewegen waar je helemaal in opgaat Intellectueel geprikkeld worden Goede gesprekken hebben met ruimte voor emoties Muziekinstrumenten bespelen Creatief bezig zijn (schilderen, schrijven) Veel inspiratie uit je geloof halen
Figuur 2. De kenmerken van onvoldoende en voldoende voeding voor mentale en fysieke fitheid op de Schijf van Vijf.
68
LoopbaanVisie nr. 3 - augustus 2014
PRAKTIJK
Innovatie
Praktijkcasus Jolanda: van loom naar hefboom Jolanda (in verband met privacy is deze naam gefingeerd) is een 37-jarige parttime juridisch medewerker werkzaam bij een gemeente. Op het werk is het alle hens aan dek met veel langdurig ziekteverlof van collega’s, een hoge werkdruk en veel deadlines met begrotingen en jaarrekeningen. Ze maakt gemiddeld 25 uur per week, waarmee ze structureel drie uur overwerkt. ‘De reorganisatie heeft mijn werkritme geen goed gedaan’, beschrijft Jolanda haar situatie met gevoel voor understatement.
twee jaar niet meer in. Overdag is het behalve met werk doordeweeks druk met halen, wegbrengen naar vriendjes, BSO, school, sport en muziekles. ‘Het is net taxibedrijf Gekke Henkie’, verzucht Jolanda. Als ’s avonds eenmaal de kinderen op bed gelegd zijn, om 20.00 uur, loert de strijkstapel en de was. Om 22.00 uur plof ik neer op de bank, zap wat in de rondte en ga meestal 22.30 uur slapen. Met de valse hoop van een ononderbroken nacht. In het weekend doet ze de schoonmaak en de boodschappen en zijn er de sociale uitjes en verplichtingen.
Ze is tien jaar getrouwd met Remco. Ze hebben twee zoons van vier en zeven jaar. De oudste gaat goed op school, zit in F6 op de plaatselijke voetbalvereniging en bestiert het drumtoestel bij muziekles. De jongste zit in groep 1 en heeft serieuze slaapstoornissen, waardoor Remco en Jolanda de laatste jaren gemiddeld vijf dagen per week onderbroken nachten hebben. Soms moeten ze wel vier tot vijf keer op om de jongste te troosten.
Als ik haar vraag aan te duiden welk gevoelsmatig totaalcijfer zij zichzelf geeft in de huidige situatie op de vitaliteitsschaal van 1 tot 10, dan is ze uitgesproken. ‘Niet meer dan een 4’. Het is klip en klaar dat haar vitaliteit code rood heeft. We besluiten naar analogie van het accu-icoontje op haar iPhone haar persoonlijke accu-schema uit te tekenen op een flip-over. Als we inzoomen op de Schijf van Vijf, dan scoort ze op alle vlakken een onvoldoende. Als ze het totaalplaatje tot zich door laat dringen, dan schrikt ze hoe slecht haar energiehuishouding ervoor staat. In deze coachingsessie etaleert ze gaandeweg een sterk urgentiebesef en wil direct aan de slag met een revitalisatieplan. We bespreken drie hoofdvragen ter overdenking: Waar sta je? Waar wil je heen? Hoe kom je daar? Daarna werken we een activiteitenplanning uit voor elke schijf met fundamentele behoefte.
Remco is ondernemer en werkt al tien jaar in de bouw; door de financiële crisis verkeert zijn eenmansbedrijf in noodweer. Hij maakt werkweken van zestig tot zeventig uur. Het zet mede de huishouding financieel en organisatorisch stevig onder druk. Hij moet elke dag om 5 uur op en is vaak ’s avonds laat terug. Overdag heeft hij zijn projecten en ’s avonds de extra klussen. Vakanties zaten er de laatste De ‘Schijf van Vijf’ van Jolanda $ # " !
Figuur 3. Accu-schema huidige (rood) naar gewenste situatie (roze).
LoopbaanVisie nr. 3 - augustus 2014
69
PRAKTIJK
Methodiek
Hard voor zichzelf Jolanda voert aanvankelijk de omstandigheden aan als bron van haar gebrek aan fitheid. Na kritische coachingdialoog en nadere contemplatie ziet ze in dat ze haar leefen werkdruk en lage vitaliteit mede aan zichzelf te wijten heeft. Hier ligt de sleutel om voor zichzelf de regie te gaan nemen, ‘want deze situatie is een neerwaartse spiraal, een glijbaan naar beneden’. Jolanda houdt zichzelf een spiegel voor. Ze beschrijft zichzelf
Wie doordacht in zijn energiebronnen investeert, kan meer uit zijn talent halen en zal beter presteren
als teruggetrokken, introvert en afwachtend. Ze heeft een enorm verantwoordelijkheidsbesef en wil alles thuis goed doen. Ze ervaart veel zorgen en leeft in de ‘Harde Tijd’. Ze is simpelweg opgevoed met waarden als plichtsbesef, vlijt, ledigheid is des duivels oorkussen en ‘heb je geen zin, dan maak je maar zin’. Ze is hard voor zichzelf. Een bikkel. En iemand die niet snel de hulpvraag stelt.
In de coachinggesprekken vallen veel kwartjes die achteraf logisch lijken. Ze bedenkt tien activiteiten die haar privéleven en werksituatie in de gewenste flow kunnen brengen. Van al die voornemens worden achteraf twee kritische factoren manifest. Deze twee hefbomen zijn: 1. Ze besluit weer te gaan bewegen en een oude hobby op te pakken. Zwemmen! Wat haar tegenhoudt, is dat ze niet graag alleen wil gaan zwemmen. Ongezellig en ’s avonds eng om door het donker naar huis te gaan. Waarop ze besluit om de achterbuurvrouw Corrien mee te vragen. Die blijkt ook van zwemmen te houden. En, niet onbelangrijk, met deze moeder heeft Jolanda een enorme klik. Ze hebben het samen gezellig (sociale schijf) en bovendien kan ze haar zorgen en gevoelens delen (psychologische schijf). Ze spreken af voortaan op dinsdagavond een vaste zwemavond in te lassen (fysieke schijf). Aan Remco vraagt ze standaard op dinsdagavond thuis bij de kinderen te blijven, zodat zij een avond tijd voor zichzelf heeft. 2. Ze besluit haar geloofsbelijdenis weer nieuw leven in te blazen. Voortaan gaat ze weer iedere zondag naar de kerk. Voor het gezin meteen een rustpunt. Ze voelt zich gesteund en geïnspireerd door het protestantse geloof, waarmee ze zichzelf op een dieper niveau weet te inspireren (spirituele schijf).
Tien voornemens Aanvullende Schijf van Vijf
Activiteit op weg naar gewenste situatie: van PFF naar wow!
Fysiek
1. 2. 3.
1 x in de week vaste avond zwemmen op dinsdag 2 x per week op de fiets naar het werk Taakverdeling met troosten, evenredige nachtdienst thuis en maximaal drie keer per week ’s nachts eruit om de jongste te steunen bij slaapstoornissen
Sociaal
4. 5.
Gezelligheid met Corrien en na afloop roseetje drinken in de kantine Vaker afspreken, bellen en naar de sauna met haar zussen
Psychologisch
6.
Weekgesprekken met Corrien (met haar bouwt Jolanda een hechte vriendschap op door dezelfde levensstijl en interesses)
Cognitief
6.
Een managementopleiding volgen (haar droom is leidinggevende te worden op de juridische afdeling) Vakliteratuur lezen, zoals managementboeken
7. Spiritueel
70
8. Actief en wekelijks de kerk bezoeken 9. Thuis meer aan yoga doen 10. Vrijwilligerswerk op de vereniging als teammanager bij F10
LoopbaanVisie nr. 3 - augustus 2014
PRAKTIJK
Methodiek
10 geboden voor meer ‘Vitamine V’ Oorspronkelijke Schijf van Vijf
Aanvullende Schijf van Vijf
1. Eet gezond, eet gevarieerd.
6. Omring je voldoende met mensen waar je energie van krijgt.
2. Eet niet teveel en beweeg.
7. Zoek vertrouwelingen op met wie je emoties echt kunt uiten en delen.
3. Eet minder verzadigd vet.
8. Blijf bij. Onderhoud je algemene ontwikkeling en vakkennis.
4. Eet veel groente en fruit.
9. Daag jezelf intellectueel uit en stimuleer je creativiteit.
5. Eet veilig
10. Heb aandacht voor zaken die groter zijn dan jijzelf en kom in contact met je ‘zijn’.
Ecologische effecten opwaardering Schijf van Vijf Na drie maanden geeft Jolanda te kennen dat haar gevoelscijfer voor vitaliteit is verschoven van een 4 naar een 7. Na voortdurende bewustwording en bijsturing, scherpe keuzes en prioritering weet ze na een jaar haar energiehuishouding op te krikken naar het niveau 8. Door haar toegenomen energie zit ze tegenwoordig ook minder uitgeteld voor de buis en heeft ze meer energie om in het weekend leuke dingen te doen met haar man en kinderen. En, heel opmerkelijk, doordat Remco op de dinsdagavond als vaste prik is gaan schilderen, meer ontspanning is gaan nemen en zich bewuster is en alerter van zijn vrouw, heeft hij zelf ook een oppepper gekregen in zijn leef- en werkritme. Ook in hun relatie hebben ze meer Vitamine V toegediend. Jolanda heeft ook weer fut om management- en psychologieboeken te lezen en ze heeft zich zelfs ingeschreven voor een postdoctorale managementstudie om daarmee haar loopbaan een stimulans te geven en werk te maken van een lang gekoesterde wens: een verticale vervolgstap in haar carrière waar ze nu weer heilig in gelooft. Conclusie ‘De meeste mensen hebben vele wensen. Wie ziek is heeft slechts één wens’, is een bekend gezegde. Op je gezondheid heb je uiteraard geen honderd procent invloed. Lichamelijke, erfelijke of maatschappelijke beperkingen of pechgevallen daargelaten, hebben we wel degelijk invloed op ons vermogen ons vitaler, weerbaarder en energieker te voelen. Vitaliteit is in die zin maakbaar. Wie duurzaam vitaal is, kan het
beste uit zichzelf en zijn talenten halen. En heeft de ideale voorwaarden geschapen, want meer fut en energie, om zijn loopbaan te stimuleren. Houd dus de zaag scherp door op de juiste vlakken jezelf mentaal en fysiek in (top)conditie te houden. Q Viktor Steijger MGM is trainer en (team)coach en medeoprichter van Optimaal Talent BV, bureau voor talent-, team- en organisatieontwikkeling. Hij heeft met zijn drielingbroer(s) drie boeken geschreven over zelfcoaching, talentmanagement en loopbaanplanning en in 2015 staat zijn vierde boek over teambuilding gepland. Zijn motto: haal eruit wat erin zit. Literatuur • Bakker, A. B. (2009) Een overzicht van tien jaar onderzoek naar bevlogenheid. Gedrag & Organisatie, 22(4), 336-353. • Covey, S.R. (2005). De 8ste eigenschap. Van effectiviteit naar inspiratie. Amsterdam: Business Contact. • Edwards, G. (2001). Neem Tijd Voor Jezelf en geniet van het leven. Amsterdam: The House of Books. • Seligman, M., & Csikszentmihalyi, M. (2000). Positive Psychology: An introduction. American Psychologist, 55, 5-14. • Steijger, V. (2013). De kunst van de zachte tijd: Fysiek en mentaal fit met het Lemniscaatmodel. Tijdschrift voor coaching, juni, nr. 2, 63-66.
LoopbaanVisie nr. 3 - augustus 2014
71
