Samenvatting Het belevings- en historisch onderzoeksterrein van het ontwerponderzoek ‘Nieuwe Kijk op Wegen in het Landschap’ heeft een vijftal ontwerpthema’s opgeleverd. Deze zijn verder verkend aan de hand van actuele opgaven voor drie verschillende concrete gebieden in Friesland. De thema’s zijn ‘Versnellen en vertragen’, ‘Opheffen en herwaarderen’, ‘Informatie langs de weg’, ‘Ontmoetingsplekken’ en ‘Innovatie’. Uit het belevingsonderzoek blijkt dat er een duidelijke relatie is tussen de snelheid van de waarnemer (automobilist) en de beleving van de omgeving. In deze beleving zijn 3 categorieën te onderscheiden (60-80 km/u, 80-100 km/u en 100-120 km/u) met hun eigen kenmerken en wegbeheerders.
5
DE WAARDE… De uitwerking van het belevingsonderzoek heeft geleid tot gebiedsgerichte scenario’s en kwaliteitskaders voor de gebiedsopgaven van Nationaal Landschap Zuidwest Fryslân, Noord Friesland en het tracé A6/A7 (hoofdstuk 4, 5 en 6). Hieruit kunnen overkoepelende conclusies worden getrokken die aansluiten bij de categorieën van de belevingssnelheid, waarbij per categorie karakteristieken en nieuwe opgaven voor de toekomst worden benoemd om de koppeling tussen beleving van de identiteit van het landschap en wegontwerp te versterken.
WEGEN VAN 60-80 KM/U Deze wegen genieten een hoge waardering van de weggebruiker.De sterke beleving van het landschap, de samenhang en structuren van en de oriëntatie op de omgeving spelen hierbij een belangrijke rol. Dit zijn de erftoegangswegen: 60 km/u buiten de bebouwde kom en de gebiedsontsluitingswegen: 80 km/u buiten de bebouwde kom. Krimp van wegen In de afgelopen 50 jaar is het aantal wegen enorm toegenomen. Die veelheid aan wegen bedient in principe ook alle soorten verkeer. Dit levert niet alleen conflicten op, zoals die tussen landbouwverkeer en recreatief fietsverkeer, maar stelt ook hoge eisen aan het onderhoudsniveau, bijvoorbeeld als gevolg van stuk gereden plattelandswegen door zeer zware landbouwvoertuigen. In het licht van leefbaarheid en economische krimp komt de instandhoudingverplichting van het wegennetwerk steeds meer onder druk te staan. Tegelijkertijd ligt er een kans om het netwerk te differentiëren, waarbij ruimte kan worden geboden aan recreatieve kwaliteiten voor de fiets en snelfietsroutes als nieuw type woon-werk verbinding op de regionale schaal. Door vanuit het wegbeheer actief invloed uit te oefenen op het vestigingsbeleid van bedrijven met een aantrekkende werking van zwaar verkeer en wegen overwogen af te waarderen, ontstaat ruimte
6
voor nieuwe functies zoals snelfietsroutes waarmee tegelijkertijd het onderhoudsbudget kan worden beperkt als de maatschappelijke betekenis van het netwerk kan worden vergroot. Wegen als erfgoed Wegen waren in het verleden onlosmakelijk verbonden met het landschap. Historische wegen worden enorm gewaardeerd als belangrijke belevingsader van het lokale verleden. Stads- en dorpssilhouetten vormen hierbij belangrijke oriëntatiepunten in het landschap. Van oudsher zijn wegen onder andere gericht op de kerktoren of volgen ze de dorpsstructuren. In het pallet aan wegen verdienen deze wegen en hun directe omgeving een aparte status, waarbij niet de verkeerskundige functionaliteit de basis vormt van de waardering maar juist de betekenis van de weg als identiteitsdrager. Het samenspel van de weg zelf en haar oriëntatie, zichtruimte, beplantingen en aanliggende bebouwing maakt de weg beschermingswaardig. Deze wegen zouden, zonder hun (beperkte) functionaliteit te verliezen, moeten worden onttrokken aan functionele opwaardering en aanpassingen van deze tijd om te voorkomen dat dit unieke erfgoed verloren gaat.
WEGEN VAN 80-100 KM/U Deze wegen omvatten de overgang in de beleving van de weggebruikers van de langzame weg (80 km/u) naar de snelle weg (100 km/u). In de beleidsvorming domineert de verkeersfunctie met veelvuldige opwaardering tot 100 km/u tot gevolg. Dit zijn de gebiedsontsluitingswegen: 80 km/u buiten de bebouwde kom en de stroomwegen van 100 km/u buiten de bebouwde kom. Herwaardering van de 80 km/u weg De stelling ‘economie is asfalt’ kan met recht worden omgedraaid wanneer de economische betekenis van de recreatieve kwaliteiten van een landschap meetelt. Waar bereikbaarheid en snelheid van wegen prevaleerden in het traditionele denken 7
over de economie vraagt de verschuiving naar een vrijetijdseconomie om een herbezinning op de betekenis van wegen. De 80 km weg vertegenwoordigt een belangrijke waarde. Deze waarde ligt in het feit dat vanaf dit wegtype zowel het omliggende landschap kan worden beleefd (en betreden), als doorgereden kan worden. In de totstandkoming van de wegcategorisering is er veel voor te zeggen om op de gangbare opwaardering van gebiedsontsluitingswegen (80 km/u) naar stroomwegen (100 km/u) kritisch te zijn waar het gaat om waardevolle landschappen. Voor de economie van de streek is het in dit geval beter in te zetten op een gebiedsontsluitingsweg met stroomfunctie (80 km/u), waardoor voorkomen wordt dat er ingeboet wordt op de kwaliteit van de beleving van het omliggende landschap als gevolg van de verkeerskundige gereedschapskist die een aanwijzing als stroomweg met zich mee brengt. De Franse weg; een sterk toeristisch recreatief netwerk ‘Faut le détour’- de omweg waard, zo luidt de classificatie van de Guide Michelin waarmee talrijke fraaie bestemmingen en routes op de wegenkaart zijn aangegeven. Vanaf afslagen en carpoolplaatsen kunnen ‘groene routes’ bezoekers leiden naar belangrijke bestemmingen als nieuwe categorie in het recreatief netwerk. Grenzen en gradiënten in het landschap vormen een belangrijke bouwsteen voor de belevingskwaliteit van de weg en haar omgeving. Dit gaat gepaard met het zichtbaar maken van overgangen en een weginrichting waarbij het contact met het landschap en andere typen weggebruikers centraal staat. Daar waar in het verleden de kruispunten en bruggen de plekken van het ontmoeten waren (hier vestigden zich herbergen en cafés) vormen nu de toeristische overstappunten en eigentijdse voorzieningen een adres aan de weg. Attracties, horeca, knooppunten in de recreatieve fietsinfrastructuur en aanlegplaatsen voor boten vormen de eigentijdse schakels in het netwerk.
8
WEGEN VAN 100-120 KM/U Deze wegen vormen een gesloten systeem waarbij bereikbaarheid en doorstroming in combinatie met veiligheid centraal staan. Tegelijkertijd vormen ze toegangsaders van het landschap, waarbij herkenbaarheid en verleiding om de omgeving in te trekken een meerwaarde opleveren voor de streek. De omgeving wordt waargenomen in grote landschappelijke contrasten en in details en solitaire elementen. Het zijn de stroomwegen: 100-120 km/u buiten de bebouwde kom. Borden, bedrijven en begrenzingen De grenzen van de provincie worden met borden langs de (snel)weg aangegeven, terwijl landschappelijke elementen of symbolen die bij het landschap horen deze taak eenvoudig op zich kunnen nemen en hoog gewaardeerd worden. Niet de geografische grens maar juist de overgangen van open en besloten, nat en droog, laag en hoog worden zeer sterk ervaren en kunnen met een subtiele vormgeving van de wegomgeving worden aangezet. Daar waar borden worden toegepast is een heldere boodschap naar de weggebruiker gewenst. De bruine ANWB borden, bedoeld om Nationale Landschappen onder de aandacht te brengen, zouden verruild moeten worden voor een verwijzing naar een werkelijke bestemming. De informatie zou gekoppeld moeten worden aan een afslag waar verdere bewegwijzering de automobilist begeleidt naar een attractie of bezoekerscentrum in de omgeving. In de beleving van de weggebruiker is naast de informatie op borden de oriëntatie op de omgeving belangrijk. Voorkomen moet worden dat steden en dorpen door bedrijventerreinen langs de snelweg aan elkaar groeien. De tussenliggende landschappen moeten hiertoe van voldoende omvang blijven om als eenheid een herkenbare scheiding te vormen.
9
Nieuw Kijk op Wegen in het Landschap - Ontwerponderzoek Concept schema conclusies Kenmerk: 501 01 504 Datum: 25 oktober 2011
Ontwerpthema's 1. Versnellen en vertragen
2. Opheffen en herwaarderen
DNA van wegen
Taal van wegen
Knooppunten en informatie
Gemeente 60-80 km
Provincie 80-100 km
Rijk 100-120 km
- Differentiëren
- Categorisering
- Verknopen
-
-
-
-
-
-
-
-
-
- Differentiëren bestaande wegen
- Erfgoedweg (groene route)
- Herwaardering verzorgingsplekken of
verschillende kwaliteiten en gebruikers per weg - Optimalisatie/ selectie onderhoud
3. Informatie langs de weg
4. Ontmoetingsplekken
5. Innovatie
- Combinatie van afslagen en carpoolplekken
- Afwaarderen van snelheid
-
- Opheffen van onderhoudsproblemen
-
-
-
-
-
-
- Vervolg bestemmingsroute
- Routes naar bestemming
- Borden bij afslagen (bruine borden)
- Knooppuntroutes (recreatieve info)
- Bezoekerscentrum/ gemaal
- Herkenningspunten
- Ontborden van plattelandswegen
- Waardevol landschap
-
-
- Verleiden tot vrijetijdsbesteding recreant
-
-
-
-
-
-
-
- Toeristische overstappunten
- Carpool/ afslag omgeving
- Verknopen snelle infra met omgeving
- Toeristisch recreatief wegennet
- Verzorgingsplaatsen
- Nieuwe functionaliteit verzorgingsplaatsen
-
- Adressen aan de weg
- Poorten van Fryslân
-
- 'View' points
-
-
-
-
-
-
-
- Wegen als erfgoed (nieuwe locaties landbouw)
- Kwaliteitskaders wegcategoriën
- Openstellen gesloten systeem (gecontroleerd)
- Nieuwe onderhoudsstrategiën
- Grenzen en gradiënten
- Van introvert naar extravert
- Kwaliteitskaders plattelandswegen
- Wegen als erfgoed
- Bestemmingen gekoppeld aan afslagen
- Nieuwe functie voor oude tracé's
- Poorten
- Kwaliteitskaders
- Verlichting langs de weg
- Verlichting langs de weg
- Onderhoud als opgave
-
- Geluidsschermen -
- Verlichting langs de weg
-
10
opheffen
-
-
Concept schema
-
- Geluidsschermen -
Verknopen van verzorgingsplaatsen Verzorgingsplaatsen langs snelwegen behoren in Nederland tot het gesloten systeem van de snelweg. De plaatsing is bepaald door de functie en afstand, en niet door de logica van de plek. Dit terwijl juist verzorgingsplaatsen de mogelijkheid hebben om een verbinding met het omliggende landschap te maken door nieuwe functionaliteiten toe te voegen. Het zijn plekken waar mensen tot rust komen. Hier kan het verhaal van het landschap worden verteld en zou de oriëntatie niet alleen op de weg gericht moeten zijn, maar zeker ook op het omliggende landschap. Door de verzorgingsplaats ook functioneel en programmatisch te verknopen met de omgeving kan niet alleen het vaak problematische beheer worden opgelost maar ontstaan ook nieuwe kansen voor verblijfkwaliteit, horeca en het overstappen op andere vervoersmodaliteiten zoals boot, fiets of voet om de omgeving in te trekken.
11
