De Nederlandse Sojacoalitie
De Nederlandse Sojacoalitie
Waar denkt U aan als U het woord ‘soja’ hoort?
Van oerwoud tot kippenbout
Denkt U aan … • • • • • • •
Effecten van sojateelt voor de vleesindustrie op mens en natuur in het Amazonegebied
gedwongen onteigening ontbossing slavernij genetische manipulatie vervuiling erosie werkloosheid
De Nederlandse Sojacoalitie:
Foto © AIDEnvironment
Van oerwoud tot kippenbout
Van oerwoud tot kippenbout
De Nederlandse Sojacoalitie
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
Deze presentatie illustreert de keten van de sojateelt in vijf gebieden in de Braziliaanse Amazoneregio naar de Nederlandse en Europese consument.
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
In deze presentatie komen de volgende punten aan de orde: - Wat is soja & hoe zit de sojaketen in elkaar? - Negatieve effecten van de sojaproductie in ZuidAmerika; - Soja export naar Nederland;
1: Piauí
- Sojaverwerking: van veevoer via bio-industrie naar de Europese consument;
2: Santarem, Pará
- Soja en de problemen in de bio-industrie;
3: Mato Grosso
- Duurzame soja: utopie of noodzaak?
4: Paragominas, Pará 5: Krahô, Tocantins Satellietbeeld © Google Earth
Van oerwoud tot kippenbout
Van oerwoud tot kippenbout
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
Soja wordt gebruikt in drie sectoren:
Wat is soja?
• De veevoeder-sector (meer dan 80% van de soja); • de food sector (soja-olie in margarine, sauzen, koekjes, bonen in ketjap, tofu, etc.); • de non-food sector (soja-olie in cosmetica, verf, lijm, inkt etc.).
De sojaboon (Glycine max) is een eenjarige peulvrucht die 18% olie bevat, 38% eiwit en 25% koolhydraten.
Herkomst figuur & foto: website 4 & 5 *
Van oerwoud tot kippenbout
Van export tot import
Foto’s © AIDEnvironment & Milieudefensie
Van oerwoud tot kippenbout
1
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
De totale Nederlandse consumptie van soja bedroeg 3,7 miljoen ton in 2003.
In 2003 bedroeg de soja-import van de EU
Deze soja komt vooral uit Zuid-Amerika:
33 miljoen ton Dat komt overeen met een file van ongeveer 13.000 kilometer van vrachtwagens vol soja.
• • • • •
55% komt uit Brazilië; 22% komt uit Argentinië; 15% komt uit de VS; 3% komt uit Paraguay en Bolivia; 5% komt uit andere landen.
De Nordmoritz waarmee deze week 50.000 ton soja uit het Amazonegebied naar Nederland is getransporteerd. Foto’s © AIDEnvironment
Van oerwoud tot kippenbout
Herkomst foto: website 6a *
Van oerwoud tot kippenbout
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
Gedwongen onteigening De eerste stap in de sojaproductie is het verkrijgen van land om soja op te verbouwen. De lokale boeren en indianen hebben vaak geen formele landrechten voor het land waarop ze al generaties lang gewassen verbouwen en het bos waar ze jagen en vruchten uit halen.
Effecten van sojaproductie op mens en natuur: • Gedwongen onteigening; • Ontbossing; • Slavernij; • Pesticiden – vervuiling en vergiftiging; • Erosie.
Van oerwoud tot kippenbout
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Foto afkomstig uit video Het Groene Goud © Manfred van Eyk
Van oerwoud tot kippenbout
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
Gedwongen onteigening Speculanten en grootgrondbezitters maken misbruik van deze situatie door de kleine boeren van hun land te zetten tegen een zeer lage vergoeding (vaak minder dan 10$ per ha).
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
De grote sojaboeren krijgen goedkope buitenlandse leningen om kunstmest & zaad te kopen, onder andere van de Rabobank.
Bedreigingen en geweld door ingehuurde knokploegen komen veel voor om de lokale bevolking te dwingen de lage vergoeding te accepteren. .. sojabonen ..
.. gericht op grote bedrijven ..
Foto © CPT
Van oerwoud tot kippenbout
Van oerwoud tot kippenbout
2
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
Ontbossing
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
Ontbossing
Soybean productive area in South America 40
Million hectares
35 30
Bolivia Paraguay
25 20
Argentina Brazil
15 10 5
19 51 19 61 19 66 19 71 19 76 19 81 19 86 19 91 19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04
0
De afgelopen jaren is er in Zuid-Amerika gemiddeld 3,5 miljoen ha (zo groot als heel Nederland!) per jaar aan sojavelden bij gekomen. In 2004 besloeg het Zuid-Amerikaanse soja-areaal 38 miljoen ha, ofwel 11 keer Nederland.
Sojaveld aan de rand van het oerwoud, Santarem, Pará
Figuur © AIDEnvironment
Van oerwoud tot kippenbout
Figuur © AIDEnvironment
Van oerwoud tot kippenbout
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
Slavernij
Slavernij
Voor het weghalen van de resten natuurlijke vegetatie na ontbossing en brand zijn veel arbeiders nodig. Deze werken vaak onder slechte omstandigheden en voor minder dan het minimumloon.
Urucuí is een van de gemeenten in Piauí waar slavernij het meeste voor komt. Twee sojaproducenten, eigenaren van de fazendas Cosmos en Ribeirão die leveren aan Bunge, hebben van het Braziliaanse Ministerie van Arbeid wegens slavernijpraktijken een boete gekregen. Beide bedrijven worden vervolgd door het openbaar ministerie.
Op minstens 100 sojabedrijven zijn ernstige arbeidsrechtenschendingen geconstateerd. In 2004 is in minstens twee gevallen ‘slavernij-soja’ naar Nederland geëxporteerd.
Ook in Pará en Mato Grosso komt veel slavernij voor. Meestal gerelateerd aan veeteelt, maar ook voor de ontginning van sojavelden worden slaven in gezet.
Twee in Brazilië bevrijdde slaven: links Francisco, 74 jaar; rechts slaaf van fazenda Nossa Senhora Aparecida Foto’s © ReporterBrasil
Van oerwoud tot kippenbout
Van oerwoud tot kippenbout
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
Slavernij De slaven van de fazenda Cosmos in Piauí moesten 7 dagen per week, 10 uur per dag zwaar werk verrichten. Hun huisvestiging was mensonterend en basisbehoeften zoals voedsel en kleding werden tegen woekerprijzen ingehouden op het loon, waardoor de slaven schulden kregen bij de fazendas. Ook andere gevallen van dergelijke ‘slavernij’ zijn bekend. De soja wordt gefinancierd door, en verkocht aan o.a. Maggi, Cargill en Bunge.
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
Vervuiling Om in het vochtige klimaat met arme bodems hoge opbrengsten te kunnen realiseren gebruiken de sojaproducenten op grote schaal kunstmest en pesticiden.
Tientallen vergiftiging van landarbeiders zijn gemeld door onzorgvuldige toepassing van pesticiden. Alleen in 2004 in Piauí gaat het om 65 gevallen, waarvan 15 met dodelijke afloop. Foto © AIDEnvironment
Van oerwoud tot kippenbout
Van oerwoud tot kippenbout
3
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
Erosie
Werkeloosheid
Natuurlijke ecosystemen zoals bos en savanne houden water vast in de vegetatie en bodem.
Waar grootschalige sojaproductie zijn intrede doet neemt de werkgelegenheid drastisch af. Terwijl voor traditionele landbouw 40 arbeiders per 200 ha nodig zijn, behoeft sojaproductie slechts één arbeider per 200 ha door de vergaande mechanisering.
Het weghalen van de vegetatie verstoort dit evenwicht en bevordert erosie, waardoor bodems hun vruchtbaarheid verliezen en rivieren en wetlands zoals de Pantanal benedenstrooms dichtslibben.
Rivier met veel sediment, wat wordt afgezet in een meer
De ... omdat ene arbeider de lokale perarbeiders 200 ha isveelal vaak ook nog ongeschoolde een externe voormalige arbeidskracht boeren ... zijn.
Foto’s © AIDEnvironment
Van oerwoud tot kippenbout
Van oerwoud tot kippenbout
Videomateriaal: © AIDEnvironment
De Nederlandse Sojacoalitie
De soja wordt over weg en water naar Santarem en Itaqui getransporteerd...
De Nederlandse Sojacoalitie
50.000 ton werd in oktober in Santarem en Itaqui in de Nordmoritz geladen...
1: Piauí 2: Santarem, Pará 3: Mato Grosso 4: Paragominas, Pará 5: Krahô, Tocantins Satellietbeeld © Google Earth
Van oerwoud tot kippenbout
Satellietbeeld © Google Earth
Van oerwoud tot kippenbout
De Nederlandse Sojacoalitie
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
…en naar Amsterdam verscheept, waar het woensdagnacht aankwam bij de terminal van Cargill.
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
Van oerwoud tot kippenbout Ontbossing in Reservaat Moju, Santarem, Pará
Onteigening op Fazenda Manuel Domingos, Campos Lindos, TO
Cargill Santarem Sojabonen
Cargill Itaqui Cargill Amsterdam
Sojabonen
Sojaschroot, bonen en -olie Nederlandse veevoerfabrikanten, veehouders & slachterijen Vleesproducten Supermarktketens (Albert Heijn en Laurus)
Satellietbeeld © Google Earth
Van oerwoud tot kippenbout
De Van oerwoud tot kippenbout
Nederlandse consument Figuur © AIDEnvironment
4
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
De soja-olie keten (food en non-food) heeft een zandloper-structuur. veel sojaproducenten
veel sojaproducenten een paar handelsmaatschappijen
een paar handelsmaatschappijen
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
Handelsmaatschappijen Vier bedrijven controleren meer dan 80% van de mondiale sojahandel. Cargill is de belangrijkste importeur van Amazonesoja in Nederland.
weinig veevoederverwerkers
Veeteelt
Food & non-food
weinig verwerkers (industrie)
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
heel weinig retailers
relatief weinig boeren weinig vlees/zuivel verwerkers heel weinig retailers zeer veel consumenten
zeer veel consumenten
Figuur © AIDEnvironment
Van oerwoud tot kippenbout
Van oerwoud tot kippenbout
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
De Nederlandse food en non-food industrie
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
En in de sojaschroot (veevoeder)-keten zijn er: veel sojaproducenten
veel sojaproducenten een paar handelsmaatschappijen
een paar handelsmaatschappijen
weinig veevoederproducenten
Veeteelt
weinig verwerkers (industrie)
Food & non-food
De sojaverwerkende food- en non-food industrie wordt beheerst door grote multinationals. In Nederland is bijvoorbeeld Unilever een multinational die veel soja verwerkt in een breed scala van producten.
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
heel weinig retailers
veel boeren weinig vlees/zuivel producenten heel weinig retailers zeer veel consumenten
zeer veel consumenten
Figuur © AIDEnvironment
Van oerwoud tot kippenbout
Van oerwoud tot kippenbout
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
De Nederlandse veevoeder industrie
De Nederlandse varkensvlees industrie
Verwerkt zo’n 3 miljoen ton soja, zo’n 80% van de Nederlandse sojaconsumptie. De zeven grootste Nederlandse producenten zijn Nutreco (Hendrix UTD), Cehave, Agrifirm, De Heus Brokking Koudijs, ABCTA, Schouten en Provimi.
De meeste veevoederproducenten werken nauw samen slachterijen in zogenaamde integraties, waar de vrijwel alle veehouders bij aangesloten zijn. Hendrix UTD, Cehave en ABCTA hebben bijvoorbeeld een nauwe band met Dumeco (onderdeel van varkensslachter Vion, de grootste producent van varkensvlees in Europa). Dumeco levert vlees aan onder andere Albert Heijn en Laurus.
Van oerwoud tot kippenbout
Van oerwoud tot kippenbout
5
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
De Nederlandse kip industrie
Uiteindelijk komt soja terecht bij de consument
Ook tussen veevoederproducenten en kippenslachters bestaan integraties:
Via retailers zoals Ahold (Albert Heijn, Etos) en Laurus (Super De Boer, Edah, Konmar) komen de producten waarvoor soja is gebruikt in de supermarkt. Op het etiket is soja-olie meestal terug te vinden als “plantaardige olie”.
• Nederlands grootste pluimveeslachter Plukon Poultry met Agrifirm, ABCTA en Hendrix UTD (na overname Pingo Poultry). Plukon levert bijvoorbeeld aan Albert Heijn en heeft ook een eigen merknaam:
Ook vrijwel alle producten in fast-food ketens en ijscowinkels bevatten soja, en dragen dus bij aan ontbossing, onteigening, erosie, vervuiling, werkloosheid en slavernij in Zuid-Amerika. Van oerwoud tot kippenbout
Van oerwoud tot kippenbout
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
Soja en de problemen in de bio-industrie
Soja en de problemen in de bio-industrie
Zonder goedkoop veevoer geen bio-industrie!
De bio-industrie ‘produceert’ jaarlijks onder andere:
• Goedkope soja is een stille motor achter de bioindustrie; • Soja bevat veel proteïnen waardoor dieren snel groeien: • … bijvoorbeeld van ei tot 2,5 kilo slachtgewicht in 6 weken; • De soja-importen voor de Nederlandse bioindustrie leggen alleen al in Brazilië beslag op ruim 6.000 km².
• 350 miljoen vleeskuikens; • 20 miljoen varkens; waarvan 2/3 wordt geëxporteerd … … deels met hoge exportsubsidies. De sector kenmerkt zich door lage prijzen en smalle marges.
Foto © Milieudefensie
Van oerwoud tot kippenbout
Van oerwoud tot kippenbout
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
Soja en de problemen in de bio-industrie
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
Duurzame soja?
Soja en de problemen in de bio-industrie
Het verborgen prijskaartje van de kiloknaller: • De veeteelt produceert jaarlijks 67 miljard kilo mest, wat leidt tot ernstige vervuiling van van bodem, lucht en water; • Dierziekten kosten de overheid miljarden euro’s; • Jaarlijks wordt minstens 1,75 miljard euro aan kosten door de sector afgewenteld; • De kosten van het verlies van biodiversiteit, stankoverlast, klimaatverandering, subsidies, en eventuele warme sanering zijn hierin nog niet meegerekend.
Van oerwoud tot kippenbout
“We importeren voer, exporteren varkens en houden de rommel hier. Dat systeem is vastgelopen.” Cees Veerman, Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
Van oerwoud tot kippenbout
6
De Nederlandse Sojacoalitie Wat is soja?
De sojaketen
Impacts sojaproductie
Van export tot import
Via industrie naar consument
De Nederlandse Nederlandse Sojacoalitie Sojacoalitie De
Duurzame soja?
Duurzame soja: utopie of noodzaak? Als de sojaketen blijft functioneren zoals nu, en als we geld in de keten blijven pompen, dan ziet de toekomst van de lokale boeren, indianen en hun kinderen in Zuid-Amerika er niet goed uit. Ook voor de boeren en het milieu in Nederland is de huidige gang van zaken onhoudbaar.
Van Oerwoud tot Kippenbout
Meer informatie? Persvoorlichting Milieudefensie Telefoon: 020 - 5507 333 Persvoorlichting Cordaid, Marjolein Hammink Telefoon: 070 - 3136334 06 – 2252 4028
© AIDEnvironment, November 2005 – Matthijs Schuring / Jan Maarten Dros
Van oerwoud tot kippenbout
Mogelijk gemaakt door het Nederlandse Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimt elijke Ordening en Milieubeheer, Cordaid en Milieudefensie. Met dank aan Frent e de Defesa de Amazonia / Edilberto Sena, Funáguas / Judson Barros en Carit as / CPT Belém voor research en Dahl TV, Greenpeace, Mensen in Nood, Google Earth, ReporterBras il, Ulrike Bickel, Brent Millikan, Edilberto Sena en Milieudefensie voor beeldmateriaal.
Van oerwoud tot kippenbout
7
