Waar zijn onze ingenieurs mee bezig?

Magazine voor slimme oplossingen

Nr. 9 - oktober 2013

Energie :

Waar zijn onze ingenieurs mee bezig?

Tweemaandelijks tijdschrift van

■ Ingenieur wordt creativiteitscoach (Dirk De Boe)

■ Experiment met ingenieursopleiding (TU Eindhoven)

■ Ingenieurs inspecteren bruggen

■ Innovatief muziekinstrument: de Kelstone

FURTHER INTEGRATION At Total, we believe that refining and petrochemical operations are a natural fit. Grouped in the Refining & Chemicals business segment, they make Total — Europe’s No. 1 refiner and No. 2 petrochemical producer — one of the world’s top ten companies in terms of end-to-end integration along the oil and gas value chain. We have a clearly defined strategy to address both mature and fast-growing markets. We are adjusting our production base to market trends in Europe and the United States, where we have a solidly established presence, focusing on the largest integrated refining and petrochemical platforms to position them among the best in the industry. And at the same time, we are stepping up our expansion in markets in Asia and the Middle East, by developing world-class platforms aligned with the aspirations of our partners in Qatar, Saudi Arabia, South Korea and China. We are investing in technology to differentiate ourselves through optimized processes and innovative products that meet our customers’ needs. Our priority emphasis on safety is the cornerstone of our operational excellence. This is the key to maintaining our stakeholders’ long-term trust. But most of all, our success is based on the energy, vision and skills of our people. If you want to integrate your talent with this exceptional team, then check out the job openings on our website.

© Barry Steven / Total

www.careers.total.com

Refining & Chemicals

‘‘

VOORWOORD

ENERGIE

HET BESEF DAT ER NOG VEEL MOET GEBEUREN, GROEIT IEDERE DAG

T

ien jaar geleden, kwamen de thema’s liberalisering & hernieuwbare energie op het voorplan tijdens het KVIV-Jaarthema Energie van en voor ingenieurs. De verwachtingen waren groot. Begrippen zoals bevoorradingszekerheid, veiligheid, duurzaamheid en betaalbaarheid deden hun intrede. En waar staan we nu? Dit leest u in ILYA die nu voor u ligt. Er is veel gebeurd, maar het besef dat er nog veel meer moet gebeuren, groeit iedere dag.

De energieproblematiek beheerst zonder enige twijfel de carrière van de 2 500 kersverse collega’s die nu aan de slag gaan in de bedrijven, de onderzoekscentra, de overheid en de onderwijswereld. Zij zullen bij het einde van hun loopbaan kunnen terugblikken op enorme realisaties, maar zonder enige twijfel beseffen wat er nog allemaal dient te gebeuren.

Inderdaad, de uitdagingen zijn onmetelijk groot. Het gaat niet alleen om zuinig omspringen met energie en ervoor zorgen dat er steeds meer kan met dezelfde of minder energie. Ook in de energieproductie staan grote transitietrajecten te wachten. Denk maar even welke inspanningen we ons moeten getroosten om het gebouwenpark in een duurzamer kleedje om te toveren of om onze mobiliteit duurzamer te maken. Een van de meest geciteerde hulpmiddelen om de doelstellingen te bereiken is het inschakelen van informatica en telecommunicatie. Maar wat dacht u van de benodigde energie voor onze groeiende communicatiebehoeften: mobiel telefoneren, sms’en, e-mailen, internet en apps. Van datacenters over antennes tot de toestellen in onze broekzak: zonder energie geraken we geen byte verder.

Tal van nieuwe mogelijkheden om elektriciteit te produceren komen op het voorplan. Iedere nieuwe stap, biedt uitzicht op nieuwe mogelijkheden, maar ook op de beperkingen of nadelen tegenover andere technieken. Voor ingenieurs is dit bij wijze van spreken een van de mooiste en meest uitdagende terreinen. Het werk is nooit af.

Hans Romaen

Het maatschappelijk aanzien van ingenieurs is hoog, maar ze moeten dat te allen tijde blijven waarmaken. Zeker als het over dit onderwerp gaat. De samenleving koestert hoge verwachtingen. Ze wil snel nieuwe realisaties die duurzaamheid garanderen, die betaalbaar zijn én bovendien de bevoorradingszekerheid niet in het gedrang brengen. Daarnaast is er het mondiale aspect. Wie slimme oplossingen en services bedenkt, kan ze in principe leveren aan iedereen, waar ook ter wereld. Inderdaad energie is de motor voor iedere ontwikkeling.

En men gaat nog een stapje verder. Het elektriciteitsnetwerk functioneert schitterend hier in België. In vergelijking met andere landen is er weinig of geen uitval en dit niettegenstaande de grote veranderingen door de gedecentraliseerde productie. Uw en mijn buren zouden echter liever de teveel geproduceerde zonne-energie op een schitterende lentedag, via een eenvoudig verlengsnoer bij hun buren brengen. Zo belanden we bijna terug bij de ruilhandel die we tot voor enkele eeuwen kenden. Kortom energie staat in het centrum, hoe je het ook bekijkt. En meer en meer ontstaan er verbanden met duurzaam produceren en het hergebruik van materialen. Een boeiende tijd voor wie zijn of haar talenten in deze steeds verder uitdijende sector wil ontplooien.

ILYA • oktober 2013

3

INHOUD

DE OMDENkER

ILYA

Ingenieur wordt creativiteitscoach

Nr 9 oktober 2013

6

왗

Dirk De Boe: “Ik wil bedrijven en scholen op het pad van innovatie zetten.”

Adres van de redactie Desguinlei 214 - 2018 Antwerpen T 03 260 08 40 E-mail: [email protected] Verantwoordelijke uitgever Hans Romaen

DOSSIER : ENERGIE

Hoofdredacteur Johan Op de Beeck

Een rationeler debat graag!

Eindredactie Peter Ooms

10

Luc Sterckx van Febeliec focust op energieinvesteringen die het meest opleveren

Redactie Christine Huyge, Luc Vander Elst, Peter Van Dijck, Wouter Peeters, Erwin Vanvuchelen, An Rekkers, Frank Edelynck, Koen Vandepopuliere, Karolien Van Wiele

왘 Hoogspanning op zee

14

Fotograaf Ivan Mervillie

Om de windenergie aan land te brengen zijn bijkomende hoogspanningscabines nodig

Coördinatie en contact Karolien Van Wiele, ie-net [email protected] Tel. 03-260 08 58

Solvay experimenteert met brandstofcellen

20

Klankbordgroep Jos Vander Sloten, Bart Demol, co-voorzitters Jaak Blocken, Ivan Born, Frederik Ronsse, Clement Noé, Hans Romaen, Guy Roymans, Luc Taerwe, Thérèse Van Bellinghen, Werner Van Cayseele, Karolien Van Wiele, Johan Vyncke

Belgian Power Exchange

Mikken op de optimalisering van de polymeren in het hart van de brandstofcel

22

Hoe werkt de Belgische elektriciteitsbeurs?

Vormgeving Roland Van Campenhout [email protected]

kNOWhOW

Productie Op de Beeck & Partners www.opdebeeck-partners.be [email protected] Druk Drukkerij Sleurs & Partners Astridlaan 215 - 3900 Overpelt T 011 80 90 90 www.drukkerijsleurs.be

Bruggen naar de toekomst

24 왗

Gelijmde wapening

26

Ingenieurs van de Vlaamse overheid waken over de kwaliteit van de bruggen Om versleten en defecte betonconstructies snel en eenvoudig te herstellen

Oplage en verspreiding ILYA verschijnt 5 keer per jaar. Het wordt gratis verstuurd naar alle leden.

Actualiteit: technologische vindingen van Vlaamse bodem 29

Abonnementen Niet-leden kunnen een jaarabonnement aanvragen door te mailen naar [email protected]. Prijs binnenland (excl. BTW): 60 EUR. Prijs buitenland (excl. BTW): 90 EUR. Reclameregie trevi nv Meerlaan 9 - 9620 Zottegem T 09 360 62 16 [email protected] Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt dmv druk, fotokopie, internet of welke andere vorm dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

4

MENSEN Meer diversiteit zonder verlies aan kwaliteit

32

Experiment in de ingenieursopleiding van de TU Eindhoven

Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers

왘 Inspiratie als rode draad

34

Ingenieurs over hun hobby’s

37

Jan Van Kelst ontwikkelde een nieuw muziekinstrument: de Kelstone


COVERBEELD © ANDREY LAVRENOV | DREAMSTIME.COM

Tablet Decom nv ‘t Hofveld 6c4 - 1702 Groot-Bijgaarden T 02-325 64 64 [email protected] - www.decom.be

We see 482 people who love coming to work here day after day. What do you see?

Do you see the intrinsic possibilities of future buildings and infrastructure? And do you know that you can turn these possibilities into realities? Well, that’s exactly what we do at VK. We deliver fully integrated architecture and engineering services for demanding clients worldwide. People who want to invest in great buildings and infrastructure in a constantly evolving society. Want to help build tomorrow’s world? Check out how you can realize your ambitions on www.vkgroup.be/careers and send your cv to Martine Decock on [email protected].

ARCHITECTS & ENGINEERS

Ingenieur wordt creativiteitscoach

Tweeëntwintig jaar als ingenieur bij één bedrijf werken en dan de stap zetten naar een eigen zaak. Velen dromen er misschien van, Dirk De Boe doet het. “Ik wil als ondernemer en creativiteitscoach bedrijven en scholen op het pad van innovatie zetten.”

Tekst:Christine huyge – Foto’s: Ivan Mervillie

“N

atuurlijk heb ik getwijfeld om full time zelfstandig te worden”, zegt Dirk De Boe. “In ons gezin ben ik de enige kostwinner. Het financiële risico baarde me zorgen. In juli dit jaar heb ik de knoop doorgehakt. Mijn ervaringen van de laatste vijf jaar hebben mij het risico uiteindelijk doen accepteren.” Dirk De Boe verwijst hiermee naar een reeks activiteiten die hij ook buiten zijn job bij Philips en TPVision (een joint venture van TPV en Philips) uitoefende. Zo organiseerde hij vorig jaar – toen hij al een eenmanszaak in bijberoep had – het Edushock Leerfestival en nam hij hiervoor een behoorlijk financieel risico. Als co-auteur en auteur bracht hij twee boeken op de markt, Edushock en Creashock, die behoorlijk wat weerklank kregen. Het idee voor een derde rijpt. Bij TPVision, waar de industrieel ingenieur elektromechanica sinds 2010 innovatiemanager was, organiseerde hij een innovatiefestival. En met lezingen over creativiteit en innovatie – een van zijn huidige activiteiten als zelfstandige – is hij ook niet aan zijn proefstuk toe. Op het World Creativity Forum van 2011 bijvoorbeeld verzorgde hij een presentatie over Edushock, het boek dat hij samen met Bernard Lernout en Peter Sprangers schreef.

Gelijk hebben vs. gelijk krijgen “Voor de lezing op het Creativity Forum heb ik mij laten begeleiden door een presentatiecoach”, vertelt Dirk De Boe. “Als je iets op een goede, pakkende manier brengt, is de helft van je project al geslaagd. Dat is een boodschap die bij veel ingenieurs nog niet is doorgedrongen. Zij gebruiken, als ze bijvoorbeeld een project verdedigen, graag puur rationele elementen. Die mogen uiteraard niet ontbreken. Maar de emotionele kant van de zaak – hoe je overkomt, wat je uitstraalt, hoe je je ideeën vormgeeft, de verhalen die je vertelt en de betekenis die achter je plannen steekt – is minstens even belangrijk. Gelijk hebben is niet genoeg, het komt erop aan gelijk

6

te krijgen. Creatieve processen komen daarbij goed van pas.” Een van die processen is: steun zoeken bij anderen voor je idee. “Vroeger trachtte ik vaak in volle vergadering een project of budget erdoor te krijgen. Dat is niet de beste strategie. Het is beter om de belangrijkste beslissingnemers eerst apart te spreken en hen je voorstel voor te schotelen. Je krijgt op die manier niet alleen suggesties voor verbetering, de geesten schuiven al een eind mee op in jouw richting. Op het beslissende moment is het dan veel gemakkelijker om de ‘go’ die je nodig hebt ook effectief binnen te halen.” “Gooi ook nooit te veel argumenten op tafel”, raadt Dirk De Boe zijn collega-ingenieurs aan. “Meestal zit er één bij dat wat zwakker is, en daar wordt dan de aanval op ingezet, hoe sterk de andere redeneringen ook zijn opgebouwd. Als je weloverwogen kiest en weet hoe beslissingen worden genomen, is één sterk argument vaak genoeg om iemand te overtuigen. Als je tegenover de ceo zit, kan het slim zijn om bijvoorbeeld het element veiligheid uit te spelen.”

Beslissen op basis van onzekerheid Samenwerken is essentieel om in een innovatieve economie meerwaarde te realiseren en kennis te genereren die nog niet bestaat, meent Dirk De Boe. Ook in een productontwikkelingsproces is het een onmisbare competentie. Zeker in het voortraject is het cruciaal om vanuit verschillende hoeken en langs informele, onconventionele wegen samenwerking te zoeken om een idee of prototype alle kansen op slagen te geven. “Dit soort samenwerking ligt ingenieurs – vanuit hun specifieke profiel en opleiding – minder. Hun voorkeur gaat uit naar een gestructureerde, projectmatige manier van samenwerken, volgens de uitgetekende structuren en kanalen. Daar is niets mis mee, integendeel: het is een manier om een idee of voorstel efficiënt in de prak-


†

DE OMDENKER

“Ik geloof enorm in de kracht van deadlines. Als je een datum hebt waartoe je je verbindt, dan wordt het onmogelijke mogelijk.”


7

DE OMDENKER

Innoveren zonder veel te investeren Dirk De Boe helpt KMO’s bij het uittekenen van innovatietrajecten. “Innoveren doe je het best door middel van eenvoudige ingrepen, die geen of slechts geringe financiële inspanningen vragen.”

Tien tips van de ingenieur-innovatiespecialist 1. Verzamel een massa ideeën Hoe meer ideeën, hoe meer kans op een schitterende vondst. Organiseer inspiratie- of brainstormsessies, maar moedig medewerkers ook aan om individueel ideeën te ontwikkelen. 2. Werk aan je netwerk Maak gebruik van het intranet, internet en alle sociale media om de ideeënstroom te voeden.

3. Hou het concreet Definieer focusgebieden nauwgezet en vraag medewerkers expliciet naar nieuwe oplossingen voor de gedefinieerde thema’s.

7. Werk aan een gezonde bedrijfscultuur Straf risico’s nemen niet af. Toon respect voor zowel creatievelingen als voor medewerkers die zorgen dat de concepten de productieband halen.

4. Observeer Weet hoe klanten je producten gebruiken en met welke aspecten ze problemen hebben. Achterhaal, liefst via observatie in hun eigen omgeving, hoe ze de knelpunten aanpakken en oplossen.

8. Imiteer en leer Aarzel niet om ideeën uit andere omgevingen te vertalen naar je eigen werkgebied. Bezoek bedrijven, woon lezingen bij, laat leveranciers meedenken, installeer een innovatiebibliotheek in je bedrijf.

5. Volhard Elke innovatie botst op tegenstand. Probeer opposanten op een positieve manier te betrekken bij nieuwe concepten. Soms is de tijd niet rijp voor een idee en volstaat het te wachten op een gunstiger tijdstip.

9. Grijp het moment In Marketing Outrageously heeft Jon Spoelstra het over ‘the horse of opportunity’. Dit paard staat symbool voor een kans die zich slechts zelden aandient. Leer zo’n kansen zien en grijp ze.

6. Doe Het is de actie die telt. Breng je idee stapsgewijs in de praktijk, ook al heb je nog geen welomlijnd idee van het einddoel. Maak van bij de start prototypes en hou demosessies. Zo wint het idee aan waarde.

10. Erken de inspanningen Erken en waardeer bedenkers én uitvoerders van een idee. Niet-financiële beloningen werken het best. Zet waardevolle initiatieven in de kijker, door bijvoorbeeld een interne innovatiebeurs te organiseren of via een ‘wall of fame’.

tijk om te zetten en tijdig aan de meet te geraken.” Toen Dirk De Boe bij Philips Brugge de mechanische ontwikkelingsafdeling leidde, bestond zijn team uit zowel ingenieurs als industriële vormgevers. “Hierdoor creëer je een ideale mix van competenties en voorkeuren, rationaliteit en emotionaliteit, en kom je als team beslagen op het ijs.” Zo’n team is misschien ook beter in staat om beslissingen te nemen op basis van onzekerheid. “Als je wacht tot alle elementen beschik-

“Als je wacht tot alle elementen beschikbaar zijn, is het te laat en is je concurrent al met het idee gaan lopen."

8

baar zijn, is het te laat en is je concurrent al met het idee gaan lopen. Knopen doorhakken als niet alle info voorhanden is, is voor een ingenieur nog steeds een moeilijke horde. Toch is het in het huidige bedrijfsklimaat stilaan een onmisbare competentie.”

Ideeën in de praktijk omzetten “Met mijn traject als zelfstandige keer ik voor een stuk terug naar mijn jeugd”, mijmert De Boe. “Ik had interesse in literatuur, reizen, muziek, film, filmregie zelfs. Voor mijn omgeving waren dat vreemde keuzes. Mijn broer wilde bio-ingenieur worden, mijn neef burgerlijk ingenieur. Dus ging ik ook dat pad op.” Van die beslissing heeft hij nog geen seconde spijt gehad. “Sterker: ik pluk er elke dag de vruchten van. Mijn rationele, structurele reflexen zorgen ervoor dat ik mijn ideeën ook omzet in de praktijk. Zelfs de prachtigste hersenspinsels blijven dode letter als je ze niet concreet en levend weet te maken, en dat krijg je als ingenieur toch met de paplepel mee.” Gewerkt hebben in een projectgedreven organisatie als Philips helpt natuurlijk ook om een mens een meer dan gezonde dosis dadendrang te bezorgen. “We werkten vaak voor de autosector en voor veeleisende klanten als VW, BMW, Bang & Olufsen. We konden het ons niet permitteren om projecten op zijn beloop te laten. Ik geloof sindsdien enorm in de kracht van deadlines. Als je een datum hebt waartoe je je verbindt, dan wordt plots het onmogelijke mogelijk. Ooit kregen we bij Philips een audit van BMW, dat de slechte verlichting boven een van onze productielijnen aankaartte. We moesten het euvel aanpakken om een volgend order te kunnen binnenhalen. Wat intern al jaren aansleepte, was plots op één dag verholpen.” ■ Meer info op : www.ie-net.be/ilya201309


WARMTEWISSELAAR: Model van een vat met inwendige pijpen: door de pijpen stroomt water en wordt afgekoeld door het omringende luchtkanaal.

timaliseeer uw COMSOL Multiphyssics.

Product Pro duct Suite Suite

ELECTRICAL

FLUID

MULTIPURPOSE

CHEMICAL MECHANICAL

INTERFACING

Een rationeler debat graag! In het publiek debat over duurzame energie mist Luc Sterckx een stuk rationaliteit. De middelen zijn beperkt, zo waarschuwt deze ingenieur die zijn hele carrière met energie te maken had. Begin met de investeringen die het meeste rendement geven, is zijn uitgangspunt. Tekst: Jo Cobbaut

L

uc Sterckx mag dan burgerlijk ingenieur zijn, verwacht van hem geen overenthousiaste verhalen over blitse nieuwe energietechnologieën. Inzake duurzaamheid wil hij vooral pleiten voor meer rationaliteit. “Als ingenieur maak ik me dikwijls zorgen over de manier waarop keuzes worden gemaakt. Ik pleit voor opties die het meeste rendement geven per geïnvesteerde euro. Dat kan evident lijken, maar ik zie hoe men zich wel eens laat opjagen door drukkingsgroepen, emoties, kortetermijnpolitiek... De manier waarop in Vlaanderen de zonnepanelen gelanceerd zijn, was niet meteen een schoolvoorbeeld van een doordachte aanpak.” Luc Sterckx is burgerlijk ingenieur scheikunde (KU Leuven) en heeft een lange carrière achter de rug in de industrie. Hij begon bij Exxon Chemicals, maar kwam al snel in leidinggevende functies bij Indaver, PetroFina -Total, Oleon en EDF-Luminus (als CEO). In 2012 werd hij voorzitter van Febeliec, de federatie van Belgische industriële (groot)verbruikers van energie. Hij kent het energielandschap in België dan ook vanuit zeer uiteenlopende invalshoeken. Maar hoe je het energievraagstuk ook bekijkt, de optimale keuzes zullen altijd een compromis moeten zijn tussen drie factoren: zeker-

10

heid van bevoorrading, betaalbaarheid en duurzaamheid. Welke technologie lijkt de ingenieur in hem de meest veelbelovende? Luc Sterckx: “Wie de situatie in Vlaanderen wat kent, beseft dat we nog veel potentieel hebben in minder energie verbruiken en zelfs uit het terugdraaien van verspilling. Onze particuliere maar ook openbare gebouwen zijn van de minst geïsoleerde in Europa. Isolatie levert voor elke geïnvesteerde euro het meest op. Het vermijden van verspilling is trouwens een stap die de industrie al sedert geruime tijd heeft gezet en met veel effect. Het subsidiebeleid had eerder en vooral sterker in die richting moeten gaan. “Luc Sterckx gelooft overigens wel degelijk dat de overheid een rol kan en moet spelen in de ondersteuning van technologieën zodat die sneller tot een economisch haalbare kritische massa zouden leiden. Maar de prioriteiten lagen niet altijd juist. Maar verspilling elimineren is niet de enige oplossing. Ooit moeten we toch ook nieuwe technologieën gaan gebruiken? Voor Luc Sterckx moeten we ook daar eerst beter rekenen. Het is opletten voor overmatige subsidiëring van een technologie die zeker voor onze streken alleen al milieutechnisch en economisch niet optimaal is. “Ik weet niet of u het verschil al is opgevallen tussen Nederlandse en Vlaamse


†

DOSSIER : ENERGIE

© BOMBOMAN | DREAMSTIME.COM

"Ik pleit voor opties die het meeste rendement geven per geïnvesteerde euro."


11

DOSSIER : ENERGIE

daken? In Nederland ziet men veel minder zonnepanelen op daken. Men ziet er ook veel minder windmolens. De Nederlanders hebben het een stuk slimmer gespeeld. Ze hebben eenvoudig gewacht en genieten nu mee van de prijsdalingen in de sector. Ze importeren vandaag massaal elektriciteit die dankzij subsidies historisch laag geprijsd is, zonder zelf overmatige bijdragen in groenestroomtechnologieën te betalen of betaald te hebben.” “Jammer genoeg profiteren wij in België niet van die lage basisprijs voor de kilowattuur,” zo betreurt Luc Sterckx, “want Belgische bedrijven betalen in vergelijking met hun buurlanden recordprijzen voor elektriciteit doordat onze overheden belangrijke heffingen leggen bovenop die basisprijzen. Dat is overtuigend en objectief aangetoond door een studie die werd uitgevoerd door Deloitte.” Een ander en vrij nieuw aspect van het groeien van hernieuwbare bronnen heeft voor gevolg dat we problemen krijgen met de stabiliteit van ons elektriciteitsnetwerk. Sterckx: “En ik vrees dat men ook daar de kostprijs aan het onderschatten is. Ook als er geen wind of zon is, is er immers nood aan elektriciteit. Je kan dat opvangen met flexibele productiecapaciteit, zoals gasgestookte centrales, of door de opslag van elektriciteit. Maar er is nog veel onderzoek nodig naar optimale opslagcapaciteit. Er wordt gewerkt aan bepaalde technische oplossingen, zoals de bouw van een energie-eiland aan de offshore windparken, waar men water zou wegpompen uit een put, die men weer kan laten volstromen tijdens windstille periodes. Hydraulische opslag wordt al massaal en kostenefficiënte toegepast in de bergen van Scandinavië, maar elke oplossing moet zorgvuldig op zijn specifieke merites worden beoordeeld.”

Luc Sterckx : "Jammer genoeg profiteren wij in België niet van die lage basisprijs voor de kilowattuur.,”

wat verdere toekomst kan men ook denken aan wasmachines die via wifi een signaal krijgen van een slimme meter, om pas te starten op het moment dat stroom het goedkoopst is (lees: wanneer de vraag het laagst is). Zo is het technisch denkbaar om pieken af te vlakken en om te vermijden dat klassieke centrales moeten worden opgestart. Maar ook op dat vlak moeten we nog meer studeren en rekenen.”

Een ander stuk van de oplossing voor het behoud van het evenQua beleid moeten we leren om systematischer alternatieve technowicht op ons elektriciteitsnet, is een logieën en mogelijkheden op te lijsten, betere afstemming tussen aanbod en vervolgens te selecteren voor ontwikverbruik. Demand side response kan keling en doorgedreven tests, om te "Wie de situatie in Vlaanderen een stuk van het probleem oplossen kiezen welke technologie we in fasen dat gecreëerd werd door de groei wensen uit te rollen. Daarbij moet men wat kent, beseft dat we van hernieuwbare bronnen met trachten alle mogelijk effecten in kaart nog veel potentieel hebben moeilijk voorspelbare productie. Luc te brengen. Een dergelijk beter uitgeSterckx: “Die subsidiëring drukte de kiend, gemotiveerd en doorgerekend in minder energie verbruiken." prijs van het elektron, maar dat beleid zal dan hopelijk ook resulteren maakte de klassieke centrales een in meer stabiliteit in het beleid, wat een stuk minder rendabel. Een aantal ervan worden in de mottenballen absolute voorwaarde is voor succes op lange termijn voor de vele gestoken, maar zo vergroot weer het gevaar dat we bij pieken in nieuwe uitdagingen die we in het energievraagstuk nodig hebben. de vraag, te weinig productiecapaciteit zouden hebben. Elia heeft Het energievraagstuk is gigantisch complex, gigantisch belangrijk en wel noodplannen klaar liggen om in dat geval bepaalde verbruizal gigantisch veel geld kosten. Dromen is niet verboden, maar laat kers te doen afkoppelen, maar het zou eleganter en waarschijnlijk ons hier dus toch maar pleiten voor maximale rationaliteit in de begoedkoper zijn mochten we via slimme netwerken en slimme menadering.” ■ ters verbruik beter op productie kunnen afstemmen. In de eerste Meer info op : www.ie-net.be/ilya201309 plaats kan men dan denken aan grotere verbruikers, maar in de

12


Samen Groots Jij groeit Technisch bijblijven in je job en groeien op eigen tempo? Dat doe je bij Cofely Fabricom. We garanderen je een leuke job met veel vrijheid en kansen voor de toekomst. Want werken bij de marktleider in innovatieve technische installaties en diensten betekent je helemaal uitleven binnen je vakdomein. Een greep uit ons jobaanbod (m/v): • Electrical & Instrumentation Design Engineer

• Electrical & Instrumentation Designer Windfarms • Engineer Substations Windfarms • Estimator Windfarms • Quality Control Commissionings Manager Substation Windfarms • Quality Control Engineer Substations Windfarms • Automation Engineer • Electrical Engineer • Project Manager Waterways • Assistant Project Leader

Wij laten je groeien Als Belgische referentie in een pak technische disciplines zoals Electrical, Instrumentation en Mechanical hebben we heel wat moois voor jou: • • • • • •

een uitdagende job met mooie projecten in heel België teamwerk, veel verantwoordelijkheid vrijheid en afwisseling een stabiele sector, een solide werkgever actieve coaching, opleiding tijdens je loopbaan kansen voor je toekomst

Ga ervoor! Surf naar www.samengroots.be en vind er je grootse technische job. Wij zijn de Belgische referentie in innovatieve technische installaties en diensten voor industriële, energiegerelateerde, tertiaire en infrastructurele markten. Wij maken deel uit van de Benelux Divisie van GDF SUEZ Energy Services en zijn 5.500 mensen sterk, samen goed voor een omzet van 866 miljoen euro.

Hoogspanning op zee In de ambitie van België om tegen 2020 13% van het energieverbruik uit duurzame bronnen te halen speelt offshore windenergie een belangrijke rol. De eerste windturbines op zee zijn intussen al een tijdje operationeel, maar om straks nog meer energie aan land te kunnen brengen, zijn bijkomende infrastructuurwerken nodig. Mogelijks krijgt België over enkele jaren zelfs een kunstmatig eiland met een hoogspanningsstation, dat meteen ook als uitvalsbasis zal kunnen dienen voor onderhoudswerkzaamheden aan de windmolenparken op zee. Tekst: Erwin Vanvuchelen

T

egen 2020 mikt België op een productiecapaciteit van iets meer dan 3GW aan windenergie. Twee derde van die capaciteit moet op zee komen, in een zone die al in 2004 werd afgebakend en die verdeeld werd in 7 concessies. Twee daarvan zijn intussen ook operationeel. Belwind heeft vandaag een capaciteit van 165 MW en zal nog uitgebreid worden tot 330 MW. C-Power vierde in september de voltooiing van het windmolenpark op de Thorntonbank en heeft daarmee een capaciteit van 325 MW bereikt. Northwind is de volgende concessiehouder die op de Noordzee aan de slag gaat en een park van 72 windturbines zal bouwen. Maar dan komt er een kink in de kabel want voor de overige concessies is het voorlopig niet meer mogelijk om de geleverde energie in het bestaande hoogspanningsnet te injecteren. Northwind is de laatste die daarvoor een zogenaamd aansluitingsrecht gekregen heeft. Voor de andere partijen zit er niets anders op dan te wachten op een capaciteitsuitbreiding.

Offshore transformatorstations Om de energie van windturbines op zee aan land te brengen, wordt bij elk park een transformatorstation gebouwd. Een dergelijk OHVS (Offshore High Voltage Substation) staat net als de turbines op een paalfundering in de zeebodem. De twee operationele windparken voor de Belgische kust hebben dus elk een

14

OHVS van waaruit meerdere kabels vetrekken waarop de turbines in serie aangesloten zijn. Elk OHVS is op zijn beurt verbonden met het vasteland waar in een tweede transformatorstation - de booster - de link gelegd wordt met het hoogspanningsnet. “Belwind1 en C-Power zijn met het vasteland verbonden met een kabel op 150 kV”, legt Sven Kerremans van Cofely Fabricom uit. Deze industrieel ingenieur elektrotechniek is department manager binnen de entiteit Belgian Operations die onder meer de Belgische activiteiten in offshore windenergie omvat. Cofely Fabricom is contractor voor het onderhoud van het Belwind1 park en is als EPCIcontractor (Engineering, Procurement, Construction, Installation) betrokken bij tal van andere projecten. Het bedrijf is ook in de running om straks de platformen te gaan bouwen waarmee Elia het hoogspanningsnet tot in zee wil doortrekken. Sven Kerremans: “De bestaande parken hebben elk hun eigen verbinding met het vasteland. Daar brengt een transformatorstation de spanning op 150 kV. In het OHVS wordt getransformeerd naar 33 kV, de spanning waarop de turbines hun energie leveren. Het OHVS verzamelt dus de energie van de turbines in een park om ze over één kabel aan land te brengen.”


DOSSIER : ENERGIE

Complex en omvangrijk bouwwerk

de afstand die overbrugd moet worden al meer dan 40 km. Dat verDe functie van een OHVS blijft echter niet beperkt tot de transforklaart ook de rol van de transformatorstations op zee. Op 33 kV matoren. Een bijkomende taak is het beheer van het reactief verzou er na 40 km door de kabelverliezen onvoldoende spanning mogen dat door de turbines opgewerkt wordt en waarvoor het park overblijven.” van Elia, de beheerder van het hoogspanningsnet, bepaalde setpoints opgelegd krijgt. Naast het transformeren van de energie zijn er op het OHVS nog Sven Kerremans: “Het reactief vertal van ondersteunende taken, waarvoor trouwens ook bijkomende mogen kan in beperkte mate in transfo’s nodig zijn om ze van energie te voorzien. Een OHVS is het de turbines zelf geregeld worovergrote deel van de tijd onbemand maar moet wel bewaakt worden. Bijkomende aanpassingen den. Daarvoor is er een geavanceerd surveillance systeem met degebeuren in het OHVS met betectoren en camera’s waarmee elke ruimte in de constructie hulp van reactoren. Dat beheer geobserveerd kan worden. Het is nodig om de verliezen in de station is ook geklimatiseerd, er is Voor de overige concessies is het kabel beperkt te houden en uiteraard een uitgebreide infraom de spanning binnen de structuur inzake brandbeveiliging voorlopig niet meer mogelijk om de opgelegde grenzen te en elk station is door de voorhouden. Voor Belwind1, waarden in de vergunning vergeleverde energie in het bestaande het op één na verst geplicht om een shelter te bevatten hoogspanningsnet te injecteren. legen park, bedraagt voor mensen in nood, die dan wel toegang krijgen tot een deel van de structuur maar uiteraard geen toegang mogen krijgen tot de ruimtes waarin ze omwille van de technische installaties in gevaar zouden kunnen komen. Dit alles maakt van een OHVS een behoorlijk complex en omvangrijk bouwwerk. Een station is ongeveer 20 bij 30 meter groot en 20 meter hoog en staat, bij een monopile oplossing, op een paal die tot 60 meter diep in de zeebodem zit. De bouw ervan neemt voor Cofely Fabricom ongeveer 2 jaar in beslag.

Platformen in zee Om de nodige capaciteitsuitbreiding te realiseren wil Elia in de toekomst nog een stapje verder gaan. Om te beginnen is er aan land het Stevin-project waarin bijkomende hoogspanningslijnen en een nieuw hoogspanningsstation in Zeebrugge gebouwd worden om de capaciteit in de kuststreek op te drijven. Volgende stap wordt de aanleg van twee platformen in zee waarmee men het hoogspanningsnet tot in de zee wil doortrekken.


15

†

KNACK CARRIÈREGIDS ZOCHT EN VOND 7 WITTE RAVEN.

VOLGT U HUN SPOOR?

Ontdek via de Knack Carrièregids • welke talenten u gegeerd maken op de arbeidsmarkt • hoe u uw vaardigheden aanscherpt • hoe uw collega’s zichzelf onmisbaar maakten • … of kortom: hoe u zelf die witte raaf wordt!

VANAF 23/10 TE KOOP OB57022

IN DE KRANTENWINKEL, BIJ STANDAARD BOEKHANDEL OF OP WWW.MEDIACLUB.BE

DOSSIER : ENERGIE

Geïntegreerde sensoren Hoewel er intussen al heel wat gerealiseerd is, is offshore windenergie een relatief jonge technologie waarvan nog heel wat aspecten verder onderzocht moeten worden, zeker ook op het vlak van de funderingstechniek van de imposante structuren die op zee aan de enorme krachten van weer en wind zijn blootgesteld. Bij de bouw van het Northwindpark, waar Parkwind de grootste aandeelhouder van is, zullen heel wat sensoren in de onderbouw van de windturbines geïntegreerd worden om het gedrag ervan te kunnen analyseren. Op basis van de meetresultaten wil men de onderhoudsstrategie kunnen optimaliseren. Momenteel loopt er bij Parkwind een onderzoeksproject met steun van het IWT om een gepaste meetstrategie te ontwikkelen. Aan dat project nemen onder meer Sirris, de

VUB, het WTCB en Zensor deel. “Het bedrijf Zensor heeft een innovatieve sensor ontwikkeld waarmee ze corrosie kunnen opvolgen. Er komen ook acceleratieopnemers om het dynamisch gedrag van de structuur te meten en te analyseren, dit is een specialiteit van de VUB. Wij zorgen in het project voor structurele metingen met behulp van optische vezels”, legt burgerlijk ingenieur bouwkunde Noël Huybrechts van het WTCB uit. “In die vezels zijn vooraf op welbepaalde plaatsen vernauwingen – de zogenaamde “fibre bragg gratings” – aangebracht die een reflectie van de lichtstraal veroorzaken op specifieke golflengtes. Door de reflecties te analyseren kan men afwijkingen in de posities van die vernauwingen detecteren en kan men dus zo de vervorming van een structuur in beeld brengen.”

Sven Kerremans: “De platformen zullen met meerdere kabels op 220 kV verbonden worden met elkaar en het vasteland zodat er een redundant netwerk ontstaat waarmee een verhoogde beschikbaarheid gegarandeerd kan worden. Op het Beta-platform zal de

De sensoren worden onder meer geïntegreerd in het transitiestuk dat bevestigd wordt op de monopile. Deze monopile is een zware stalen buispaal die in de zeebodem wordt geheid. Op het transitiestuk wordt dan de mast van een windturbine gemonteerd. Het buisvormige transitiestuk wordt over de monopile geschoven en bevestigd met behulp van hoogwaardig grout, een materiaal op basis van cement. Tijdens de plaatsing van de grout wordt deze geïnstrumenteerd met corrosiesensoren en optische vezels zodat de vervormingen ervan kunnen worden gemeten. De vervormingen van het transitiestuk en dus de krachten die erop inwerken zijn omwille van de centrale positie in de structuur representatief voor de invloeden die de monopile en de windturbine te verduren krijgen.

Norther-concessie aangesloten worden, die een capaciteit van meer dan 400 MW zal hebben. Het Alpha- platform, dat verder in zee zal komen, zal de transformatorstations voor de concessies Rentel en Seastar bevatten en wordt dan nog eens op 220 kV doorverbonden met Mermaid, de concessie die het verst in zee ligt en opnieuw een eigen OHVS krijgt. De verbinding met de windturbines gebeurt daar vermoedelijk met een nieuwe standaard op 66 kV. “

Kunstmatig eiland Het Beta-platform, waarvoor momenteel de aanbestedingen lopen, wordt nog opgevat als een OHVS, maar het zal wel groter en zwaarder zijn zodat het ook een stevigere onderbouw moet krijgen. Het soort mono-palen dat gebruikt werd voor het Belwind-park wordt dan vervangen door een jacket-structuur, een soort vakwerk dat de 2 à 3000 ton die het Beta-platform zal wegen, kan dragen. Voor het Alpha-platform is de beslissing nog niet definitief genomen maar er bestaan plannen om daarvoor een kunstmatig eiland in zee te bouwen. Dat eiland zou dan niet alleen de elektrotechnische infrastructuur bevatten voor het hoogspanningsnet, maar er zouden ook faciliteiten kunnen komen voor de bedrijven die de parken op zee beheren en onderhouden.

Een Offshore High Voltage Substation staat net als de turbines op een paalfundering in de zeebodem.


“Een tochtje per boot naar de windparken neemt vandaag twee uur in beslag. Het weer laat het ook niet altijd toe om aan te landen aan de turbines of transformatorstations. Met een kunstmatig eiland zou dat een stuk makkelijker worden omdat men er een helihaven kan bouwen en een beschutte aanlegplaats van waaruit men per boot naar de parken kan”, legt Sven Kerremans uit. “Bij slecht weer kunnen de mensen op het eiland verblijven. Er is ook mogelijkheid om er ook een gastenverblijf te bouwen zodat de wind farms efficiënter geëxploiteerd kunnen worden.”

17

†

DOSSIER : ENERGIE

Redundantie in bekabeling

De platformen zullen met meerdere kabels op 220 kV verbonden worden met elkaar en het vasteland zodat er een redundant netwerk ontstaat

Een soort Dubai aan de Noordzee? “Voor een stukje wel. Het wordt alvast een mooi project voor onze Belgische baggerbedrijven die dergelijke structuren over heel de wereld bouwen en dan ook aan de eigen kust aan de slag kunnen. Al wordt het zeker geen makkelijke klus want het eiland zal zeer ver in zee liggen.”

De bouw van het Alpha- en Beta-platform spelen een belangrijke rol in de toekomstige uitbouw van windenergie op zee. Niet alleen om de energie van de resterende concessies voor de kust aan land te krijgen. Het grotere Alpha zou ook een hub kunnen worden in de bestaande plannen om windmolenparken uit verschillende landen met elkaar te verbinden. Dat zou dan op gelijkspanning gebeuren, gezien de enorme afstanden en de eerder aangehaalde problematiek van verliezen. Op dat grote netwerk zouden ook bufferstations kunnen komen, plaatsen waar men energie kan opslaan, bijvoorbeeld door water te verpompen. Bedoeling van het hele project is om alle energie die op zee kan opgewekt worden ook effectief te kunnen gebruiken, desnoods in een ander land, of op een later tijdstip. Overigens is ook het creëren van redundantie geen overbodige luxe want de hoogspanningskabels vertegenwoordigen een aanzienlijk deel van de investeringskost van windmolenparken op zee en vormen tegelijk een zwakke schakel omdat ze beschadigd kunnen raken door activiteiten van vissers en andere scheepvaart. En het herstellen van een 30 cm dikke kabel die op de zeebodem ligt is nu eenmaal geen sinecure. ■ Meer info op : www.ie-net.be/ilya201309

0 1.65 m et n e A l die s am d o et e i e n. o n r ot s te e g p e g ro n en t wer d e n i A n a a a jf ri dr et en v nbed mee en e sen m H av e av e n m en wer p h t jk i l n m e e A o s t en van aa g t t wer p em e av e n at v r e An H et G de h En d er s d . n k a a r v p e uro ew ak t med v an E d ma st ? jven i g h ei i jv h i c kom r s d be r a ai . e toe d n d e e l r k e o t ie vo rofi l o g is de p s uit koer lop en n e e j e s t ui on me t me n a s j i Z et j

Wij zoeken regelmatig experts in volgende domeinen: - elektromechanica - bouwkunde - elektriciteit - milieu www.havenvanantwerpen.be/jobs T + 32 3 229 70 07 E [email protected]

Bouw mee aan de trein van morgen

Ga samen met ons een belangrijke uitdaging aan: elke dag veiligheid en comfort bieden aan duizenden klanten. Zet de wereld in beweging, werk nieuwe oplossingen uit en lever jouw bijdrage aan boeiende projecten.

Je vindt ons ook op Facebook: ‘De spoorwegen werven aan’. Leuke wedstrijden, jobnieuws …

We zoeken collega’s met uiteenlopende talenten: burgerlijk en industrieel ingenieurs en nog zo veel meer.

Je vindt al onze vacatures op www.de spoorwegen werven aan.be

Solvay experimenteert met

brandstofcellen

Bij chemiereus Solvay in de Antwerpse haven werd in 2012 een brandstofcelcentrale geïnstalleerd die overtollig waterstofgas uit de chloorproductie omzet naar groene energie. De centrale produceert 1 MW elektriciteit, goed voor het jaarlijks verbruik van 2.000 gezinnen. Voor Solvay is de opgeleverde energie een peulschil, maar de optimalisering van de polymeren die in het hart van de brandstofcel worden gebruikt, vormt het uiteindelijke doel van het project, zegt ingenieur Eric Dubois, Program Manager Renewable Chemistry bij Solvay.

Tekst: An Rekkers

“D

uurzaamheid is geen lege doos bij Solvay”, legt Eric Dubois uit. “Op de afdeling Research & Innovation toetsen ingenieurs elk project af aan economische, ecologisch en sociale criteria. Een project dat niet aan de drie criteria voldoet, wordt herzien en verbeterd.” Solvay stapte daarom

20

mee in het Europese Interregproject ‘Waterstofregio Vlaanderen – Zuid-Nederland’ om vroege markttoepassingen van waterstof uit te testen. Tegelijk zetten Solvay en Umicore de joint venture SolviCore op poten om de levensduur van de brandstofcel, de zogenaamde Membrane Electrode Assembly (MEA), in een industriële omgeving te testen.

De PEM-brandstofcel ontrafeld De Proton Exchange Membrane-brandstofcel bestaat uit een groot aantal opeenvolgende cellen, gemaakt uit membranen uit speciale kunststof (polymeren) en electroden. Eén brandstofcel of Membrane Electrode Assembly (MEA) bevat aan beide zijden een plaatje waar links (bij de anode)


DOSSIER : ENERGIE

ling te stijgen tot 20.000 productieuren in de grote centrale. Afhankelijk van de toepassing kan ook voor verschillende types polymeermembraan worden gekozen om de levensduur te verhogen.” Aangezien de brandstofcel de omgevingslucht van de Antwerpse haven opneemt, wordt ook getest welke invloed de luchtvervuiling heeft op de levensduur en de werking van de MEA’s. Deze analyses laten toe om bijvoorbeeld te zien welk type katalysator nodig is wanneer de brandstofcel zou ingezet worden in vervuilde steden.

Le Mans 2015 De Proton Exchange Membrane-brandstofcel bestaat uit een groot aantal opeenvolgende cellen.

De hele waterstofcentrale heeft de grootte van een zeecontainer, waar achter een glazen wand een assemblage van 12.600 MEA’s zijn aangebracht. Elke MEA op zich levert ongeveer 0,7 volt gelijkspanning. 75 dergelijke cellen worden aaneengeschakeld in een ‘stack’, 14 stacks vormen een module. Elke module van 1.050 MEA’s levert ongeveer 700 volt met een stroomsterkte van 120 tot 130 Ampère. Met zijn 12 modules produceert de waterstofcentrale in Lillo dus ongeveer 1 MW.

Zuivere lucht? waterstof en rechts (bij de kathode) omgevingslucht wordt aangevoerd. In de cel worden deze twee stoffen door een membraan, een soort vlies, gescheiden. Bij de anode wordt waterstof (H2) door middel van een platinum katalysator gesplitst in twee protonen en twee elektronen. Deze komen in het midden samen bij het polymeermembraan, dat de protonen doorlaat, maar de elektronen omleidt naar een extern circuit met elektrische stroom vooraleer deze bij de kathode aankomen. De elektronen, protonen en het zuurstof (O2) komen tegen de platinum katalysator, waardoor zuiver water (H2O) ontstaat, het enige ‘restafval’ van de brandstofcel.


Eric Dubois: “Elke module kan zelfstandig functioneren en worden uitgeschakeld in geval van defect of storing. Via een plugand-play systeem worden de stacks in de module geklikt, waar ze worden verbonden met de gas- en vloeistofleidingen en waardoor ze eenvoudig te verwisselen zijn. Wanneer een stack wordt stilgelegd, dient de volledige module te worden uitgeschakeld, maar de andere 11 modules blijven actief. Het systeem laat bovendien een uiterst gedetailleerde monitoring toe, wat voor Solvay een belangrijke doelstelling vormt. De verzamelde gegevens laten onder andere toe om de levensduur van de MEA’s te observeren. De levenscyclus van één module werd geschat op 15.000 uur en heeft als doelstel-

De eerste industriële testen met waterstoftoepassingen zijn afgerond. Om het onderzoek voort te zetten, is Solvay op zoek naar partners die willen experimenteren met de waterstofcentrale. Daarnaast gaat Solvay zelf verder met het onderzoek naar de geschikte polymeermembranen voor de MEA’s en blijft het werken aan duurzame energieproductie via zonnepanelen en CO2-conversie. Brandstofcellen op basis van waterstof worden ondertussen al geruime tijd getest in voertuigen (auto’s, bussen, schepen). De Nederlandse producent Nedstack, die ook de centrale in Lillo bouwde, voorziet de technologie ook voor (nood)stroomvoorzieningen in telecom, rail of nutsvoorzieningen ter vervanging van accu’s. Ten opzichte van de traditionele batterij heeft de brandstofcel immers als voordeel dat de chemische stof (in dit geval zuurstof) die de reactie veroorzaakt met de brandstof (waterstof) continu uit de omgeving kan worden aangevoerd, terwijl deze in een batterij zitten opgeslagen in een gesloten stelsel en dus beperkt zijn. Brandstofcellen leveren bovendien een opvallend betere energieprestatie dan batterijen: ze zijn 2,5 keer compacter en 6,5 keer lichter, ze hebben een groter rijbereik (tot 500 km) en het opladen is in 5 minuten gebeurd. De Green GT racewagen test alvast de mogelijkheden van een brandstofcelmotor uit op het circuit van Le Mans. ■ Meer info op : www.ie-net.be/ilya201309

21

Belgian Power Exchange Het zijn witte raven, ingenieurs met een commercieel talent. Rob Loos is er zo een. We treffen hem in het Belpex-kantoor waar hij ons uit de doeken doet hoe de Belgische elektriciteitsbeurs werkt. Tekst: Karolien Van Wiele

“N

a de liberalisering van de energiemarkt was er nood aan transparante en betere groothandelsmarkt voor elektriciteit. Dat is in een notendop de reden waarom hoogspanningsnetbeheerder Elia de Belgian Power Exchange (Belpex) ontwikkelde. Op dit beursplatform kunnen partijen anoniem elektriciteit aan- of verkopen. Enkel korte termijn handel - de zogenaamde spot transacties - is mogelijk. Belpex onderscheidt een Day ahead markt en een Intraday markt.”

Evenwicht Als netbeheerder heeft Elia de verantwoordelijkheid om het productie/consumptie-evenwicht te garanderen en de frequentie te hand-

22

haven op 50 Hertz. “Bij een te hoge of te lage frequentie kan er een black out ontstaan”, legt Rob Loos uit. “Elia moet er dus voor zorgen dat er op elk moment evenveel stroom wordt geïnjecteerd als afgenomen. Aangezien Elia zelf geen productie- noch consumptiemiddelen heeft, besteedt zij die verantwoordelijkheid uit aan de ARP’s (Access Responsible Parties). België telt een 60-tal van deze evenwichtsverantwoordelijken, waaronder bekende namen als Electrabel en EDF Luminus. Zij zijn verplicht om evenveel te produceren als te consumeren. Of indien ze zelf geen productiemogelijkheden hebben, om evenveel aan te kopen als te verkopen. Uiteraard varieert de nodige hoeveelheid elektriciteit van seizoen tot seizoen, van dag tot dag en zelfs van uur tot uur. Spottransacties op Belpex maken het moge-


DOSSIER : ENERGIE

voor welke prijs. Een andere partij kan daar meteen op reageren en zo kan je continu onderhandelen tot er een transactie tot stand komt. “Op de Day ahead markt is onderhandelen niet mogelijk” vult de accountmanager bij Belpex aan. “Per moment worden alle orders voor de volgende dag ingediend. Door de vraagcurve vervolgens met de aanbodcurve te laten snijden leggen we de prijs vast. Dankzij deze twee mechanismen verhoogt de flexibiliteit bij Belpex-klanten.”

Rob Loos

Flexibiliteit

Samen met de beurzen in de buurlanden werkt Belpex aan het optimaliseren van de beschikbare transmissiecapaciteit in de grensgebieden. Dat mechanisme noemt men marktkoppeling. De prijsberekening op de Day ahead markt gebeurt niet enkel voor Belpex in België, maar ook in samenwerking met APX in Nederland en EPEX in Frankrijk en Duitsland. Op basis van de beschikbare capaciteiten en biedingen wordt zo bepaald welk land moet importeren of exporteren. Meer info: www.belpex.be - www.elia.be / producten en diensten

© HUREWITZ CREATIVE/CORBIS

Marktkoppeling

lijk om kort op de bal te spelen. 20% van het Belgisch verbruik wordt verhandeld op de Day ahead markt, dus een dag op voorhand. Daarnaast is er de continue Intraday markt, waar je tijdens de dag zelf tot nog 5 minuten voor de levering kan bijsturen. Een leverancier kan bij voorbeeld onverwacht problemen krijgen met een reactor, waardoor hij toch zelf nog elektriciteit moet bijkopen en dus op de Intraday markt kan bijsturen wat hij de dag voordien op de Day ahead markt verhandeld heeft.”

Deal!

Prijsvorming op de Intraday markt verloopt zoals op de aandelenmarkt: je geeft – anoniem – aan hoeveel je wil ver- of aankopen en


Niet enkel producenten en leveranciers zijn klant, maar ook banken en eindverbruikers. En ook zij hebben baat bij flexibiliteit, bijvoorbeeld om aan Demand Side Management te doen. “Bij voorbeeld: zo’n industriële eindverbruiker heeft al energie aangekocht op lange termijn, maar als de prijzen op Belpex hoog staan, kan hij afwegen of het wel loont om nog elektriciteit bij te kopen. Misschien kan het bedrijf wel meer verdienen door zijn reeds aangekochte energie te verkopen dan door die elektriciteit aan te wenden voor zijn eindproduct te produceren.” Nieuwe segmenten ontdekken en nieuwe klanten zoeken is voor Rob Loos een van de grootste uitdagingen aan zijn job. “Er zijn nu 39 partijen actief op Belpex en het aantal blijft groeien. We proberen de bedrijven voor wie flexibiliteit belangrijk is aan te trekken en onze dienst zo veel mogelijk af te stemmen op hun noden. Volgende maand verruil ik mijn commerciële functie en ga ik aan de slag bij Product Development. Deze afdeling lanceert binnenkort een aantal nieuwe producten die nog meer inzetten op flexibiliteit. Omdat er steeds meer spelers actief zijn en omdat we ook internationaal werken met marktkoppeling, wordt het voor de spelers moeilijker om de prijzen voor de volgende dag in te schatten. Onze nieuwe producten zullen het mogelijk maken om voor verkopers tijdens de uren met de duurste prijzen en voor kopers tijdens de uren met de goedkoopste prijzen te handelen. Wat de toekomst nog zal bieden? Dat is voorlopig nog koffiedik kijken, maar wellicht zullen smart meters gebruikt worden om ook huishoudens toegang te geven tot het platform. Niet rechtstreeks. Maar het zou bij voorbeeld kunnen dat een leverancier op basis van de energieprijs de mogelijkheid heeft om bij de eindklant bepaalde toestellen te regelen en zo aan de klanten voordeligere tarieven kan aanbieden. We zijn nog volop aan het onderzoeken op welke manier we onze diensten verder kunnen ontplooien.” ■ Meer info op : www.ie-net.be/ilya201309

23

Bruggen naar de toekomst Bruggen... Hun staal corrodeert, het beton barst, een auto knalt ertegenaan, vrachtwagens met reusachtige windturbine-onderdelen rijden erop, ... Ingenieurs van de Vlaamse overheid waken erover dat alles goed blijft gaan. Tekst: Koen Vandepopuliere

© DUNCAN NOAKES | DREAMSTIME.COM

B

ij ‘kunstwerken’ denken de meesten aan Pablo Picasso of Berlinde De Bruyckere. Niet zo aan de afdeling ‘Expertise Beton en Staal’ (EBS) van het departement Mobiliteit en Openbare Werken, van de Vlaamse overheid. Daar werken ongeveer 75 mensen. Voor hen zijn ‘kunstwerken’ bruggen, viaducten, tunnels, duikers, kaaimuren of sluizen. Ingenieur Paul Meekels is hoofd van de afdeling EBS, die vestigingen heeft in Brussel, Gent en Hasselt. En de meeste kunstwerken waarover de afdeling zich bekommert, zijn bruggen.

Meer dan vijf Paul Meekels geeft enkele voorbeelden van schade aan bruggen: gecorrodeerde wape-

24

ning, scheuren in beton, slijtage van oplegtoestellen - een soort rubberen blokken waarop een brug ligt - of corrosie van staalstructuren. Voor het nazicht van deze met overspanning groter dan vijf meter, volgt EBS de systematiek van de A, C, O en B-inspecties, legt hij uit.

Verschillende inspecties De algemene inspectie (A) vindt plaats om de drie jaar. “Dat gebeurt door bruginspecteurs en door ingenieurs van de afdelingen die deze bruggen bouwen, beheren en onderhouden. Ze gaan aan de hand van checklists na welke gebreken de brug heeft en stellen een inspectieformulier op met hun bevindingen en voegen schetsen en foto’s toe. Ook voeren ze een

waterpassing uit. Vervolgens verwerken ze die zaken in een verslag. Daarin staan de belangrijkste gebreken en voorstellen omtrent de te nemen maatregelen zoals herstelling van beton met polymeermortel, met cementgebonden of epoxy-injectiemiddel. Ze stellen voor een oplegtoestel te vervangen, de staalstructuur te verstevigen,... Dat verslag gaat, samen met inspectieformulier en waterpassing, naar het beheercentrum te Brussel. Daar gaan de ingenieurs al dan niet akkoord met de voorgestelde maatregelen. Soms stellen zij een andere maatregel voor.” Af en toe vinden zesjaarlijkse controle-inspecties (C)plaats. Ze gaan vlugger dan deze van type A en vervangen dan de A-inspectie. En dan zijn er nog de occasionele inspecties.


KNOWHOW

Ingenieur Paul Meeke ls, hoofd van afdeling ‘Ex pertise Beton en Staal’ (EB S).

wijl het verkeer voorbijraast. “Je kan dat opvangen via werken tijdens de nacht, maar een visuele inspectie tijdens de nacht... dat is natuurlijk geen ideale combinatie”, grimlacht hij.

Ouder, meer, zwaarder

De Scheepsdalebrug: een huzarenstukje van Belgische ingenieurs dat op internationale erkenning kon rekenen.

Voor het nazicht van de bruggen met overspanning groter dan vijf meter, volgt EBS de systematiek van de A, C, O en B-inspecties.

Meekels: “Die vinden plaats buiten de normale cyclus, bijvoorbeeld om de eerste vaststellingen te doen wanneer een voertuig de brug heeft aangereden.”


Tijdens een visuele inspectie kan blijken dat een gebrek een diepgaander nazicht vergt. Daarvoor dienen de bijzondere inspecties (B). “Die gebeuren op aanvraag en focussen op een specifiek onderdeel”, legt Paul Meekels uit. “Het nazicht gebeurt dan niet enkel visueel, maar met extra hulpmiddelen, apparatuur of personeel. Het gebeurt wanneer kernboringen nodig blijken, onderzoek met een endoscoop, of als gespecialiseerde ingenieurs ter plaatse moeten gaan.” De bruggeningenieurs hebben te kampen met allerlei uitdagingen. Paul Meekels denkt in de eerste plaats aan de moeilijkheid een grondige visuele inspectie uit te voeren ter-

Onze autosnelwegen, met de bijhorende kunstwerken, zijn vooral aangelegd in de jaren ‘60 en ‘70. “Gevolg is dat de meeste bruggen nu zo’n halve eeuw oud zijn, en allemaal wat gebreken beginnen te vertonen... Bovendien is er steeds meer en zwaarder verkeer, waardoor hun belasting toeneemt. Denk bijvoorbeeld aan uitzonderlijk vervoer: alsmaar grotere generatoren, grotere onderdelen zoals de wieken van windmolens. Bovendien hebben technische evoluties ervoor gezorgd dat vrachtwagens alsmaar meer per keer kunnen vervoeren, wat besparingen oplevert voor de vervoerders.”

Spitstechnologie EBS staat ook in voor het ontwerp, en de controle op het ontwerp, van bruggen. Een opmerkelijk voorbeeld is de Scheepsdalebrug omdat niet opgeheven wordt met een vast maar met een bewegend draaipunt. Het gaat om een boogvormig gedeelte dat op de onderbouw rolt. Het kunstwerk is op afstand bedienbaar. Het tegengewicht ervan is, heel bijzonder, in de rolarmen gestopt; deze ogen daardoor bijzonder indrukwekkend. Volgens Paul Meekels was het een oplossing voor het gegeven dat er te weinig plaats was voor een traditionele brug. “Die rolbasculebrug is een primeur voor België, maar ook voor ver daarbuiten.” ■

25

Gelijmde wapening

In de bouwsector wordt men meer en meer geconfronteerd met de renovatie en herstelling van bestaande betonconstructies. Naast onderhoud en een betonherstelling is ook dikwijls een mechanische versterking nodig. De techniek van gelijmde wapening biedt hiervoor een oplossing.

E

Tekst: Bram Dooms en Filip Van Rickstal

r zijn diverse redenen waarom bestaande constructies versterkt moeten worden: herbestemming van lokalen, verhoogde gebruiksfrequentie, herstellingen, normen die veranderen, fouten herstellen in het bouwontwerp. Het zijn maar enkele voorbeelden. Vanuit een economisch en ecologisch standpunt is het meestal voordeliger een structuur te versterken dan te slopen en nadien te herbouwen. Het behoud van het bouwkundige patrimonium is tevens een thema dat de laatste jaren veel aan belang gewonnen heeft. In deze situaties kan de techniek van gelijmde wapening mogelijk

26

een performante en elegante oplossing bieden. Ze kan op een relatief snelle en eenvoudige manier toegepast worden en laat niet alleen het behoud van de oorspronkelijke structuur toe, maar ook van het uitzicht en

van de afmetingen van de constructie. Naast beton kan het principe ook toegepast worden op hout, staal en metselwerk. De goede werking van de techniek van gelijmde wapening is gebaseerd op de composietwerking tussen de gelijmde wapening en het beton. Ze kan aangewend worden voor de versterking van balken, platen, wanden en kolommen, met als doel de weerstand tegen buiging, trek of druk, doorbuiging en afschuiving te herstellen of te verhogen. Het ontwerp van betonconstructies versterkt met uitwendig gelijmde wapening is gecompliceerder dan deze van nieuwe constructies. Bescherming tegen brand verdient speciale aandacht aangezien de lijm dan zeer snel kan opwarmen en daardoor zijn hechtvermogen verliest.

Materialen Aandrukken van een prefab vezelcomposiet.

De techniek van gelijmde wapening bestaat al enkele decennia. In de beginjaren ge-


KNOWHOW

bruikte men vooral staalplaten die met een twee-componenten epoxylijm verlijmd werden. Maar sinds de jaren ’90 gebruikt men meer en meer vezelcomposieten, een grote hoeveelheid uni-, bi- of multi-directioneel geplaatste continue vezels (organisch of anorganisch), ingebed in een polymeermatrix. Het

meest gebruikte type vezels zijn koolstofvezels omwille van hun superieure mechanische eigenschappen en uitstekende duurzaamheid, maar er bestaan ook toepassingen met glasvezels of aramidevezels. Welke materialen het best kunnen worden toegepast, hangt voornamelijk af van de con-

crete situatie. Als bijvoorbeeld het beperken van de doorbuiging van een constructie-element bepalend is voor het ontwerp kan de hoge sterkte van de vezelcomposieten meestal niet benut worden en is het gebruik van staalplaten aangewezen. Vezelcomposieten hebben een zeer goede corrosieweerstand, zijn licht en flexibel in gebruik en gedragen zich uitstekend onder wisselende belastingen. Bij staalplaten ligt de materiaalkost veel lager dan bij vezelcomposieten, een winst die minstens deels wordt teniet gedaan door de meerkost van een complexere uitvoering. Staal is beter bestand tegen vandalisme en eenvoudiger mechanisch te verankeren.

Uitvoering

Versterking van vloerplaten met gelijmde wapening.

Ter plaatse gevormde vezelcomposieten met de ‘wet lay-up’ techniek.


Vooraf dienen de nodige herstellingen te gebeuren aan de ondergrond zoals het verwijderen van eventueel beschadigd beton en het aanbrengen van herstelmortel. Het betonoppervlak dient vervolgens voldoende ruw gemaakt te worden voor een goede hechting van de gelijmde wapening. Vezelcomposieten bestaan als prefab strips die klaar voor gebruik geleverd worden op de werf. De lijm wordt in een dunne laag aangebracht op de strip waarna deze op de juiste plaats wordt aangedrukt met een rubberen rol teneinde luchtinsluitsels te vermijden. Vezelcomposieten kunnen tevens ter plaatse gevormd worden met de ‘wet lay-up’-techniek: de vezelweefsels worden hierbij laag per laag aangebracht op het beton en ter plaatse geïmpregneerd met een epoxylijm, die tevens zorgt voor de hechting met het betonoppervlak. Verlijmde staalplaten moeten ondersteund worden tot de lijm voldoende uitgehard is, tenzij er een bijkomende mechanische verankering wordt voorzien. De gelijmde wapening kan achteraf oververfd worden of totaal aan het zicht onttrokken worden door een bepleistering of spuitbeton. In sommige situaties kan het tevens noodzakelijk zijn een specifieke bescherming aan te brengen tegen brand. ■

Meer info op : www.ie-net.be/ilya201309

27

Automotive Aeronautic Space Industry Railway Energy & Utilities Facilities Biotechnologies Pharmaceutical Food Industry Chemical Consumer electronics Power electronics > Bachelors & Masters > Analysis & Design – Realization > Test & Validation > Project Management

iteit actual

ACTUALITEIT Meer info op : www.ie-net.be/ilya201309

Helft technische studenten wil aan de slag buiten België Onderzoek onder 1300 studenten in België, Nederland en Duitsland toont aan dat technologiestudenten beperkt zicht hebben op hun toekomstige loopbaan Een onderzoek van chipmachinefabrikant ASML onder 1300 internationale technische studenten toont dat de meerderheid na zijn studie het liefst aan de slag wil in het buitenland. Driekwart van hen is daarnaast van mening dat hun huidige opleiding goed aansluit bij de gewenste toekomstige job. Echter, welke job dit dan exact zal zijn, is voor de overgrote meerderheid nog niet duidelijk. De ondervraagde KU Leuvenstudenten beoordelen hun opleiding positief. Over de koppeling opleiding/arbeidsmarkt zijn de KU Leuvenstudenten eveneens overwegend positief. Toch weten de studenten ook waar het nog beter kan. Velen onder hen geven aan dat tijdens de opleiding meer aandacht besteed zou moeten worden aan praktijk en contacten met het bedrijfsleven. Bijna twee derde van de ondervraagde studenten is van plan om na de huidige studie aan het werk te gaan, terwijl 22% nog verder wil studeren. Meer dan de helft van de studenten heeft echter nog geen idee wat voor werk zij na hun studie precies willen doen. Opvallend is dat Nederlandse studenten nog minder een duidelijk zicht hebben op hun toekomstige carrière. Wat wel vastligt is dat slechts 45% van de ondervraagde KU Leuvenstudenten binnen eigen land aan de slag wil. Voornamelijk andere Europese landen worden genoemd als alternatief.


Verzadigde vetzuren in palmolie bedreigen kwaliteit pasgevormd embryo Onlangs bracht de Hoge Gezondheidsraad een advies uit over het gebruik van palmolie in de menselijke voeding. Palmolie, onder meer gebruikt in kant-en-klare gerechten en pizza’s, bevat atherogene vetzuren die bij overmatige inname de kans op hart- en vaatproblemen significant kunnen verhogen. Nu blijkt uit onderzoek bij proefdieren en bij landbouwhuisdieren, uitgevoerd aan het Departement Diergeneeskunde van de UAntwerpen dat deze verzadigde vetzuren ook de vruchtbaarheid negatief kunnen beïnvloeden. Prof. Jo Leroy: “Een dieet rijk aan verzadigde vetzuren zoals palmitine- en stearinezuur zorgt ervoor dat deze vetzuren ook in hogere concentraties terechtkomen in het eicelblaasje of de follikel. Aan de samenstelling van het vocht rond de groeiende en rijpende eicel kunnen we met andere woorden zien wat het dier in kwestie eet. Bij mensen is dat net zo.”

Belgisch vloeistoflaboratorium viert vierde verjaardag in de ruimte Vier jaar geleden bracht een shuttle een vloeistoflaboratorium van Belgische makelij naar het Internationale Ruimtestation ISS. Daar werd het door astronaut Frank De Winne ingebouwd in de Columbus-module, een wetenschappelijk laboratorium en meteen de grootste bijdrage van de Europese Ruimtevaartorganisatie ESA aan het ISS. Het vloeistoflaboratorium werd gebouwd door het Belgische ruimtevaartbedrijf Qinetiq Space uit Kruibeke en kreeg de naam SODI (Selectable Optical Diagnostic Instrument). Met dat instrument worden verschillende vloeistofexperimenten uitgevoerd in de ruimte aan de hand van specifieke observatietechnieken. Dankzij zijn succesvolle resultaten is het ruimteverblijf van SODI nog niet afgelopen. Verschillende internationale wetenschapsteams gebruiken het Belgische laboratorium voor fundamenteel vloeistofonderzoek en voor onderzoek naar de principes van een nieuwe generatie supersnelle lichtcomputers. SODI is actief binnen de Microgravity Science Glovebox (MSG), een veilige, afgesloten ruimte voor het manipuleren van gevaarlijke materialen.

Lerende machines De afgelopen 4 jaren bestudeerde het Flanders’ MECHATRONICS Technology Centre vzw (FMTC) samen met de Vlaamse universiteiten KU Leuven, VUB en UGent hoe machines kunnen leren. Lerende machines maken manuele afstelling overbodig en zorgen ervoor dat de machines ook in wijzigende omstandigheden steeds met de beste instellingen werken. Het onderzoek toonde aan dat machines hierdoor tot 15% sneller kunnen reageren en tot 3 maal nauwkeuriger worden. Het onderzoek gebeurde in het kader van het Vlaamse, door IWT gesteunde, onderzoeksproject “Lerende Controle voor Productiemachines”, of kortweg LeCoPro. De voordelen van lerende machines werden aangetoond voor verscheidene toepassingen. Zo werden de optimale schakelparameters van een automatische transmissie van een zwaar voertuig, bijvoorbeeld voor land-, mijn- of wegenbouw, door de machine zelf aangeleerd.

29

iteit actual

Meer info op : www.ie-net.be/ilya201309

Meer aandacht voor grondstoffen bij berekenen van milieueffecten De klimaatverandering en de uitputting van fossiele brandstoffen gaven een nieuwe impuls aan de zogenaamde biogebaseerde economie, waarbij hoofdzakelijk geproduceerd wordt op basis van biomassa. Maar deze biobased producten zijn niet automatisch ecologisch duurzame producten. Een grondige evaluatie van de milieueffecten van producten, met analyse van de totale levenscyclus van een product, is nodig. Die evaluatie houdt niet enkel rekening met de uitstoot maar ook met de grondstoffen en het land dat nodig is om die grondstoffen te produceren. In zijn doctoraatsonderzoek bestudeerde Rodrigo Freitas de Alvarenga van de vakgroep Duurzame Organische Chemie en Technologie (UGent) een aantal evaluatiemethodologieën. De doctorandus lanceerde in zijn onderzoek een nieuwe methode om in kaart te brengen wat tijdens de productie aan de natuur onttrokken wordt. Hij berekende de milieu-impact binnen drie hoofdcategorieën: de impact op de gezondheid van de mens, op lokale ecosystemen en op de totale grondstoffenvoorraad.

Microalgen: nieuwe bron voor Omega-3? Omega-3-vetzuren zijn belangrijk voor onze gezondheid. We halen die vetzuren vandaag vooral uit vette vis. Maar het visbestand blijkt niet groot genoeg om iedereen te voorzien van de dagelijkse aanbevolen hoeveelheid omega-3. Microalgen, eencellige organismen die in het water leven, zijn van nature rijk aan omega-3-vetzuren. In opdracht van Flanders’ FOOD onderzochten bio-ingenieurs van KU Leuven Kulak, onder leiding van professor Imogen Foubert en samen met een 10-tal bedrijven, welke rol deze microalgen kunnen spelen in onze voeding. Zijn zij straks een bron van de gezonde omega-3-vetzuren, met name DHA (docosahexaeenzuur) en EPA (eicosapentaeenzuur)?

Anne Paduart sleept Gustave Magnel Prijs in de wacht Bouwen met meccano is een oplossing voor een duurzame toekomst. Anne Paduart, die in 2012 haar doctoraat afwerkte in de Ingenieurswetenschappen aan de Vrije Universiteit Brussel, heeft de ‘Gustave Magnel Prijs 2008-2012: Nieuwe Activiteiten” gewonnen. Haar inzichten om al gedurende het initiële ontwerp rekening te houden met de hele levenscyclus van gebouwen en hun transformatie in de toekomst, werden zeer gewaardeerd. Het introduceren van concepten die materiaalgebruik en bouwafval reduceren op de lange termijn getuigde volgens de jury van een holistische visie op de bouwpraktijk. De Magnel prijs werd ingesteld door het Technisch Controlebureau voor het Bouwwezen SECO met het doel het toegepast wetenschappelijk onderzoek in verband met de bouw aan te moedigen.

De opleidingen aan Brugge Business School bieden alle elementen voor het uitbouwen van een succesvolle carrière: kennis, vaardigheden en netwerking.

POSTGRADUAAT SUPPLY CHAIN MANAGEMENT 1 jaar - startdatum: 11-10-2013

EXPERT CLASS BEDRIJFSMANAGEMENT 1 jaar - startdatum: 22-11-2013

info en inschrijvingen WWW.BRUGGEBUSINESSSCHOOL.BE CAMPUS VIVES NOORD - KHBO - Xaverianenstraat 10, B-8200 Brugge M 0495 321 485: Gilbert Van Nieuwenhuyze, T 050 30 51 92: Ann Maeckelberghe, [email protected]

30


…t

he el e fut ctrif (hy ure is ying )b

rig ht!

Foss

are a ils of th thing e pa st…

y odae t … r i

a we ing… at v nno

Does a unique career in automotive engineering sound appealing? Do you have a passion for excellence? Ready to become an essential member of a close team?

Punch Powertrain, headquartered in Sint-Truiden and with a second production facility in Nanjing (China), offers a complete portfolio of powertrain solutions for the most popular passenger car segments (conventional, hybrid and full electric). These innovative products provide excellent driving dynamics, enhanced comfort, fun of driving and an ever improving fuel economy. As a leading independent supplier to the automotive industry, Punch Powertrain is expanding rapidly. In this context we are able to offer inspiring career opportunities for motivated employees.

We are currently looking for (m/f):

SENIOR EMBEDDED SOFTWARE ENGINEERS TEST ENGINEERS ELECTRONICS ENGINEERS MAINTENANCE ENGINEER MECHANICAL ENGINEERS PROJECT LEADERS R&D CAD DESIGNERS ENGINEER FINITE ELEMENTS ANALYSIS (FEA MECHANICAL)

t :PV XJMM KPJO B SFTQFDUFE DPNQBOZ XJUI BO PVUTQPLFO international orientation in the challenging world of automotive JOEVTUSZ t8F PGGFS B EZOBNJD XPSL FOWJSPONFOU UIF DIBODF UP grow within the company and to develop your competences in new UFDIOPMPHJFTt:PVDBODPVOUPONPUJWBUFEDPMMFBHVFT QSPGFTTJPOBM space for creativity and initiative and short communication lines. t 8F QSPWJEF B DPOHFTUJPOGSFF BDDFTT BOE BO BUUSBDUJWF TBMBSZ QBDLBHFXJUIBMMLJOETPGGSJOHFCFOFåUT For more information, please visit www.punchpowertrain.com or contact Bart Depraetere (011 67 92 71). Send your CV and application letter to bart.depraetere@ punchpowertrain.com

JOIN US"/%-&"%5)&8":*/"650.05*7&&/(*/&&3*/( 8 8 8 1 6/ $ ) 1 0 8 & 3 5 3 " * / $ 0 .

OFFER

INTERESTED?

Meer diversiteit

zonder verlies van kwaliteit Lex Lemmens

Tegen 2015 stelt de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) zich ambitieuze doelstellingen: 50% meer studenten doen instromen en 45% hoger rendement aan afgestudeerde ingenieurs afleveren. Stevige uitdagingen om grondig de boeg om te gooien en de bacheloropleiding te herstructureren. Lex Lemmens, Dean van het Bachelor College en hoofd van de opleidingshervormingen, doet de nieuwe bacheloropleiding uit de doeken. Tekst: An Rekkers

32


MENSEN

V

olgens Europese afspraken is de bacheloropleiding goed voor 180 studiepunten. Aan TU/e gaan 30 studiepunten naar de algemene basisvakken (wiskunde, modelleren, ontwerpen, natuurwetenschappen en professionele vaardigheden) die voor alle ingenieurs gezamenlijk worden gegeven. TU/e vindt het belangrijk dat ingenieurs tegelijk leren samenwerken met andere disciplines, zeker nu ingenieurs steeds vaker de handen in elkaar moeten slaan. ‘Het is wel een huzarenstukje om basisvakken zo in te richten dat alle studenten er hun gading in vinden’, vertelt Lex Lemmens. ‘We hebben bijvoorbeeld een basisvak modelleren voor alle opleidingen. Je kunt ervan op aan dat studenten die natuurkunde hebben gekozen behoorlijk wat abstract kunnen denken en dat ze het leuk vinden om wiskundeopgaven te maken, terwijl een student die industrial design of bouwkunde heeft gekozen vooral uitkijkt naar het ontwerpen. Dan is het moeilijk om één vak te maken dat al deze studenten evenzeer aanspreekt. Daar hebben we nog wel een opdracht.’

Major en keuzevakken De studenten kiezen bij de start van hun bachelor onmiddellijk de major. Deze wordt geheel gewijd aan het vakgebied of de discipline waarin ze zich willen specialiseren. Volgens professor Lemmens komen de meeste studenten af op een bepaalde discipline en schakelen slechts weinigen in de loop van hun opleiding over naar een ander vakgebied. Die mogelijkheid bestaat wel en blijkt voor veel studenten (en hun ouders) een grote geruststelling. Lex Lemmens: ‘In de oude bacheloropleiding koos de student pas een minor in het derde jaar, die volledig aan één vakgebied werd gewijd. De student kon even kennismaken met iets anders, maar kon die minor niet meer echt integreren in het eigen vakgebied. De vrije keuzeruimte heeft nu een groter aandeel gekregen (van 30 naar 45 studiepunten). Ze loopt over de drie studiejaren heen en daarbinnen dienen studenten twee coherente pakketten te volgen. Als een student kiest voor een andere discipline dan de eigen major: bijvoorbeeld een natuurkundige is geïnteresseerd in hoe intelligente netten in elkaar steken, dan kan hij of zij vakken volgen om uiteindelijk op het niveau van een derdejaars elektrotechnicus uit te komen. We hopen hiermee dat studenten een grotere kans krijgen om te kiezen na de bachelor, want ze kunnen zich in die keuzeruimte ook voorbereiden op minder voor de hand liggende of interfacultaire masters.’

Gebruiker, maatschappij, bedrijf Dat ingenieurs een maatschappelijke opdracht meekrijgen, is meer dan een slogan aan het TU/e Bachelor College. De User, Society, Enterprise (USE)-vakken zorgen ervoor dat de maatschappelijke verantwoordelijkheid van ingenieurs letterlijk in de praktijk wordt gedoceerd. In drie vakken, te kiezen uit tien leerlijnen, wordt telkens de combinatie gemaakt tussen de technische disciplines en de vraagstukken waarin die technische disciplines worden toegepast. De USE-vakken gaan over de


Het meest opvallend aan de vernieuwde bacheloropleiding aan TU/e is de intensieve coaching van de studenten.

robotisering van de samenleving, over gezondheidszorg, over smart mobility, en dergelijke. Een eerste vak gaat in op wat er in de eigen discipline speelt en hoe je naar die vraagstukken kan en wil kijken. Het tweede vak behandelt de sociale wetenschappen en in een derde vak kijken studenten gecombineerd naar een technisch ontwerp en de invloed daarvan op de gebruikers en de samenleving.

Intensieve coaching Het meest opvallend aan de vernieuwde bacheloropleiding aan TU/e is de intensieve coaching van de studenten. Vanaf dit jaar is het startgesprek meteen het begin van het coachingtraject, dat loopt in jaar 1 en 2 en waarin studenten begeleid worden bij hun studiekeuzes. De coaching gebeurt door de docenten omdat zij de beste rolmodellen zijn en de goede vragen kunnen stellen om de student zelf te laten nadenken. Elke student heeft vier gesprekken van een uur, waarvan twee in kleine groepjes en twee individueel. Prof. Lemmens schat dat hier ongeveer 3,75 VTE per student voor nodig is en heeft goede hoop dat de financiering hiervoor de komende jaren behouden blijft. De intensieve coaching legt een zware druk bij de docenten, maar de positieve effecten op de instroom en op het aantal afstuderende ingenieurs werken bijzonder motiverend.

Buitenlandse belangstelling Finnen en Zweden zijn al komen kijken hoe TU/e haar vernieuwde bacheloropleiding aanpakt en ook Vlaamse universiteiten zijn onder de indruk van de hervormingen. Jos Vander Sloten (KU Leuven) was voorzitter van de visitatiecommissie Biomedische Technologie en is vol lof over de vernieuwingen in Eindhoven. ‘Bijzonder sterk in de nieuwe opleidingsstructuur is de combinatie van een grondige inhoudelijke vorming en een stevige competentiegroei. De opleiding biedt bovendien een goede mix van onderwijsvormen: hoorcolleges, projectonderwijs, vaardigheidstrainingen enzovoort. Het coachingstraject is bijzonder sterk uitgebouwd, hier kunnen we in Vlaanderen omwille van de kleinere bestaffing alleen maar van dromen.’ Het is duidelijk dat TU/e inspiratie heeft geleverd voor ingenieursopleidingen in heel Europa. Zoals Lex Lemmens het zelf zegt: best wel spannend om de eerste lichting ‘hervormde’ ingenieurs te zien afstuderen binnen twee jaar! ■

33

Inspiratie als rode draad Student ingenieur. Muzikant. Barman. Lasser. Lampenontwerper. Technisch tekenaar. Jan Van Kelst is het allemaal (geweest). Zijn brede expertise resulteerde in de uitvinding van een nieuw instrument: de Kelstone. “Als je vertrouwt op je bagage, komen de meeste vondsten intuïtief.”

Z

Tekst: Peter Van Dyck

ijn kandidatuursdiploma burgerlijk ingenieur had Jan Van Kelst op zak. In de lange rij voor de inschrijving voor de licentieopleiding aan de KU Leuven sloeg plots de twijfel toe. Was hij niet eerder in de wieg gelegd voor een bestaan als muzikant? ‘Ja’, was het eerlijkste antwoord dat hij op dat moment kon verzinnen. En dus besloot hij uit de wachtrij te stappen en alles op zijn groep The Sam Cooke Singers te zetten. Even later, in 1989, scoorde die een hit met So Sad (Ole Time Religion). Het leek de start van een

beloftevolle carrière, maar een aantal rare beslissingen van de platenfirma zorgde ervoor dat de groep zachtjes doodbloedde. In 1996 hield Jan Van Kelst het voor bekeken. Hij week uit naar Frankrijk, waar toen een gunstiger klimaat voor artiesten heerste. In de Provence vond hij een huis met veel ruimte, gelegen aan een rivier. Geïnspireerd door de omgeving, ontwierp hij een designlamp, met een riviersteen als voet en een gitaarschakelaar als aan/uit-knop. De enthousiaste reacties op het unieke object overhaalden hem een business te beginnen. “Helaas had ik een totaal gebrek aan commerciële ervaring”, vertelt Jan. “Bovendien werd ik als Belg niet altijd au sérieux genomen. Was mijn eerste jaar in Frankrijk heel fijn, met vele aangename ontmoetingen, het tweede was zwaar en eenzaam. Nog voor een faillissement dreigde, stopte ik met de zaak.”

Gefrustreerde tekenaar Terug naar de heimat, waar Jan in eerste instantie aan de slag ging in de horeca. “Maar omdat dit, als bijna-veertiger, weinig perspectieven bood, volgde ik een cursus technisch tekenen. Met slechts een kandidatuursdiploma, en zonder ervaring als ingenieur, kom je niet ver. Die cursus zou me misschien helpen een technische job met doorgroeimogelijkheden te vinden. Ik kon effectief starten bij een metaalconstructiebedrijf, maar het frustreerde al snel om te zien dat ingenieurs de kans kregen om dossiers volledig te beheren en daardoor ook meer verdienden. Het werk dat zij deden had ik ook gekund, maar ik was gedoemd om te blijven tekenen.” Intussen laaide de liefde voor muziek weer op. In een flits kreeg hij de inspiratie voor een nieuw instrument, de Kelstone. “Ik was al een hele tijd bezig met de hamertechniek die gebruikt wordt op de Chapman Stick (een snareninstrument met een vlakke hals, waarbij je met de vingertoppen van beide handen de snaren tegen het fretbord tikt, nvdr). Op een dag lag mijn gitaar voor me op tafel en begon ik erop te hameren. Alles klopte. Eerst en vooral visueel: in die positie zie je heel goed wat je doet. Ook ergonomisch: als je in de normale houding gitaar speelt, gaat er veel energie verloren omdat je met je linkerhand het instrument moet stabiliseren.”

Patent voor demper Hij liet het initiële idee enkele jaren rijpen en kwam uiteindelijk tot een instrument met negen snaren en een demper, bestaande uit een stuk rubber, een fietskabel en een pedaal. De demper, beschermd door een patent, is heel bepalend voor de klank en zorgt voor controle over de noten, wat de expressieve mogelijkheden vergroot. Terwijl Jan via het IWT subsidies ontving, gooide hij het hele concept nog overhoop. Het model dat hij zes jaar geleden officieel voorstelde, was nog in hout, maar nu schakelde hij over op

34


MENSEN

aluminium, omwille van het gewicht en de eenvoud. “Ik wou zoveel mogelijk teruggrijpen naar standaardmaterialen. Dit in functie van massaproductie, die door niet-geschoold personeel kan uitgevoerd worden. Gelukkig had ik geen notie van gitaarbouw. Anders zou ik het ontwerp veel gecompliceerder hebben gemaakt en zou ik een machinepark nodig gehad hebben.”

Bach arrangeren Sinds anderhalf jaar is het product helemaal af en zijn er een honderdtal stuks van verkocht. “De meeste kopers blijken musicerende ingenieurs te zijn”, lacht Jan. “Zo schreef een developer uit de VS dat de mogelijkheden om de luitsuites van Bach te arrangeren op een elektrisch snaarinstrument hem hadden overgehaald om de Kelstone te kopen. Ik zou ook graag zien dat jonge, creatieve mensen, die een eigen muzikale taal willen ontwikkelen, het instrument ontdekken.” Ter promotie stond Jan met de Kelstone op internationale muziekbeurzen en gaf hij demonstraties. Hij leende het instrument ook uit aan een aantal bekende muzikanten, zoals de Hollywood-componist Nathan Barr (True

Blood) en dance-act Planet Funk. Toch bleef de verkoop onder de verwachtingen. “Enkele maanden geleden viel echter alles in de plooi. Ik begon toen elke dag een Riff Of The Day-filmpje te posten op Facebook en YouTube. Dat weekt heel wat reacties los, de mensen zien nu dat het eigenlijk een simpel instrument is. Dat ik er telkens de tabulatuur bij noteer, helpt me nu ook bij de realisatie van het leerboek dat in mijn businessplan stond.” Van songs over designlampen tot de Kelstone: inspiratie is de rode draad door het leven van Jan Van Kelst. De muzikant/uitvinder is er zich van bewust dat de expertise van al zijn vroegere stielen – muzikant, barman, lasser, technisch tekenaar, lampenontwerper -, hebben geholpen om de Kelstone te ontwikkelen. Ook de studies burgerlijk ingenieur komen van pas, alleen al omdat hij er over de fysica van de snaar heeft geleerd. “Spijt heb ik niet van die afgebroken studies. Om het filosofisch te zeggen: het leek alsof ik genoeg wist om te kunnen doen waar ik toe voorbestemd was. Toen ik worstelde met de manier waarop je de Kelstone op een standaardkeyboardstatief kan bevestigen, zat ik dagenlang schetsen te maken, tot ik op een gegeven moment voelde: laat het even los; de oplossing zit eraan te komen. Dezelfde soort concentratie heb ik ook als ik een song schrijf en had ik als ik vroeger wiskunde studeerde. Als je een bewijs rond moet krijgen, moet je heel breed denken en je niet focussen op één gegeven. Als je vertrouwt op je bagage, komen de meeste vondsten intuïtief.”

Uniek draagsysteem “Toen vele mensen vroegen of ik de Kelstone niet draagbaar kon maken, stond ik daar eerst weigerachtig tegenover”, bekent Jan Van Kelst. “Tot ik besefte dat het een enorme meerwaarde voor de expressie van de artiest is, als je kan rondwandelen, dansen en spelen tegelijkertijd.” Recent ontwikkelde de muzikant/uitvinder daarom een uniek, eenvoudig draagsysteem. Het bestaat uit een draagriem rond de schouders en een lichte, maar stabiele constructie van gebogen staven, waarop het instrument rust. Het systeem kan niet enkel voor de Kelstone, maar ook voor keyboards en zelfs voor laptops worden gebruikt. Van Kelst gelooft dat het ook perspectieven kan bieden voor toepassingen op filmsets, in de medische sector of op sportevenementen. Zo zouden ingenieurs van een Formule 1-team tijdens de wedstrijd met hun laptop kunnen rondlopen, terwijl beide handen vrij zijn om gegevens in te tikken. ■


35

23.10.2013

NIEUWE FORMULE

TOUR&TAXIS BRUSSEL

Profielmatching op voorhand

vacature.com/talentum

Klaar voor de volgende carrièrestap? Zet een stap in de juiste richting en kom op 23 oktober naar Vacature|Références Talentum, de grootste nationale job- en carrièrebeurs. Ontmoet er meer dan 50 topbedrijven, laat je begeesteren door inspirerende sprekers en screen je cv tot op de komma bij ervaren cv-consultants. Woensdag 23 oktober, Tour & Taxis Brussel.

Deze topbedrijven verwachten je op Vacature|Références Talentum:

& vele anderen!

Schrijf je gratis in & ontdek welke profielen deze bedrijven zoeken.

vacature.com/talentum

MENSEN

ijd vrije t

ENERGIE DOSEREN MET KUNGFU-VARIANT Het waren de vechtfilms met Bruce Lee, Jackie Chan, Gordon Liu en Jet Li die William Chun Hong Lo 38 jaar geleden naar karate dreven. Omdat hij jaren later nog altijd niet het gevoel had de sport te begrijpen, ging hij op zoek naar een meer praktische gevechtsport. Na wat omwegen kwam hij bij Zhen Wu terecht, een soort kungfu. Het is een verzamelnaam voor drie verschillende stijlen die je, als je ze combineert, je lichaam beter doen kennen. De stijl Liu He Ziranmen concentreert zich op de conditie, Taiji focust zich op een efficiënter gebruik van je krachten en bij Tongbei probeer je met zwaaibewegingen je tegenstander uit balans te krijgen. Door constant van stijl te wisselen, wordt het voor de tegenstander moeilijker om te reageren op de bewegingen. “Zowel mijn gezondheid als mijn gemoedstoestand is door Zhen Wu verbeterd”, getuigt de industrieel ingenieur. “Door bepaalde oefeningen toe te passen in het dagelijkse leven kan ik met minder energie méér doen. In dat opzicht heeft deze sport dus zeker ook een positieve invloed op mijn job als calculator en werfleider bij PIT Antwerpen.”

Een koor van verwante zielen

“Het gaat ons om het delen van onze emoties en de vruchten van ons werk met het publiek”, zegt Viviane Grandjean over het koor Amalgam uit Haccourt. Bij dit ensemble kwam Viviane, die al sinds de lagere school gebeten is door het zingen, op haar achttiende ‘’thuis’. Amalgam is méér dan een koor. Het is een hechte groep van verwante zielen. “We delen sinds onze jeugd lief en leed met elkaar”, legt de burgerlijk ingenieur elektromechanica uit. “Een koor is een sociaal gebeuren. Je kweekt er een open spirit, tolerantie, respect, beheersing en teamwork.” Ervaringen waar ze uiteraard ook van profiteert in haar baan als kwaliteitsmanager bij LMS. Om de 15 dagen komen de leden van Amalgam samen om te repeteren. Onder leiding van dirigent en componist Michaël Labiouse zetten ze hun tanden in een gevarieerd repertoire: van Mozart en het Requiem van Karl Jenkins, over de pop van Adèle en Elton John tot het chanson van Jean-Jacques Goldman en Jacques Brel. Ze zingen op gelegenheidsconcerten als het Fête de la Musique, trouwfeesten en benefieten voor bijvoorbeeld 11.11.11. Ook zet Amalgam de deur open naar andere culturen. Al drie keer ontving het de University of the Philippines Singing Ambassadors (UPSA). “Een formidabel koor met een internationale reputatie”, vertelt Viviane. “Met hen samen zingen, is verrijkend ,omdat we hun cultuur leren kennen en ervaringen kunnen uitwisselen.”

Batterijen opladen op harde tonen

In het tweede middelbaar had de jonge Steven Van Rompaey een klasgenoot die met metal bezig was. Die decoreerde de vensterbanken van het klaslokaal met platenhoezen. Dat deze soms provocerend waren, viel niet altijd in goede aarde op het katholieke college. Het wakkerde wél Stevens interesse voor het harde genre aan. De burgerlijk ingenieur elektronica houdt van heavy metal songs omdat ze complex gestructureerd zijn en het veel luisterwerk vergt om ze te doorgronden. “Bovendien straalt metal energie uit. Ideaal om je batterijen op te laden”, getuigt hij. Metal is in zijn ogen authentieke muziek met duistere thema’s die zowel aan het mystieke als aan de extreme aspecten van de wereld gerelateerd zijn. Ook de grafiek van de logo’s, hoezen en T-shirts vindt Steven prachtig. Hij heeft een voorkeur voor black metal en melodieuze death metal. Vooral de maatschappijkritische teksten van Kalmah en de technisch perfecte uitvoering van Immortal bevallen Steven. Voor Motörhead is hij al enkele keren speciaal naar Londen gereisd, om hen een thuismatch te zien spelen. Niet te missen is het festival Graspop. “Drie dagen lang leven tussen metalheads en nieuwe groepen ontdekken: het Walhalla!”, lacht Steven. Hij werkt bij een softwarebedrijf, waar hij klanten helpt bij het ontwikkelen van hun producten. “Metal is zeker geen typische ingenieursmuziek, maar het helpt mij om in balans te blijven.”


37

ijd vrije t

MENSEN

Brandweerwagen wordt discobar

DE SPORT VOOR EEN ANALYTISCHE GEEST Wielrennen is de favoriete sport van Ruben Corthout. “Wat me er zo in aantrekt, is dat wielrennen het midden houdt tussen een individuele en een ploegsport. Bovendien komt er heel wat tactiek bij kijken. Ik hou er wel van dat niet alleen de sterkste, maar ook de slimste kans maakt om te winnen.” Ruben neemt deel aan cyclosportieve tochten, ook kortweg cyclo’s genoemd, waarbij duizenden fietsers tegelijk van start gaan en ieder op zijn niveau probeert het uitdagende parcours in een zo snel mogelijke tijd af te leggen. Sommige cyclo’s, zoals de Marmotte met zijn meer dan 5000 hoogtemeters, zijn nog zwaarder dan een bergrit in de Tour de France. Een kolfje naar de hand van Ruben, want hij is het klimmerstype. Op zijn Red Bull traint de burgerlijk ingenieur drie à vier keer per week in de Hagelandse heuvels, maar zijn favoriete terrein zijn de Ardennen of het hooggebergte. ”Om je doelen te bereiken, moet je maandenlang gestaag je conditie opbouwen. Dit hele proces, en de groeiende wetenschappelijke onderbouwing daarvan, is iets dat me boeit. Wielrennen is dé sport bij uitstek voor mensen met interesse voor wetenschap en een analytische geest. Zo’n veelheid aan cijfertjes – snelheid, hartslag, cadans, hoogtemeters, vermogen – vind je in geen enkele andere sport.” Ruben prijst zich gelukkig dat hij, als onderzoeker bij de KU Leuven en spin-off Transport & Mobility Leuven, flexibele werkuren heeft. “Ik kan al eens tijdens de middag een korte training inlassen of de ene dag wat langer doorwerken om dan de volgende dag vroeg op de fiets te kunnen kruipen.”

38

Vincent Van Riet is gefascineerd door dingen die afwijken van de norm. Zo grossiert hij in opleidingen (hij bezit een vaarbewijs én een koksdiploma) en gaat hij graag fysieke uitdagingen aan zoals het beklimmen van de hoogste berg in elk continent, voor een goed doel. Nog zo’n ongewone hobby is het organiseren van unieke evenementen. Een jaar geleden was Vincent te gast op een hockeyfeestje in Boom. Hij wist niet wat hij daar zag: een Land Rover Defender pick-up, die achteraan was omgebouwd tot een deejaytruck! Zelf had hij thuis een Mercedes Unimog staan, een legervoertuig dat hij via zijn vriend Kris, een vrijwilliger bij de brandweer, jaren geleden op de kop had kunnen tikken. Vincent begon meteen te fantaseren. Wat als dat voertuig met loeiende sirene en zwaailicht ergens zou arriveren en in een mum van tijd zou kunnen transformeren tot een deejayplatform? Op dit eigenste moment is hij samen met zijn compagnon de route Filip Meeus die droom aan het realiseren. In overleg met bevriende deejays boog Vincent zich over de praktische indeling van het platform. “Gezien het voertuig wordt uitgerust met een stroomgroep, zullen we exclusieve evenementen kunnen organiseren op plaatsen waar dat tot nu toe niet kon”, zegt de industrieel ingenieur in de bouwkunde. “Misschien kunnen we het concept ook verhuren en de Unimog bijvoorbeeld plaatsen aan de ingang van festivals?” Er kruipt uiteraard veel tijd in deze onderneming. Naast het ombouwen van de wagen zijn er nog het financiële plan en andere praktische besognes. Het zakelijke aspect leunt heel erg aan bij zijn job, als projectleider in een bouwbedrijf. “Tegelijk zie ik mijn buitengewone hobby’s als een vlucht, weg van de sleur. Zij laten mij toe om de stresssituaties op het werk helemaal te vergeten.”

Verbonden met de wind

Willem Himpe is eigenlijk een snowboarder. Toen hij een sport zocht om in de zomer te kunnen beoefenen, stelde een vriend voor om samen kitelessen te nemen. Willem was snel overtuigd. “Omdat je volledig afhankelijk bent van de wind en het water, voel je je enorm verbonden met de natuur en de elementen. Op de gekende kitespots kom je altijd dezelfde mensen tegen, die graag praten over de stroming, de wind, de wind en nog eens de wind.” Ja, kitesurfen is risicovol, bekent de burgerlijk ingenieur bouwkunde. “Net zoals bij bergklimmen, begin je er niet aan zonder dat iemand de regels heeft uitgelegd. Wel is het zo dat de technologie er de voorbije vijf jaar enorm op vooruit is gegaan. Er zitten nu allerlei veiligheidssystemen op de bar waarmee je de kite bestuurt. Zo kan je op elk moment beslissen om alle kracht uit de kite halen en deze gecontroleerd neer te halen met één simpele ruk.” Willem, doctoraatsonderzoeker aan de KU Leuven, betreurt dat hij te weinig tijd heeft voor zijn hobby. Hij slaagt er slechts enkele keren per maand in om op de Oosterschelde of Westerschelde te gaan kiten. Omwille van de niet te onderschatten voorbereiding wil hij zeker zijn dat hij minstens een halve dag vrij heeft en er voldoende wind is vóór hij zijn materiaal inlaadt en vertrekt. Een link naar ingenieurs? Ja, die is er. “Ik weet dat er onderzoek wordt gedaan naar het gebruik van kites op grote vrachtschepen, als extra aandrijving en als vervanger van windmolens op land.”

Boek Hoe robots ons leven binnensluipen Robots zijn, bijna onopgemerkt, ons dagelijkse leven binnengewandeld. Langzaam maar zeker veranderen ze onze wereld, zoals het internet dat eerder al deed. Robots hebben een enorme impact op de manier waarop we naar onszelf kijken. Er zijn al machinale wezens die beter schoonmaken, lassen en efficiënter monteren dan wij. Als je al creatieve, wijze en liefhebbende robots hebt, wie zijn wij dan nog? Die vraag stelt Marcel Heerink in het boek ‘Zolang Je Robot Maar Van Je Houdt’. De auteur promoveerde enkele jaren geleden met een onderzoek naar robots in de zorg en leidt momenteel het lectoraat robotica van Hogeschool Windesheim Flevoland in Almere. Hij vertelt over de robots waaraan men op dit moment in laboratoria sleutelt, somt de robots op die nu al gebruikt worden zonder dat de meeste mensen zich daar bewust van zijn en gaat ook in op de filosofische, ethische, juridische en psychologische consequenties van de ontwikkelingen in de robotica.


Uw snelste route naar nieuwe ideeën eurofinish

2013

23 & 24 / 10 • Flanders expo • Hal 1

SUBCONTRACTING2013 23 & 24 / 10 • Flanders expo • Hal 1

M+R Gent2013 24 / 10 • Flanders expo • Hal 3

VISIT VISIT THE THE F FUTURE UTURE

eurofinish rofiniish 2013

SUBCONTRACTING NTRA ACTING CT 2013

M+R R Gent 2013

23 & 24 24 / 10 10 • Flanders Fla nder s expo – Hal 1

23 & 24 / 1 10 0•F Flanders la nder s e expo xpo – Hal 1

24 / 10 • Flanders der s e expo xpo – H Hal al 3

Europese ropese va vakbeurs kbeu voor oppervlaktetechnieken pper vlaktetechni

F om d From design esign tto o manufacturing anufactur

Meet- & rregeltechnieken egeltechniek in de ep procesindustrie rocesindustrie

Info & rregistratie: e g i s t r at i e : www.eurofinish.be ofinish.b

Info o & rregistratie: e g i s t r at www.easyfairs.com/sub-be sy fairs.com

IInfo nfo & rregistratie: e gis t www.easyfairs.com/mr-gent easy fairs

De naakte feiten over onze jobs op jobs.jandenul.com

E U RO F I N I S H is is een ee n event eve nt van: v a n: EUROFINISH

23 23 & 24 24 ok oktober to be r 2 2013 013 • F Flanders l a n de r s e expo x po - G Gent ent

Ontdek de toekomst van coatingtechnieken : Vo olg het innovatie- & demotraject Krijg antwoord op uw technische vragen op de stand van VOM België Conferentieprogramma afgestemd op de behoef tes van de bezoekers 2BFUNTEX Brokerage event ism IW T, Ugent en VITO Nocturne, happy hour en networking

Bezoek Bezoek nu nu www.eurofinish.be w w w.eurofinish.be voor voor alle alle nieuwigheden, nieuwigheden, de exposantenlijst, exposantenlijst , het het programma programma en en uw uw registratie registratie de

NI NIEUW EUW ! E U ROFI N I S H gelijktijdig gelijk tijdig met EUROFINISH met SUBCONTRACTING S U BCONTR ACTI NG M éér d an 1 4 0 exposanten ex pos a nte n ! Méér dan 140 23 2 3 & 24 24 / 10 10 / 2013 2 013 - FLANDERS FL ANDE RS E EXPO X PO

S SUBCONTRACTING UBCONTR ACTING22013 013 From Fr o m D Design esign tto o Manufacturing M a n u f a c t u r i ng

DÉ DÉ VAKBEURS VAK B EU R S VOOR VOOR INDUSTRIËLE INDUSTR IËLE TOELEVERING TOELE VER ING O Organised r g a nis e d b byy

www.easyfairs.com/SUB-BE w w w.easyfairs.com/SUB - BE

M+R Gent2013 24/10/2013 - Flanders expo Ontmoet op 24 oktober 2013 tal van aanbieders op vlak van meet- en regelinstrumentatie in de procesindustrie Expositieprogramma: Actuatoren | Analytische instrumentatie | Data apparatuur | Elektrisch materiaal | HMI | Industriële communicatie | Kleppen | Industriële software | Niet-analytische meetinstrumenten | Sensoren | Test- en ijkinstrumenten | Diensten

Ontdek daarnaast ook: 11. De M+R Demo Route Live demo’s op de beursvloer

21. Het technisch bedrijfsbezoek aan ArcelorMittal Combineer uw beursbezoek met een uniek bedrijfsbezoek In samenwerking met: aan de grootste staalgroep ter wereld

31. Het conferentieprogramma Volledig op maat samengesteld door meet- en regeltechnici: Atex • Process Safety loops (SIF’s) • Debiet- en niveaumetingen

Industrial Media Partner

Main Media Partner

Organized by

Info & registratie op www.easyfairs.com/mr-gent

Waar zijn onze ingenieurs mee bezig?

Recommend Documents