HET RUSSISCHE RIJK • GROOT OMROEPKOOR A CAPPELLA • AVROTROS KLASSIEK I • AVROTROS KLASSIEK II • GROTE VIOLISTEN • CARL NIELSEN • AVROTROS VOCAAL • MUZIKALE MEESTERWERKEN • TWEE BIJZONDERE CONCERTEN
zaterdag 5 maart 2016, 20.15 uur inleiding Leonard Leutscher, 19.30 uur
Tsjaikovski met Jaap van Zweden Rotterdams Philharmonisch Orkest Jaap van Zweden dirigent Floris Mijnders cello Tristan Keuris 1946-1996 Drie Preludes 1994 Sostenuto – Andante – Molto vivace
Pjotr Iljitsj Tsjaikovski 1840-1893 Variaties over een rococo-thema in A opus 33 1876 voor cello en orkest
PAUZE
Pjotr Iljitsj Tsjaikovski Manfred-symfonie in b opus 58 1885 Lento lugubre Vivace con spirito Andante con moto Allegro con fuoco
Luisteraars in de zaal en thuis kunnen tijdens dit concert bij liveTsjaikovski’s toelichting krijgen Manfredop hun symfonie livevia smartphone toelichting de app Wolfgang. krijgen opDownload hun smartphone de app gratis via dein app App Wolfgang. Store, Google Store en Download bij ➜ WWW de app gratis in App. NL Store, Google Store en bij ➜ WWW . WOLFGANGAPP . NL . WOLFGANGAPP
Uitzending en webcast
2
Na het concert Na het concert is er gelegenheid om een drankje te nuttigen.
Dit concert wordt live opgenomen maar uitgezonden op 29 april aanstaande op NPO Radio 4. Wel is het concert te volgen via de webcast op www.radio4.nl. Presentatie voor Radio 4 vanuit de zaal door Mark Brouwers. Via WWW . RADIO 4. NL kunt u onder ‘Luister Concerten’ kiezen uit de mooiste concertopnamen, waaronder uiteraard ook die van het AVROTROS Vrijdagconcert. De concerten zijn te sorteren op genres en tijdperken. Uit de periode vanaf 2011 zijn nog vele webcasts te zien van De Vrijdag van Vredenburg.
➜ WWW . RADIO 4. NL
Nieuw seizoen AVROTROS Vrijdagconcert Goed nieuws voor de liefhebbers van klassieke muziek in Utrecht en omgeving: de nieuwe seizoensbrochure van AVROTROS Vrijdagconcert is uit. U kunt die aanvragen via
➜ INFO @ AVROTROSVRIJDAGCONCERT . NL De negenentwintig concerten zijn vanuit TivoliVredenburg rechtstreeks te beluisteren op NPO Radio 4. Hart van de programmering vormen het Radio Filharmonisch Orkest met chefdirigent Markus Stenz, en het Groot Omroepkoor.
Jaap van Zweden naar New York Het New York Philharmonic Orchestra heeft Jaap van Zweden benoemd tot nieuwe chef-dirigent. De Amsterdammer gaat Alan Gilbert vervangen, die in augustus 2018 vertrekt. De benoeming is de voorlopige bekroning van een in alle opzichten opzienbarende carrière. Jaap van Zweden was een vertrouwd gezicht in de Vrijdagconcerten in Utrecht en de ZaterdagMatinee in Amsterdam sinds hij in seizoen 2005-2006 Edo de Waart opvolgde als chef en artistiek leider van het Radio Filharmonisch Orkest en de Radio Kamer Filharmonie. In 2008 ging hij die post combineren met het chef-dirigentschap van het Vlaamse orkest deFilharmonie, en de functie van music director van het Dallas Symphony Orchestra. In 2012 zwaaide Jaap van Zweden af als chef van het RFO.
Tsjaikovski met Jaap van Zweden
3
Zoektochten naar vergetelheid Muziek wil altijd ergens anders zijn; in een andere taal, in een andere eeuw, in de andere wereld waar geluk geen droom is. In dit programma staan Tristan Keuris en Pjotr Iljitsj Tsjaikovski op de drempel met subtiele doorkijkjes naar een vorige tijd en, in Tsjaikovski’s Manfred-symfonie, een dramatische worsteling op de grens van lijden en verlossing.
Lichtgevende ostinatofiguren Een van de meest tragische gebeurtenissen in het naoorlogse Nederlandse muziekleven was de vroege dood van Tristan Keuris. Met zijn stravinskiaans briljante orkestwerk Sinfonia, waarvoor hij in 1975 de Matthijs Vermeulen Prijs ontving, stonden zijn vakmanschap en klankgevoel in één klap op de kaart. Als een van de destijds weinige Nederlandse componisten schreef Keuris met liefde voor orkest, het medium dat door de oprukkende Nederlandse ensemblecultuur en de navenante gerichtheid op kleinere bezettingen in de jaren zeventig en tachtig enigszins buiten beeld raakte.
Muziek wil altijd ergens anders zijn; in een andere taal, in een andere eeuw, in de andere wereld waar geluk geen droom is. In eerste instantie was muziek voor Keuris vooral een spel met kleur en beweging. Demonstratief muzikanteske titels als Play, Movements, Capriccio en Divertimento zijn Keuris ten voeten uit. Eind jaren tachtig wordt een ommezwaai voelbaar. Nadat hij in 1989 met To Brooklyn Bridge zijn eerste vocale werk heeft afgeleverd, ontstaat ruimte voor de introspectie die Keuris in zijn oratorium
4
TON KASTERMANS
Laudi in de buurt brengt van de grote romantische traditie. Tonale en introspectieve elementen dringen naar de voorgrond. Die tendens zet zich voort in de concerten en orkestwerken van zijn laatste jaren. Ze paren een toenemende gevoelsintensiteit aan een soms extreme beknoptheid. De Drie Preludes van 1994 (Sostenuto, Andante en Molto vivace), in opdracht van de NOS gecomponeerd voor het Kirill Kondrasjin dirigentenconcours, duren nog geen acht minuten. Inhoudelijk zijn ze allesbehalve miniaturistisch. Sostenuto is een groots opgezet, zwaarmoedig minidrama met een ontknoping van Wagneriaanse allure, het Andante haast een klaagzang met zijn chromatisch dalende blazerslijnen. In het afsluitende Molto vivace keert de speler terug met een Flight of the Bumblebeeachtig perpetuum mobile van razendsnelle, lichtgevende ostinatofiguren in hoge liggingen, met fonkelende belletjes die in de slotmaten tegen een achtergrond van opstijgende strijkers als een dief in de nacht via de achterdeur het klankpaleis verlaten. Een jaar later, kort voor zijn dood, zou de aforistische vorm Keuris nogmaals inspireren tot de zes meesterlijke orkeststukken van Arcade – six more preludes, wederom en voor het laatst groot in het kleine, opmaten tot een vervolg dat niet zou komen.
TRISTAN KEURIS
Koket-lyrische atmosfeer Tsjaikovski’s Variaties op een rococo-thema is muziek geïnspireerd door Mozart en de rococo, heet het. Het is een interessante vraag wat Tsjaikovski onder rococo verstond, of wat zo mozartiaans is aan het intieme, charmante werk voor cello en orkest dat hij in december 1876 componeerde voor de Duitse cellist Wilhelm Fitzenhagen, net als hij als docent verbonden aan het conservatorium van Moskou. Niet veel. De compacte orkestbezetting is van mozartiaanse omvang, maar het thema is van Tsjaikovski zelf. De koket-lyrische atmosfeer van dit eendelige miniconcert in variatievorm is uitgesproken negentiende-eeuws, en vooral typisch Tsjaikovski. Tsjaikovski’s ‘rococo’ is misschien niet zozeer een stijlpastiche als de verklanking van een escapistisch verlangen naar een sierlijke, conflictloze wereld zonder de drukkende spanningen die hij in zijn
5
laatste drie symfonieën met soms grof geweld van zich af zou schrijven. Tsjaikovski-biograaf David Brown houdt het tactvol op de ‘lichtheid en gratie’ die de componist ‘zag als de belichaming van de achttiende eeuw’. Maar meer dan een zoektocht naar een verloren tijd zijn de Rococo-variaties een schouwplaats voor Tsjaikovski’s fabuleuze melodische gaven, uitgespeeld in een variatievorm die hem verlost van de plicht zijn weelderige cantilenes op te offeren aan het ontwikkelingsmodel van de symfonische vorm die hem zo inspireerde – en zo hinderde.
Meer dan een zoektocht naar een verloren tijd zijn de Rococo-variaties een schouwplaats voor Tsjaikovski’s fabuleuze melodische gaven, uitgespeeld in een variatievorm die hem verlost van de plicht zijn weelderige cantilenes op te offeren aan het ontwikkelingsmodel van de symfonische vorm.
Symfonie met grimmig gezicht In zijn Manfred-symfonie, die Tsjaikovski acht jaar later in vijf maanden in Klin bij Moskou componeert, heeft de gedroomde rococowereld een ander, grimmiger gezicht gekregen. Nooit zou Tsjaikovski de schok verwerken van zijn dramatisch ondoordachte huwelijk met zijn oud-studente Antonina Miljoekova in 1877. Het is de wanhoopsdaad van een homoseksuele componist die in een homofoob klimaat dekking zoekt in een huwelijk dat na een lijdensweg van twee maanden als een zeepbel uit elkaar spat. De rest van zijn leven wordt Tsjaikovski achtervolgd door schuldgevoel over de moreel dubbelzinnige motieven voor een stommiteit die, omdat muziek bij hem nu eenmaal altijd over het leven gaat, het universum van zijn symfonieën opsplitst in een vóór en na. In de eerste drie heerst een nog onbevangen weemoed, in de Vierde (1877-1878), Vijfde (1888) en Zesde symfonie (1893) dringt met soms grof geweld het noodlot binnen.
PJOTR ILJITSJ TSJAIKOVSKI
6 6
Slepend mottothema Waarom is de Manfred-symfonie, naar Byrons drama Manfred (1817), niet de Vierde symfonie geworden? Thematisch sluit het eerder door Schumann getoonzette Manfred-gegeven naadloos aan bij de onuitgesproken queeste van de symfonieën: romantische held zoekt op de vlucht voor schuldgevoelens, mogelijk over een incestueuze relatie met zijn zuster Astarte, tevergeefs vergetelheid – en sterft. Het is geen symfonisch gedicht, het door Liszt geschapen genre van een eendelig symfonisch werk op een buitenmuzikaal thema, dat Tsjaikovski had geïnspireerd tot werken als de Fantasie-ouverture Romeo en Julia (1869-1880) en de symfonische fantasieën The Tempest (1873) en Francesca da Rimini (1876). Manfred ís een echte symfonie, in de oorspronkelijke partituur passend ondertiteld als ‘symfonie in vier tableaus’. Er zijn vier delen; na een turbulent openingsdeel met in een levensmoe ‘lento lugubre’ Manfreds slepende mottothema, dat in alle delen zal terugkeren, volgen zeer symfonieachtig een scherzo, een lieflijk Andante con moto en een monumentale finale met fuga. Anderzijds is het in veel sterkere mate dan de symfonieën programmamuziek; Tsjaikovski schildert vier specifieke scènes uit Byrons drama. Maar zijn model is niet Liszt; het is de Berlioz van het vergelijkbare Harold en Italie, gecomponeerd op basis van Byrons thematisch verwante gedicht Childe Harold’s Pilgrimage. Tsjaikovski’s aangever is de componist Mili Balakirev, die er in slaagt Tsjaikovski’s bedenkingen tegen een Manfred-scenario van de Russische criticus Vladimir Stasov te overwinnen, overigens na een eerdere en mislukte poging de oude Hector Berlioz voor het onderwerp te interesseren. En zo ontstaat in luttele maanden een van Tsjaikovski’s grootste, meest dramatische werken. Bas van Putten
Manfred is geen symfonisch gedicht, maar een echte symfonie, in de oorspronkelijke partituur passend ondertiteld als ‘symfonie in vier tableaus’.
Jaap van Zweden is ere-chefdirigent van het Radio Filharmonisch Orkest, waarvan hij tot 2011 chef-dirigent was. Hij bekleedde die positie eveneens bij het Orkest van het Oosten, het Residentie Orkest en deFilharmonie. Momenteel is hij Music Director van het Dallas Symphony Orchestra en sinds augustus 2012 eveneens van het Hong Kong Philharmonic Orchestra. In het seizoen 2017-2018 wordt hij dirigent van het New York Philharmonic Orchestra. In het daaropvolgende seizoen bekleedt hij de positie van chef-dirigent van dit gerenommeerde symfonie-orkest. Jaap van Zweden, geboren in Amsterdam, begon zijn carrière als violist. Hij studeerde aan het Conservatorium in Amsterdam en de Juilliard School in New York. Op negentienjarige leeftijd werd hij aangesteld als concertmeester van het Koninklijk Concertgebouworkest. Als solist en concertmeester werkte hij samen met dirigenten als Haitink, Doráti, Kondrashin, Bernstein, Giulini, Solti en Chailly. In 1995 startte hij zijn dirigentenloopbaan. Korte tijd later debuteerde hij in Carnegie
Hall en maakte hij diverse tournees in onder meer Europa, Japan en Zuid-Amerika. In augustus 2005 trad Jaap van Zweden aan als chef-dirigent van de klassieke orkesten van het Muziekcentrum van de Omroep in Hilversum. Met het Radio Filharmonisch Orkest gaf hij lovend ontvangen concerten in het Singapore Sun Festival en maakte hij concertreizen naar onder meer Manchester, Birmingham, Berlijn, Wenen en Keulen. In augustus 2011 maakte hij zijn debuut op de BBC Proms met het Radio Filharmonisch Orkest. Jaap van Zweden is geregeld te gast bij de grote orkesten in de Verenigde Staten, Japan en Europa. Naast het symfonische repertoire speelt opera een belangrijke rol in Van Zwedens carrière. In de afgelopen seizoenen dirigeerde hij Beethovens Fidelio, La traviata van Verdi en Vanessa van Barber. Bij De Nederlandse Opera maakte hij zijn debuut met Puccini’s Madama Butterfly. Hij dirigeerde de zeer lovend ontvangen concertante uitvoeringen van Wagners Lohengrin, Die Meistersinger von Nürnberg en Parsifal met het Radio Filharmonisch Orkest, Groot Omroepkoor en vocale solisten in de NTR ZaterdagMatinee in het Concertgebouw.
Floris Mijnders, cello
HANS VAN DER WOERD
JAAP VAN ZWEDEN
De eerste cellolessen kreeg Mijnders toen hij acht jaar oud was van zijn vader. Spoedig daarna werd hij lid van Hofstads Jeugdorkest. In 1984 ging hij cello studeren aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag bij Jean Decroos. Hij studeerde af in 1990 als uitvoerend musicus. Al tijdens zijn studie speelde Mijnders in het Europees Jeugd Orkest. Hij volgde master-
7
uitvoerenden
Jaap van Zweden, dirigent
8
classes bij Heinrich Schiff en Mstislav Rostropovitsj. In 1990 werd Mijnders benoemd tot solocellist van Het Gelders Orkest. In 1992 kreeg hij dezelfde functie bij het Radio Filharmonisch Orkest. Hij bleef daar tot 2001, waarna hij solist werd bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Sinds 2015 is Floris Mijnders solocellist bij de Münchner Philharmoniker. In de kamermuziek is Floris Mijnders onder andere actief in het EnsembleCaméléon, het Nederlands Pianokwartet en het TurnerTrio. Ook speelde hij op kamermuziekfestivals in Duitsland, Frankrijk, Portugal en Nederland. Mijnders was hoofdvakdocent cello aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag en daarna bij de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten.
Rotterdams Philharmonisch Orkest Het Rotterdams Philharmonisch, een van Europa’s vooraanstaande symfonieorkesten, staat wereldwijd bekend om de intense energie van zijn concerten, zijn succesvolle opnamen en zijn innovatieve publieksbenadering. Met optredens van de Rotterdamse podia tot de internationale concertzalen trekt het jaarlijks
FLORIS MIJNDERS
150.000 à 200.000 bezoekers. Het Rotterdams Philharmonisch werd opgericht in 1918. Onder Eduard Flipse ontwikkelde het zich vanaf 1930 tot een van de meest prominente Nederlandse orkesten. Met Jean Fournet en Edo de Waart bouwde het orkest in de jaren zeventig verder aan zijn internationale reputatie. De benoeming van Valery Gergiev als chef-dirigent in 1995 luidde een nieuwe bloeiperiode in, die een vervolg kreeg met het aantreden van Yannick Nézet-Séguin in 2008. Met hem realiseerde het orkest tal van succesvolle tournees en cd-opnamen. Sinds seizoen 2013/2014 is Jiří Bělohlávek vaste gastdirigent. Thuisbasis van het Rotterdams Philharmonisch is Concertgebouw de Doelen. Maar het orkest is ook regelmatig op andere locaties te horen – van de Rotterdamse podia tot de meest gerenommeerde zalen in binnen- en buitenland. Zo ging het orkest in 2010 een residentie aan in het Parijse Théâtre des Champs-Élysées, waar het sindsdien een van de vaste gastorkesten is. Met alle concerten, educatieve voorstellingen en community projects trekt het Rotterdams Philharmonisch ieder seizoen 150.000 à 200.000 bezoekers, onder wie een aanzienlijk aantal jongeren. Sinds de baanbrekende Mahler-registraties met Eduard Flipse in de jaren vijftig heeft het Rotterdams Philharmonisch Orkest talloze veelgeprezen opnamen gemaakt. Naast contracten met diverse labels voor de huidige opnamen initieerde het orkest voor de heruitgave van historische opnamen het eigen label Rotterdam Philharmonic Vintage Recordings.
9
HANS VAN DER WOERD
ROTTERDAMS PHILHARMONISCH ORKEST
Rotterdams Philharmonisch Orkest
10 CHEF-DIRIGENT Yannick Nézet-Séguin EREDIRIGENT Valery Gergiev VASTE GASTDIRIGENT Jiří Bělohlávek
EERSTE VIOOL Igor Gruppman, concertmeester Marieke Blankestijn, concertmeester Quirine Scheffers Edward LeCouffe Arno Bons Mireille van der Wart Shelly Greenberg Cor van der Linden Rachel Browne Maria Dingjan Marie-José Schrijner Noëmi Bodden Petra Visser Sophia Torrenga Loortje van den Brink Hadewijch Hofland TWEEDE VIOOL Charlotte Potgieter Frank de Groot Laurens van Vliet Ebred Reijnen Tomoko Hara Elina Hirvilammi-Staphorsius Jun Yi Dou Bob Bruyn Letizia Sciarone Eefje Habraken Maija Reinikainen Sumire Hara Wim Ruitenbeek ALTVIOOL Anne Huser Maartje van Rheeden Galahad Samson Kerstin Bonk Lex Prummel Janine Baller Francis Saunders Veronika Lénártová Pierre-Marc Vernaudon Darija Kozlitina Rosalinde Kluck
CELLO Joanna Pachucka Daniel Petrovitsch Geneviève LeCouffe Mario Rio Gé van Leeuwen Eelco Beinema Carla Schrijner Pepijn Meeuws Yi-Ting Fang
FAGOT/CONTRAFAGOT Hans Wisse
CONTRABAS Peter Luit Matthew Midgley Ying Lai Green Harke Wiersma Robert Franenberg Peter Leerdam Jonathan Focquaert Arjen Leendertz
TROMPET André Heuvelman Ad van Zon Arto Hoornweg Simon Wierenga Jos Verspagen
FLUIT Juliette Hurel Adriana Ferreira Désirée Woudenberg HOBO Remco de Vries Karel Schoofs Hans Cartigny Anja van der Maten
HOORN Martin van de Merwe David Fernández Alonso Bob Stoel Jos Buurman Wendy Leliveld Richard Speetjens
TROMBONE Pierre Volders Alexander Verbeek Remko de Jager BASTROMBONE/ CONTRABASTROMBONE Ben van Dijk TUBA Hendrik-Jan Renes
PAUKEN/SLAGWERK Randy Max HOBO/ENGELSE HOORN Danny van de Wal Ronald Ent Ron Tijhuis Martin Baai Koen Plaetinck KLARINET Julien Hervé HARP Jan Jansen Charlotte Sprenkels KLARINET/BASKLARINET Romke-Jan Wijmenga FAGOT Pieter Nuytten David Spranger Marianne Prommel
11
Een nieuwe lente
vrijdag 18 maart 2016, 20.15 uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Huib Ramaer, 19.30 uur SERIES HET RUSSISCHE RIJK , AVROTROS
volgende concerten
vrijdag 11 maart 2016, 20.15 uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Philip Ruitenberg 19.30 uur
KLASSIEK I
Radio Filharmonisch Orkest
Over oorlog en sterfelijkheid
Diego Matheuz dirigent
philharmonie zuidnederland
Martin Grubinger slagwerk
Nikolai Alexeev dirigent Rimski-Korsakov Ouverture Russisch Paasfeest Tan Dun The Tears of Nature (Nederlandse première) Stravinsky Le sacre du printemps
Harriet Krijgh cello Borodin Ouverture Vorst Igor Elgar Celloconcert Sjostakovitsj Negende symfonie
Dit programma wordt ook uitgevoerd op 9 maart in Brussel en deels bij Pieces of Tomorrow op 10 maart in TivoliVredenburg.
MARCO CASELLI NIRMAL
DIEGO MATHEUZ
MARCO BORGGREVE
HARRIET KRIJGH
colofon
12 zaterdag 19 maart 2016, 14.15 uur Concertgebouw, Amsterdam WWW . ZATERDAGMATINEE . NL
zaterdag 2 april 2016, 14.15 uur Concertgebouw, Amsterdam WWW . ZATERDAGMATINEE . NL
Rijnvos’ Azië
Van ‘hoog’ en ‘laag’
Radio Filharmonisch Orkest
Radio Filharmonisch Orkest
Pablo Heras-Casado dirigent
James Gaffigan dirigent
Javier Perianes piano
Rick Stotijn contrabas
Rijnvos Asie (opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee - wereldpremière) Ravel Pianoconcert Dvořák Zevende symfonie
Strauss Till Eulenspiegels lustige Streiche Padding ‘Reports from the Low Country’, contrabasconcert (opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee - wereldpremière) Moesorgski / Ravel Schilderijen van een tentoonstelling
PROGRAMMERING
RANDPROGRAMMERING
Astrid in ’t Veld
NPO RADIO
PRODUCTIE
Thea Derks
Maurits Haenen, a.i.
Anita Wijnen
EINDREDACTIE AVROTROS NPO
PROGRAMMATOELICHTING
PUBLICITEIT
RADIO
Sabien Stols
Tim Moen
REDACTIE PROGRAMMABOEK
CASTING DIRECTOR
Clemens Romijn
Anneke de Vries
Mauricio Fernández
VORMGEVING
PRESENTATIE
ARTISTIEK LEIDER
Dorine Verharen
Kees Vlaardingerbroek
EINDREDACTIE
ADMINISTRATIE
&
FINANCIËN
AVROTROS NPO RADIO
Mark Brouwers
4
4
4
DIRECTEUR STICHTING OMROEP MUZIEK
Bas van Putten
Onno Schoonderwoerd
