Van Binnen uit. Hoe is het mogelijk!

Inhoudsopgave Van Binnen uit ............................................................................................. 2 IVN-Groencursus......................................................................................... 3 De Groenlingen vliegen uit .......................................................................... 4 Je wordt seniel............................................................................................. 5 Aktie Place Mat............................................................................................ 6 November Themamaand KLIMAAT ............................................................ 7 Nederlandse Zweefvliegen bedreigd........................................................... 9 Vogels in de tuin ........................................................................................12 Stichting De Leemweg...............................................................................16 Primeur voor het IVN: boekpresentatie ..................................................... 17 Milieurubriek ..............................................................................................18

1

Van Binnen uit Hoe is het mogelijk! Het milieu was uit. Bij het vorige kabinet speelde het thema geen rol. Ook de onderzoeken naar publieke opinie laten hetzelfde zien; een jarenlange tanende belangstelling voor het milieu. En ook bij de afgelopen verkiezingen speelde het thema nog geen grote rol. Maar toen kwam Al Gore met zijn film ‘An inconvenient truth’ en plotseling is het milieu wereldwijd weer volop in de belangstelling, nauwelijks een jaar later. Het is een hot item geworden in de media en staat nu op de politieke agenda van alle grote politieke partijen, of die nou links, rechts, conservatief of progressief zijn. Ja, zelfs de Republikeinen in de VS hebben het milieu op hun politieke agenda gezet. Hoe is het mogelijk! Inderdaad, de film over het broeikaseffect, smeltende ijskappen en overstromingen heeft veel losgemaakt en is angstwekkend. Doordat het verhaal ook nog lijkt te worden ondersteund door de werkelijkheid, zware natuurrampen en extreme weersituaties, kan niemand meer om de boodschap van Al Gore heen. Het heeft het effect van de film versterkt, iedereen echt aan het denken gezet en ongerust gemaakt. Als IVN Natuurgidsen krijgen we regelmatig vragen over dit onderwerp. Mensen op excursies praten er over want de bezorgdheid is groot. Toch is het ook voor ons, ondanks onze uitgebreide natuurkennis, een gecompliceerd verhaal. Er wordt zo veel over dit onderwerp geschreven dat het als gids niet bij te houden is. Om toch bewapend met enige kennis over dit onderwerp de natuur in te trekken heeft het bestuur besloten de maand november te bombarderen als maand van het Klimaat. We gaan daarin de film van Al Gore vertonen en een workshop houden onder de titel ‘Klimaatverandering, hoe vertellen we het’. Daarnaast zijn we bezig een klimaat informatiepakket voor IVN gidsen samen te stellen met achtergrond informatie en tips. Tenslotte nodigen we de heer Ir. Arnold van Vliet (Alterra), coördinator natuurkalender uit om bij ons een lezing in het voorjaar over klimaatverandering te houden. Op deze manier hopen wij jullie IVN ers voldoende instrumenten mee te geven om dit belangrijke item op een goede manier aan te kunnen snijden in jullie educatieve activiteiten. Bert de Ruiter

2

IVN-Groencursus Bent u ook geinteresseerd in de natuur en wilt u meer weten over het ons omliggende landschap en de planten en dieren die daarin leven? Geef u dan op voor de Groencursus van het IVN. In deze cursus worden de landschappen in onze omgeving uitvoerig belicht. Zo leert u veel over de planten en dieren die er voorkomen en neemt u kennis van het ontstaan en de verdere geschiedenis van het landschap met al zijn menselijke invloeden. Met deze opgedane kennis krijgt u een andere kijk op het landschap waardoor u nog intenser van de natuur zult kunnen genieten. De cursus bestaat uit twee delen die onafhankelijk van elkaar gevolgd kunnen worden. Elk deel bevat twee lesavonden en een excursie.

Deel 1: Bos en Heide Datum: Excursie : Kosten:

ma. 5 en 12 nov. za. 17 nov. 15 €

Leden en donateurs IVN Veenendaal-Rhenen e.o. gratis Kosten Reader: 3 €

Deel 2: Weide en moeras Deze cursus zal in het voorjaar gehouden worden. Opgave: Bert de Ruiter, ℡ 0318-522617 e-mail: [email protected]

3

De Groenlingen vliegen uit Zaterdag 30 juni was weer de jaarlijkse seizoensafsluiting. Om half tien was iedereen verzameld en gelukkig waren er twee moeders om de Groenlingen te vervoeren naar “de Dennen” in Scherpenzeel. Martien was druk geweest om een speurtocht met vragen uit te zetten. In Scherpenzeel werden we in vijf groepen verdeeld. In mijn groep zaten Sabrina, Rik en Derk. We begonnen met de vragen op het informatiebord over “de Dennen”. Daarna moesten we platen van vogels herkennen, zoals de koolmees, roodborstje en boomklever. Daarna begonnen we aan de speurtocht. De tocht leidde langs een vijver waar de vraag was of het water schoon was. Volgens de groep was het water schoon, want er liepen schaatsenrijders over het water. Er bloeiden ook hele mooie waterlelies, dus ga volgend jaar eens kijken. Er waren veel interessante vragen over reeën, naaldbomen en zonnedauw.

Er was echter één vraag die niet klopte. Er werd namelijk gevraagd welke specht niet bestond: de groene -, de blauwe – of de zwarte specht. Het goede antwoord was de blauwe specht, maar de boomklever wordt ook wel blauwspecht genoemd. Aan het eind moesten we nog aardig doorlopen, want er wachtte nog een verrassing, wat niet meeviel, want Sabrina zat behoorlijk op de praatstoel. Weer bij “de Dennen” aangekomen kregen we een ijsje in een beker van het hoofd van Goofy en Donald Duck, welke de Groenlingen ook mee naar huis mochten nemen. Om half één was iedereen weer terug bij de Groenhof, waar we helaas afscheid moesten nemen van een aantal Groenlingen. Anne-Debora, Gerlinde en Vincent gaan naar de Zwammen. Wij wensen ze daar veel plezier. De anderen wensen we veel plezier bij wat ze gaan doen. Er is nog plaats bij de Groenlingen. Dus vind je het leuk om met de natuur bezig te zijn meld je dan aan bij John Ikkink, telefoon 0318 – 506521. John Ikkink

4

Je wordt seniel Hier is dan weer een berichtje van buitenman Rondom onze woning loopt bijna dagelijks een fazantenhaan. De huis haan. Als we de krielkippen eten geven, strooien we altijd wat graan rond de kippenren, zodat meneer haan ook kan mee eten. Tussen de loslopende kippetjes door geniet hij van het aangeboden voedsel. De fazantenhennen blijven liever op afstand in het bos. Zo nu en dan komen ze toch even bij de kippen kijken of er niets van hun gading te vinden is. Ja en dan mijn lievelingsdieren: De REEËN. Ik heb het voor elkaar. Soms slaapt er één achter het huis bij het kippenhok. Een smalree. Dat is een vrouwelijk ree geboren in het afgelopen jaar. Ze is dus nu ruim een jaar oud. Heel vaak blijft ze gewoon eventjes liggen als ik langs loop. Eigenlijk is dit het geitje van buitenvrouw. Zelf heb ik een jonge bok tot mijn persoonlijk eigendom aangesteld. Hij heeft geen mooi gewei op z’n kop, maar zijn lichaamsbouw is perfect. Ik ben benieuwd wat voor een gewei hij volgend jaar ontwikkelt. Er lopen trouwens meerdere reeën in het bos rond om ons huis. Dagelijks zien we er wel één of meerdere. Van tijd tot tijd loopt er ook een zwarte bok. We zijn het er nog niet over eens of dit nu een bok van buitenlandse komaf is of toch een donkere medelander.

Maar eventjes terug naar het geitje van buitenvrouw. De keren dat ik haar zie, praat ik tegen haar. Ze draait met haar grote oren in mijn richting, alsof ze mij wil verstaan. Soms staat ze op en loopt ze een paar meter weg en blijft vervolgens weer kijken. Ze antwoordt nog niet terug, maar ik heb het gevoel dat dat niet lang meer op zich laat wachten. Toen ik een keer thuis kwam en vertelde dat ik met het “geitje” had staan praten, zei buitenvrouw: “Je wordt seniel”. Wie praat er nou tegen een ree. Nou dat doet dus buitenman. Zelf geloof ik niet dat ik seniel begin te worden, ik vind het gewoon leuk als een in feite wild dier toch zo veel vertrouwen in de mens kan schenken dat het niet direct in paniek weg rent.

Toch nodig ik buitenvrouw uit voor een wandeling en het geluk is met ons. Ze staat weer in haar territorium. Nu kan buitenvrouw zelf ervaren dat dit smalree niet paniekerig wegrent. Ja ook deze keer kan ik weer tegen haar praten. Buitenvrouw blijft het wat vreemd vinden. Zelf denk ik dat ze jaloers is. Ik ben begonnen met de reeën op video vast te leggen. Dit smalree natuurlijk, maar ook de grote zware zesender bok. Of mijn bokje op de wildakker. De geit met haar kalfjes of die zesender tegenover ons huis. Allemaal mooie beelden voor later of om aan de visite te laten zien. Buitenman

5

Aktie Place Mat Intussen is het aantal restaurants dat de IVN place mat gebruikt, weer met 2 uitgebreid. Naast ’t Pannenkoekenhuis in Elst, Het Berghuis in Amerongen en Brasserie De Holle Boom in Overberg, zijn daar nu restaurant La Montagne in Rhenen en Panoramarestaurant De Blaauwe Kamer in Rhenen bijgekomen. In totaal zijn er nu ruim 30.000 stuks verkocht. De reacties zijn erg positief. Ook het landelijk IVN heeft belangstelling. Met name de kinderen nemen de place mats mee naar huis of vragen bij het weggaan een exemplaar. Herfst is paddestoelentijd, dus hebben we nu een place mat met paddestoelen in de aanbieding. Een pannenkoek of een andere lekkernij moet wel lekker smaken op zo’n bijzondere place mat. Dus….neem de proef op de som!! Bert Berg (PR werkgroep)

6

November Themamaand KLIMAAT Het Klimaat verandert. Natuurrampen en extreme weersituaties maken dat meer dan duidelijk. Komt deze opwarming van de aarde door menselijke activiteiten of is het de natuur zelf die voor een fluctuatie zorgt. Hoewel de meeste wetenschappers het eerste als oorzaak aandragen zijn er toch ook anderen die een andere mening zijn toegedaan. Tot voor kort was het nog geen item waar mensen van wakker lagen. Al Gore echter, heeft met zijn film ‘Een ongemakkelijke waarheid’ (An Inconvenient Truth) dit onderwerp en daarmee het milieu terug op de agenda gezet. Ook wij als IVN kunnen niet om dit onderwerp heen. Ook wij zijn bezorgd en wij willen dit onderwerp aansnijden op onze excursies. Bovendien krijgen we steeds meer vragen hierover. Om beter thuis in dit thema te raken organiseren we in november de volgende activiteiten rond het klimaat.

Vertoning film Al Gore An Inconvenient Truth (Een ongemakkelijke waarheid) Woensdag 21 november 20.00 uur De Groenhof, K. Fabritiusstraat 3, Veenendaal Toegang gratis Iedereen, ook niet leden, van harte welkom Het is een Amerikaanse documentaire film over de mogelijke opwarming van de Aarde, geregisseerd door Davis Guggenheim en gepresenteerd door Al Gore, voormalig vice-president van de Verenigde Staten. De film werd uitgebracht in mei 2006 en is grotendeels gebaseerd op een multimediapresentatie die Gore al vele jaren geeft als een onderdeel van zijn milieucampagne. Gore schreef ook een boek met dezelfde titel. Op 25 februari 2007 kreeg de film van Gore een Academy Award voor Beste Documentaire.

Inhoud Aan de hand van indringende beelden, grafieken en getallen geeft Gore uiting aan zijn ongerustheid over het versterkt broeikaseffect en het bagatelliseren van de risico's door politici. In de documentaire wordt gesteld dat ongeveer de helft van Nederland onder water zou verdwijnen als gevolg van de opwarming van de Aarde. Daarnaast worden andere rampscenario's over de hele wereld gepresenteerd. De politicus Al Gore meent dat het beleid kan veranderen en de technologie al beschikbaar is om dit tegen te gaan. Dit maakt van hem geen doemdenker. Op het einde van de film vraagt Gore de kijkers politici aan te sporen tot actie.

Kritiek Het in de documentaire gelegde verband tussen de opwarming van de Aarde en het handelen van de mens wordt door sommige wetenschappers gezien als ongerechtvaardigd. Volgens hen is er wel degelijk een verband bewezen tussen de temperatuur van de Aarde en de concentratie koolstofdioxide (CO2), maar niet dat dit de oorzaak van de opwarming van de Aarde is.

7

Een bekend criticus van deze theorie is de Nederlandse geoloog Salomon Kroonenberg. Hij schreef naar aanleiding hiervan “De menselijke maat: de Aarde over tienduizend jaar”. Ook werd in maart 2007 een tegendocumentaire onder de naam “The Great Global Warming Swindle” uitgebracht, die kritiek op Gores visie bundelt. Het KNMI meldt over An Inconvenient Truth dat de strekking van de film in overeenstemmig is met de KNMI klimaatscenario's en dat in "het algemeen de klimaatproblematiek op een wetenschappelijk verantwoorde wijze [wordt] uitgedragen". Soms wordt echter de suggestie gewekt dat extreme weersverschijnselen als overstromingen, droogtes en langdurige hittegolven direct verband hebben met het versterkte broeikaseffect. Hier zou volgens het KNMI wel enige nuance op zijn plaats zijn. Gore stelt bijvoorbeeld ten onrechte o dat de temperatuur op korte termijn meer dan 10 graden zal stijgen. Het IPCC gaat echter uit van 1,4°C tot 5,8°C temperatuurstijging tussen 1990 en 2100. o dat er consensus is in 928 wetenschappelijke publicaties dat de mensheid verantwoordelijk is voor de opwarming van de aarde. Dr. Benny Peiser, die de publicaties heeft nagetrokken, kwam tot de conclusie dat er slechts 12 zijn die de mens expliciet als oorzaak aanwijzen. o dat de besneeuwde top van de Kilimanjaro verdwijnt door de opwarming van de aarde. In werkelijkheid trok het grootste deel van de ijskap zich terug voor 1953. o dat de zeespiegel 6 meter zal stijgen. Het IPCC gaat echter niet verder dan een stijging tussen 9 en 88 centimeter van 1990 tot 2100. ( bron: Wikipedia)

Wilt u mee kunnen praten over het klimaat dan moet u deze film gezien hebben.

Workshop: ‘Klimaatverandering, hoe vertellen wij het’ Als IVN gids krijgen we steeds meer vragen over klimaatsverandering en willen graag aandacht schenken aan dit uitermate belangrijke onderwerp. Maar hoe doen we dit? Hoe vertalen we dit toch gecompliceerde onderwerp naar taal die de mensen verstaan? Tijdens deze workshop krijgt men een beknopt inzicht in het begrip klimaatverandering en de belangrijkste oorzaken. Maar bovenal wordt klimaatverandering dichter bij huis gehaald door de invloeden te ontdekken op de flora en fauna in onze omgeving. Woensdag 28 november 20.00 uur De Groenhof Toegang is gratis Iedere IVN er, lid of donateur is meer dan van harte welkom. Opgave: Bert de Ruiter: 0318-522617 of e-mail [email protected]

Klimaat informatiepakket Over klimaatverandering wordt veel geschreven, te veel om bij te houden. Daarom hebben we een klimaat informatiepakket samengesteld met achtergrond informatie, tips en weetjes die tijdens excursies gebruikt kunnen worden. Alle deelnemers aan deze workshop krijgen deze uitgereikt. Het bestuur

8

Nederlandse Zweefvliegen bedreigd Bijna een kwart van de 328 Nederlandse zweefvliegsoorten gaat sterk in aantal achteruit. Omdat er veel minder bloemen zijn dan vroeger, steeds meer schraalgrasland verdwijnt en de waterkwaliteit nog vaak te wensen overlaat. Dit blijkt uit de eerste gegevens van de eerste Nederlandse zweefvliegenatlas, die volgend jaar verschijnt. Nu, begin september verheug ik me al op het eindeloze gezoem op zonnige oktoberdagen. De talloze witte bloempjes van de herfstasters in onze tuin staan dan in volle bloei en trekken talloze insecten aan: zweefvliegen voorop. Zweefvliegen (Syrphidae) zijn bij een groot publiek onbekend. Toch komen er in de gemiddelde stadstuin meer dan twintig soorten voor, veel meer dan het gemiddeld aantal bijen- en wespensoorten. Veel zweefvliegen bootsen vliesvleugeligen zoals wespen, bijen of hommels na door felle kleuren, overeenkomstige patronen of lichaamsbeharing op bepaalde plaatsen. Ze zijn echter ongevaarlijk, steken niet (een angel ontbreekt) en gebruiken hun uiterlijk vooral om niet te worden opgegeten. Het in kleur, vorm en/of geluid lijken op andere, gevaarlijker dieren heet mimicry en komt bij zeer veel diergroepen voor. Ze lopen daardoor wel een groot risico bij de mens. Die denkt bij het zien van een zweefvlieg al gauw aan een wesp of bij. En pats, daar gaat het licht uit voor de zweefvlieg. Wie iets meer tijd neemt, ziet al snel de verschillen. Zweefvliegen hebben kortere antennes op hun kop en maar twee vleugels (orde Diptera) in plaats van vier (orde Hymenoptera). Verder zijn er geen opvallende borstels (dikke zwarte haren) op het borststuk te ontdekken. Om met zekerheid te kunnen zeggen of je met een zweefvlieg hebt te maken, moet je kijken naar de aders in de vleugels. Een van de twee specifieke kenmerken betreft het ontbreken van een groot stuk ader aan de vleugelrand. Mannetjes en vrouwtjes zien er meestal hetzelfde uit. Toch kun je ze gemakkelijk uit elkaar houden. Mannetjes hebben namelijk veel grotere ogen die elkaar in het midden raken of bijna raken. De ogen van de vrouwtjes zijn kleiner en staan ook verder uiteen.

Van ei tot vlieg Zweefvliegen vliegen maar een klein deel van hun leven, slechts zo’n drie weken, als volwassen vlieg rond. In de tijd hiervóór heeft de zweefvlieg, net als veel andere insecten, drie andere stadia doorgemaakt. Eerst het eistadium, dat meestal een week duurt. Het leggen van de eitjes gebeurt in o.a. modder, mest, gier en in kadavers van grote dieren en nog ander rottend organisch materiaal. Het grootste deel van de tijd brengt de zweefvlieg door als larve. Dit kan drie weken tot enkele jaren duren. Ook de winter wordt meestal als larve doorgebracht. Dan verpopt de larve zich op een veilige plaats, een stadium dat één tot enkele weken duurt. Daarna vliegt de volwassen zweefvlieg uit. Het doormaken van alle stadia van ei, via larve en pop naar imago heet volledige metamorfose.

Driehonderd keer per seconde Er zijn zo'n zesduizend soorten wereldwijd waarvan zo'n 500 in Europa voorkomen. In Nederland komen 328 soorten zweefvliegen voor. Op een zomerse dag zie je in een bloemrijk hooiland gemakkelijk duizend zweefvliegen van twintig soorten bij elkaar. Langs een gemengde bosrand met veel bloemen zelfs nog meer. Zweefvliegen leven van nectar en stuifmeel. Hiervoor bezoeken ze veel verschillende soorten bloemen.

9

Favoriet zijn schermbloemige bloemen. Deze hebben de nectar als het ware op de bloem liggen, zodat die door de zweefvlieg met zijn korte tong zo opgelikt kan worden. De mannetjes van veel soorten verdedigen een territorium om een vrouwtje te verleiden. Dit doen ze door lange tijd op dezelfde plaats in de lucht te blijven hangen. Hun vleugels slaan daarbij driehonderd keer per seconde! Tussendoor schieten ze als een pijl uit een boog weg om vervolgens weer terug te keren. Na de paring zoeken de vrouwtjes een geschikte plek om hun eieren af te zetten.

Sterke achteruitgang Uit de voorlopige resultaten van de eerste zweefvliegenatlas, die volgend jaar verschijnt, blijkt dat zweefvliegen overal in Nederland voorkomen. Goede biotopen zijn bosranden, bloemrijke, vochtige graslanden en waterkanten. Internationaal gezien zijn vooral de zweefvliegen in onze laagveengebieden bijzonder. De meeste soorten die hier voorkomen staan in het buitenland op de rode lijst of worden in hun voortbestaan bedreigd. Doordat het aanbod van bloemen veel minder is dan vroeger, gaat ook in Nederland bijna een kwart van de soorten achteruit in hun verspreiding. Maar ook omdat belangrijke zweefvliegbiotopen zoals natte, schrale graslanden en het oppervlak aan schoon water sterk achteruitgaat. Veel soorten zweefvlieglarven zijn hiervan afhankelijk: zij komen enkel in schoon en helder water voor. Een gebied waar je beide nog vindt, is de Nieuwkoopse Plassen. Hier kun je ouderwets veel zweefvliegen zien: er zijn inmiddels 84 soorten geteld. Soorten die ook in Nederland en België (talrijk) voorkomen: Dubbelbandzweefvlieg, Maanvlekzweefvlieg, Blinde bij, Gewone pendelvlieg, Pyjamazweefvlieg, Hommelbijvlieg, Hoornaarzweefvlieg, Snuitvlieg.

10

Verschillen tussen zweefvliegen en vliesvleugeligen • • • • •

Vleugels: zweefvliegen hebben er twee, vliesvleugeligen (bij, wesp, hommel) vier . Ook de mier behoort tot deze orde.. Bouw: een zweefvlieg heeft vaak geen taille, vliesvleugeligen vaak wel Antennes: de antennes zijn drieledig bij zweefvliegen en onbeweeglijk, vliesvleugeligen hebben beweeglijke antennes met meer dan drie leden Ogen: vliegenogen zijn bijna rond en vullen een groot deel van de kop, ogen van vliesvleugeligen zijn langwerpig (ze lijken nijdig te kijken) en vullen een minder groot deel in van de kop Vlucht: ten opzichte van de veel zwaardere hommels, bijen en wespen zijn zweefvliegen heel wendbaar en hebben ze het vermogen perfect stil te hangen, te 'zweven'; vandaar ook hun naam

Ontwikkeling larven Zweefvliegen leven vrijwel zonder uitzondering van nectar en stuifmeel, ze zijn dan ook vaak op bloemen te zien. Veel soorten zweefvliegen zijn geliefd in kassen en de tuinbouw vanwege de vraatzuchtige larven, die alleen bladluizen eten. Echter niet alle soorten leven van bladluizen. De larven van zweefvliegen zien er verschillend uit, afhankelijk van waar ze leven en wat ze eten. • •

•

Bladluisetend: larven lijken een kruising tussen een naaktslak en een worm; ze leven op planten (o.a. Halvemaanzweefvlieg) Afvaletend op het land: platte, wormachtige larven soms met beharing, leven soms in wespennesten, zoals de Hoornaarzweefvlieg. Weer andere soorten wonen in knollen en wortels van planten Afvaletend in het water: madeachtige, dikke larve met zeer lange telescopische adembuis die boven water wordt gestoken. Hierdoor kunnen ze in sterk vervuild water leven. Deze larven worden ook wel rattenstaartlarven genoemd, o.a. Blinde Bij (Eristalis tenax)

Hoornaarzweefvlieg (Volucella zonaria) Deze zweefvlieg wordt groter dan de meeste soorten en kan 2,5 centimeter bereiken. Het is zoals alle zweefvliegen een onschuldig diertje dat leeft van nectar en stuifmeel, maar sprekend op een gevaarlijke soort lijkt. Dit wordt mimicry genoemd. Deze soort lijkt op de Hoornaar, die tot de wespen behoort, vanwege de grootte en de oranjebruine kleuren. Het achterlijf van de hoornaarzweefvlieg is geel met dunne zwarte dwarsstrepen, een bruinoranje glanzend borststuk en een gele kop. Opmerkelijk is de ontwikkeling van de larve. Veel soorten zweefvliegenlarven eten bladluizen, maar de larve van deze soort leeft op de bodem van een bewoond wespennest. Hier voedt de larve zich voornamelijk met afval zoals dode wespenlarven en stervende wespen en richt dus geen schade aan. Hoe de weerloze vlieg het voor elkaar krijgt om zonder herkend en gedood te worden het nest binnen te dringen is niet bekend. De Hoornaarzweefvlieg komt voor in centraal en zuidelijk Europa, noordelijk Afrika en Azië inclusief Japan. In Nederland en België is de soort niet overal algemeen. Bewerking en foto’s: Bronnen:

Tineke Wouda Grasduinen, september 2007 www.gardensafari.net www.wikipedia.nl

11

Vogels in de tuin Nu de bomen kaal worden en de natuur zich op gaat maken voor de winter, wordt het tijd om weer aan de vogels de denken. Zij gaan een moeilijke periode tegemoet. Voedsel is minder voorhanden terwijl hun lichaam meer brandstof vraagt door de lage temperaturen. Om deze reden zijn de echte verstokte insecteneters onder hen al lang naar het zuiden vertrokken. Denk aan o.a. gierzwaluw, boerenzwaluw, tuinfluiter, zwartkop, bonte vliegenvanger, tjiftjaf en fitis. Zij behoren tot de groep echte trekvogels die ons land in deze voor hen moeilijke maanden verruilen voor aangenamere oorden met meer voedsel en hogere temperaturen. Wat in onze tuinen overblijft zijn onze standvogels zoals merel, roodborst, mezen en vinken, aangevuld met wintergasten. Dit zijn vogels die vanuit het nog koudere noorden en oosten van Europa nu juist ons land opzoeken voor voedsel omdat dat in hun broedgebied onbereikbaar is geworden door sneeuw en ijs. Hierbij moeten we denken aan de koperwiek, kramsvogel, sijsje, e.d. Nu hoeft het niet te zijn dat de merel, roodborst en koolmees die in de winter in de tuin te zien zijn, dezelfde individuen zijn die ook de zomer in uw tuin hebben doorgebracht. Beslist niet!

zwartkop

Verlost van hun kroost zijn zij lekker aan het zwerven geslagen en vele onder hen bivakkeren in de wintermaanden lekker in Zuid-Frankrijk of Spanje. Hier worden ze echter snel vervangen door exemplaren uit Scandinavië of Rusland. En zo is met uitzondering misschien van de zeer honkvaste winterkoning en mus en heggenmus, onze hele vogelpopulatie in de tuin gewisseld.

Tips voor een vogelvriendelijke tuin Om al deze gasten een aangenaam verblijf bij ons te geven kunnen we verschillende dingen doen. Op de eerste plaats de tuin vogelvriendelijk inrichten. Enkele tips daarvoor: o Plant zaadrijke kruiden zoals koninginnekruid of kaardenbol. o Plant doorndragende struiken zoals vuurdoorn, berberis of meidoorn. Maar ook hulst, door zijn winterharde stekelige bladeren is daar uitstekend geschikt voor. o Knip uitgebloeide bloemstengels met hun zaad niet af, maar laat ze staan. Vooral in de winter gaan vogels hier naar op zoek. o Verzamel slakken. Lijsters zijn er dol op. Zet daarvoor op beschutte plekken omgekeerde bloempotten neer. Daaronder verzamelen slakken zich om te overwinteren. In de winter kunt u ze dan omdraaien zodat de lijsters ze op kunnen eten. o Ruim het blad nog niet te veel op. Merels scharrelen daar graag nog wat onder. o Gooi wat aan blad en plantenafval toch opgeruimd moet worden op kleine hoopjes op plekken waar u het toch niet ziet. Insecten verbergen zich eronder wat snel wordt opgemerkt door vogels. o Maak een takkenhoop van dode takken en afgesnoeid hout. Doordat er allerlei insecten op af komen ontstaat voor kleine vogels daar een voedselparadijsje. Ook is het vooral voor de winterkoning een uitstekende schuil- en slaapplaats. In het voorjaar bieden takkenbossen weer een ideale nestgelegenheid.

12

tuinfluiter

Tips voor het bijvoederen Natuurlijk kunnen we ook bijvoederen. Hoewel de vogels in zachte winters voldoende voedsel kunnen vinden en bijvoedering niet beslist noodzakelijk is, lokken we zo wel meer vogels naar onze tuin waar we achter het raam gezeten, mooi van kunnen genieten. We moeten dit dan echter wel verantwoord doen. Tips hiervoor zijn: o Plaats voedertafels of een voederhuisje op een open overzichtelijke plek, buiten bereik van katten. o Maak de voedertafel regelmatig schoon met heet water en een borstel om besmetting via de uitwerpselen te voorkomen. o Maak een vaste strooiplaats op de grond b.v. op het gazon, afgezet met stenen. Lijsters eten het liefst op de grond. o Overdadig voeren trekt muizen en ratten aan. Voer dus niet teveel tegelijk en liefst 's morgens, na het aanbreken van de dag of tegen het einde van de middag.

heggenmus

13

Elke vogelsoort heeft zijn eigen voorkeuren voor voedsel.Tips voor wat u het beste aan ze kunt voeren zijn: Merel, kramsvogel, koperwiek, zanglijster en spreeuw: Brood - krenten en rozijnen – kaasresten zonder korst – fruit – schillen en klokhuizen – alle soorten bessen – gekookte rijst en ongezouten gekookte aardappels. Voer dit op een strooiplaats op de grond. Koolmees, pimpelmees, zwarte mees en staartmees: Vetbollen - ongebrande en ongezouten pinda’s – halve kokosnoot - vogelzaad –zonnepitten. Voer dit op een voedertafel of voederhuisje en ophangen in boom of struiken. Specht, boomklever en boomkruiper: Spekzwoerd - kaasresten zonder korst – vetbollen - ongebrande en ongezouten pinda’s – pindakaas aan de boom gesmeerd – zonnepitten. Op een rustige plek in de tuin vastmaken aan bomen of struiken. Huismus, ringmus, vink, keep en groenling: Bruin brood – onkruidzaden – gemengd strooizaad – zonnepitten – etensresten zonder zout. Op de grond strooien of op voeder tafel. Winterkoning, heggenmus en roodborst: Dit zijn heel kieskeurige insecteneters en vaak wat schuw. Voeder deze met universeel voer dat onder deze naam in de handel is: meelwormen – broodkruimels – maden – larven – ongekookte havermout. Zet het in schaaltjes onder de heg of struiken.

koperwiek

14

Tips voor het geven van water Tenslotte kunnen we ook nog wat te drinken aan bieden. Hier moeten we in de winter echter voorzichtig mee zijn. Vogels nemen graag een bad wat bij vriezend weer voorkomen moet worden. Er zijn leuke waterschaaltjes in de handel. Voorzie de drinkgelegenheid bij vriezend weer van water met veel suiker daarin opgelost om bevriezing te voorkomen (beslist geen zout!). Span over het water een stukje gaas en de vogels hebben ook bij vriezend weer hun natje en hun droogje.

Tips als u meer wilt weten over vogels in de winter o

o o

Brochure ‘Meer vogels in de tuin’.Tips voor het inrichten van een vogelvriendelijke tuin, voedering, nestkasten en beplanting. Deze brochure is gratis te bestellen bij Vogelbescherming Postbus 925, 3700 AX , Zeist of via www.vogelbescherming.nl. ‘Vogels over de vloer’ Robert Burton. Tirion natuur.Ook te bestellen bij Vogelbescherming te Zeist. Vogelzoekkaart ‘Vogels in de winter’. Geplastificeerde kaart met daarop overzichtelijk de meest voorkomende vogels die in de winter uw tuin kunnen aan doen. Achterop deze kaart staat per vogelsoort de voedertips vermeld. Deze kaart is te verkrijgen bij de Groenhof, ons IVN gebouw, voor € 2,50. Zie voor openingstijden binnenzijde omslag van dit blad.

Bert de Ruiter

15

Stichting De Leemweg Een mooie oude dag voor “uitgemolken” koeien! Liefde voor flora en fauna zit de Gadella´s in de genen, dat is inmiddels algemeen bekend. Geregeld komen wij in actie als er ergens een bos gekapt wordt of varkens op een afschuwelijke wijze worden geruimd. Zo ook vorige maand. Het kwam ons ter ore dat er ergens in de buurt een koe geslacht zou worden, enkel en alleen omdat zij niet ´lief´ zou zijn. Nu weten wij natuurlijk ook wel dat er in Nederland elke dag duizenden dieren (zinloos) worden geslacht, maar tòch deed het ons pijn dat niemand zich om het lot van die ‘gemene’ koe leek te bekommeren. Niemand heeft haar namelijk ooit gevraagd waarom zij soms zo argwanend op mensen reageerde en waarom zij deed zoals ze deed. In een verwoede poging het arme dier te redden typten wij daarom op Google het woord ´koe´en ´rusthuis´ in. Tot onze grote verbazing werd er inderdaad een link genoemd. Die verwijzing leidde ons naar een website waarvan wij u de inhoud niet willen onthouden. Gewoon om eens over na te denken of om een keer naartoe te gaan mocht u toch eens in de buurt zijn. “Koeien die niet meer productief zijn hebben het recht op een onbezorgde oude dag. Dat is het motto van stichting de Leemweg. De stichting adopteert én verzorgt koeien uit heel Nederland, om te voorkomen dat deze worden geslacht of nog verder worden uitgemolken door de bio-industrie. Natuurlijk is het een druppel op de gloeiende plaat maar toch is het goed om te beseffen dan in dit 1 geval runderen ook "dieren" zijn met gevoel en emoties” . Zo wisten wij bijvoorbeeld niet dat koeien eigenlijk niet gelukkig zijn in kuddes die uit meer dieren bestaan dan een stuk of vijftig. Dat een koe in een nieuwe groep wel een jaar nodig heeft om te aarden, om vrienden te worden met haar soortgenoten. Dat koeien in grote melkveebedrijven eigenlijk voortdurend in stress leven omdat ze hun stalgenoten niet goed leren kennen. Dat ze door hun hoge melkproductie gedoemd zijn non-stop te eten om niet omver te vallen. Relaties opbouwen met andere dieren is onmogelijk. Want iedere dag worden er dieren bijgebracht of afgevoerd. En dat terwijl een koe is een sociaal wezen is, net als de 2 mens . Bij stichting Leemweg leven de dieren zonder te hoeven produceren en zonder ooit geslacht te worden. Ze slijten hun oude dag in alle rust en worden met gemak 20 jaar. Van een kleine stichting met slechts een handjevol koeien is de Leemweg inmiddels uitgegroeid tot een volwaardige opvang met 43 runderen, waarvan 4 ossen en 39 koeien. De runderen hebben allemaal een eigen verhaal en rede waarom zij op de stichting zijn gekomen. Om dit allemaal mogelijk te maken is er geld nodig. Alle donaties zijn welkom. Ook biedt de stichting de mogelijkheid een koe te adopteren. Voor meer informatie kunt u gebruik maken van onderstaande contactgegevens 3. Met vriendelijke groet, Cokkie en Eveline Gadella Stichting de Leemweg Molenhoek 25, 8421 PK Oldeberkoop Bankrelatie: Rabobank Rek nr: 31.02.36.355 K.v.K: 145040

Staladres: Leemweg 10, 8389cTL Zandhuizen Telefoon: 0516 - 433811

Mobiel: 06 – 21461941

1

Citaat van Stichting De Leemweg, www. koeienrusthuis.nl Citaat van A. van Gelder, PVDD, www.friesland.partijvoordedieren.nl 3 Citaat van Stichting De Leemweg, www. koeienrusthuis.nl 2

16

Primeur voor het IVN: boekpresentatie Arie Koster presenteert zijn nieuwste boek ‘Planten vademecum voor tuin, park en landschap’ Dinsdag 13 november, 20.00 uur in de Groenhof Toegang gratis Het uiterst succesvolle Vademecum wilde planten (inmiddels zesde druk) krijgt nu een lang verwacht vervolg met Plantenvademecum voor tuin, park en landschap, dat geactualiseerd en een stuk uitgebreider is. Zo is het aantal planten sterk uitgebreid, is aan beheer en onderhoud van tuin, park en landschap een apart hoofdstuk geweid en wordt bij elke plant bovendien aandacht geschonken aan bijen en vlinders. Arie Koster gebruikt bijen ook als metafoor voor de schakel tussen mens en natuur. Wie in zijn tuin rekening houdt met bijen, houdt ook rekening met de overige natuur, maar misschien nog wel het meest met zichzelf. Bij het boek is een gratis cd-rom inbegrepen waarop naar de 1500 soorten gezocht kan worden met maar liefst 130 zoekfuncties. Arie Kosters Plantenvademecum is het nieuwe standaardwerk. Arie Koster is bioloog en werkte jarenlang als stadsecoloog bij Alterra in Wageningen. Momenteel doceert hij aan de Hogeschool Van Hall Larenstein te Velp.

17

Milieurubriek Na een periode van twijfel en onverschilligheid lijkt de wereld er steeds meer van overtuigd te zijn: het broeikaseffect is een reeel probleem en we moeten er iets aan doen. Maar wat?. Het antwoord is verrassend simpel. Nederlandse huishoudens kunnen hun eigen uitstoot van broeikasgas zonder veel opoffering of moeite met een derde terugbrengen, aldus de schrijver, en tevens medewerker van de Volkskrant, van het boekje “Stop de Broeikas”. In dit boekje worden talloze onderwerpen kritisch tegen het licht gehouden en 201 concrete suggesties gedaan voor een levensstijl die het milieu minder belast.

Stop de broeikas Ik heb dit boekje aangeschaft en ik vind het verrassend. Je kunt er eigenlijk alles in vinden. Van het hoe, waar en waarom van zonnepanelen, tot een simpele manier om bv. je boiler te isoleren. Informatie over het ” nieuwe rijden”, over afwassen en de voors en tegens van het gebruik van katoenen luiers. Er staan praktische tips in voor doe-het-zelfers, telefoon en emailadressen. Een boekje om aan te schaffen dus. Het is geschreven door Jeroen Trommelen van de Volkskrant en de uitgeverij is Meulenhoff. Het isbnnummer is: 9789029079303/nur740

Met Green Choice sparen voor uw eigen oerbos Hoe werkt dit bosspaarplan? Met een deelname van 5 euro per maand spaart u jaarlijks 1000 vierkante meter(!) regenwoud op uw naam. Green Choice koopt voor u een strategisch gelegen bosgebied aan en onderhoudt het ook. In samenwerking met de lokale bevolking zorgt men voor het uitbreiden van het beschermde bosgebied en ook worden aangetaste delen herbeplant. Ieder jaar ontvangt u een overzicht van het aantal vierkante meters dat u hebt gespaard. Belangrijk om te weten is dat Green Choice bos aankoopt op strategische plaatsen zoals langs de oevers van de rivier. Dit zijn immers de wegen in het Amazonegebied. Voorkomen wordt zo de illegale houtkap, aan – en afvoer worden immers belemmerd. Meer informatie kunt u vinden op www.greenchoice.nl

Groen eten De simpelste manier om broeikasvriendelijk te eten, is kiezen voor producten van het seizoen en uit eigen land of streek. Dat kost de minste energie in transport en teelt. Hier volgt een rangorde van milieuvriendelijkheid: 1. Vers, volle grond uit Nederland. 2. Blik 3. Pot 4. Vers volle grond uit Zuid-Europa 5. Gedroogd 6. Diepvries 7. Vers uit de kas in Nederland of Europa 8. Vers, buiten Europa met vliegtuig. In de meeste energie-intensieve categorie 8 vallen ondermeer: Sperciebonen (winter), asperges (winter), passievruchten (hele jaar), Guave (hele jaar), mango (hele jaar), aardbeien (winter), lichees (winter), bramen (winter) en frambozen (winter).

18

Tot slot nog een tip om restjes te verwerken Eten weggooien, of het nu regulier of biologisch geteeld is vind ik een verspilling. Ik ben zelf een enorme liefhebber van soep en dus gaan al mijn restjes in de soep. Een voorbeeld: ik heb worteltjes gegeten, de dag daarvoor broccoli en de dag daarvoor spercieboontjes. Dit alles gecombineerd met rijst, pasta of aardappelen. In mijn groentela ligt ook nog een paprika en misschien een uitje, het hindert niet wat. Ik neem een groentebouillonblokje en een liter water en gooi al mijn restjes bij de bouillon. Lekker veel kruiden toevoegen en eventueel een blikje tomatenpuree. Het geheel afmaken op smaak met peper en zout en klaar is Kees. Een andere tip.Als u ragout gemaakt heeft met champignons dan hoeft u alleen die ragout te verdunnen met bouillon om een prima champignonsoep te krijgen. Bloemkoolrestjes en aardappelen even pureren, bouillon toevoegen en afmaken met kerrie, peper en zout en ook dan SOEP !!!!!! Eet smakelijk

Cokkie Gadella

19