Inhoudsopgave Van Binnen uit........................................................................................................................ 2 Verkort Jaarverslag 2008 ....................................................................................................... 3 Groenlingen steken de handen uit de mouwen ....................................................................... 5 Diddersgoed: spannend voor kinderen! .................................................................................. 6 Vakantievogel ........................................................................................................................ 8 Een onverwachte ontmoeting ................................................................................................. 9 Merel – lied .......................................................................................................................... 10 Van luchtkasteel tot dassenburcht: kasteel Renswoude ‘Landgoed van 2009’ ...................... 11 Zwammen knotten wilgen en elzen ...................................................................................... 12 Lintje voor Martien Heijting ................................................................................................... 12 Lintje voor Martien Heijting ................................................................................................... 13 Groenbeheerders en Hoveniers hebben sleutelpositie bij verbeteren bijenstand .................. 13 Met Belgerinkel naar de Winkel ............................................................................................ 15 Roofvogels van NP Utrechtse Heuvelrug (II) ........................................................................ 16 Welkom nieuwe leden en donateurs ..................................................................................... 19 Milieurubriek......................................................................................................................... 20
1
Van Binnen uit Wij hebben wat met vogels in onze afdeling. Enig speurwerk in de afgelopen vier seizoensnummers van het Groene Blad (zomer 2008 tot en met lente 2009) levert een aantal van 15 artikelen over vogels of aan vogels gerelateerde bijdragen op. Gemiddeld bijna 4 per nummer. Het betreft dan van alles: inhoudelijke artikelen over gewone, mooie, zeldzame en vreemde vogels, braakballenonderzoek door de Groenlingen, evaluatie van het mussenproject, cursussen over watervogels en roofvogels, gedichten over vogels, het bouwen van nestkasten en het beschermen van weidevogels. Ook dit zomernummer bevat drie vogelbijdragen. Het artikel “Vakantievogel” zou het eerste kunnen zijn in een reeks: bent u na het lezen van dit verhaal geïnspireerd geraakt om ook iets over uw vakantievogel te schrijven, laat het ons weten. Die vogel mag natuurlijk ook een ander dier, of een boom, een plant of een natuurgebied zijn wat indruk heeft gemaakt tijdens uw zomer, herfst, mei – of andere vakantie. In dit zomernummer opnieuw poëzie over een vogel, de merel. En verder het tweede deel over roofvogels van Utrechtse Heuvelrug. Dit nummer bevat een spannend verslag van een onverwachte ontmoeting tussen mens en stier (sterkte met je verdere herstel, Martien), een artikel over de belangrijke rol die groenbeheerders en hoveniers kunnen spelen bij het verbeteren van de bijenstand, en natuurlijk onze vaste milieurubriek. Boodschappen doen op de fiets en prijzen toe? Hoe dat mogelijk is leest u in “Met belgerinkel naar de winkel” Onze jonge leden komen ook goed aan hun trekken: zowel de Groenlingen als de Zwammen zijn weer actief bezig geweest in de natuur. En verder kunt u lezen wat de kinderen onder begeleiding van de scholenwerkgroep allemaal beleven in Diddersgoed, vooral wanneer er een echte imker komt vertellen en laten zien hoe de bijen leven. U bent gewend dat u onder de kop “Wat doen de buren?” een overzicht krijgt van de activiteiten van twee buurafdelingen (IVN Ede en IVN Zuidwest Veluwezoom), van onze buren in de Groenhof (Groei & Bloei) en van de KNNV - afdeling Wageningen. Met ingang van dit nummer zullen wij deze lijst niet meer publiceren, om de volgende redenen. Uit de lezersenquête die wij enkele jaren geleden hebben gehouden bleek dat deze rubriek door de lezers matig werd gewaardeerd. De informatie over de activiteiten is meestal goed te vinden op de websites www.ivn-ede.nl, www.ivn-zwv.nl, www.knnv.nl/wageningen en veenendaal.groei.nl. En ten slotte speelt het financiële aspect een rol. Hoe dikker het blad, hoe hoger de kosten. Door deze rubriek niet meer te publiceren komt er ruimte voor artikelen en berichten waar meer belangstelling voor is. Dit betekent niet dat we onze buren links laten liggen. Wanneer er iets belangrijks of leuks te melden is zullen we dat zeker doen, maar dan in de vorm van een artikel of een kort bericht. Lees maar eens over het succes wat de vrijwilligers van buurafdeling IVN Ede hebben met het project “van Luchtkasteel tot Dassenburcht”. Waar we zeker mee doorgaan is onze eigen activiteitenkalender. Tot slot vermelden we in dit nummer de namen van alle nieuwe leden en donateurs sinds zomer 2008. We hebben ons voorgenomen om ook hier een vaste rubriek van te maken.
Veel leesplezier Redactie Groene Blad Harmannus Harkema en Jan van’t Veer
2
Verkort Jaarverslag 2008 In 2008 zijn er weer veel plannen en activiteiten gerealiseerd. De werkgroepen “Tuin Groenhof”, “Planten”, “Bomen en Openbaar Groen”, “Vogels” en “Weidevogels” hebben bijna alle voorgenomen activiteiten kunnen realiseren. De werkgroep “Groene Blad en Internetsite” heeft wederom een geweldig themanummer over klimaat dit keer gemaakt. Zowel de “Groenlingen” (27 leden) als de “Zwammen” (18 leden) zijn in ledenaantal gegroeid. Helaas heeft de werkgroep “Themamiddagen” geen activiteiten georganiseerd. Speciale aandacht in dit jaarverslag verdienen onderstaande werkgroepen. De PR werkgroep heeft weer veel tijd en energie gestopt in het werven van nieuwe leden en donateurs. Dit heeft geresulteerd in 35 nieuwe leden waardoor de ledenteller nu op 238 staat. Daarnaast telt onze vereniging ook nog 86 donateurs. De verkoop van placemats (vogels en paddestoelen) aan regionale restaurants is verder uitgebouwd wat betekent dat we nu aan 8 restaurants een totaal van 44.000 placemats verkopen. Het wandelprogramma 2008 is door de werkgroep Wandelingen weer met succes uitgevoerd. Populaire activiteiten zijn: de paddentrek-excursie (50 deelnemers), burlen van edelherten (2 excursies totaal 40 deelnemers), paddestoelenexcursies (3 excursies totaal 130 deelnemers) en de Cyclus Kasteelpark Renswoude (3 excursies totaal 127 deelnemers).
Kasteelpark Renswoude
Daarnaast heeft de werkgroep nog extra meegewerkt aan activiteiten rondom Rhenen 750 jaar. Er is een lezing met het thema “Rhenense landschappen door de eeuwen heen” gegeven (40 deelnemers) en er is een excursie op de Laarsenberg (9 deelnemers) en een excursie in de Blauwe Kamer (47 deelnemers) georganiseerd en verzorgd. Verder heeft onze afdeling nog deelgenomen aan de IVN estafette fietstocht (18 deelnemers) door Veenendaal. In 2008 heeft de scholenwerkgroep wederom meer leerlingen (1641) en scholen (21) met hun activiteiten weten te bereiken. Er was meer animo voor Diddersgoed van de groepen 3, 4 en 5. Naast o.a. het terugkerende nestkastenproject als onderdeel van het project “zorg voor de natuur” en de slootjesexcursie heeft de werkgroep nog extra activiteiten georganiseerd rondom de Dag van Respect.
Deze activiteiten waren een bezoek aan de kringloopwinkel, mevrouw Sebrechts van de afdeling Milieu van de gemeente Veenendaal kwam spreken op school en de wijk rondom Mispel is schoongemaakt.
3
In samenwerking met de PR werkgroep is in 2008 gestart met een scholenwerkgroep (7 actieve leden) in Rhenen. De werkzaamheden bestaan voorlopig uit beheer en onderhoud en uitleen van leskisten via het gemeentehuis. Van de gemeente Rhenen ontvangen we voor deze activiteiten een subsidie van € 600. De werkgroep Mediatheek heeft een vervolg gegeven aan het overleg met de Natuur- en milieueducatieve centra in de provincie Utrecht om tot een basispakket van educatieve materialen te komen en de kwaliteit van de materialen te testen en te verbeteren. Verder heeft de werkgroep gewerkt aan een Natuur en educatieplan in de gemeente Veenendaal om te onderzoeken wat de mogelijkheden tot professionalisering van onze afdeling op dit gebied zijn. Voor Diddersgoed is er gewerkt aan een concept beheerplan in samenwerking met de werkgroep Bomen en Openbaar Groen. Met dit beheerplan willen we bij de gemeente of andere instellingen proberen subsidie aan te vragen. In navolging van het Groene Blad heeft de werkgroep Natuurpaden in 2008 twee natuurwandelingen in de nieuwe huisstijl in herdruk gebracht. Dit betreft de natuurwandeling Elsterberg en Prattenburg. De teksten zijn daar waar de route is veranderd vernieuwd en de overige teksten zijn herschreven of geactualiseerd. Het jaar 2008 heeft ook het Mussenproject voortgebracht. Totaal 276 inwoners van Veenendaal hebben deelgenomen aan de mussentelling. De tentoonstelling trok 593 bezoekers. Met het mussenproject is een eerste inventarisatie van het verspreidingsgebied van de huismus in Veenendaal opgeleverd. Conclusie van het project: Wijken zijn om verschillende redenen (on)aantrekkelijk voor mussen: het gaat om (een combinatie van) aanwezigheid van voedsel, schuilgelegenheid en nestgelegenheid. Overige succesvolle activiteiten die genoemd mogen worden zijn de BBQ, de roofvogelcursus, de lezing in de klimaatmaand van Reinier v.d. Berg en het opzetten van de nieuwe ledenadministratie. Verder heeft het lokaal een facelift gekregen met de aanschaf van nieuwe tafels en stoelen. Financieel hebben we het jaar 2008 met een verlies van € 1.317,86 afgesloten. Dit verlies wordt veroorzaakt doordat onze uitgaven hoger zijn dan onze inkomsten. De subsidie die we ontvangen van de gemeente is niet toereikend genoeg om de uitgaven die zijn begroot te dekken. Daardoor zijn we genoodzaakt om in te teren op ons eigen vermogen. Alle werkgroepcoördinatoren, (werkgroep)leden en medebestuursleden hartelijk bedankt voor dit wederom succesvol jaar gevuld met bovenstaande “hoogtepunten”. Esther Dijkers
4
Groenlingen steken de handen uit de mouwen 28 februari was het weer Groenlingentijd en in navolging van de Zwammen en de Scholenwerkgroep zouden we gaan werken in het bos. Om tien uur was iedereen er en stapten we op de fiets om naar het Amerongse bos te gaan. Onderweg liep de band van Elja leeg dus fiets aan de kant en bij Itty achterop. Om kwart over tien waren we bij de parkeerplaats aan het einde van de Cuneraweg, waar we verwelkomd werden door Jeroen, Sander en Jelle “de boswachter”. Jeroen en Sander hadden eigenlijk een feestje, maar wilden persé met de boswachter mee. Jelle legde ons eerst uit hoe we moesten zagen en geloof het of niet, bomen kunnen echt praten en schreeuwen, dus zeg nooit meer dat prinses Irene een raar mens is, want je kunt met bomen praten. Na de uitleg mochten de Groenlingen gaan zagen, want een aantal oude beuken moesten wat meer licht krijgen door de sparren en dennen er om heen weg te zagen. Iedereen nam een boom en zagen maar en al gauw hoorden we “van onderen” en kwam er weer een boom naar beneden. De bomen moesten daarna nog in twee of drie stukken gezaagd worden, zodat ze op een stapel gelegd konden worden, waarna een machine ze oppakt en versnippert. Voor we het wisten was het al weer elf uur en tijd voor warme chocolademelk - gemaakt door Henriëtte - en koek. Daarna moesten Jeroen en Sander toch echt naar het feest. Na de chocolademelk werden de laatste resten van de bomen opgeruimd en werden de zagen weer ingeleverd. Jelle werd bedankt voor de leuke ochtend en we gingen weer op weg naar de Groenhof. Onderweg zei iemand dat dit het leukste was wat hij ooit gedaan had en aangezien nog niet alle bomen zijn omgezaagd is deze activiteit zeker voor herhaling vatbaar. De fiets van Elja werd weer opgepikt en door John meegenomen. Om twaalf uur waren we weer terug bij de Groenhof en kon iedereen moe maar voldaan weer naar huis. John Ikkink
Vindt u het bovenstaande nou ook leuk? maar denkt u “ik ben ouder dan twaalf dus ik ben te oud”?
Niets is minder waar We kunnen altijd mensen - bij voorkeur tussen de 20 en 40 jaar gebruiken Dus bent u of kent u iemand die het leuk vindt om met kinderen in de natuur bezig te zijn laat het weten Bel dan naar John Ikkink: (0318) – 506521
5
Diddersgoed: spannend voor kinderen! In juli 2008 bezochten 267 leerlingen van groepen 3-4 en 5 van de basisscholen Het Baken, Joh. Calvijn en de Schakel de natuurtuin Diddersgoed. De natuurtuin heeft als uitgangspunt dat men de natuur zoveel mogelijk zijn gang laat gaan. Bij de aanleg ( begin 1990) zijn verschillende grondsoorten aangebracht en er zijn verschillende biotopen gecreëerd.: b.v een klei- en zandgedeelte, een bosje , een rotsmuur en een bloemenhelling. Bij een Boomfeestdag zijn er fruitbomen geplaatst. Zoals in iedere tuin gaat er wel eens iets goed en fout. Erg goed gaat het in de tuin met de rietorchissen: in 1966 waren er nog maar 65 en in 2000 : 600. Nu schommelt het aantal maar het zijn er nog steeds veel. Een nadeel van de tuin is dat het riet rond de aangelegde vijvertjes enorm is gaan woekeren. Echter ieder nadeel heeft zijn voordeel want de kinderen vinden het enorm spannend om een rondje te lopen door het riet.
Een excursie eindigde in de regen
Eind juni begin juli bezoeken ook dit jaar weer veel kinderen de tuin. De leerkrachten geven zich op via de Scholenwerkgroep. De scholengidsen vertellen van alles over de planten:over de Stinkende Gouwe en de kinderen maken een ringetje met het gouden sap. Het verhaal over het St. Janskruid wordt verteld en de kinderen zien de doorboorde blaadjes en krijgen rode vingers van die blaadjes. De Legoplant (Heermoes) wordt bekeken evenals de Ratelaar en de Orchideeën enz.enz. Het pad door het riet wordt enkele keren afgelegd! De heer Schweigmann, de imker, komt zo vaak hij kan en vertelt de kinderen over het leven van de bijen en leert hen ook hoe belangrijk deze kleine dieren voor de natuur zijn.
Spannend en een beetje eng!!!
6
Voor iedereen is de tuin iedere laatste zondag van de maand vanaf februari t/m augustus open tussen 15 en 16 uur. Een gids is aanwezig om over de tuin te vertellen. ‟s Winters wordt de tuin gemaaid en in februari is de tuin kaal maar dan komen de krokussen en stinzeplanten al op. In mei en juni en juli is de tuin op zijn mooist. Ook is de imker vaak aanwezig. In augustus loopt, zoals bij alle tuinen,de bloei terug. Diddersgoed vindt u tegenover de Tennisclub-West hoek Ruisseveen/Goudvink in Veenendaal-West. Voor meer informatie : zie de internetsite www.ivnveenendaal-rhenen.nl Tekst: Jannie van der Linden Foto’s: Tineke Wouda Namens de andere scholengidsen Nanda Hendriksen, Dorthy Reijn, Henriette Prins, Janny Groenleer en John Ikkink
7
Vakantievogel De zomer is in aantocht. Dat echte zomergevoel komt bij mij als ik de Gierzwaluwen weer boven het Bruïneplein hoor “gieren”. Geen idee of daar de naam vandaan komt, maar ik weet ook niet hoe ik dat geluid anders moet omschrijven. Het pleintje met de platanen doet toch al een beetje Frans aan, een jeu de boules baantje en een paar bankjes er omheen zou er zeker niet misstaan en maakt dan mijn la douce France gevoel compleet. Nu komt dat natuurlijk omdat ik vele jaren in Frankrijk gekampeerd heb. Breng je gewoonlijk je vakantie ergens anders door dan zal daar een andere vakantievogel bij passen. Zo heb ik ook eens toen we met ons gezin onze trouwdag vierden in het vroege voorjaar in de Luberon, de zang van de Nachtegaal daar voor altijd mee verbonden. Een zomerwandeling op de hei e is niet compleet zonder de 5 symfonie van Beethoven gezongen door de Geelgors.Ga je altijd naar de Wadden dan zal het geluid van honderden steltlopers je als muziek in de oren klinken. Een bijzondere ervaring vond ik dan ook mijn “zomervakantie” afgelopen winter in Nieuw -Zeeland. Wat zou ik daar aan de andere kant van de wereld kunnen verwachten? De eerste vogel die ik er zag was een reiger. Hij leek op onze Blauwe reiger maar had een wit gezicht. Zijn Engelse naam White-faced Heron was dan ook uitstekend gekozen. Verrassend vond ik zijn Latijnse naam “ Ardea novaehollandiae” ofwel “ nieuw Hollandse reiger”. Zo voel je je toch weer een beetje thuis. Daarna zag ik een kwartel, het was wel import want het ging om de Californische kwartel met een heel grappig “kommaveertje” boven op zijn kop. Mijn zomergevoel kwam direct toen ik er zwaluwen zag vliegen. Ook de merel, lijster, putter en huismus ontbraken niet. Wel zag ik dat “onze “ scholekster daar ook in geheel zwarte variant aanwezig was. Op een foto staan zelfs een witte albino, een zwart/witte en een zwarte scholekster gebroederlijk bij elkaar, alhoewel, de witte albino was knap agressief. Tja, je moet wel, wil je overleven. Maar ja, had ik nu 24 uur gevlogen om onze zomer-vogels in de winter te horen en zien? Kennelijk hadden de eerste kolonisten uit Europa ook behoefte aan hun vogels om zich er thuis te voelen en brachten ze hun zangertjes in kooitjes mee. Natuurlijk waren er ook die als verstekeling aan boord kwamen, de huismus had zich vast verscholen tussen het graan, evenals de zwarte rat die nu de oorspronkelijke bewoners, loopvogels zoals de Kiwi, gedecimeerd hebben. Het leuke is dat je zo ver weg toch familiebanden in de vogelwereld herkent. Ook al zijn ze een beetje anders, je herkent de familietrekjes zodat je weet waar je in een Nieuw-Zeelandse vogelgids moet zoeken. Maar dan hoor je plots een geluid wat je op geen enkele manier thuis kunt brengen. Ja, het klinkt soms als een piepende schommel, maar wat voor vogel moest ik me daar bij voorstellen? Ik had geen idee. Het leek in niets op de ons zo vertrouwde geluiden. Na lang zoeken vind je dan de vogel tussen het gebladerte, en kun je in je gidsje gaan zoeken. Het bleek om de Bellbird te gaan, zijn verschijning was weinig spectaculair. Er was nog een vogelgeluid dat wel wat weg had van het voor mijn oren vreemde geluid van de Bellbird, dat was een donkere vogel met vreemde flubbeltjes onder zijn kin. De NieuwZeelanders zijn trots op hem want ze hebben een biermerk naar hem vernoemt; de Tui. Voortaan zal dit geluid dus voor mij onlosmakelijk met Nieuw Zeeland verbonden zijn. Ik ben benieuwd wat uw vakantievogel is. Lidia den Oudendammer
8
Een onverwachte ontmoeting Op zondag 1 februari jl. besloten mijn vrouw en ik een winterwandeling te gaan maken op landgoed Planken Wambuis, gelegen aan de weg van Ede naar Arnhem. Het was nog koud toen we aan de gele wandeling begonnen. Je kunt deze wandeling zowel rechts – als linksom maken. Dit keer besloten we rechtsom te gaan. Het had gevroren dus alles was nog mooi wit. Al snel probeerde de zon er door te komen. Na een half uurtje lopen zagen we opeens twee reeën in het bos staan. Ze hielden ons goed in de gaten en gingen er toen snel vandoor. Het was een bruine en een zwarte ree. Een prachtig gezicht. Maar dat zou niet de enige ontmoeting worden met een dier. Bijna aan het eind van onze wandeling ontdekten we twee Schotse Hooglandse stieren. De een stond op het pad, de ander in de bosrand. Wat doen we…………. We besloten er met een boog om heen te gaan. Keurig toch !.Zo zijn nu eenmaal de regels. Het is en blijven stieren. Helaas………… toen ik een eindje verder weer op het pad kwam, liep de stier het bos in. Keek even naar links, en gaf mij toen met zijn ene hoorn een flinke steek in mijn rechterbovenbeen. Hij schudde mij van zich af en liep verder rustig het bos in. Ik probeerde snel overeind te komen en strompelde een eindje het pad op. Ik had de stier namelijk niet zien aankomen. Hij pakte mij van achteren. Ik was bang dat hij agressief zou zijn en nog een keer zou steken. Gelukkig gebeurde dat niet. Ook de andere stier besloot het bos in te gaan, dus zijn we een klein eindje verder gelopen, daar was gelukkig een bankje en konden we de schade bekijken. Dat viel flink tegen. Veel bloed en een enorme diepe wond. Voorbijgangers belden direct 112 en liepen naar de weg om de hulp verleners de weg te wijzen in het bos. Binnen zeer korte tijd hoorden wij de sirenes al. Drie politieauto‟s, auto van de boswachter, terreinbeheerder en de motorambulance waren snel ter plekke. Mijn wond werd verbonden en ik ben toen naar het ziekenhuis te Ede gebracht. Helaas was het erg druk en moest ik lang wachten. Toen pas voelde ik enorme pijn. De dokter liet, na onderzoek, onmiddellijk de OK in gereedheid brengen want het moest operatief gehecht worden. Nu, om een lang verhaal af te ronden kan ik u zeggen dat ik nog een nacht in het ziekenhuis heb gelegen en daarna thuis moest rusten. Iedere keer de wond spoelen etc. Er kwamen nog een paar andere verschijnselen aan het licht kortom, ik ben nog steeds aan het revalideren zou je kunnen zeggen. Ik werk halve dagen en moet van de ARBO arts werken aan rust en mobiliteit. Ik verlang er weer naar om een lange wandeling te kunnen maken. Maar even geen gebieden waar de Schotse Hooglanders lopen. Alle lof overigens voor Natuurmonumenten. Zij houden nog iedere keer contact met ons en hebben ons uitgenodigd een keer de gasten te zijn van dit mooie natuurgebied. Nog even dit: pas dus op, want het lijken goedaardige dieren, maar………………het blijven stieren !!!!!!!!!!!!!!!!!!
Martien Heijting
9
Merel – lied Met vel gele snavel en glanzend zwart pak zo zit een Merelman op de nok van ons dak. Hij geniet blijkbaar ook van dit heerlijke uur tussen dag en nacht op zijn merel-manier. Luid en rond rolt zijn gezang Melodieus de avond in En ik luister, luister lang Heel veel komt zo in mijn zin. Mijmerend zit ik te denken wat het doel is van dit lied: “soortgenoten even luist‟ren dit hier dat is mijn gebied! Ik wil helemaal geen ruzie maar wie dat niet respecteerd kan beslist vast erop re(e)k‟nen dat hij krachtig wordt geweerd. En een nest kan ik ook bouwen Stevig rond en goed verstopt Help uitstekend bij het voeden Vrouwvolk ik ben echt wel top! Zou het moeten zal ik vechten Al doe ik dat echt liever niet Toch ik was ‟t eerst hier, dus mijn rechten Claim ik met mijn mooiste lied.” Jutta Hiensch 19 juni 2008
10
Van luchtkasteel tot dassenburcht: kasteel Renswoude ‘Landgoed van 2009’ „Van Luchtkasteel tot Dassenburcht' is een educatief programma voor het basisonderwijs, waarin een school een landgoed in de buurt kan adopteren. De adoptie houdt in dat de leerlingen van de school om het jaar op het landgoed les krijgen over de bijzondere natuur en cultuur van het landgoed. In het programma staat de band tussen school en landgoed centraal. Doordat de leerlingen het landgoed (en soms ook de eigenaar) goed leren kennen, raken de leerlingen bij hun eigen omgeving betrokken.
Onderdeel van dit project is de verkiezing „Landgoed van 2009‟. Van de 75 deelnemende landgoederen waren er drie genomineerd: Landgoed Keppel, Landgoed Oostergeest en Kasteel Renswoude. Kasteel Renswoude ging met de titel aan de haal. Kasteel Renswoude is een vrij nieuwe deelnemer die door het enthousiasme van de vrijwilligers heel veel heeft gerealiseerd in de korte tijd. Vrijwilliger Ria van de Bor (IVN Ede) nam namens het kasteel de prijzen, € 250,- te besteden aan het project en een perenboom met plaquette, in ontvangst. Harmannus Harkema Bron: www.vanluchtkasteeltotdassenburcht.nl
11
Zwammen knotten wilgen en elzen De jeugdgroep De Zwammen vindt dit werk elke keer weer één van de hoogtepunten van hun activiteiten door het jaar heen. Dan kunnen de spieren zich spannen en hartstochten komen boven. Met een enorme werkkracht en inzet wordt elke boom te lijf gegaan. Zagen, zagen en nog eens zagen …. tot je er als het ware bijna door omvalt, zo lijkt het er soms op. Maar ja, waar kan je in onze tijd zo maar je krachten meten met de natuur en dan ook nog nuttig werk doen!? De foto‟s laten zien dat met heel veel enthousiasme dit karwei ter hand is genomen. Albert van Laar Foto’s: Jaap Daudey
12
Lintje voor Martien Heijting Op 29 april heeft Martien Heijting een lintje gekregen! Hij is nu lid van de Orde van Oranje Nassau! Martien, van harte gefeliciteerd!!!
Groenbeheerders en Hoveniers hebben sleutelpositie bij verbeteren bijenstand Bijen - in het bijzonder honingbijen en hommels - zijn van groot belang voor het bestuiven van onze cultuurgewassen. Het gaat hierbij niet alleen om fruit en vruchten die deel uitmaken van ons dagelijks voedselpakket maar ook om de zaadteelt van zowel siergewassen als zaden die als uitgangsmateriaal voor bepaalde groenten worden gebruikt, bijvoorbeeld asperges en peen. De economische waarde die direct of indirect door bijen tot stand wordt gebracht is meer dan 1 miljard euro. Maar zonder die waarden blijven bijen ook erg belangrijk. Dit is de essentie van dit artikel: bijen vormen een minimumfactor voor een zeker kwaliteitsniveau van ons bestaan. Verder zijn alle bijen zeer belangrijk voor de bestuiving en kruisbestuiving van de wilde flora. Uit vrijwel de voltallige media hebben we kunnen vernemen dat honingbijen, wilde bijen en ook vlinders het moeilijk hebben. Het is iets om ons ernstig zorgen over te maken. Globaal gezien zijn er drie samenhangende probleemgebieden te onderscheiden. Dat is de oprukkende bijenziekte, de imkerscultuur van het bijenhouden (100% hygiëne is een noodzaak), en de foerageermogelijkheden voor bijen en andere bestuivende insecten. Hoe je het ook wendt of keert: een goede voedselvoorziening is de basis van ieder leven. Dat geldt ook voor bijen. Nog in de eerste helft van de vorige eeuw was het houden van bijen nog weinig problematisch. Ten opzichte van nu was er een overvloed aan nectar- en stuifmeelproducerende planten. Bonte weilanden en kruidenrijke akkers, kleinschalige landschappen en betrekkelijk veel natuurgebieden. In het algemeen was de bodem veel vochtiger of natter dan thans het geval is. Voor een goede nectarproductie is dat meestal noodzakelijk. In de meeste streken van het land kon men onbekommerd bijen houden. Door modernisering van de landbouw, verstedelijking, industrialisatie en de toename van de infrastructuur en ontwatering van de bodem die daar mee samenhangt, is het aantal drachtgebieden de vorige eeuw drastisch verminderd. Dit kan leiden tot ondervoeding van de bijen waardoor ze meer vatbaar zijn voor ziekten. In november 2008 heeft vrijwel het voltallige Europese Parlement een resolutie aangenomen die bij de lidstaten onder meer aandringt op maatregelen die bijen beschermen en hun voedselvoorziening (dracht) verbetert. Het betreft ook biodiversiteit. De verbetering van de dracht ligt grotendeels in handen van bestuurders, boeren, groenbeheerders en hoveniers. De centrale vraag is nu wat groenbeheerders en hoveniers in de praktijk kunnen bijdragen aan verbetering van de bijenstand en de biodiversiteit. In dit artikel wordt met uitzondering van een enkel voorbeeld niet op details ingegaan. Er worden alleen richtlijnen gegeven. Voor uitvoerige details van groeiplaatsen, beheermaatregelen en vele toepassingen wordt verwezen naar het Plantenvademecum. In het vorige Groene Blad (Lente 2009) is een artikel geplaatst over dit Plantenvademecum.
13
Soortkeuze In alle categorieën bloemplanten komen veel soorten voor die door bijen en vlinders worden bezocht, zoals eenjarigen, tweejarigen, vaste planten, bollen, bomen, struiken en klim en gevelplanten, kuip en potplanten; zelfs ook water - en moerasplanten. Er is voor vrijwel alle milieuomstandigheden en situaties voldoende keus. Spreiding in bloeiperioden Hoe constanter het aanbod des te beter. Als het kan met een licht accent op juli - september want dan zijn er enkele dippen in de voedselvoorziening. Dit worden drachtpauzes genoemd. Soortechtheid Enkelbloemige en niet te sterk doorgekweekte soorten doen het in de regel beter dan dubbelbloemige soorten die vaak door bijen worden gemeden. Afstemming op de bodemeigenschappen Veel planten kunnen nog redelijk groeien op een, ecologische gezien, te droge bodem. Maar dat gaat vaak gepaard met het stoppen of een sterke vermindering van de nectarafscheiding. Een voorbeeld: Astilbe groeit en bloeit nog goed in een vochthoudende bodem die ogenschijnlijk droog kan zijn, maar in deze situatie zullen er geen bijen op vliegen. Als deze plant in goed vochtige, maar niet natte bodem groeit, kan hij bij een redelijke luchtvochtigheid veel bijen aantrekken. Afstemming op lichtcondities Veel planten kunnen nog redelijk goed in de schaduw groeien, maar dat gaat vaak gepaard met een afname van de bloei. In allerlei handboeken wordt dat vaak niet vermeld. Bloeigericht snoeien Het snoeien van heesters moet worden afgestemd op de bloei. Zo is Lonicera nitidata een zeer goede nectarleverancier, maar als die in de winter of herfst wordt afgemaaid wordt deze plant waardeloos voor bloembezoekende insecten. Men moet zich dus zeer bewust zijn of een houtige soort op eenjarig of op overjarig hout bloeit. Veel soorten die op eenjarig hout bloeien komen niet tot bloei als ze als reactie op een te sterke snoei te hard gaan groeien. De keuze voor heesters en evengoed bomen betekent tegelijkertijd een keuze voor het beheer daarvan. Ecologisch groenbeheer Dat is het belangrijkste instrument om de bijenstand te bevorderen en de totale biodiversiteit te verbeteren. Dat moet onder meer worden afgestemd op de bloei en zaadvorming van planten. Voor zover dat kruidachtige vegetaties betreft, betekent dat maaien op het juiste tijdstip, en afvoeren van maaisel binnen de termijn die daar voor staat. Afvoeren van maaisel werkt kostenverhogend, maar de maatschappe-lijke kosten om het anders te doen kunnen op langere termijn aanzienlijk hoger zijn. Chemisch beheer vermijden Bijen zijn extreem gevoelig voor chemisch beheer, vooral als dat in groeiseizoen plaatsvindt. Speciale toepassingen Veel van de 1200 soorten planten die in het plantenvademecum worden genoemd kunnen worden toegepast in de openbare en semi - openbare ruimte. Dit geldt zowel voor cultuurlijke als natuurlijke begroeiingen. Bijvoorbeeld Nepeta die als afscheidingsgroen tussen trottoirs en rijweg kan worden aangeplant. Veel stinzen - en bosplanten kunnen zonder veel extra beheer onder houtige beplantingen worden geïntroduceerd.Gevel - en tegeltuinen, vasteplantenborders binnen de bebouwing bieden eveneens mogelijkheden voor bloembezoekende insecten die soms op de meest stedelijke plekken talrijk kunnen voorkomen. Arie Koster (Hogeschool Van Hall Larenstein) Dit artikel is onlangs verschenen in het blad “Tuin en Landschap”
14
Met Belgerinkel naar de Winkel In 2008 is op initiatief van het IVN Consulentschap Utrecht en de Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen, voor het eerst de campagne “Met Belgerinkel naar de Winkel” georganiseerd. Het bestuur van IVN Veenendaal -Rhenen e.o. juicht het toe dat de gemeente Veenendaal ook in 2009 weer mee doet. De campagne “Met Belgerinkel naar de Winkel” stimuleert u om op de fiets boodschappen te doen. Laat de auto staan en kies voor de fiets. U doet toch ook mee? Fietsen betekent 5x winst, namelijk winst voor: 1. Het klimaat: minder uitstoot van C02 2. De luchtkwaliteit: minder uitstoot stikstofoxiden en fijnstof 3. Uw conditie en gezondheid: door te bewegen blijf je fit 4. De bereikbaarheid en leefbaarheid in uw gemeente: minder auto's op weg maken uw gemeente veiliger 5. En...u maakt kans op een prijs! Onder deelnemers worden leuke (fiets)prijzen verloot
Daarom is de slogan van de campagne:
Fiets en je wint altijd! Laat uw auto staan en kies voor de fiets, dat is beter voor de lucht-kwaliteit en gaat verdere opwarming van de aarde tegen. Fietsen is ook nog eens goed voor uw gezondheid. De fiets is een prima alternatief voor de auto bij het doen van boodschappen in de buurt. Er bestaan zelfs handige fietskarren waarin je bijna net zoveel mee kunt nemen als met een auto. Voordeel is dat je met de fiets(kar) meestal pal voor de winkel kunt parkeren. Minder auto‟s op de weg maken Veenendaal bovendien leefbaarder en het winkelklimaat prettiger. De campagne loopt van zaterdag 9 mei tot en met zaterdag 27 juni 2009.
Spaarkaart met uw fietsvriendelijke tips! Elke keer dat u op de fiets boodschappen doet en iets koopt bij een deelnemende winkelier krijgt u een sticker op een spaarkaart. Een volle kaart doet u in de speciale inzameldoos die bij alle deelnemende winkeliers staat. Elke ingeleverde volle spaarkaart biedt kans op één of meer fietsprijzen. De deelnemende winkeliers herkent u aan de speciale campagneposter op het raam. U mag zo vaak deelnemen als u wilt en een onbeperkt aantal spaarkaarten inleveren. Op de spaarkaart kunt u tips vermelden om de fietsvriendelijkheid in uw gemeente te verbeteren. We hopen natuurlijk dat u de smaak van het fietsen zo te pakken krijgt, dat u ook na de campagne blijft fietsen! Ida Marsman
15
Roofvogels van NP Utrechtse Heuvelrug (II) In de wintereditie 2008 van Het Groene Blad heb ik een artikel geschreven over de Buizerd en de Torenvalk, twee vliegende predatoren die veelvuldig in onze omgeving te zien zijn. Tijdens een zeer geslaagde cursus over roofvogels (met maar liefst 40 deelnemers!) die ik samen met René Haverdings voor het IVN en de Volksuniversiteit heb gegeven op 10 en 17 maart 2009, zijn alle in Nederland broedende roofvogels nader belicht. We hebben onder meer aan de hand van de vliegbeelden en het verenkleed geprobeerd de cursisten het verschil tussen de diverse soorten te laten zien. Dat de meeste cursisten aan het eind van de cursus meer vogels konden herkennen, was een goed teken. Van diverse kanten werd mij gevraagd of het niet mogelijk is om een roofvogelexcursie te geven. Helaas is dit niet mogelijk, daar dit soort vogels zich niet “op commando” laat zien. Als geheugen steuntje om de opgenomen informatie niet te laten wegzakken, heb ik besloten om nu twee andere roofvogels nader te belichten: de Havik en de Sperwer. Beide soorten komen in de ons omringende bossen relatief veel voor, dus een kans dat u ze tegenkomt (zeker in het voorjaar bij zonnig weer in de ochtend in Kwintelooyen) is aanwezig.
De Sperwer (Accipiter nisus) Deze zangvogeltjes jager heeft een wijde verspreiding in Nederland. Was het vroeger vooral een bosvogel, tegenwoordig kunt u de Sperwer ook in de stad tegenkomen. Vooral in de wintermaanden als wij voedertafels voor de zangvogeltjes buiten hebben staan, dekken we daarmee eigenlijk ook de tafel voor de Sperwer. Sperwer: let op de dunne poten
Sperwer
De Sperwer heeft een donkergrijze bovenzijde en een lichte dwarsgestreepte onderzijde. Het is een slanke vogel van het formaat Koekoek met een lange staart. Het mannetje wordt ± 32 cm groot met een spanwijdte van ± 63 cm. Het vrouwtje is duidelijk groter en zwaarder gebouwd; lengte ± 37 cm en een spanwijdte van ± 75 cm. Het mannetje weegt gemiddeld 151 gram en het vrouwtje 267 gram. Verder is er een duidelijk verschil in het verenkleed tussen de geslachten. Het vrouwtje heeft aan de bovenzijde veelal een bruinige gloed. Het mannetje heeft vaak een roodachtige kleur aan de flanken van de borst en kop.
16
De Havik (Accipiter gentilis) Deze soort zou je kunnen zien als een reuzen uitvoering van de Sperwer met de grootte van een Raaf. Er zijn echter duidelijke verschillen, zie het hoofdstuk hierna. Het is een echte bosjager die met hoge snelheid zijn prooi overrompeld. Het grotere vrouwtje kan een Houtduif in de vlucht slaan en schuwt ook een Konijn niet als smakelijk hapje. Een vrouwtje kan ± 67 cm lang worden en een spanwijdte van ± 127 cm behalen. Het mannetje is duidelijk kleiner: ± 46 cm lang en ± 96 cm spanwijdte. Het mannetje weegt gemiddeld 720 gram terwijl het vrouwtje gemiddeld 1130 gram weegt. Ook hier dus weer een duidelijk verschil tussen man en vrouw. De volwassen vogels hebben een lichte onderkant met duidelijke dwarsstrepen op de borst en ondervleugels. De bovenkant van de vogels is grijs, waarbij het vrouwtje een bruine zweem over de dekveren heeft.
mannetje
vrouwtje
Vliegbeelden Havik: let op de ronde staart
Verschil tussen beide soorten Het zal in het begin lang niet altijd meevallen om een Havik of Sperwer met zekerheid te determineren. Misschien een schrale troost; ik heb er ook een aantal jaren over gedaan en vergis mij nu ook nog wel een tussen een vrouw Sperwer en man Havik. Een kenmerkend verschil in vlucht is echter dat bij samengevouwen staart die van de Sperwer aan het eind recht is, terwijl de Havik een afgerond staarteinde heeft. Daarnaast is de vleugelslag van de Sperwer wat sneller en rommeliger dan van een Havik. Bij zittende vogels is vooral de grootte van de poten en de witte wenkbrauwstreep belangrijk. De Havik heeft veel dikkere poten en een opvallende wenkbrauwstreep ten opzichte van de Sperwer. In tabelvorm: Havik
Sperwer
Groter
Kleiner
Dikke poten
Dunne poten
Duidelijke witte wenkbrauw
Onduidelijke wenkbrauw
Afgeronde staart
Langere en rechte staart
Rustigere vleugelslag
Snellere (rommelige) vleugelslag
In paartijd luid kekkerend bij nest
Minder luid (als van Torenvalk)
Echte bosjager
Ook in steden en parken te vinden
17
Literatuur Voor de mensen die ook de kriebels hebben gekregen en veel meer over deze en andere luchtacrobaten willen weten zijn er fantastische boeken verschenen. De lijst is veel te lang om hier compleet weer te geven, maar de volgende boeken kan ik u van harte aanbevelen: Veldgids Roofvogels door Benny Génsbøl (KNNV) Roofvogels van Europa door Th. Mebs en D. Schmidt (Tirion natuur) Handleiding veldonderzoek Roofvogels door Rob Bijlsma (KNNV) Herkenning Roofvogels in het veld door Rob Bijlsma (WRN) Verder wijs ik u tot slot op de (vernieuwde) site van de Werkgroep Roofvogels Nederland (WRN): www.werkgroeproofvogels.nl . Tekst en foto’s: Harold van der Meer; lid IVN Veenendaal - Rhenen e.o.
18
Welkom nieuwe leden en donateurs In onderstaande tabel staan de nieuwe leden en donateurs vanaf half mei 2008. Vanaf nu vermelden we in alle seizoennummers van het Groene Blad de nieuwe leden en donateurs van de afgelopen periode.
A.N.J. van Gelswijk G.J. Grolleman C.W. van 't Veer L. van Asseldonk G. Muller J.Kronemijer N. van 't Veer J.B. Hutten J. de Ruiter D. van der Wilt H. van Tuil F.L. van Muiswinkel L. Obertop A. van Viegen Y. Walstra E.M. Dijkstra-Groenenwegen A.J. Vos A. Terlouw P.J. Voorwinden P. Doedens W. Keijzer M. van den Heuvel J. Oosterwijk J. Rebergen W. Verzijl J.G.A. van Voskuilen M.A. de Bode J.H.A. van Oostrum W. Bisschop E.A. van Kessel Rien Hoekman Douwe Harder Bert Ploeg Anneke ter Horst W. Reede Kees den Oudendammer A. Posthumus Margreet Jacobs Ron Brandhorst Henk van Reuler Claudia Nagtegaal Arjan Reinders Ton van Toutert Marjon van Dam Jaco Doornhein
't Voorhuis 25 Prinsenweg 90 Acacialaan 31 Driftweg 24 Linge 43 Grebbeweg 18a Regge 1 Boekvink 40 Populierenlaan 1 Dwarsweg 3 Kerkewijk 234 Plantage 3 Grebbeweg 13a Beatrixstraat 42 van Abcoudehof 36 Galjoen 24 Gersteveld 1 Boekvink 70 Veldweg 2 Distelvink 44 van Veldekelaan 2 Gele Rijderspad 47 Roggeveld 43 Regentesselaan 56 Haverveld 44 Gersteveld 2 Ericalaan 27 De Dijk 27a Prins Bernhardlaan 24 Noorderkroon 77 Tarweveld 59 Glashorst 55 Ericalaan 24 Ericalaan 24 Verlengde Spoorlaan 28a Sterremos 26 Bergweg 21 Dijkstraat 79 Zoete Inval 3 Englaan 10 Paulus Potterstraat 69 Klipper 16 Stationssingel 6 Nijhofflaan 26 Regentesselaan 13
Veenendaal Elst Renswoude Elst Wijk bij Duurstede Rhenen Veenendaal Veenendaal Veenendaal Overberg Veenendaal Elst Veenendaal Elst Rhenen Veenendaal Veenendaal Veenendaal Veenendaal Veenendaal Veenendaal Veenendaal Veenendaal Veenendaal Veenendaal Veenendaal Rhenen Rhenen Veenendaal Veenendaal Veenendaal Scherpenzeel Rhenen Rhenen Veenendaal Veenendaal Veenendaal Veenendaal Veenendaal Wageningen Ede Veenendaal Veenendaal Veenendaal Veenendaal
Hartelijk welkom bij de vereniging! Tot ziens bij één van de activiteiten.
19
Milieurubriek Energieterminologie Energie gaat nooit verloren en kan niet uit het niets ontstaan, zo dicteert de ‟wet van behoud van energie‟ ons. Wat energie wel kan is van de ene vorm in de andere vorm veranderen. Soms gestuurd door ons mensen, omdat we de ene vorm van energie beter kunnen gebruiken dan de andere. De verschillende vormen hebben lastige namen, maar met een beetje taalgevoel zijn deze logisch te verklaren. Daar gaan we: In de materie ligt energie opgeslagen. Hebben we het over energie in de kernen van atomen, dan hebben we het over nucleaire energie of kernenergie. De energie opgeslagen in moleculen heet chemische energie. Wanneer de materie bv. wordt verbrand, wordt deze vorm van energie omgezet in thermische energie + warmte. De chemische energie van batterijen verandert in electrische energie en vervolgens in stralingsenergie wanneer jij de zaklamp aanzet. Mechanische energie wordt in tweeën gedeeld. Stel, je staat in de deuropening van een vliegtuig. De bodem van het vliegtuig drukt met evenveel energie terug als jouw potentiele energie, veroorzaakt door jouw gewicht en het feit dat de zwaartekracht bestaat. Doe je een stap naar voren, dan merk je nog weinig van je gewicht, maar van de zwaartekracht des temeer, je energie is omgezet in bewegingsenergie oftewel kinetische energie. Tot slot: de kracht van magnetische energie maakt dat magneetjes aan de koelkast blijven hangen. Bron: Lotte Krijnen (Krant van de Aarde)
Schudden met die lamp Als je de‟ Shaking flashlight dual power‟ bij je hebt, zit je nooit meer onverwachts in het donker. Deze zaklamp kan namelijk op twee manieren van stroom worden voorzien. Ten eerste op batterijen (maar dat is niet zo bijzonder en duurzaam), ten tweede door ermee te schudden. Doe je dit een minuut, dan heb je vervolgens wel dertig minuten licht. Bovendien kun je hem ook onder water gebruiken. Hij is voor 20 euro te koop via www.energiebespaarshop.nl
Kool kort koken Als kool kort wordt gekookt, is deze het meest gezond. Gezonder dan wanneer de kool rauw wordt gegeten. Dit blijkt uit een onderzoek aan de universiteit van Wageningen. Martijn Vermeulen van TNO kookte negentien koolsoorten. De spruitjes, witte kool, boerenkool en broccoli zorgen voor veel isothiocyanaten in het bloed. Deze zorgen er weer voor dat giftige stoffen het lichaam sneller verlaten. Wie kort gekookte groenten eet, krijgt 10 procent isothiocyanaten duurzaam in het bloed. Bij het eten van rauwe groenten is dat zestig procent. Maar die verlaten het bloed veel sneller. Bron: Dagblad de Telegraaf
Rest mij nog u allemaal een fijne vakantie toe te wensen. Cokkie Gadella
20
