VAN ARTSENIJMENGKUNDE NAAR ARTSENI JBEREIDKUNDE Ontwikkelingen van de Nederlandse farmacie in de negentiende eeuw
door
A.I. Bierman
AMSTERDAM 1988
INHOUDSOPGAVE. LIJST VAN OVERZICHTEN EN FIGUREN AFKORTINGEN 1. INLEIDING 1.1. De aanleiding 1.2. De vraagstelling 1.3. De uitwerking 2. HET WETTELIJK KADER 2.1. Inleiding 2.2. De Bataafse Republiek 1795 - 1806 2.2.1. De Nationale Vergaderingen 1796 - 1798 2.2.2. De Democraten januari-juni 1798 2.2.3. De Moderaten juni 1798 - september 1801 2.2.3.1. Het ontwerp Van Heekeren 2.2.3.2. Besluit 7 november 1800 2.2.3.3. Departementale commissies van geneeskundig bestuur 2.2.4. Het Staatsbewind 1801 -1805 2.2.4.1. De Geneeskundige Staatsregeling 2.2.4.1.1. Het verkrijgen van de bevoegdheid 2.2.4.1.2. Het toezicht op de beroepsuitoefening 2.4.1.2.1. Het toezicht op plaatselijk niveau 2.2.5. De Raadpensionaris 1805 - 1806 2.3. Het Koninkrijk Holland 1806 -1810 2.3.1. De eisen voor het apothekersexamen 1806 2.3.2. Algemene Verordeningen van het Koninkrijk Holland 2.3.3. Het Koninklijk besluit van 2 mei 1809 2.4. De inlijving 1810-1813 2.4.1. Eisen voor het apothekersexamen 2.5. Het Koninkrijk der Nederlanden 2.5.1. De wetgeving van 1818 2.5.1.1. De Wet van 12 maart 1818 2.5.1.2. De Koninklijke besluiten 2.5.1.2.1. Het 'Reglement betrekkelijk het geneeskundig onderzoek en toevoorzicht' 2.5.1.2.2. De 'Instructie voor de Apothekers in het Koningrijk der Nederlanden' 2.5.1.2.3. De 'Verordeningen betrekkelijk de verkoopingen van medicinale droogerijen en chemicaliën'
1 1 1 2 5 5 6 6 6 7 9 11 11 12 13 14 15 15 16 16 27 18 19 19 20 21 25 25 27 27 28 29
2.5.2. De geneeskundige commissies na 1818 2.5.3. Voorbereidingen tot wetsherziening 2.5.4. De geneeskundige wetten van 1865 2.5.4.1. De Wet regelende het Geneeskundig Staatstoezigt 2.5.4.2. De Wet regelende de voorwaarden tot het verkrijgen der bevoegdheid 2.5.4.2.1. De examenregeling van 1865 2.5.4.3. De wetten regelende de uitoefening der geneeskunst en der artsenijbereidkunst 2.5.4.3.1. De Wet regelende de uitoefening der artsenijbereidkunst 2.5.5. Het apothekersberoep onder de wetgeving van 1865 2.5.5.1. De wetgeving van 1865 en de bevoegdheid tot uitoefening der artsenijbereidkunst 2.5.5.2. De wetgeving van 1865 en het toezicht op de beroepsuitoefening 2.5.5.3. De wetgeving van 1865 en de verkoop van geneesmiddelen 2.5.5.3.1. 'Lijst C' 2.5.6. De Wet van 25 december 1878 2.5.6.1. Eisen voor het apothekersexamen 1878 2.6. De wetgeving met betrekking tot de apotheek 2.7. Nabeschouwing DE PRAKTIJK VAN DE WETGEVING 3.1. Inleiding 3.2. De toezichthoudende colleges 3.2.1. Het Collegium Pharmaceuticum (tot 1807) 3.2.2. De eerste plaatselijke geneeskundige commissie. (1807-1812) 3.2.3. De'Jury de medecine'. (1812-1813) 3.2.4. De tweede plaatselijke geneeskundige commissie. (1814-1865) 3.2.4.1. Inschrijving én registratie 3.2.4.2. Visitaties 3.2.4.3. Klachten over apothekers 3.2.4.4. De verkoop van geneesmiddelen 3.2.4.5. Onderzoek van voedings- en genotmiddelen 3.2.4.6. De cholerabestrijding 3.2.5. De geneeskundige Raad voor Zuid-Holland. (vanaf 1865) 3.2.5.1. Inschrijving en registratie 3.2.5.2. Visitaties 3.2.5.3. Klachten over apothekers 3.2.5.4. De verkoop van geneesmiddelen 3.2.5.5. Onderzoek van voedings- en genotmiddelen
30 32 33 34 35 35 37 38 38 39 40 41 43 45 45 46 47 51 51 52 52 56 60 61 64 66 68 72 76 77 80 81 82 84 85 85
3.2.5.6. De cholerabestrijding 3.3. Nabeschouwing 4. FARMACIE EN DE NATUURWETENSCHAPPEN 4.1. De definitie van farmacie 4.2. De relatie van de farmacie met de natuurwetenschappen 4.3. Ontwikkelingen in de chemie 4.3.1. Theorieën over elementen en atomen 4.3.1.1. De organische chemie 4.3.2. Chemische symbolen, struktuurformules en nomenclatuur 4.3.3. Analytische chemie 4.3.3.1. De anorganische analyse 4.3!3.2. De organische analyse 4.4. De artsenijbereidkundige scheikunde 4.4.1. De leerboeken 4.4.1.1. M.N. Beets, Grondbeginselen der Artsenijmengkundige Scheikunde, toegepast op de Pharmacopoea Batava 4.4.1.2. J.B. Trommsdorff, Leerboek der Artseneimengkundige, proefondervindelijke Scheikunde ..4.1,2.1. De vertaling van 1815 4.4.1.2.2. De uitgave van 1827 4.4.1.3. J.J. Berzelius, Leerboek der Scheikunde 4.4.1.4. Ph.L. Geiger, Handboek der Artsenijbereidkunde 4.4.1.4.1. De vertaling van 1836 4.4.1.4.2. De bewerking van 1854 4.4.2. De praktijk 4.4.2.1. Het gezelschap Concordia te Leiden 4.4.2.2. Publikaties van Leidse apothekers 4.5. Nabeschouwing 5. DE FARMACOPEE 5.1. Inleiding 5.2. Korte voorgeschiedenis van de landsfarmacopee 5.3. De negentiende eeuwse farmacopee uitgaven en de farmacopee commissies 5.3.1. Pharmacopoea Batava, Bataafsche Apotheek 5.3.2. Pharmacopoea Belgica, Nederlandsche Apotheek 5.3.3. Pharmacopoea Neerlandica, Nederlandsche Apotheek 5.3.4. Pharmacopoea Neerlandica Editio altera, Nederlandsche Apotheek Tweede Druk 5.3.5. Pharmacopoea Nederlandica Editio tertia, Nederlandsche Pharmacopee derde uitgave
86 87 91 91 93 96 96 98 100 102 102 104 105 105 112 113 113 115 116 117 117 118 119 119 123 124 127 127 128 128 129 130 131 132 133
5.3.6. Overzicht 5.4. Nomenclatuur en struktuurformules 5.4.1. Nomenclatuur 5.4.1.1. Pharmacopoea Batava 5.4.1.2. Pharmacopoea Belgica 5.4.1.3. Pharmacopoea Neerlandica 5.4.1.4. Editio altera en Editio tertia 5.4.2. Chemische struktuurformules 5.5. Inhoud en indeling 5.5.1. De grondstoffen 5.5.1.1. De grondstofmonografïeen 5.5.1.2. Onderzoeksmethoden voor grondstoffen 5.5.2. De preparaten 5.5.2.1. Chemische preparaten 5.5.2.1.1. Bereidingsvoorschriften voor chemische preparaten 5.5.24.2. Onderzoeksmethoden voor chemische preparaten 5.5.2.2. Galenische preparaten 5.5.2.2.1. Bereidingsvoorschriften voor galenische preparaten 5.5.2.2.2. Onderzoeksmethoden voor galenische preparaten 5.5.2.3. Farmaceutische preparaten 5.5.2.3.1. Bereidingsvoorschriften voor farmaceutische preparaten 5.5.2.3.2. Onderzoeksmethoden voor farmaceutische preparaten 5.5.4. 'Algemene regels', tabellen, maximale doses en reagentia 5.6. De farmacopee als spiegel van de ontwikkelingen in de farmaceutische (basis)wetenschappen 5.7. De farmacopee en de praktijk van de beroepsuitoefening 5.8. Nabeschouwing
135 135 135 135 137 138 138 139 139 141 141 146 147 148 150 150 151 151 152 153 154 154 155
6. OPLEIDING EN ONDERWIJS 6.1. Inleiding 6.2. De opleiding 6.3. Het farmaceutisch onderwijs 6.3.1. Het artsenijbereidkundig onderwijs 6.3.1.1. De wetgeving 6.3.1.1.1. Het voorstel Van Heekeren 6.3.1.1.2. Het Besluit klinische scholen 6.3.1.1.3. De 'Wet tot regeling van het Hooger Onderwijs' 1876 6.3.1.2. De praktijk van het artsenijbereidkundig onderwijs 6.3.1.2.1. 1800-1823 6.3.1.2.2. 1823-1878 6.3.1.2.2.1. De klinische scholen 6.3.1.2.2.2. De parapluiescholen
165 165 166 167 168 168 168 171 174 177 177 182 184 194
156 161 162
6.3.1.2.2.3. Het particuliere onderwijs 6.3.1.2.2.4. 1865-1876 6.3.1.2.2.5. 1876-1878 6.3.2. Het farmacotherapeutisch onderwijs 6.3.2.1. De wetgeving 6.3.2.1.1. Het Organiek besluit 1815 6.3.2.1.2. De 'Wet tot regeling van het Hooger Onderwijs' 1876 6.3.2.2. De praktijk van het farmacotherapeutisch onderwijs 6.4. Nabeschouwing
202 206 210 211 211 211 213 213 215
7. HET LEIDSE ONDERWIJS 7.1. Inleiding 7.2. Het artsenijbereidkundig onderwijs 7.2.1. 1800-1823 7.2.2. 1823-1865 7.2.2.1. Industrieschool (1826 -1836) en Industriecollege (18261873) 7.2.2.2. Het begin van het artsenijbereidkundig onderwijs 7.2.2.3. Het onderwijs na 1836 7.2.3. 1865 - 1878 7.2.4. Na 1878 7.2.5. De docenten tot 1869 7.3. De Leidse artispharmaceuticae doctores 7.4. Nabeschouwing
217 217 217 217 219 223 225 229 233 236 236 238 242
8. SLOTBESCHOUWING
243
9. SAMENVATTING
247
10. SUMMARY
253
BIJLAGEN
258
I. Apotheken te Leiden en Leidse apothekers, wie en waar 11. Instructie voor de Apothekers in het Koningrijk der Nederlanden 1818 III. De Wet, regelende de uitoefening der artsenijbereidkunst 1865 IV. Een Leids examenverslag uit 1840 II. NOTEN III. GERAADPLEEGDE LITERATUUR IV. REGISTER VAN PERSONEN
258 267 271 278 280 301 309
