A
Turbulentie en strategisch vermogen Strategievorming bij het ministerie van Defensie
Dr. W.N.A. van Brouwershaven-Hoeke
Eburon - Delft - 1999
Inhoud Voorwoord 1 Ontwikkelingen met betrekking tot het na-oorlogse Nederlandse defensiebeleid 1.1 Inleiding 1.2 Ontwikkelingen in de internationale omgeving 1.3 Veranderingen in de politieke omgeving 1.4 Ontwikkelingen in het defensiebeleid 1.5 Het ministerie van Defensie en turbulentie: sturend of? 1.6 En verder
xii 1 1 2 7 9 20 22
2 Het defensiebeleid en strategisch management 2.1 Inleiding 2.2 Twee punten van verwondering 2.3 Probleemstelling 2.4 Strategisch management 2.4.1 Het begrip strategie 2.4.2 De relatie tussen strategie, de organisatie en haar omgeving 2.5 Concepten van strategisch management 2.5.1 Niveaus van strategisch management 2.5.2 Varianten van strategievorming 2.5.3 Aandachtsvelden van strategisch management 2.6 Onderzoeksmodel 2.7 Hypotheses
31 31 32 37 37 38
3 Operationalisering en verantwoording 3.1 Inleiding 3.2 Operationalisering 3.3 Theoretische en maatschappelijke relevantie 3.4 Casusselectie
73 73 73 82 83
4 Socialisten aan de macht: het monster van Loch Ness bestaat? De totstandkoming van de defensienota 1974 4.1 Inleiding 4.2 De plannen 4.3 Hoofdthema 1: een internationale context van ontspanning 4.3.1 Verbeterende relaties tussen Oost en West?
41 43 43 46 56 59 65
89 89 90 92 92
4.3.2 4.3.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.7.1 4.8 4.8.1 4.8.2 4.8.3 4.9 4.10 4.11 4.12 4.13
NAVO: Europese achterstand en rebellie? Hoe actief ontspannen wij in Nederland? Hoofdthema 2: vermaatschappelijking Hoofdthema 3: de financiële problematiek: bezuinigen, taakverdeling? Politieke en maatschappelijke opinies De totstandkoming van de defensienota: 11 mei 1973 - 12 juli 1974 De regeringsverklaring: enkele thema's Hoofdthema 1: internationale ontspanning? Complicaties in de relaties tussen Oost en West NAVO: de band met Nederland tijdens het totstandkomingsproces Hoe actief ontspannen wij in Nederland? Interne reacties: anticiperen of niet? De politiek-ambtelijke spelers bij de totstandkoming van de defensienota Hoofdthema 2: vermaatschappelijking Hoofdthema 3: de financiële problematiek. Bezuinigen, taakverdeling? Conclusies casus
5 De Koude Oorlog is dood: lang leve de Koude Oorlog De totstandkoming van de defensienota 1991 5.1 Inleiding 5.2 Het produkt: de defensienota 1991 5.3 Hoofdthema 1: ontwikkelingen in de internationale omgeving (najaar 1988- najaar 1989) 5.3.1 NAVO: eerste reactie op de ontwikkelingen 5.3.2 Het defensieplan 1989-1998: het langetermijnplan uit 1988 5.3.3 Politieke reacties op de internationale ontwikkelingen 5.4 Hoofdthema 2: de financiële problematiek 5.5 Hoofdthema 3: het planningssysteem 5.6 Publieke opinie 5.7 De totstandkoming van de defensienota: 8 november 1989-7 Maart 1991 5.7.1 De regeringsverklaring: enkele thema's 5.7.2 De context: Hoofdthema 1: ontwikkelingen in de internationale omgeving vin
93 94 95 97 99 101 101 102 102 102 105 106 110 117 119 125 139 139 140 142 142 143 144 144 145 147 148 148 149
5.7.3 5.8 5.8.1 5.9 5.10 5.11 5.12
NAVO Hoofdthema 2: de bezuinigingen nemen vorm aan Politieke partijen: het vredesdividend, ja of nee Het totstandkomingsproces van de nota: de stuurgroep Hoofdthema 3: het planningssyteem en de organisatie De totstandkoming van de defensienota, vervolgd Conclusies casus
6 Een krijgsmacht, groot of klein, met of zonder dienstplicht? De totstandkoming van de prioriteitennota 1993 6.1 Inleiding 6.2 De prioriteitennota: enkele thema's 6.3 De defensienota, en dan., (de periode van 7 maart 1991 - 27/28 november 1991) 6.3.1 Hoofdthema 1: internationale ontwikkelingen 6.3.2 NAVO 6.4 Binnenlandse ontwikkelingen: hoe wordt de defensienota 1991 ontvangen? 6.4.1 Hoofdthema 2: financiën 6.4.2 De status van de nota: de kamer behandeling en verdere ontwikkelingen 6.5 Hoofdthema 3: de Tweede Kamer: de dienstplicht 6.6 Hoofdthema 4: krijgsmachttaken 6.7 Publieke opinie 6.8 De toezegging tot een evaluatienota 6.8.1 Hoofdthema 1: internationale ontwikkelingen: Europa, de NAVO, de Noord-Atlantische Samenwerkingsraad en Midden- en Oost-Europa 6.9 Binnenlandse ontwikkelingen: Hoofdthema 2: financiën 6.10 Hoofdthema 3: dienstplicht 6.11 De totstandkoming van de prioriteitennota: 27/28 november 1991-12 januari 1993 6.12 Hoofdthema 4: krijgsmachttaken 6.13 Casus conclusies 7 Ruimte en strategievorming 7.1 Inleiding
150 151 152 153 157 158 170 181 181 182 183 183 185 187 187 188 189 192 194 196 197 200 202 207 221 222 233 233 IX
7.2 7.2.1 7.2.2 7.2.3 7.3 7.4
7.4.1 7.5
7.5.1 7.5.2 7.6
7.6.1 7.6.2 7.6.3 7.6.4 7.7
Waar zit de ruimte om strategische acties te ondernemen? Internationale ontwikkelingen De rol van interne kwesties bij het inkaderen van de ruimte Hoe reageren actoren uit de directe omgeving en hoe wordt de omgeving ervaren? Niveaus en stijlen van strategisch management Configuraties en aandachtspunten bij strategievorming Strategievarianten en aandachtspunten Is de aanwezige ruimte benut? Rol Defensieraad (focal actor) Rol stuurgroep Belemmeringen voor sturing (interne en externe barrières) Rol van de organisatiestructuur en het planningssysteem Interne verdeeldheid Culturele knelpunten Overige knelpunten en vertragingsoorzaken Afsluitend
8 Turbulentie, strategievorming en strategisch management 8.1 Inleiding 8.2 Turbulentie en ruimte om acties te ondernemen Waar wordt strategisch beleid gevormd? 8.3 8.4 Deelperspectieven en sturing 8.5 Aandachtspunten bij strategievorming tijdens turbulentie 8.6 Bemoeienis politieke top 8.7 Van de hypotheses terug naar de punten van verwondering 8.8 Aanbevelingen
235 236 238 239 244 249 251 259 259 261 262 263 266 268 272 272 277 277 280 283 285 286 289 291 294
Bijlagen 301 301 1 Kabinet Den Uyl en kabinet Lubbers III 2 Defensieraad 303 3 AVR, CCMV en CAV 306 4 Banden Nederland met de NAVO tiidens de onderzochte j periodes 308
5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Van de drie zuilenstructuur naar? Organisatieschema drie zuilen structuur in 1973 Matrixstructuur Organisatieschema matrixstructuur in 1989 Concernstructuur Organisatieschema concernstructuur Planningsprocessen: NDPP Planningsprocessen: IDPP Overzicht interviews Vragenlijst Afkortingen
Literatuur Summary Curriculum Vitae
312 314 315 317 318 320 321 323 325 328 335 341 359 369
