Beschrijvingen van planten
Valeriaan (Echte) - Valeriana officinalis
Botanische naam De geslachtsnaam 'Valeriana' wordt niet gebruikt door de klassieke schrijvers, pas in de 9de en 10de eeuw zie je het verschijnen, het werd als een synoniem gebruikt voor het gangbaardere woord voor de Valeriaan in die tijd namelijk "Phu". Sommige schrijvers zeggen dat de naam afkomstig van Valerius, die het als eerste als medicijn zou hebben gebruikt, andere bronnen zeggen dat de naam afkomstig is van het Latijnse woord "valere" wat "in gezondheid" betekent. De soortnaam duidt op de al van oudsher bekende medicinale werking.
Volksnamen • • • • • • • • • •
Baldriaan Donderbloem Donderpoes Duvelsdrek Faldriaan Kattekruidwortel Koortswortel Tongerbloem (tonger = donder) Vladderian Zenuwgoed
Geschiedenis Dit artikel is geschreven door G. van Elteren herbasanitas.nl Al bij de Grieken en Romeinen als krampopheffend middel bekend. Het kruid wordt genoemd in Angelsaksische geschriften uit de 11de eeuw. Ook de School van Salerno gebruikte en beschreef de plant (15de eeuw). In de Middeleeuwen werd het kruid ook culinair gebruikt, en zelfs als parfum, net als sommige Valeriaansoorten in de Himalaya nog steeds worden gebruikt als ingrediënt voor parfum en wieroken. In de middeleeuwen ook beschouwd als middel tegen de pest. De rustgevende werking werd pas in de 18de eeuw ontdekt. Valeriaan werd veel toegepast als middel tegen epilepsie, koorts en algemeen kalmerend middel. In de beide Wereldoorlogen werd het kruid gebruikt bij shellshock. De Inca's zouden een Zuid-Amerikaanse variant van het kruid gebruikt hebben als massagemiddel. In 1966 ontdekte men dat de in de plant aanwezige valepropriaten verantwoordelijk zijn voor de sederende werking van Valeriaan.
Gebruik Dit artikel is geschreven door G. van Elteren herbasanitas.nl De rosewitte bloemen werken op het zenuwstelsel en bloed en de sterke geur duidt op een werking via de psyche. Deze plant heeft vocht nodig, gaat bijna onmiddellijk slap hangen als hij geplukt wordt. Valeriaan heeft een nog grotere aantrekkingskracht op katten dan Kattenkruid.
Typologie Een goed kruid voor de verkrampte mens die niets kan loslaten, daarom moeilijk kan slapen.
Zenuwstelsel Rustgevend en krampopheffend, slapeloosheid, angsten, hoofdpijn, nerveuze spanning, na een epileptische aanval, hartklachten na spanning. Werkt ontspannend zonder de concentratie te verminderen, gebruik bij examenangsten liever de Bachbloesem van Valeriaan, deze is minder versuffend. Bewegingsapparaat Pijnstillend bij zenuwpijn, spit en ischias, schouder - en nekklachten, zenuwpijnen in de rug. Spijsvertering Verkrampte darmen, een mens die wel wil loslaten, maar het niet kan. Bloed Bloeddrukverlagend en hartspierversterkend bij tijdelijke spanning, bij chronische hartklachten kan men beter Meidoorn gebruiken. Overige Door de krampopheffende werking heeft het kruid een werking tegen menstruatiekrampen.
Beschrijvingen van planten
Absintalsem - Artemisia absinthium Gonnie van Elteren
"Absinthium, als Platearis telt, Es een Cruut van groter ghewelt, Bitter sere ende doet groet goet. Alsene hetet, ende helpt wel gherede Der levere ende den milten bede." Uit: Der Naturen Bloeme, Jacob van Maerlant (ca. 1225 - na 1291)
Namen Familie Composietenfamilie - Asteraceae (Compositae) Botanische naam De soortnaam is afgeleid van de Griekse Godin van de Jacht, Natuur en de Maan, Artemis, de aan haar gewijde tempels waren ook genezingsoorten en de Alsem werd ook veel gebruikt voor vrouwenkwalen, een andere uitleg is dat de naam afkomstig is van de Carische koningin Artemisia, zuster, gemalin en opvolgster van Mausolus van Carië (inderdaad die van het Wereldwonder in Halicarnassus, het eerste Mausoleum), zij zou bij het Mausoleum veel Alsems hebben aangeplant. 'Absinthium komt van het Griekse woord dat letterlijk 'ongenoegen' betekent, dit heeft te maken met de zeer bittere smaak van het kruid.
Volksnamen • • • • • • • • • • • • • •
Aalst Absint Alsem Alsemkruid Alst Bitteralsem Bolterknoppen Boterknoppen Elst Knop van den Alsem Ruigblad Wermoet Witte Alsem Wormmoedt etc.
Geschiedenis Dit artikel is geschreven door G. van Elteren herbasanitas.nl De Alsem speelde een belangrijke rol als cultus - en geneeskruid in de Oudheid. Al in het oude Egypte wordt het beschreven in de 'Ebers-papyrus' (1550 v. Chr.), daar aanbevolen als middel tegen de 'uka een kwaal waarvan men niet heeft kunnen herleiden wat het behelsde en tegen wormen. In voorchristelijke tijd werd Absintalsem bij lijkverbrandingen al op de brandstapel gelegd. Het kruid werd veelvuldig toegepast als middel om de menstruatie te bevorderen en om abortus te plegen, voor dit laatste werd het vaak samen met Bijvoet gebruikt. Plinius de Oudere vermeldt dat de Absintalsem werd geëerd tijdens de Latijnse Spelen, die plaatsvonden op het Capitool, de winnaar van de wedstrijd voor vierspannen, kreeg dan een absintkrans als hoogste eerbetoon, zij stond dan symbool voor gezondheid, aldus Plinius. Ook Dioscorides noemt het kruid verschillende malen als wondermiddel tegen allerlei kwalen o.a. als kruid om een kater mee te bestrijden. Het zou ook één van de bittere kruiden zijn geweest van de Pesach, maar de plant groeide niet in Palestina, maar door een onjuiste bijbelvertaling is Absintalsem wel het Christelijke symbool geworden voor de droefheid van het afscheid en voor de afwezigheid (denk aan ons woord 'absent'), na de kerstening diende de Absintalsem regelmatig als versiering voor lijkbaren en op grafstenen. Ook was het een strooikruid dat op vloeren werd verspreid om insecten te weren. In 'Romeo and Juliet' smeert men Absintalsem op de tepel van Julia's min, om haar afkerig te maken van moedermelk, dit werd ook in werkelijkheid wel gedaan. Een zeer bekend gebruik van het kruid was in de likeur 'Absinth' die in de 19de eeuw (en nu weer) erg populair was, maar ook gevaarlijk door de etherische oliën die zich in de plant bevinden zoals thujon en thujol, deze konden ernstige verschijnselen veroorzaken, zoals hoofdpijnen, duizeligheid en bij een hoge dosis ook krankzinnigheid, verwarring, verlamming en soms zelfs de dood, dit verschijnsel werd 'absintisme' genoemd. Degas schilderde in 1876 een schilderij met de titel "l'Absinthe". Ook in Vermout en Beerenburg zit Absintalsem, maar in een ongevaarlijke lage dosis.
Botanie Dit artikel is geschreven door G. van Elteren herbasanitas.nl Een vaste plant uit de Composietenfamilie, ze wordt ongeveer tussen de 40 en de 100 cm hoog. Het is een plant met een zilvergroene, gegroefde, donzig behaarde stengel. De bladeren zijn grijsgroen aan de bovenzijde, en wit aan de onderzijde, ze zijn zijdeachtig behaard, gesteeld en diep ingesneden. De bloemen zijn lichtgeel en verschijnen van juli tot september, ze zijn buisvormig, gegroepeerd in trossen. De geur van het kruid is sterk aromatisch, de smaak zeer bitter. in Nederland is de Absintalsem zeldzaam, elders in Europa algemener, komt ook in Azië en Noord-Amerika voor.
Werking Dit artikel is geschreven door G. van Elteren herbasanitas.nl Spijsvertering Wanneer bittere kruiden als Absintalsem in aanraking komen met de bitterreceptoren in de mond, brengen ze in de maagwand de afscheiding op gang van het hormoon gastrine, dat de eetlust opwekt en de productie van spijsverteringssappen en gal verhoogt. Een uitstekend middel voor de spijsvertering, met name door het hoge gehalte aan bitterstoffen stimuleert en bevordert het kruid het hele spijsverteringsproces. Het kan gebruikt worden bij indigestie, vooral als deze veroorzaakt worden door een tekort aan maagsappen. Ook bij galstoornissen, verder bevorderd het uiteraard de eetlust. Het is een probaat kruid tegen wormen, vooral rondworm en aarsmaden. Verder algeheel versterkend en reinigend, helpt bij infecties en koorts. Gaat winderigheid tegen. Zeer rijk aan vitaminen en mineralen, vroeger in gebruik tegen scheurbuik. Vrouwenkwalen Alsem wekt de menstruatie op. Versterkt de baarmoeder. Overige Absintalsem wordt nog steeds veel toegepast in een aantal kruidenbitters o.a. in Beerenburg (net als de Kalmoes). Ook als keukenkruid wordt het wel toegepast vooral bij vlees en gevogelte. Ook kan men het kruid gebruiken om insecten te verdrijven. in de hondenmand tegen vlooien bijvoorbeeld.
Anijs - Pimpinella anisum Gonnie van Elteren
Klik hier voor een grotere afbeelding Anetum dats anijs. Platearis seit, die was wijs; seghet het si droghe ende heet. Drie jar ghedurtet ghereet, up dat ghedroghet si een deel. Het doet breken den graveel. Jeghen spuwen van couden saken, ende hem die versikens maket, so eist goede medicine. Den hersenen, alsi hebben pine salment sieden ende drinken, ende cuent ende latent so sinken. Goet eist der maghe, alsment vint, ende verdrivet oec den wint. Hem est goede medicine die met pinen maken orine Uit: Der Naturen Bloeme, Jacob van Maerlant (13de eeuw)
Volksnamen • • •
Groene Anijs Nieszaad Wilde Pimpernel
Etymologie van de naam Anijs Herkomst: Wrsch. via ofra. anis uit lat. an"sum, dat weer teruggaat op gr. a´ni¯son, een variant van a´n(n)e¯son. De herkomst van het Griekse woord is onduidelijk. Mogelijk is het van origine een variant van a´n(n)e¯thon 'dille'.
Geschiedenis Dit artikel is geschreven door G. van Elteren herbasanitas.nl Ten tijde van Vergilius werd Anijs door de Romeinen als specerij gebruikt in gebak dat genuttigd werd aan het eind van een copieuze maaltijd om de spijsvertering te bevorderen. De Romeinen kauwden 's ochtends op Anijs voor een frisse adem, waarna ze de mond schoonspoelden met wijn. Ook smeerden ze Anijsextract op het gezicht om er jonger uit te zien. Baby's met epilepsie werden met verse Anijs ingesmeerd. Pythagoras beweerde zelfs dat men geen epileptische aanval kan krijgen als men een takje Anijs in de hand hield. in het Nieuwe Testament wordt vermeld dat Anijs, samen met Munt en Komijn werd gebruikt als belastingmiddel. Anijs kwam in de 14de eeuw naar West-Europa, waar het vanaf de 16de eeuw algemeen in tuinen werd gekweekt. Heel bekend is het gebruik in Nederland tijdens de viering van een geboorte, de beschuit met muisjes.
Werking Dit artikel is geschreven door G. van Elteren herbasanitas.nl Spijsvertering Het kruid en de etherische olie werkt op koliekachtige pijnen, maagklachten en flatulentie. Het heft krampen op. Luchtwegen De kramopheffende werking helpt ook bij bronchitis, kinkhoest, kriebelhoest. Slijmuitdrijvend, heeft antibiotische kwaliteiten. Verzacht een zere keel. Vrouwen Brengt de borstvoeding op gang. Overige Uitwendig wordt de olie toegepast bij schurft en luizen.
Pepermunt - Mentha x piperita Volksnamen • • • •
Menthos Mentha Oudemannekenskruid Ruukgoed etc.
Geschiedenis (voor alle Muntsoorten) 3000 jaar geleden al in Egypte in gebruik, het werd ook als grafgift meegegeven. in Egypte werd het kruid ook gebruikt voor het stelpen van bloedingen, het werd dan gemengd met azijn. in de bijbel wordt verteld dat Pepermunt gestrooid werd op de vloer van de synagoge. De oude Romeinen gebruikten het om wijn op smaak te brengen, de geur van Pepermunt heeft als prettige bijkomstigheid dat het de geur van alcohol verdoezeld, ook werd het gebruikt om het stremmen van de melk tegen te gaan. Bij de Grieken en Romeinen was het kruid heilig, volgens een Griekse mythe zou de nimf Minthe, de dochter van de Watergod Kokytos, een amoureuze verhouding hebben gehad met de God van de Onderwereld, Hades, dit tot groot ongenoegen van zijn vrouw, Persephone en zijn schoonmoeder, Demeter, deze laatste stortte zich in razernij op de nimf en scheurde haar aan stukken. Hades, de verdrietige minnaar liet uit de resten een geurig kruid groeien, de Munt. Plinius de Oudere verteld dat de Grieken en Romeinen zichzelf kroonde met Pepermunt en hun tafels versierde met de twijgen en hun koks gebruik maakte van pepermunt voor het op smaak brengen van hun gerechten en wijn, sommige schrijvers betwijfelen of het hier om Pepermunt gaat, mogelijk gaat het om andere soorten, ondanks dat er bewijs is dat Pepermunt werd gecultiveerd door de oude Egyptenaren. Een Christelijke legende verteld dat Maria, na de dood van Jezus, zich dagenlang uit rouw alleen gevoed had met Groene Munt, in Italië bestaat dan ook een spreekwoord dat zegt: "Wie de Groene Munt vindt en ze niet aanbidt, zal ook de Madonna niet zien als hij sterft". in de Middeleeuwen werd Munt gebruikt bij oogaandoeningen, bij zweren en rabiës (dan met zout). in Japan werden er bladballetjes van Munt gerold om bij je te dragen. Met het blad werden ook de tanden gepoetst verder bij hik, braken, oprispingen en oorpijn. Pepermunt wordt vermeldt in de IJslandse 'Pharmacopoeias' uit de 13de eeuw maar het werd pas algemeen toegepast als medicijn in WestEuropa in het midden van de 18de eeuw en dan vooral in Engeland. Het werd pas erkend als een aparte soort aan het eind van de 17de eeuw (Grieve).
Werking Dit artikel is geschreven door G. van Elteren herbasanitas.nl Zenuwstelsel Opwekkend en ontkrampend bij allerlei nerveuze aandoeningen, goed bij migraine, hoofdpijn door oververhitting (zonnesteek, sauna etc.) Ook bij een zenuwuitputting en zenuwpijn. Ook bij een pijnlijke menstruatie. Maakt opgewekt. Bij kiespijn en tandvleesontsteking. Spijsvertering Bij teveel maagzuur, oprispingen, algemene maagklachten, misselijkheid (denk ook aan reisziekte), overgeven, slechte vertering, winderigheid en koliekpijn. De galtoevloed wordt gestimuleerd, de galafvoer verbeterd, werkt dus bij geelzucht, het heeft een krampwerende invloed op de gladde spieren van de spijsvertering. Verder uiteraard bij een slechte adem (halocitose). Ondersteunend bij de Ziekte van Crohn.
Huid Verkoelend, verdovend bij pijn, jeuk, huiduitslag, nervositeit en warmte, de of mentholpoeder zorgt voor extra doorbloeding, dit veroorzaakt eerst een koel gevoel, later een warm gevoel. Bij zweren, slecht helende wonden, brandwonden, schurft, dauwworm (dan kompressen van de thee of de verdunde ), bij muggen. Ook bij griep en koorts, Pepermunt is dan zweetbevorderend, bij een verstopte neus inhaleren. Overige Natuurlijk een heerlijk kruid in de keuken.
Vrouwenmantel – Alchemilla vulgaris (Alchemilla xanthochlora
Volksnamen • • • •
(Gemene, Gewone) Leeuwenklauw Leeuwenpoot (Pes leonis) Mantel van Freya Sin(n)auw (sin = altijd, (t)au = dauw)
Geschiedenis Dit artikel is geschreven door G. van Elteren herbasanitas.nl Bij de Germanen was de Vrouwenmantel gewijd aan Freya, de godin van de vruchtbaarheid. Na de kerstening van Europa werd de plant gewijd aan de Heilige Maagd Maria. In de Middeleeuwen was Vrouwenmantel bekend als geneesmiddel, maar ook door het gebruik van het kruid door de alchemisten. Zij noemden de druppels die in de morgen op de plant liggen ‘hemelwater’ en brachten de Vrouwenmantel sterk in verband met de Maan; de dauw werd ook bij volle maan verzameld, op een maandagmorgen, zo vroeg mogelijk, zodat er zo weinig mogelijk licht op was gevallen, het werd onmiddellijk in donkere flessen gebotteld en op een donkere plaats verzameld. De plant zelf werd ook geoogst en dan bij voorkeur tussen 12.00 en 01.00 ’s nachts, met zilveren messen (het metaal van de Maan). In IJsland werd de plant vroeger als heilig gezien. Gedurende de hele vijftiende en zestiende eeuw heeft de plant de reputatie gehad dat zij de maagdelijke staat van vrouwen herstelde (nu heeft de Vrouwenmantel een grote samentrekkende kracht, maar dit gaat toch te ver), en door ouderdom en kinderen verslapte borsten weer in volle glorie te herstellen. Culpeper schreef het kruid voor bij allerlei infecties en voor het stoppen van bloedingen en braken, en voor vrouwen met grote borsten, zodat ze wat minder snel zouden groeien. Ook hielp het kruid volgens Culpeper met de conceptie, de vrouw zou dan in een zitbad met Vrouwenmantel moeten gaan zitten. Vanwege de werking op met name de vrouwelijke geslachtsorganen werd de Vrouwenmantel in vroeger eeuwen, vooral in Engeland, ‘beste vriend voor de vrouw’ genoemd.
Werking Organen van de vrouw Regulerend en bloedstelpend bij hevige menstruatie (en andere bloedingen, dan wel eerst de oorzaak van de bloedingen nagaan) en stimulerend bij een te zwakke menstruatie. Bij menstruatiepijn en PMS. Maar ook bij allerlei nerveuze aandoeningen van de vrouwelijke geslachtsorganen tijdens de menopauze. Bij infecties van de baarmoeder en eierstokken, bij witte vloed. Tijdens de bevalling bevordert Vrouwenmantel de vruchtuitdrijving en stelpt het de nabloeding (ook bijvoorbeeld na een operatie aan een verzakking). Spijsvertering Bij hypoglykemie wordt de pancreas gekalmeerd, waardoor het bloedsuikergehalte regelmatiger wordt. Ook bij kleine infecties in de mond. Verder bij diarree en keelontsteking. Huid Bij zweren, slecht helende wonden, bloedingen en aambeien wordt de Vrouwenmantel uitwendig gebruikt in kompressen en baden.
