Trots op techniek! Vijf jaar VMBO-Ambitie: een terugblik met perspectief
november 2010
Colofon Uitgave Platform Bèta Techniek Lange Voorhout 20, 2514 EE Den Haag Postbus 556, 2501 CN Den Haag T (070) 311 97 11 F (070) 311 97 10
[email protected] www.platformbetatechniek.nl Tekstproductie & eindredactie Ravestein & Zwart, Nijmegen Fotografie Erik Kottier, Fivelcollege, Teylingen College, Zeldenrust-Steelantcollege Verantwoordelijk vanuit Platform Bèta Techniek Martin van Os, Sander van der Ham Met speciale dank aan Eva Voncken (ecbo) Vormgeving Ambitions, ’s-Hertogenbosch Druk HENK Grafimedia Center november 2010 © Platform Bèta Techniek Auteursrechten voorbehouden. Gebruik van de inhoud van deze publicatie is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld.
Voorwoord Deze jubileumuitgave kijkt terug op vijf jaar VMBO-Ambitie Programma. Vijf jaar waarin de mensen achter dit programma samen met de ‘ambitiescholen’ keihard hebben ingezet op aantrekkelijker, avontuurlijker en vernieuwend techniekonderwijs. Techniekonderwijs dat wordt aangeboden in een levende context, direct gekoppeld is aan de praktijk van het vak en definitief afrekent met de bestaande vooroordelen van ‘nerdy’, en ‘vieze handen’. In dit boekje zien we ondermeer hoe acht scholen in de geest van het Ambitie Programma hebben gewerkt, en wat dat heeft opgeleverd. Meer jongeren kozen op die scholen voor de technische vakken, en meer jongeren ontwikkelden zich aan het einde van de rit tot beter opgeleide en gemotiveerdere vakmensen. Voor de scholen leidde dit ook tot positieve ontwikkelingen die buiten de pure inhoudelijke kwaliteitsverbetering liggen: meer maatwerk voor leerlingen, betere banden met het bedrijfsleven in de regio. Nauwere samenwerking met het vervolgonderwijs. Allemaal zaken die bijdragen aan de ambitie die het vorige en het nieuwe Kabinet formuleren als: de basis op orde, de lat omhoog. Als voormalig staatssecretaris had het voorbereidend beroepsonderwijs mijn hart, en als minister blijft dat zo. We hebben niet alleen knappe koppen maar ook gouden handen nodig voor een goed draaiende economie, die de concurrentie met andere landen aankan. Geen enkel talent kan gemist worden. We moeten investeren in voldoende goede en goed opgeleide beroepskrachten en dat betekent dat we moeten blijven inzetten op meer jongeren voor de technische beroepen. Ik feliciteer alle betrokkenen met deze mooie publicatie die zicht geeft op sprekende resultaten! Marja van Bijsterveldt minister van OCW
3
4
Inhoud Voorwoord
3
Vijf jaar Ambitie
7
Audit met Ambitie
15
Scholen met Ambitie
19
Thema’s met Ambitie
41
Labels met Ambitie
43
Tot slot: tips voor Ambitie
47
5
6
Vijf jaar Ambitie Vijf jaar Ambitie. Vijf jaar effectief sleutelen aan technisch onderwijs op het vmbo. Natuurlijk, de preciezen onder ons stellen dat het VMBO-Ambitie Programma zelf geen vijfjarige, maar een zesjarige of zelfs zevenjarige is. Haar geboorte ligt immers in 2004. Toen riep het Platform Bèta Techniek in opdracht van de overheid ook voor vmbo een programma in het leven om te zorgen voor minimaal vijftien procent meer in-, door- en uitstroom van technisch talent. Maar de scholen zelf – en die vormen toch de spil van dit programma – zijn in totaal vijf jaar onder de vlag van Ambitie bezig. Vijf jaar Ambitie dus. Een terugblik van jaar tot jaar. 2006: een vliegende start
ondernomen activiteiten gaan bijdragen aan de
In 2006 sluiten 28 vmbo-scholen en 6 volgscholen
15 procent-doelstelling. Het is vooral een jaar van
zich aan bij het VMBO-Ambitie Programma. Anders
starten, oriënteren en draagvlak creëren.
dan in het tot dan toe gebruikelijke plan-subsidiedenken, ontvangen de scholen een
Ook in dit prille begin van het programma is al sprake
stimuleringsbijdrage die naar eigen inzicht in het
van een monitor- en auditsysteem. De monitor bestaat
kader van Ambitie besteed kan worden. De scholen
in 2006 nog uit een quickscan. Verder houdt de
hebben hiervoor (meestal in samenwerking met een
auditcommissie enkele interviews met de projectleider
Technocentrum) een plan ingediend. Hierin staan de
en/of (sector)directieleden. Techniek lééft, zo merken
schetsen van hun bijdragen aan het verbeteren van
de commissieleden. Scholen willen echt moeite doen
in-, doorstroom van leerlingen naar
om hun Ambitie waar te maken.
techniekopleidingen en de uitstroom naar de arbeidsmarkt. Zoals je kunt verwachten bij een
2007: uit de startblokken
aanpak die niets dwingend voorschrijft, lopen zowel
Het aantal deelnemende vmbo-scholen groeit in 2007
de ambities als de activiteiten van de deelnemende
naar 82. En daarmee groeit ook het systeem van
scholen zeer uiteen: van een afgebakend project tot
monitor/audit. In plaats van de quickscan wordt nu
een totaal herontwerp van de sector techniek. De
uitgebreid gemonitord: de projectleider vult een
doelen van de scholen zijn nog weinig concreet.
webbased monitor in en verder is er een meting van
Verder ontbreekt het aan reflectie hoe de
het zogeheten innovatieve vermogen bij de directie en
7
tien docenten. Daarnaast is er ook het auditgesprek.
2008: stappen op weg
Daarin beoordeelt de auditcommissie de voortgang
De teller van het VMBO-Ambitie Programma loopt dit
op de scholen als het gaat om urgentie, draagvlak,
jaar op tot 123 vmbo-scholen. Daaronder ook 39
consistentie, aanpak en prestatie. De bevindingen
scholen met een vmbo-tl (theoretische leerweg).
belanden in overzichten per school, een
Speciaal voor deze scholen wordt Ambitie-TL opgezet.
monitorrapportage, in instellingsadviezen en een
Het doel van deze Ambitie-TL-scholen: leerlingen
generiek auditrapport, waarin de auditcommissie
stimuleren om naar de bol-4 techniekopleidingen
reflecteert op de bevindingen en op (de strategie van)
door te stromen (en daarna naar het hbo). Een
het programma. Ook verschijnt er vanaf nu jaarlijks
uitdaging, want techniek is voor veel van deze
het ‘Schoolverbeterrapport’. Hierin wordt het
scholen een nieuw aandachtsgebied. Verder openen
innovatieve vermogen van de school ‘ontleed’ en
dit jaar de eerste 17 Vakcolleges hun deuren.
afgezet tegen de andere Ambitiescholen die op hetzelfde moment in het programma zijn gestapt.
Onverminderd ambitieus zetten de Ambitiescholen in op verhoging van de in-, door- en uitstroom van leerlingen
Uit deze uitgebreide monitor/audit blijkt dat de
voor de techniek. Ze nemen daarbij veel hooi op hun
scholen echt uit de startblokken zijn gekomen. Op de
vork: nog meer activiteiten, meer doelgroepen, meer
meeste scholen zijn de activiteiten nu ook voor de
leerwegen. Ze gáán voor techniek en steken dat intern
leerlingen zichtbaar. Er is een breed en gevarieerd
en voor de buitenwereld niet onder stoelen of banken.
scala aan activiteiten en hieraan gerelateerde doelen
De auditcommissie is tevreden: het totale aantal
(voor een eveneens brede range doelgroepen). In
leerlingen mag dan teruglopen, toch zien de
deze fase gaat de aandacht sterk uit naar het aanbod:
Ambitiescholen niet alleen een relatieve, maar zelfs een
nog fraaier, levensechter en aantrekkelijker. Aan
absolute groei op hun techniekafdelingen. De keuzes die
enthousiasme en ambitie geen gebrek! Bij de scholen
de vmbo-scholen gemaakt hebben zijn geïnternaliseerd.
is bovendien ook volop potentie aanwezig om de
Zij zijn de vrijblijvendheid voorbij. Daarmee breekt een
gestelde doelen te behalen, aldus de auditcommissie.
volgende fase aan: die van implementatie. Dat is in
Zeker als een school al ervaring heeft met
groeiende mate de taak van de teamleiders en hun
vernieuwingen en er bovendien een duidelijk visie op
teams van docenten. Zij zorgen voor verandercapaciteit,
Ambitie leeft.
die doorslaggevend is voor duurzame vernieuwing. Ook opvallend: het aantal docenten dat buiten de groep techniekdocenten betrokken is bij de techniekactiviteiten, groeit. Het inktvlekeffect...
8
2009: diversiteit en maatwerk
veranderen. Dat geldt voor elke school. Maar er
Het totale deelnemersveld blijft groeien: er zijn 134
blijven uiteraard ook onderlinge verschillen bestaan,
Ambitiescholen, waaronder 47 Ambitie-TL-scholen en
met name in inhoud, ontwikkelingsfase en
24 Vakcolleges. Bij de vmbo-scholen met
doelgroepen. De commissie merkt dat de interne
beroepsgerichte programma’s die voor de derde keer
gerichtheid, met aandacht voor visie en draagvlak,
de auditcommissie op bezoek krijgen, is op alle
langzaam maar zeker plaats heeft gemaakt voor
fronten ontwikkeling zichtbaar. Steeds meer
externe oriëntatie. Sleuteltermen daarbij zijn
Ambitiescholen geven in woord en daad prioriteit aan
‘strategische positionering’ en ‘versteviging van de
techniek. Het eigenaarschap wordt breed gevoeld. De
samenwerking’. Scholen die verder zijn in het proces
doelen van de scholen laten een kleine verschuiving
consolideren hun positie in de keten van
zien richting het bevorderen van doorstroom naar
basisonderwijs tot en met arbeidsmarkt en gaan aan
technische mbo-opleidingen. De auditcommissie
de slag met innovaties. Deze scholen buigen zich ook
concludeert tevreden dat de Ambitiescholen, ondanks
steeds vaker over de vraag: hoe maken we onze
de moeilijke context, met name in een aantal
Ambitie duurzaam?
krimpregio’s, succesvol zijn. De deelnemers van het eerste uur hebben, ondanks de afname van de totale
Bij de externe oriëntatie past ook een andere wijze
leerlingenpopulatie, toch het aantal leerlingen in de
van auditing. Het VMBO-Ambitie Programma voert
techniek weten te stabiliseren. De later ingestroomde
daarom ook de ‘ketenreview’ in, waarbij de
scholen zien zelfs een stijging. Ook binnen de tl groeit
auditcommissie een gesprek voert met
de belangstelling voor de technische vakken.
vertegenwoordigers van de keten van de vmboschool. De verwachting is dat, meer dan tot nu toe,
2010: van lerende gesprekken naar lerende scholen
een gezamenlijke agenda zal ontstaan. Ook nieuw: de
Er zijn nu maar liefst 139 direct aangesloten scholen,
consultatie) met meerdere scholen tegelijk.
expertreview en de groepsgesprekken (collegiale
waaronder 48 TL-scholen. Het Vakcollege is op 30 scholen ingevoerd. Dit grote aantal blijkt een hecht
2011-2016: Bèta Excellent
gezelschap: Ambitiescholen leren graag van en met
Het VMBO-Ambitie Programma loopt af. Maar het
elkaar. Uitwisseling is aan de orde van de dag.
Platform Bèta Techniek zet haar werk voort. Er komt
Waarbij het niet uitmaakt of de scholen al jaren
een nieuw programma, Bèta Excellent, voor het hele
meedoen of pas begonnen zijn. Mede door deze
voortgezet onderwijs. Een optelsom dus van het
synergie zijn scholen steeds beter in staat te
VMBO-Ambitie Programma en het Universum
9
10
Programma (dat zich richtte op scholen met havo/
professionalisering. Een school kan professionaliseren
vwo/gymnasium). Het nieuwe programma krijgt een
door naar buiten te treden – bijvoorbeeld met
extra focus: talentontwikkeling. Kennis is immers de
TechNet (zie verderop in dit boekje) en Jet-Net,
grondstof van de Nederlandse economie. Investeren in
waarbij vooraanstaande bedrijven met een sterke
talentontwikkeling is investeren in de toekomst. En
bètasignatuur een school adopteren en daar allerlei
aangezien ongeveer driekwart van de kenniswerkers
lesactiviteiten mee organiseren. Of door bijscholing te
bèta of technicus is, is excelleren van mensen in
geven. Het Platform Bèta Techniek is benieuwd wat er
vakmanschap, wetenschap en technologie essentieel
al aan talentontwikkeling gebeurt op scholen. En wat
voor de toekomst van Nederland. Bèta Excellent wil
de plannen zijn voor de komende tijd. Dit gaat men in
vooral de docent aanspreken. Dankzij hen krijgen
kaart brengen door de Universum/Ambitie-scholen te
leerlingen een kans om een hoger niveau te krijgen.
bevragen. Vervolgens start Bèta Excellent een pilot
In het programma is daarom veel ruimte voor
met enkele scholen.
Leerlingen over Ambitie ‘We krijgen vooral theorie als het bij een praktijkopdracht hoort’
‘Techniek is handig’ ‘Ons techniekplein is net een echte bedrijfshal’
‘Je leert beter en sneller als je met iets echts bezig bent’
‘Wat we hier leren is echt nuttig voor later’ ‘Je kunt hier rondsnuffelen en verschillende dingen doen; een richting kiezen kan ook later’ ‘Iedereen heeft hier hetzelfde doel: een vak leren’
‘De praktijklessen zijn leuk, maar de theorielessen zijn saai’
‘Leuk om samen te werken met mbo’ers’ ‘Onze leraren hebben echte vakkennis’ ‘Erg prettig dat je hier veel zelfstandig kunt doen’
‘Je leert hier geen onnodige dingen’ ‘Wat ik hier leer, kan ik altijd wel ergens gebruiken’
‘Ik leer hier echt een vak’ ‘De tijd vliegt voorbij; voor je het weet zit de dag er weer op’
‘Goeie school, goeie uitleg’
‘Je krijgt hier veel vrijheid om je eigen weg te gaan’ 11
Recent zijn twee rapporten van onderzoeksbureau SEOR (Sociaal Economisch Onderzoek Rotterdam) verschenen: het rapport Techniek: Exact goed? over de keuzeprocessen bij allochtone/ autochtone jongeren in vmbo en het rapport Impulsen voor techniek door imagoverbetering en talentherkenning. Het eerste rapport laat zien dat Ambitiescholen en Vakcolleges het op een aantal punten significant beter doen. Er kiezen meer leerlingen voor techniek, de beeldvorming bij leerlingen is positiever en er stromen bijvoorbeeld meer leerlingen door naar technisch vervolgonderwijs. De school heeft ook invloed middels het advies van de leerling/ouders. De onderzoekers concluderen dat schoolbeleid daadwerkelijk van invloed is op de keuze voor techniek en dat het ondersteunen van schoolbeleid helpt.
12
Vijf jaar Ambitie in cijfers
meisjes een techniekopleiding gaan volgen. Van de
Op de Ambitiescholen is de toename van
jongens groeide het aandeel van 43 naar 69 procent
techniekleerlingen groter dan op de niet-
tussen 2006 en 2009; van de meisjes in diezelfde
Ambitiescholen. De niet-Ambitiescholen kennen vanaf
periode van 23 naar 54 procent. Bij niet-
2006 een stijging van 3,5 procent tot een aandeel
Ambitiescholen is het aandeel meisjes dat voor
van 40,9 procent van de leerlingen in leerjaar 3. De
techniek kiest lager: 37 procent. Niet alleen het
Ambitiescholen laten zelfs een groei zien van bijna
aandeel van leerlingen in technische opleidingen is in
5 procent tot 42,6 procent in 2009. Deze
het vmbo gestegen. De Ambitiescholen doen het
ontwikkeling is vooral te danken aan de forse
binnen alle leerwegen beter dan niet-Ambitiescholen,
toename van het aandeel techniekleerlingen in de
ook als het gaat om het examenrendement. Op alle
gemengde leerweg (de snijvlakopleidingen, die het
niveaus is het aandeel leerlingen dat een diploma
erg goed doen bij meisjes). Op Ambitiescholen zijn in
haalt in een technische richting enkele procenten
de gemengde leerweg zowel meer jongens als meer
hoger dan bij de niet-Ambitiescholen.
Vijf jaar Ambitie in opbrengsten manier van werken met projecten Competentie-ontwikkeling/competentiegericht leren en volgsysteem
organisatie techniek breed
Gouden handjesdag/stoere meidendag
opzet van doe-dagen
maatwerk
inspiratie
Doorlopende leerlijn science
Techniekaccentklas onderbouw
samenwerking met mbo en/of bedrijfsleven
Technieklokalen Polytechniek Technologielessen Grote grafimedia projecten
Curriculum techniekplein
Project opleidingshuis
het overschakelen van afdelingsprogramma’s naar werken op een techniekplein
Project Botss
(docenten-)training in het voeren van POP-gesprekken
Leerarrangementen in de procentechniek voor de bovenbouw
major/minor
teamteaching
programma PSO (Praktische Sector Oriëntatie) techniekwedstrijden 13
14
Audit met Ambitie Geen opgeheven vingertje. Maar analyseren, feedback geven en stimuleren. Dat is de houding geweest van de auditcommissie vmbo van het Ambitie Programma. De commissie heeft vier jaar lang ruim 120 vmbo-scholen gevolgd en ondersteund in hun ambitie om techniekonderwijs weer op de kaart te zetten. De gezamenlijke inspanning werkt. Commissievoorzitter Henk Laan: ‘We zien juist bij het vmbo een duidelijke ombuiging van de negatieve trend voor techniek. Zelfs in een krimpende markt.’ De ruimte in het hotel waar Henk Laan en Leo
om te helpen bij het opstarten en daarna het vuur
Faassen namens de auditcommissie die dag drie
brandend te houden. Commissievoorzitter Henk Laan:
vmbo-scholen uit de regio hebben ontvangen, zindert
‘We zijn geen inspectie. We hebben weinig
nog van de intensieve gesprekken. De warmte, de
waardeoordelen, maar voeren vooral een helpend of
naambordjes, de beamer, de mappen vol documenten
lerend gesprek. Om de scholen verder te helpen bij
en gemaakte aantekeningen, de voldane blikken bij
waar ze tegenaan lopen. Om met adviezen
beide commissieleden. ‘We hebben vandaag iedere
knelpunten te verhelpen. Maar dat leren is wederzijds.
delegatie bedankt voor hun openhartigheid,’ vertelt
Wat wij van hen leren, geven we door aan een
commissielid Leo Faassen. ‘Dat bereik je alleen maar
volgende school die met soortgelijke vragen zit. We
wanneer scholen ook met hun vragen en problemen
pikken overal goede ideeën op en leggen die bij
bij ons terecht kunnen. De scholen vinden hier
andere scholen in het mandje.’ Een speerpunt in de
onderwijsmensen tegenover zich, vakgenoten bij wie
aandacht van de commissie is de keten van het vmbo
zij hun ei kwijt kunnen.’
met het primair onderwijs, het mbo en het bedrijfsleven. Op dat gebied zijn duidelijk vorderingen
Geen inspectie
gemaakt, vinden beide commissieleden. Waar vier jaar
In de afgelopen vier jaar hebben alle deelnemende
geleden nog globaal gesproken werd over ‘contacten’,
scholen elk jaar zo’n gesprek over de voortgang van
trof de commissie nu vaak structurele overlegvormen
hun techniekambities met een deel van de
en initiatieven aan op zowel strategisch, tactisch als
auditcommissie gevoerd. Soms op school, soms op
uitvoerend niveau. En dit met tal van partners.
locatie. Ter voorbereiding worden vragenlijsten op
Faassen: ‘We zijn er nog niet, maar het gaat beter. Ik
internet ingevuld. De auditgesprekken zijn bedoeld
zie dit jaar vooruitgang over de hele breedte!’
15
Feest
tot stand is komen. ‘De school blijft groeien, het
Een waardevol moment in het auditgesprek is de
docentencorps is betrokken en er is een bij de visie
feedback. Na de presentatie en de uitvoerige
passende onderwijspraktijk. De visie wordt breed
bespreking van de vragen, trekt de commissie zich
uitgedragen,’ zo vermeldt de rapportage. Er zijn meer
even terug en stemt de bevindingen onderling af.
van zulke excellente scholen. ‘Tijdens het auditgesprek
Daarna wordt hun analyse als feedback aan de school
met zo’n school kunnen wij alleen maar bevestigen
teruggegeven. Tot slot volgt een reactie van de school
dat men op de goede weg is en verwijzen we andere
of deze zich in het geschetste beeld herkent. Alles wat
scholen naar hen door,’ aldus Laan.
besproken is, komt in een rapportage te staan voor
16
school en Platform. Die rapportages zijn op hun beurt
Instrumenten
waardevol. Scholen blijken deze intern te gebruiken
De jaarlijkse auditgesprekken werken dóór in de
om het veranderingsproces verder te stimuleren en
onderwijsinstellingen. Scholen gaan veranderen. Er is
partners erbij te betrekken. ‘Soms is zo’n auditgesprek
een groeiende bewustwording. Ze nemen meer
echt een feest’, vindt Faassen. ‘Vooral als de
initiatief, bijvoorbeeld tot nieuwbouw. Uit onderzoek
commissie het gevoel heeft dat het binnen een school
blijkt dat 94 procent van de scholen tevreden is over
allemaal klopt: de onderwijsvisie, de uitwerking naar
de gesprekken. Dat is een hoge score. Daarmee scoort
techniek, een passende leeromgeving, de
de auditcommissie vmbo hoger dan andere
gedrevenheid van de schoolleiding, een scholingsplan
auditcommissies. Laan en Faassen zijn er in alle
voor de docenten, het contact met de keten en de
bescheidenheid trots op, maar laten het er niet bij. De
aandacht voor de leerling’. Als voorbeeld noemt Henk
commissie heeft dit jaar nieuwe instrumenten
Laan het Burgemeester Harmsma College Gorredijk
ingevoerd om de scholen in hun techniekaanpak nog
waar de commissie onder de indruk was van wat er
meer te stimuleren: groepsgesprekken en
ketenreviews. ‘In de groepsgesprekken brengen we
techniek zo aantrekkelijk mogelijk te maken. Henk
scholen uit verschillende regio’s bij elkaar. Een soort
Laan: ‘De beeldvorming zit niet mee, het toewerken
intervisie waar ze zich kunnen presenteren, maar zich
naar het eindexamen is nog steeds dominant en de
ook laten bevragen door elkaar. Over de keten, over
leerlingen zijn minder cognitief ingesteld. Als je ziet
loopbaanoriëntatie. Dat heeft een geweldig effect!
hoe docenten dan spelenderwijs leerlingen kennis
We gaan minder de diepte in dan bij de één-op-één
bijbrengen en –belangrijker – liefde voor het vak, dan
gesprekken, maar het is wel verrijkend’, zo vertelt
treft mij dat. Onderwijs is niet het vullen van een
oud-schooldirecteur Faassen. Ook de ketenreview
emmer met kennis. Het is eerder het ontsteken van
heeft beslist toegevoegde waarde. ‘Organisatorisch
een vuur bij de leerlingen. Dat zie ik steeds meer
gezien is het lastig om iedereen aan tafel te krijgen,
gebeuren en ik ben blij dat wij daaraan hebben
maar de ketenpartners zijn zonder uitzondering heel
kunnen bijdragen.’
positief over het gesprek. Er wordt intensief gepraat en de verschillende partners ontdekken wat ze voor elkaar kunnen betekenen. Aan het eind wordt een gezamenlijke keteninnovatieagenda opgesteld. Zo kunnen de scholen uiteindelijk toewerken naar een doorlopende leerlijn.’
Vuur ontsteken Terugkijkend op vier jaar audit zijn Laan en Faassen onder de indruk geraakt van de inzet van de meeste vmbo-scholen om onder moeilijke omstandigheden
17
Tips van de auditcommissie: • Zorg voor een gedegen onderwijsvisie en werk deze consequent uit naar onderwijspraktijk, leeromgeving en huisvesting. • Stel een coördinator of projectleider aan, geef hem of haar ruimte en bed diens positie in een goede structuur in. • Voorkom dat ideeën of initiatieven voortijdig intern stranden. • Creëer intern draagvlak bij teams en docenten. • Focus op duurzaamheid door initiatieven te borgen in visie, draagvlak, keten en financiën. • Blijf docenten verder professionaliseren en bijscholen. • Stel de loopbaanoriëntatie centraal, stippel voor ieder kind een mogelijke loopbaan uit en koppel daar het onderwijs aan. Niet andersom. Het integreert de vakken. Bied leerlingen onderwijs op maat, zowel smal als breed. • Werk sectoroverschrijdend. Leg verbanden tussen zorg/welzijn en techniek en tussen handel en techniek. • Investeer tijd en energie in overleg met de keten. Samenwerking leidt in praktijk tot meer techniekleerlingen. Bespreek wat je voor elkaar kunt betekenen. Houd zelf de regie. • Maak werk van een doorlopende leerlijn. • K ijk welke connecties je als school kunt maken richting partners als woningcorporaties om te zoeken naar praktijkmogelijkheden voor leerlingen. Liefst in samenwerking met mbo. • Blijf meten wat de effecten van je interventies zijn en houd de gegevens daarvan bij. Werk systematisch in de pdca-cyclus van ‘plan’, ‘do’, ‘check’ en ‘act’. • Durf jezelf te spiegelen aan andere scholen. Dat is uiterst leerzaam! • Doe je als school niet mooier voorkomen dan je bent, maar durf knelpunten en verbeterpunten te benoemen en te bespreken.
18
Scholen met Ambitie Acht scholen uit de grote groep toppers die in enkele jaren techniek binnen en buiten hun schoolmuren naar een hoger plan hebben getild. Acht expertscholen die hebben laten zien hoe je de aandacht op techniek duurzaam kan maken: profileer, pas je schoolorganisatie aan, rust je docenten toe en investeer in de samenwerking met je ketenpartners! We laten ze, een voor een en dan: allen tezamen, de komende twintig pagina’s van dit boekje de revue passeren.
19
Burgemeester Harmsmaschool: visie en doel voor ogen houden Uit het auditrapport ‘De auditcommissie is wederom onder de indruk van datgene wat in Gorredijk tot stand is gekomen. De school blijft groeien en heeft een erg betrokken docentencorps dat stapsgewijs verder werkt aan het realiseren van haar onderwijsvisie en daarbij passende onderwijspraktijk. […]Het afgelopen jaar zijn de contacten met het bedrijfsleven geïntensiveerd. [...] De school ziet het als haar opdracht om […] veel informatie en uitleg te geven aan het bedrijfsleven over wat de school nu precies doet.’
20
Michiel Brouwer, directeur Burgemeester Harmsmaschool:
ronden het project af samen met de technische docenten van de BHS. Maar we hebben ook periodes gehad dat het minder ging. Niet vreemd. Een ontwikkelplan heeft een
‘Onze school is met hulp van Axis en later het Ambitie
fasegewijze opbouw, waarbij de fases (norming,
Programma “techniek breed”-expert geworden.
forming, storming en performing) vaak door elkaar
Dankzij de subsidies hebben we een duurzaam
lopen. Onze werkgroep techniek gleed vorig jaar
techniek breed programma neer kunnen zetten, dat
zonder storming (de fase waarin mensen zich gaan
met name tastbaar is door het lesplein techniek. De
realiseren wat de gevolgen zijn van de
verwezenlijking van zo’n afwijkend systeem geeft een
ontwikkelingen; de hoeveelheid werk, de
trots gevoel. Ons docententeam techniek heeft jaren
taakverdeling et cetera) naar een prachtige
hard gewerkt om dit model in alle aspecten te realiseren. Daarbij hebben we steeds gehamerd op de visie van de school. Het team heeft dat prima
“Het team heeft dat prima opgepakt”
opgepakt, waardoor er nu praktisch individuele leerlijnen zijn ontstaan voor elk technisch beroep.’
onderwijsaanpak. Daar werken inmiddels veertien technische bedrijven in mee. Maar daarna ontstond er
‘We zijn met een borgingsprogramma bezig. Maar de
toch storming. Dat zette een rem op de
duurzaamheid ligt vooral in het team van docenten.
ontwikkelingen. We hebben op veel scholen dergelijke
De school werkt momenteel met zeven lespleinen,
periodes gezien en meestal wordt dat krampachtig
die allemaal techniek als voorbeeld zien. Veel scholen
opgelost of genegeerd. Dat is bij ons niet gedaan. We
zijn langs geweest om bij ons de kunst af te kijken.
hebben steeds alles open besproken en de
Dat inspireerde opnieuw. Ook het basisonderwijs
probleempunten open behandeld. Maar ook steeds
weet ons te vinden: het afgelopen jaar zijn elf
het doel van onze missie voor ogen gehouden. Verder
scholen bij ons geweest. De basisscholieren bereiden
hebben we onder andere gebruik gemaakt van een
een werkstuk voor dat ze op ons techniekplein
video-interactieprogramma om de problematiek te
afronden. Basisschoolpersoneel krijgt technisch
overwinnen. De groep is er nu krachtiger uit
onderwijs van de docenten, voeren een deel uit en
gekomen.’
21
Commanderij College: technologie als vliegwiel Uit het auditrapport ‘De school richt zich duidelijk op de voorbereiding van de leerlingen op hun keuze voor het vervolgonderwijs. De school heeft de nadrukkelijke bedoeling de leerlingen op de goede plek in het vervolgonderwijs te krijgen. Deze werkwijze heeft o.m. tot gevolg dat er meer dan een gemiddeld aantal leerlingen voor techniek kiezen. [...] De commissie vindt dat de school een indrukwekkende prestatie levert.’
22
Henk van den Broek, adjunct-directeur Commanderij College:
leerlingen succesvoller zijn in mbo. En, als ze nog verder willen, in het hbo. Zoals een betere voorbereiding op de sectorkeuze in het mbo en de didactische werkvormen die ze daar krijgen. Of gerichte ontwikkeling van competenties.’
‘Onze troefkaart? Dan kan ik toch niet om het vak Technologie heen. We zien dat meer leerlingen deze
‘Dit alles staat als een huis. En blijft staan. Binnen het
vmbo-plus variant kiezen. Hierdoor maken meer
team en binnen de school is deze ontwikkeling door
leerlingen kennis met techniek en kiezen daar hun
het werken in teams met teambeleidsplannen geborgd
vervolgopleiding in. Bovendien lopen alle leerlingen in
voor de toekomst. Het succes van deze aanpak wordt
het 3e en 4e jaar stage en wordt het sectorwerkstuk
als voorbeeld voor de schoolorganisatie gebruikt. Alle
volledig geïntegreerd in deze stage. Daar zijn we echt
teamleden dragen bij tot het succes van de vmbo-plus,
trots op. Want niet alleen onze leerlingen varen er wel
mede door de intensieve samenwerking tussen
“De afdelingsgerichte aanpak is een pareltje”
avo-vakken onderling en avo met Technologie.’ ‘Onze afdelingsprogramma’s Bouw, Metaal en Electro mogen er ook weten. Daar gebruiken we onder het
bij. Omdat we werken in teams, hebben we een apart
mom van “breed waar het kan, smal waar het moet”
team voor vmbo-plus met Technologie. Alle docenten
de beroepsgerichte context om leerlingen een zo
uit dat team volgden in een docentenwerkplaats
breed mogelijke oriëntatie te geven op de sector
binnen school een post hbo-opleiding tot
Techniek. Ook hier is het team aan de macht en
Competentie Gericht opleider. Daarvoor gebruikten
werken avo-vakken en beroepsvakken maximaal
we het vak Technologie als basis.’
samen naar het idee van het (metalen) scharnierpunt. Leerlingen werken in de werkplekstructuur met zoveel
‘Maar het vak Technologie is niet het enige succes in
mogelijk levensechte opdrachten. De afdelingsgerichte
het kader van onze Ambitie. We zijn expert geworden
aanpak is een pareltje binnen het vmbo van het
in het koppelen van Loopbaanleren aan de
Commanderij College. In tegenstelling tot andere
theoretische leerweg. We brengen bij leerlingen een
vmbo-scholen is het leerlingenaantal ook in deze
aantal plussen aan die er voor zorgen dat de
afdeling gezond!’
23
Fivelcollege: techniek op het netvlies Uit het auditrapport ‘In een dalende markt doet het Fivelcollege het goed. Uit die markt hebben verhoudingsgewijs meer leerlingen voor techniek gekozen. Dit succes boeken ze door samen te werken in plaats van te concurreren en door proactief te zijn en initiatief te nemen. [...] Voor capaciteit bij docenten wordt onder meer gezorgd door het bieden van docentenstages in het bedrijfsleven. Ook teamgerichte samenwerking is een belangrijke factor. De auditcommissie is [ook] onder de indruk van [het] gericht sturen aan de hand van cijfers. Er wordt systematisch aan ontwikkelpunten gewerkt.‘
24
Klaas Reinders, plv. rector/conrector vmbo Fivelcollege: ‘Onze school ligt in de Eemsmond regio. Deze wordt tot een van de grootste demografische krimpregio’s in
impuls gekregen. Wij zijn meer gaan sturen op resultaten. De examenresultaten liggen nu ruim boven het landelijk gemiddelde. Ook een mooi resultaat: door het Ambitie Programma zijn de contacten
“Wij zijn meer gaan sturen op resultaten”
Nederland gerekend. Ondanks de krimp is er toch sprake van een relatieve groei van het aantal
aangehaald met het bedrijfsleven. Hierdoor kunnen
leerlingen dat voor techniek kiest. Een prestatie om
niet alleen onze leerlingen stages lopen, maar ook de
trots op te zijn!’
docenten (2 dagen per jaar). Er is een bedrijfstakoverleg (BTO-LPI) opgezet. En we voeren
‘Het Ambitie Programma heeft er toe bijgedragen dat
samen met de bedrijven opdrachten uit. Zo hebben
het technische beroepsonderwijs binnen onze
we een vuurkorvenproject gehad voor een fair.’
scholengemeenschap meer aandacht heeft gekregen. Hierdoor zijn er ook extra investeringen gedaan in de
‘Ook de banden met het primaire onderwijs zijn
opzet en in de ontwikkeling van het techniekplein.
aangehaald. De docenten en bovenbouwleerlingen
Onze scholengemeenschap kent een steunstichting.
op het techniekplein hebben hun expertise
Mede door het Ambitie Programma zijn er meer
aangeboden aan de groepen 7 en 8 van het
gelden vrijgemaakt voor de inrichting van het
basisonderwijs. Samen voeren ze projecten uit. Onze
techniekplein. Verder heeft de kwaliteit(szorg) een
school staat echt op de kaart.’
25
Kempenhorst College: gedeelde droom waarmaken Uit het auditrapport ‘Borging is in de ontwikkeling van het Kempenhorst College een belangrijk thema: hoe zorg je dat ontwikkelingen niet alleen geïmplementeerd zijn, maar ook geïnstitutionaliseerd? In dit proces wordt gewerkt aan de hand van het Koersboek (2007-2011). Met externe begeleiding maakt men nu keuzes in de vormgeving van de breedte van de opleiding. De continuïteit is nu te zien in het programma en materialen, in de visie (het verhaal over hoe en waarom) en in het docentengedrag (de transformatie van frontaal naar coachend).’
26
Ronald van der Vlies, voormalig directeur Kempenhorst College:
‘Bovenstaande betekent wel een cultuuromslag voor de leraren. Maar we hebben dit goed met elkaar doorgesproken. Want de droom van het Kempenhorst College moet wel een gedeelde droom zijn. Daarom ben ik allereerst gaan praten met de oudere docenten.
‘Toen ik aantrad als directeur, stond het Kempenhorst
Die hebben echt de bijdrage geleverd aan onze
College aan de vooravond van een grootschalig
vernieuwingen. Dat lijkt tegenstrijdig. Maar de lange
nieuwbouwproject. Dat was een mooie aanleiding om
1-op-1 gesprekken leverden veel op: een schat aan
onze droom te realiseren: 21-eeuws technisch
bruikbare informatie. En: directe betrokkenheid van de
onderwijs. Zodoende hebben we een goed
oudere docenten. Vervolgens gingen we twee keer drie
geoutilleerd techniekplein neergezet, waar de
dagen met de hele organisatie naar een jeugdherberg
leerlingen van de drie technische bloedgroepen
in Arnemuiden om – zonder restricties – over ons
(installatietechniek, metaal en bouwtechniek) zich zij
onderwijs te praten. Het waren inspirerende weekends,
aan zij kunnen voorbereiden op de arbeidsmarkt. De
waarin we bevestigd hebben wat onze droom was.
afdelingen hebben, ondanks de integratie, toch hun
Het positieve gevoel namen we uit Arnemuiden weer
eigenheid behouden. Maar er vindt ook synergie
mee naar Oirschot. Daarna was het vooral fine tunen.
plaats. Er ontstaan bijna automatisch allerlei
Kleine hobbels overwin je, zolang je maar blijft
varianten, waarin de bloedgroepen samenwerken. En
onthouden waarvoor je het allemaal doet. Blijf dus
of een leerling nu voor breed of voor smal kiest: er is
vooral vasthouden aan het onderwijsideaal. Met een
“Blijf vooral vasthouden aan het onderwijsideaal”
inspirerende speech kun je op een gegeven moment niet meer aankomen. Het collectieve belang – hier doen we het voor – moet al tussen de oren zitten. Bewijslast daarbij helpt wel. Onze leerlingen zijn
altijd samenhang in zijn programma. De vakken die
enthousiast. En daar doen we het voor.’
onze leerlingen krijgen, zijn gerelateerd aan projecten, samen goed voor zeventig procent van het
Ronald van der Vlies is sinds 1 mei voorzitter van de
programma. Dat zijn behoorlijk pittige projecten die
centrale directie van SGS De Lingeborgh
de leerlingen uitdagen. Ze zijn intrinsiek bezig met het
(Geldermalsen). Lex Jussen is zijn opvolger.
oplossen van problemen, waarbij de praktijk leidend is voor de theorie.’
27
O.R.S. Lek en Linge: samenwerkende teams als motor Uit het auditrapport ‘Doordat er meer docenten met een (grotere) groep leerlingen werken en doordat de leerlingen aan casussen werken, kan men tijd vrijmaken om de leerlingen goed te observeren. Daarnaast wordt er in groepssessies op de resultaten gereflecteerd. Uiteindelijk wordt een en ander opgenomen in het LVS. De groei op een competentie wordt beloond met een hogere score op de productieresultaten van de leerling. Dit systeem kan nog versterkt worden wanneer het doorgetrokken wordt naar de onderbouw. Daar wil de school langs de weg van de geleidelijkheid naartoe werken.’
28
Monique Maas, locatiedirecteur VMBO O.R.S. Lek en Linge:
“eigenaar” is van het concept werkt het daardoor ook goed met de monitoring en het leerlingenvolgsysteem. Uit de derde audit bleek ook dat onze school vergeleken met de andere scholen positiever scoorde als het gaat om het functioneren
‘Onze afdeling Techniek Breed is expert geworden in
en de samenwerking in de teams. Een mooie pluim,
het competentiegericht leren. Leerlingen werken met
maar het is wel zaak door te pakken. Vandaar dat we
door docenten ontwikkeld materiaal, op basis van een
gestart zijn met een doorlopende lijn “science” van
eigen onderwijsconcept. In dit concept zijn zes
de onderbouw naar de bovenbouw volgens hetzelfde
competenties (zelfstandigheid, samenwerking, e.a.) in
onderwijsconcept. Ook hebben we het concept
gedragstermen geformuleerd, waarop we de
verbreed naar andere afdelingen, met de start van het
leerlingen vanaf het derde leerjaar beoordelen. De
intersectoraal programma Technologie en Commercie.
onderwijsprestaties volgen we kwalitatief en
Het concept wordt ook gebruikt bij het beroepsgericht
kwantitatief. In groepssessies reflecteren we met de
vak voor de theoretische leerweg.’
leerlingen op de resultaten. Elke leerling ziet dan waar hij zit in de “competentiematrix”. Groeit een leerling op een competentie? Dan krijgt hij een hogere score
“Een mooie pluim, maar het is wel zaak door te pakken”
op de productieresultaten. Daarnaast volgen we elke leerling door middel van een monitoringssysteem dat
‘Het Ambitie Programma heeft bij bovenstaande
de productiviteit in kaart brengt. Leerlingen moeten
duidelijk een aanjaagfunctie gehad. De drie leerzame
elk in het technieklokaal doorgebracht uur kunnen
auditrondes hebben ons scherp gehouden op onze
verantwoorden. Op deze wijze ontstaat een goed
ontwikkelingen en leerpunten. Dankzij Ambitie kregen
beeld hoe het met de leerling gaat.’
onze docenten ontwerp- en ontwikkeltijd om het pedagogisch-didactisch onderwijsconcept en het
‘Het onderwijsteam is vanaf het eerste begin
volgsysteem neer te zetten, leermiddelen en
rechtstreeks bij de ontwikkelingen betrokken geweest
lesmodules te ontwikkelen. Ook is met financiering
en gelooft zelf heel erg in het aangeboden
van het Platform een state-of-the-art geluidsstudio
onderwijsconcept. Omdat het onderwijsteam zelf
ingericht in het Technieklokaal.’
29
Trias VMBO: samenwerken, samenwerken en nog eens samenwerken Uit het auditrapport ‘Het ingezette beleid wordt steeds verder in de afzonderlijke [samenwerkende] scholen zichtbaar. Succesfactoren daarbij zijn de unieke constructies in de samenwerking in de keten tussen OVO [Openbaar Voortgezet Onderwijs Zaanstad] en bedrijfsleven met onderwijskundige visie, de wijze van monitoren en de planmatige aanpak en reflectie.’
30
Joost Westerik, Trias VMBO:
regelmatig om de tafel en bespreken concrete zaken. Ik ben erg trots op die samenwerking. Zoals ik ook trots ben op de samenwerking tussen de Zaanse vmbo-scholen onderling. Samenwerken, samenwerken
‘De Zaanse vmbo-scholen die ik vertegenwoordig
en nog eens samenwerken: dat is de sleutel tot het
zijn, mede dankzij onze deelname aan het
huidige succes.’
Ambitie Programma, expert geworden in het afstemmen van de techniekopleidingen. Bovendien hebben we een uitmuntende klankbordgroep weten
“Een samenwerking waar alle partijen profijt van hebben”
op te bouwen. Daarin zetelen het vmbo, het mbo, de Kamer van Koophandel Amsterdam en allerlei
‘Dat succes willen we uiteraard behouden. Daarom
brancheorganisaties. Het is een samenwerking waar
bespreken de betrokken scholen elke drie weken de
alle partijen profijt van hebben.’
organisatorische en onderwijskundige agendering. Dit geldt ook voor de klankbordgroep Techniek. Dat zijn
‘We hebben mede hierdoor uitstekende contacten
waarborgen voor de toekomst!’
met het bedrijfsleven en het mbo. We zitten
31
Teylingen College: schoolspecifiek plan door sterke identiteit Uit het auditrapport ‘De prachtige lijn van de afgelopen jaren heeft zich doorgezet. Ondanks dat het goed gaat op school blijft men gericht op ontwikkeling en verbetering en is men een voorbeeld voor andere Ambitiescholen. Daarbij omarmt men niet klakkeloos plannen van buiten, maar zoekt daarin op scherpzinnige en eigenzinnige wijze wat die voor de school kunnen betekenen. Dat kan omdat de schoolidentiteit sterk is, zo blijkt ook uit de uitzonderlijk hoge scores in het Schoolverbeteringsrapport. De auditcommissie heeft veel respect voor wat de school neerzet.’
32
Ton de Groot, directeur Teylingen College, locaties KTS:
mogelijkheden hebben. Hierbij gaan wij in principe uit van een zesjarige doorgaande leerroute, die wij samen met het ROC invullen. Ook de kinderen die theoretisch wat meer in huis hebben, proberen wij aan ons te binden. Dit doen we via de TechnoMavo:
‘Wij zijn expert geworden in het samenwerken met
een combinatie van een volledig mavodiploma met
het regionale bedrijfsleven. Alle basisberoepsgerichte
een technisch programma.’
leerlingen hebben wekelijks een stagedag. Hierbij bezoeken ze verschillende bedrijven. De leerling krijgt
‘Dit alles hebben we vooral te danken aan de inzet en
hierdoor een goed zicht op de vele mogelijkheden in
betrokkenheid van docenten én het management.
het bedrijfsleven. Met elk bedrijf zijn specifieke afspraken gemaakt over datgene wat de leerling daar leert. Op deze wijze neemt het bedrijfsleven dus een gedeelte van ons onderwijs over. Ambitie heeft ons bewust gemaakt van het belang van de regionale driehoek: vmbo, mbo en bedrijfsleven.’
“Wij zijn er in geslaagd onderwijs op maat aan te bieden” Want ook de bestuurders moeten verstand hebben van techniek en weten wat er op de werkvloer en in
‘Wij zijn er echt in geslaagd onderwijs op maat aan te
de bedrijven speelt. Dit overigens zonder de docenten
bieden. We hebben het bijvoorbeeld erg vakgericht
teveel voor de voeten te lopen. Wij vertrouwen
gemaakt voor die kinderen die vooral praktische
natuurlijk wel op hun professionaliteit.’
33
Zeldenrust-Steelantcollege: samenwerking bedrijfsleven zet door Uit het auditrapport ‘De school heeft een goed uitgewerkt onderwijsconcept waarin toepassen en betekenis geven belangrijke aspecten zijn. […] Een sterk punt van de school is de planmatige aanpak van ontwikkeling, invoering, resultaatmeting en bijstelling. De plan-do-check-act-cyclus functioneert hier zoals hij is bedoeld. Dat geeft het beleid een stevige basis en ook een groot draagvlak bij de docenten.‘
34
Hans Nanninga, adjunctdirecteur ZeldenrustSteelantcollege:
‘We profileren ons overigens niet alleen op het gebied van Techniek/Science. We hebben twee andere leergebieden: Sport en Cultuur. Science nam echter wel het voortouw. Het begon eigenlijk met de invoering van het vak Technologie en de daarbij behorende module Procestechniek in het vmbo-t. De
‘Zeeuws-Vlaanderen telde in de begin jaren ‘80 zestien
positieve ervaring daarmee, leidde tot het besluit om
scholen voor voortgezet onderwijs. Na de fusiegolf
onze leerterreinen schoolbreed duidelijk gestalte te
bleven er nog vier scholen voor voortgezet onderwijs
geven. De wijze waarop we dat doen beantwoordt
over. Onze school ontstond uit een fusie van een lhno-
aan de vraag van de leerlingen en komt tegemoet aan
school, een categorale mavo en een scholen
de vraag van het bedrijfsleven. Interessant en
gemeenschap mavo-havo-vwo. De drie andere scholen
uitdagend voor onze leerlingen, maar het gaat wel
voor vo hebben door de fusie een voormalige lts meegenomen. Techniek is op al deze scholen aanwezig. Maar door alle innovaties op het gebied van techniek
“Interessant en uitdagend voor onze leerlingen”
wordt het Zeldenrust-Steelantcollege bestempeld als een Techniekschool. We zijn, door onze open
om Procestechniek, een van de belangrijkste kurken
communicatie en samenwerking met het
van onze regionale economie. De praktijkopdrachten
vervolgonderwijs en het bedrijfsleven een belangrijke
op onze school kunnen overigens uitgevoerd worden
schakel in de keten geworden. Daar ben ik erg trots op.’
op onze Science-Floor. Na een enorme verbouwing hebben we nu een modern praktijklokaal met allerlei proefopstellingen die gerelateerd zijn aan de bedrijven in de zogeheten Kanaalzone.’
35
Breng vertegenwoordigers van acht expertscholen uit het VMBO-Ambitie Programma en Ambitie-TL samen en laat hen – onder het genot van uitstekende wijn en culinaire hoogstandjes – met elkaar in gesprek gaan over hun Ambitie-ervaringen en -plannen. Het gevolg: synergie rond het tafellaken. Een verslag van het expertdiner (29 september 2010 in het Utrechtse Huize Molenaar) in drie gangen en een nazit.
36
Synergie rond het tafellaken Huize Molenaar, rond een uur of zes. Een voor een druppelen de schoolbestuurders binnen. De meesten onder hen kennen elkaar. En dus is het vooral even bijpraten. Maar met zoveel succesverhalen, positieve ervaringen en wijze lessen in een ruimte, is zelfs een drie uur durend diner te kort. Vandaar dat Martin van Os, programmamanager VMBO-Ambitie na een welkomstwoord, waarin hij de scholen bedankt voor hun bijdragen aan het succes van Ambitie (‘Jullie hebben voor een kentering gezorgd!’), de aanwezigen uitnodigt aan tafel te gaan. De leden van de monitor- en auditcommissie mogen eveneens aanschuiven. Zij zullen de rest van de avond aan hun tafel het gesprek leiden. Het voorgerecht
juist smal. En toch werkt het allebei. Hebben jullie
Carpaccio van dronken kreeft en coquilles met een
daar een verklaring voor?’. Vervolgens vertellen de
rucola-mosselsalade en korianderkerriemayonaise
tafelgenoten hun verhaal, vullen elkaar aan en komen
Tegelijkertijd met het voorgerecht, beginnen ook, aan
tot nuttige inzichten, tips en aanbevelingen (een
elk van de drie tafels, de gesprekken. De leden van de
weerslag hiervan vindt u aan het einde van dit boekje).
monitor- en auditcommisie blijken de scholen uitermate goed te kennen. Vrijwel direct wordt
Het hoofdgerecht
ingegaan op het beleid en de daarmee sterk in
Gegrilde suprême van fazant met pastinaakpuree,
samenhang zijnde alledaagse praktijk op de
gearrangeerde herfstgroente en sauce Salmis
expertscholen. Mooi om te horen is hoe de
Grotere borden nemen de plaats in van de kleinere.
gespreksleiders bruggen slaan tussen de
De frisse witte wijn verdwijnt van tafel, een soepele
schoolbestuurders aan hun tafel. Ze zijn op zoek naar
rode verschijnt ten tonele. De inspirerende gesprekken
succesingrediënten en proberen deze boven tafel te
blijven echter boven het tafellaken hangen. De
halen door een synergetische dialoog. ‘Jullie beiden
bestuurders blikken terug, kijken vooruit. Daarbij
opereren in een krimpregio, maar hebben toch je
snijden ze allerlei thema’s aan. Het creëren van intern
Ambitiedoelstellingen gehaald. Wat maakt jullie
draagvlak bij innovaties. Het belang van profilering.
scholen nou anders dan naburige vmbo-scholen?’,
Samenwerken met het bedrijfsleven. De essentiële,
klinkt het bijvoorbeeld. Of: ‘Jouw school kiest duidelijk
maar moeilijk tot stand komende contacten met het
voor een brede insteek van techniek, jouw insteek is
primaire onderwijs. Het negatieve imago van techniek
37
(oude beelden of zelfs volledig uit beeld). De vraag
faciliterende rol. Ik kan me voorstellen dat deze
hoe je het keuzeproces van jongeren kunt
rolneming door de teams nog verder ontwikkelt. Dat
beïnvloeden. En uiteraard ook het ‘koepelthema’
een teamleider niet alleen betekenisvol voor zijn of
duurzaamheid: hoe zorg je ervoor dat je al het goede
haar eigen school is, maar ook andere scholen kan
dat je de afgelopen jaren hebt neergezet, bestendigt?
adviseren...’ Dit laatste doorkijkje naar de toekomst slaat een
Het dessert
mooie brug naar de volgende spreker. Martin van Os
Tiramisutaart met mandarijnensorbetijs in een
blikt nog even vooruit. ‘Ambitie krijgt een opvolger. Er
hazelnoot-oublie, geserveerd met ahorndadelsiroop
komt een nieuw programma aan dat zich vooral gaat
Het dessert wordt plenair genuttigd. Even geen
richten op excellentie. Hierdoor wordt 2011 voor u en
gesprekken aan tafel: Peter Sleegers, lid van de
voor ons een relatief rustig jaar, waarin we, samen
auditcommissie en hoogleraar onderwijskunde aan de
met ongeveer zestig scholen, de koers gaan bepalen.
TU Twente, wil namelijk graag wat vertellen over het
Onder de noemer “Van groei naar norm” willen we
onderzoek dat hij heeft gedaan naar het effect van
bekijken wat we met de speciale talenten van
het Ambitie Programma. De resultaten van zijn
kinderen kunnen. Uiteraard blijven jullie doorgaan
onderzoek, waarvoor hij de Schoolverbeterings-
met de ingeslagen weg. Verder zal er beslist een soort
rapportages van de afgelopen jaren intensief heeft
contact tussen deze scholen onderling blijven
geanalyseerd, zijn bemoedigend. Het VMBO-Ambitie
bestaan. Jullie duurzaamheidsprofielen zijn groener
Programma is zeker effectief geweest en heeft – in
dan groen, volgens onze auditcommissie. Dat biedt
het algemeen – beslist voor meer leerlingen gezorgd.
absoluut vertrouwen voor de toekomst!’
‘Onze programma’s hebben echt zin, zeker gelet op
38
de markt’, stelt hij vast. Maar er zijn niet alleen
De koffie
kwantitatieve successen. ‘In de beleving van de
Koffie en mocca met huisgemaakte friandises
scholen is de onderwijspraktijk echt veranderd. Meer
en chocolade
gericht op de leerlingen, meer gericht op het
Na ruim drie uur tafelen, is het tijd om weer
aanbieden van nuttige stages. Echt betekenisvol’. De
huiswaarts te gaan. Het was een aangename,
derde conclusie die Sleegers kan trekken is dat de
gezellige, maar zeker ook nuttige avond. De vele
schoolleiding heel belangrijk is voor de ontwikkeling
inkijkjes, tips en harten-onder-de-riem over en weer
op school, maar dat in een latere fase de
laten eens te meer zien dat de scholen buitengewoon
verantwoordelijkheid wordt neergelegd bij de teams.
veel van elkaar kunnen leren. Of het nu rond het
‘Bestuurders krijgen gaandeweg een meer
tafellaken is. Of elders.
39
40
Thema’s met Ambitie Vanaf 2005 hebben we het VMBO-Ambitie Programma opgestart en uitgebouwd. Scholen met Ambitie sloten zich aan. Samen bouwden we aan kennis, kunde en kwaliteit. Maar het zogeheten Deltaplan, de grondslag van dit programma met urgentie en potentie, eindigt eind 2010. En daarmee ook VMBO-Ambitie zelf. De Ambitiescholen gaan echter door met het ontwikkelen van technisch talent. Hierbij zijn er twee thema’s die er toe doen: duurzaamheid en diversiteit. duur•zaam•heid (de), zie ook ver•an•ke•ring; - term die staat voor de
(duidelijk kiezen voor techniek), Docenten (zij maken
ambitie om ontwikkelingen en innovaties te borgen in
onderwijs verder te ontwikkelen), Organisatie (de
de organisatie. De term staat centraal in de derde fase
inrichting van de school moet ondersteunend zijn aan
van het VMBO-Ambitie Programma. Dit programma
de (technische) ambities) en Bedrijven: zonder
eindigt officieel in december 2010, maar de scholen
samenwerking met bedrijven geen actueel en
zetten het gedane werk voort. De verduurzaming
aantrekkelijk onderwijs voor jongeren en docenten.
het verschil en hebben steun en hulp nodig om hun
krijgt gestalte in vier speerpunten. Profilering
Hans Corstjens, directeur Platform Bèta Techniek: ‘Nederland wil een duurzame en dynamische kenniseconomie zijn. En die draait op “kenniswerkers” waarvan driekwart bèta of technicus zijn. Drie ministeries – Economische Zaken, Sociale Zaken en Onderwijs Cultuur en Wetenschap – sloegen de handen ineen en stelden in 2004 het Deltaplan Bèta Techniek op. Vervolgens is het Platform Bèta Techniek samen met onderwijsinstellingen, bedrijven en branches aan de slag gegaan om meer jongeren te laten instromen in het techniekonderwijs en meer vakmensen en (potentiële) kenniswerkers aan de arbeidsmarkt te leveren. De scholen hebben bijzonder veel ontwikkeld. Zaak nu om al het goede te borgen, te bestendigen. De scholen zijn daarbij zelf aan zet. Het begon met hun ambitie. En het gaat verder met hun ambitie.
41
di•ver•si•teit (de); - 1 term die staat voor de
niet-traditionele doelgroepen te enthousiasmeren
ambitie om nieuw, niet traditionele doelgroepen te
voor een loopbaan in de techniek. Dat gebeurt dan
winnen voor techniek. Veel scholen kiezen, als het om
ook op allerlei manieren. Zo heeft VHTO, het landelijk
techniek gaat, vooral voor de traditionele doelgroep:
expertisebureau meisjes/vrouwen en bèta/techniek,
de oer-Hollandse jongen. Die bevolkt hun onderwijs-
diverse middelen ontwikkeld om meisjes te
instellingen dan ook en masse. De niet-westerse
interesseren voor techniek. Meer info: www.vhto.nl en
allochtoon bijvoorbeeld kiest relatief weinig voor
www.komopdebrug.nl.
deelname aan technische opleidingen in het mbo. En
- 2 term waarmee het Platform Bèta Techniek de
op het vmbo kiest maar vijf procent van de meisjes
verschillen in oriëntatie, ontwikkelingsfase etc. van de
voor techniek. Gezien de dreigende tekorten op de
aan haar programma deelnemende scholen aanduidt.
arbeidsmarkt, is het essentieel om ook deze
Cocky Booy, directeur van VHTO: ‘We hebben allerlei activiteiten om meiden uit te dagen verder te kijken dan hun neus lang is. Zoals speeddaten met vrouwelijke professionals en hbo-studenten, iets waar landelijk al vele duizenden meisjes met veel enthousiasme aan meegedaan hebben. Het oriëntatietraject Vmbo-mbo-brug, waarin vmbo-meisjes gedurende twaalf weken een dagdeel actief de mogelijkheden van techniek en ICT verkennen. Of de scheikundeproefjes in het kader van Girlsday, waarbij elk jaar in april bedrijven meisjes een kijkje in hun (technische) keuken geven. Dat is hard nodig, want er kiezen nog steeds weinig meisjes voor techniek en technologie. Dat heeft vooral te maken met het feit dat onze Nederlandse meiden weinig van techniek af weten. Het blijft voor velen onzichtbaar. Alsof techniek alleen voor jongens bedoeld is. Er is ook geringe ondersteuning van docenten en decanen om meisjes in een bètatechnische richting te sturen. Waardoor de mogelijkheden buiten beeld blijven. Die onbekendheid, die onzichtbaarheid, blijkt ook uit het weinige zelfvertrouwen dat onze meisjes hebben als het om exacte vakken en techniek gaat. Onnodig, want Nederlandse meisjes presteren internationaal gezien erg goed. Daarom is het belangrijk dat meisjes in contact komen met rolmodellen, bijvoorbeeld door de speeddates met vakvrouwen. Daarmee kunnen de meiden zich identificeren. Gelukkig beseffen steeds meer scholen en bedrijven dat dergelijke activiteiten een prima investering zijn.’
42
Labels met Ambitie Het Ambitie Programma stopt eind 2010. Maar drie labels die onder de vlag van Ambitie groot zijn geworden, dan wel het in zich hebben uit te groeien tot een krachtig merk, gaan op volle kracht door. Met genoegen presenteren wij u het Vakcollege, TechNet en de TechMavo. vak•col•le•ge (het); - formule voor de
zo’n 3.000 tot 4.000 technische vaklui (niveau 2, 3 en
invulling van vakmanschapopleidingen, waarbij vmbo,
4). In het schooljaar 2010-2011 is er ook een spin-off
mbo en bedrijfsleven intensief samenwerken. Het
gestart: het Vakcollege Zorg. Verder is dat jaar ook het
Vakcollege biedt trotse leerlingen een zesjarige
vak•gil•de; - opgericht, dat de drie beloftes van
doorlopende leerlijn mét baangarantie. Het Vakcollege
het Vakcollege waar gaat maken. Dit gebeurt aan de
heeft hierbij drie beloftes gedaan: Vak + Diploma +
hand van een eigentijdse community die Vakcollege-
Baan (voor jongeren), een nieuwe generatie vakmensen
leerlingen, scholen, scholingsbedrijven, vakmensen,
(voor bedrijven) en samen sterk (voor scholen in het
leer(werk)meesters, arbeidsmarktintermediairs en
vmbo en mbo). Het Vakcollege is geïnitieerd in 2007 en
erkende opleidings- en leerbedrijven met elkaar in
maakte sindsdien een glorieuze opmars: in 2012 zijn er
contact brengt. Meer info: www.hetvakcollege.nl en
70 Vakcolleges, jaarlijks goed voor een uitstroom van
www.vakgilde.nl.
Hans de Boer, oud-voorzitter MKB Nederland en Taskforce Jeugdwerkloosheid: ‘Er zijn jongeren die gewoon een goed vak willen leren. Die worden nu door het systeem afgeweerd. Neem de Cito-toets: of je gaat naar het vmbo, of naar havo/vwo. Iedereen mikt op havo/vwo. Waardoor het vakmanschap als ambitie toch uit beeld verdwijnt. Er moest iets voor deze vergeten doelgroep komen. En zo is het Vakcollege ontstaan. We wilden dat de school leerlingen en hun ouders echt als klant moest gaan zien. We positioneren het Vakcollege dan ook als een chique, ambitieuze leerrichting waar gedreven jongeren echt bij willen horen. Deze formule brengt op een prachtige wijze drie werelden bij elkaar: gedreven leerlingen, bedrijven op zoek naar goede vaklui en leerkrachten die de kans zien door te voeren wat ze eigenlijk altijd al wilden.’
43
tech•net; - een netwerk dat de brug vormt tussen
aantrekkelijker voor leerling, ouders, school en bedrijf.
vmbo-scholen en mkb-bedrijven en zich richt op de
In 2009 heeft de inrichting van TechNet vorm
studie- en loopbaankeuze van jongeren. Het netwerk
gekregen en hebben de eerste 60 scholen en 600
is gestart door het Platform Bèta Techniek en de
bedrijven zich bij TechNet aangemeld. Met de scholen
samenwerkende branches (TechniekTalent.nu).
en experts is een menukaart samengesteld van
TechNet moet de samenwerking tussen technische
TechNet-waardige samenwerkings-activiteiten en
bedrijven en de scholen in hun regio bevorderen. De
worden benodigde instrumenten beschikbaar gesteld.
praktijk leert immers dat samenwerking tussen school
Meer info: www.technet.nu.
en bedrijf bijdraagt aan beter onderwijs. Eigentijdser,
Martin van Os, programmamanager VMBO-Ambitie Programma: ‘Er zijn in het land diverse regionale netwerken waar heel veel kennis zit. Dit wordt momenteel nauwelijks gedeeld, omdat ze vaak van elkaars bestaan niet afweten. TechNet gaat deze netwerken met elkaar in contact brengen. De insteek daarbij is regionaal. Hierdoor gaan onvermijdelijk “specialismen” ontstaan. In Friesland bijvoorbeeld is de agrarische sector goed vertegenwoordigd, terwijl in de omgeving van Rotterdam de nadruk zal liggen op de petrochemische industrie’. Gevolg: sterke regio’s, tevreden bedrijven en dito talenten. TechNet heeft het in zich uit te groeien tot een merk dat staat voor kennis en expertise.’
Atse Nederveen, directeur van het Technocentrum De Vallei (verantwoordelijk voor de coördinatie van de TechNet-kringen): “Bedrijven kunnen scholen adviseren en ondersteunen bij het meer praktijkgericht vormgeven van het onderwijs. Daar worden scholen beter van, maar ook de bedrijven. De praktijk leert dat samenwerking tussen school en bedrijf bijdraagt aan beter onderwijs, zodat het eigentijdser en aantrekkelijker wordt voor leerlingen, ouders, school en bedrijf.’
44
tech•ma•vo, (de) ook wel tech•tl of bè•ta•ma•vo; - nieuw initiatief voor scholen
vijftig scholen straks in drie lesuren per week een
met een theoretische leergang die zich in de regio als
twintig scholen gaan veel verder en profileren zich als
excellent in de techniek willen en kunnen profileren.
volwaardige TechMavo. Zij ontwikkelen een speciaal
Eind 2016 mogen techniek en technologie niet meer
lesprogramma waardoor leerlingen een jaar eerder op
weg te denken zijn uit vmbo-curricula. Zeventig
een technische mbo-opleiding terecht kunnen. Of zij
scholen moeten zich karakteriseren als TechMavo. De
ontwikkelen een breed programma dat werkt vanuit
precieze invulling staat nog niet vast. Op de tekentafel
een spannende context (de belevingswerelden
liggen drie varianten. Doel van de eerste variant is dat
bijvoorbeeld: zorg, design, entertainment et cetera).
algemeen technisch programma aanbieden. Minstens
Martin van Os, programmamanager VMBOAmbitie Programma, directeur Vakcollege en initiatiefnemer van de TechMavo ‘Er zit een persoonlijke missie achter onze plannen met de TechMavo: ik denk dat veel kinderen opbloeien bij concreet technisch onderwijs. Eind 2016 moeten techniek en technologie niet meer weg te denken zijn uit vmbo-curricula. Samen met de deelnemers aan de inmiddels opgerichte werkgroep wil ik deze missie volbrengen. Ik ben ervan overtuigd dat we veel jongeren kunnen motiveren voor bètatechniek. De resultaten van het zogeheten BètaMentality-onderzoek (www. betamentality.nl), laten ons zien dat het gros van de jongeren echt wel iets heeft met techniek. Uiteindelijk rent maar een kwart van je leerlingen gillend weg zodra je een bordje “Bèta” op je schooldeur schroeft. Er valt genoeg te ontwikkelen om alle Bèta’s, dus driekwart van de leerlingen, te bereiken. Bijvoorbeeld met hulp van Belevingswerelden. Dan begin je het onderwijs niet vanuit een beroep, maar vanuit een spannende context. Al deze ideeën moeten samen met de scholen uitgewerkt worden. Hoe voer je de verschillende varianten uit? Hoe vul je lesprogramma’s in? Mijn ambitie is technisch geprofileerde scholen erbij te krijgen, dus ga ik scholen ondersteunen bij die profilering.’
45
46
Tot slot: tips voor Ambitie De acht expertscholen die het hart van dit boekje vullen, hebben de afgelopen jaren allerlei wijze lessen geleerd als het gaat om vernieuwing van hun techniekonderwijs. Zij weten van de hoed en de rand als het gaat om samenwerking met partners in de keten. Kunnen uit ervaring vertellen hoe je intern draagvlak kunt creëren. Mogen gerust experts genoemd worden op het gebied van teamontwikkeling. Et cetera. Gevraagd naar tips voor scholen die eveneens hun onderwijs naar een hoger plan willen tillen, kwamen ze met tal van inspirerende aanbevelingen. Dé succesformule bestaat niet, maar onderstaande tips vormen wel de sleutel tot een geslaagde innovatie.
‘Organiseer ook techniekevenementen met name de moeders van basisschoolleerlingen. Zij drukken immers een stempel op de keuze van hun zoon of dochter.’ ‘Blijf vooral altijd doorontwikkelen. Dat is de beste garantie om stilstand te voorkomen.’ ‘Neem zelf de regie als het gaat om samenwerking in de keten.’ ‘Ga actief de boer op met je technische profilering.’ ‘Integreer techniek zo veel mogelijk met avo-vakken.’ ‘Beantwoord als school de vraag vanuit het regionale bedrijfsleven.’
47
‘Wees trots op je techniekopleidingen en profileer je daar heel scherp mee. Benadruk daarbij de zeer goede toekomstmogelijkheden voor zowel de praktische leerling als de theoretische leerling.’ ‘Elke innovatie kent een fase waarin mensen zich de gevolgen gaan realiseren. Zo’n fase hoort erbij. Maar na de storm is er veel onderwijswinst.’ ‘Laat beleid niet afhangen van mogelijke gelden en subsidies.’ ‘Beleid moet gericht zijn op doorlopende leerlijnen.’ ‘Maak heldere keuzes.’ ‘Betrek van meet af aan het bedrijfsleven bij je innovaties.’ ‘Neem de groep 8-juffen mee naar het technieklokaal of techniekplein!’ ‘Het is geen schande om deskundigen van buitenaf binnen te halen, om bijvoorbeeld de teamontwikkeling en de docentenrol stevig in de verf te zetten.’ ‘Zorg als management voor een heldere, kaderstellende onderwijsvisie en draag die consequent uit. Laat de professionals vervolgens de ruimte om deze onderwijsvisie in hun praktijk uit te werken, volg en ondersteun dit goed. Zorg daarbij voor verbinding met andere vakken (avo) en beroepsrichtingen.’
48
‘Heb je een goed functionerend team in huis, dat eigenaar is van een concept of project? Waak er dan voor dat de schoolleiding niet al te zeer aan de zijlijn komt te staan. De schoolleiding moet gesprekspartner van het team blijven over zaken die wel en niet goed gaan.’ ‘Zorg ervoor dat elk project geïntegreerd is in een groter geheel.’ ‘Neem regelmatig een pas op de plaats om te bespreken wat je hebt gedaan en wat je nog moet doen.’ ‘Vier mijlpalen gezamenlijk.’ ‘Waak ervoor dat je organisatie niet teveel dingen tegelijk doet of op teveel borden tegelijk schaakt.’ ‘Voorkom dat de docenten teveel belast worden door veel verschillende activiteiten tegelijkertijd te doen.’ ‘Zet pas de volgende stap als iets routine is geworden.’ ‘Breng eerst de docenten in contact met bedrijven. Zet vervolgens docentstages op. En breid daarna de contacten uit met bijvoorbeeld het basisonderwijs.’
49
50
Lange Voorhout 20 Postbus 556 2501 CN Den Haag T (070) 311 97 11 F (070) 311 97 10
[email protected] www.platformbetatechniek.nl
