jekino EDUCATIE
TOT ALTIJD
TOT ALTIJD Film en educatie… ... in het vertoningscircuit van Lessen in het donker, in het kader van Filmfestival Open Doek, ter gelegenheid van een workshop verzorgd door Jekino of van een film in de klas... Het medium film kreeg een plaats in het lessenpakket van heel wat scholen, daarom zorgen wij graag voor een degelijke programmatie en pedagogische omkadering. We maken jaarlijks een pittige selectie van een 30-tal films uit het afgelopen seizoen, organiseren op heel wat plaatsen vertoningen en zorgen voor kant-en-klare lesmappen voor een boeiende verwerking in de klas. Daarbij spelen we in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. In elke lesmap streven we naar een filmtechnische en inhoudelijke benadering van de film en focussen we op één filmterm.
DOELGROEP TOT ALTIJD: 3de graad SO P2
jekino EDUCATIE
INHOUDSOPGAVE Filmfiche _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 4 Kijkopdracht: Zeg het met een T-shirt _ _ _ _ _ _ _ _ _ 7 Regie en productie _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 9
Over de regisseur
Koen De Graeve wordt Mario Verstraete
Stress voor de acteurs
Gent als filmlocatie
Personages_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 13
Vragen
Wat is MS _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 17 Euthanasie_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 19
www.jekino.be www.opendoek.be www.lesseninhetdonker.be
Feedback op de filmfiche! We horen graag je reactie. Surf naar www.filmfiches.be en laat je (sterren)mening achter bij de film die je zag. De fiches zijn tegelijk een digitale, meer visuele uitdieping van deze lesmap met trailers, foto’s en interessante achtergrondinfo.
Vragen
Opdracht: Reportage De Morgen
Opdracht: debat in de klas
Focus op de cameravoering_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 27
Vragen
Opdracht: Vertel het met een foto
De speech van Spek _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 31
Vragen
Andere films, gelijkaardig thema_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 35 Fiche voor de leerlingen _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 38
Filmfiche Kopieer de filmfiche op de volgende pagina voor je leerlingen. Zo zijn ze meteen goed voorbereid op de voorstelling. Ook voor je collega’s die de leerlingen vergezellen, kan het een handige leidraad zijn.
P3
Filmfiche Palmares
Technische kaart
TOT ALTIJD won op het Filmfestival van Oostende 2012 de Ensor voor Beste Acteur (Geert Van Rampelberg), Beste Montage en Beste Film.
België - 2012 - 118 minuten Nederlands gesproken Regie en scenario: Nic Balthazar Productie: Peter Bouckaert/ Eyeworks Film & TV drama Camera: Danny Elsen Montage: Philippe Ravoet Muziek: Henny Vrienten Met: Koen De Graeve, Geert Van Rampelberg, Lotte Pinoy, Viviane De Muynck, Iwein Segers, Eva Van der Gucht, An Miller Distributeur in België: Kinepolis Film Distribution
Website
http://www.totaltijdfilm.be Neem ook een kijkje op de Facebookpagina van TOT ALTIJD
P4
Wat vindt de pers? Synopsis TOT ALTIJD is gebaseerd op het ware verhaal van Mario Verstraete, die als dertiger door een agressieve vorm van MS getroffen werd. Jarenlang vocht hij voor het recht op waardig sterven. Toen de euthanasiewetgeving er in 2002 uiteindelijk kwam, was hij de eerste om er gebruik van te maken.
“TOT ALTIJD is niet alleen een mooie film, het is ook een aangrijpende film geworden waarin levenslust en vriendschap de boventoon voeren ondanks het moeilijke thema.” Cutting Edge “Een overtuigende ode aan het leven en de vriendschap.” Cobra.be
Voor je naar de film gaat TOT ALTIJD gaat over doodgaan. En eigenlijk ook niet, want de film gaat over euthanasie. Over wat de mogelijkheden zijn wanneer het leven die naam niet meer waard is. Het is een debat waarover we nooit uitgepraat zullen raken. In de film worden de verschillende standpunten met veel respect belicht: er is de dokter die zich elke dag inzet voor MS-patiënten, de ouders van Mario die hun zoon niet zo vroeg willen laten gaan; en er is zijn beste vriend en huisarts Thomas. Deze film raakt je tot diep vanbinnen, je verlaat de zaal gegarandeerd met een handvol natte zakdoeken.
“Een meesterlijke langspeler. Alstublieft, ga kijken!” De Morgen P5
Kijkopdracht: Zeg het met… een T-shirt Let tijdens de film zeker op de T-shirts die Mario draagt. Zij voegen een extra boodschap toe! Ga na op welke momenten in de film Mario onderstaande T-shirts draagt. Wat betekenen ze voor Mario en hoe geven ze extra betekenis aan de scènes? •
Is that a rocket in your pocket (tijdens de actie tegen kernwapens)
•
Yes, I did (bij zijn trouwfeest met Sofie)
•
Milan for president (bij de geboorte van zijn zoontje Milan)
•
Smart (bij de geboorte van Jefke, het zoontje van Speck en Saskia)
•
Superman (krijgt hij cadeau van Thomas voor zijn verjaardag/ als hij samen met Milan op zijn ziekbed ligt)
•
People have power (als ze op het strand zijn en op café de voetbalwedstrijd volgen)
•
Same shit, different day (tijdens een kinesessie met Glenn)
•
1 + 1 = 3 (tijdens het laatste kampvuur)
•
In Go/o/d we trust (op zijn sterfbed)
P7
regie en productie Over de regisseur Nic Balthazar is een bekende tvfiguur. BEN X (2007), zijn langspeelfilmdebuut, won in totaal 14 buitenlandse filmprijzen, waaronder de hoofd- en publieksprijs van het filmfestival van Montréal. Misschien ken je hem ook van ‘The Big Ask’ of ‘The Big Ask Again’, van het initiatief ‘Sing for the Climate’, of van de documentaire 10 MILJOEN BELGEN/ 10 MILLIONS DE BELGES. TOT ALTIJD (2012) is zijn tweede langspeelfilm. De voornaamste gelijkenis tussen zijn twee films is dat ze beide een maatschappelijk thema aankaarten: autisme (BEN X) en euthanasie (TOT ALTIJD).
Balthazar heeft Mario Verstraete zelf goed gekend (zijn broer Tom was één van de beste vrienden van Mario, en de inspiratie voor het personage Thomas) en hij heeft het verhaal dan ook van op de zijlijn meegemaakt. Over TOT ALTIJD zegt hij: “Het moest een film worden over het leven, over Mario’s tomeloze levenslust, zijn bruisende energie, de warmte en de vriendschap die hem omringden. Daarnaast is het ook een hommage aan al zijn vrienden en familieleden die, weliswaar met bloedend hart, zijn mee gestapt in Mario’s verhaal. En bij uitbreiding een ode aan al diegenen die hem verzorgden en hebben bijgestaan.”
P9
Extra stress voor de acteurs
Baltahzar wou al een tijdje een film maken over de lijdensweg van Mario Verstraete. Het was uiteindelijk de dood van Carl Ridders, een Nederlandse acteur, die de doorslag gaf.
Voor de cast was het toch een uitzonderlijke film om te draaien. Vooral omdat het een fictiefilm is die over de realiteit gaat, over personen die echt bestaan of bestaan hebben. Voor regisseur Nic Balthazar was de uitdrukkelijke toestemming van de familie Verstraete een absolute must voor het maken van deze film. Gelukkig vond hij veel begrip bij de familie van Mario, terwijl het toch niet evident is. Zo’n film rijt alle oude wonden terug open: de strijd van Mario, de pijn van het afscheid nemen, het gemis…
Balthazar: “Carl Ridders had ALS, wat een soort van MS on acid is, en was rond de vijftig toen hij ook euthanasie heeft laten plegen. Zijn vrienden hebben zo lang mogelijk geprobeerd hem te laten willen leven en uiteindelijk hebben ze hem samen naar een prachtige dood begeleid. Het was een onvergetelijke begrafenis, waarbij de man naar buiten is gedragen onder een stormachtige ovatie. Dat had ik nog nooit meegemaakt.”
Acteur Koen De Graeve wordt Mario Verstraete Voor deze rol moest Koen De Graeve maar liefst twintig kilo vermageren. Het is haast niet te geloven dat je naar dezelfde acteur kijkt die in VAN VLEES EN BLOED rond en blozend de slagersmessen stond te wetten. Hij hield er een heel strikt dieet op na. Om 5.30 u. opstaan, eerst we-
P 10
gen, dan sportkleren aan en intervaltraining. Als ontbijt slikte hij een berg pillen: vitaminen, mineralen en andere preparaten, aangevuld met een eiwitshake. Om de 2 à 3 uur moest Degraeve iets eten: een blikje tonijn in de voormiddag, ’s middags kip en sla, als vieruurtje een blik tonijn of een eiwitshake en ’s avonds weer kip met sla en als slaapmutsje - je raadt het nooit - een blik tonijn, een eiwitshake of een doosje garnalen! Hij had er dus heel wat voor over om zich op deze rol voor te bereiden.
Koen Degraeve wou bijvoorbeeld heel bewust het beeld van Mario niet perfect nabootsen: “Dan zou de herkenning zo groot zijn, dat je op een soort weerstand botst. Van ’t is niet helemaal juist. Daarom koos ik er voor om me vooral te concentreren op de uitgangspunten en beweegredenen van Mario’ s queeste, en me deze eigen te maken.” Ook acteur Lucas Vandervost - hij speelt dokter Cosyns- was blij dat de echte dokter Cosyns niet op de set was op het moment dat hij zijn scènes speelde. “Het is toch vreemd om dat te doen in bijzijn
van de persoon aan wie ik eigenlijk de woorden ontleen.” En actrice Viviane De Muynck - zij speelt Mario’s moeder - kan dat alleen maar bijtreden: “De vrouw die ik speel heeft zoveel meegemaakt. Ik kan alleen maar hopen dat ze tevreden is over de integriteit waarmee ik poog het personage te spelen, dat op haar gebaseerd is.”
Gent als filmlocatie TOT ALTIJD is gedraaid in en rond Gent. Deze stad profileert zich al langer als internationale filmstad, vooral dankzij het Filmfestival van Gent. Tal van productiehuizen en filmmakers hebben er hun zetel en meer en meer filmmakers kiezen de stad als filmlocatie. Het begon allemaal met de televisieserie FLIKKEN, maar tegenwoordig is het aantal films er niet meer te tellen. Denk maar aan AANRIJDING IN MOSCOU (2008), TURQUAZE (2010), CODE 37 (zowel de serie als de film uit 2011), THE BROKEN CIRCLE BREAKDOWN (2012)… Kortom, filmmakers houden van Gent. Ook buitenlandse regisseurs ontdekken Gent als filmlocatie. Zo vormde de stad bijvoorbeeld het decor voor de film NYMPHOMANIAC van Lars Von Trier.
P 11
personages Mario (Koen Degraeve)
Making of Alexander Decommere maakte een making of van TOT ALTIJD. Zeker de moeite! Je vindt het op YouTube.com onder de titel Making-of Vlaamse film TOT ALTIJD
P 12
Je vindt nog meer info op cinevox: http://www.cinevox.be/nl/nieteeuwig-wachten-op-tot-altijd/ http://www.cinevox.be/nl/nic-balthazar-over-tot-altijd-een-film-dieontroert-en-overrompelt/ http://www.cinevox.be/nl/geertvan-rampelberg-is-hot/ http://www.cinevox.be/nl/iweinsegers-is-een-geboren-acteur/
Mario is een energieke, jonge man die gulzig van het leven geniet. Hij houdt van zijn vrienden, hij is zeer intelligent en weet heel goed wat hij van het leven verwacht. Hij lijkt zijn zaakjes voor elkaar te hebben, tot hij plots geconfronteerd wordt met de verschrikkelijke ziekte MS. Daar had hij totaal geen rekening mee gehouden. Koen Degreave over de rol van Mario Verstraete: “Mario Verstraete had een heel agressieve vorm van MS, waarbij de aftakeling snel en grondig ging. Daardoor werd Mario boos op zijn eigen lichaam. Ik kan me dat zeer goed inbeelden. Ik ben zelf nogal levenslustig en
heb graag dat alles goed functioneert. Als bij mij lichamelijke functies zouden uitvallen, zou ik dat verschrikkelijk vinden. Dan zou ik zelf ook kwaad worden op mijn lichaam. Sommige mensen kunnen beter met zoiets om dan andere. Mario kon dat helemaal niet.” P 13
Thomas (Geert Van Rampelberg) Thomas is de boezemvriend van Mario, ze gaan voor mekaar door het vuur. Zelfs een vrouw kan hen niet uit elkaar drijven. Thomas is dokter geworden om mensen te helpen, hij is heel idealistisch. Hij probeert Mario op alle mogelijke manieren te steunen in zijn strijd tegen zijn verschrikkelijke ziekte. Thomas begrijpt niet waarom Mario op een bepaald moment niet meer tegen de ziekte vecht. Langzaam maar zeker aanvaardt hij de beslissing van zijn beste vriend en steunt hem ook dan door dik en dun. In tegenstelling tot de andere personages uit TOT ALTIJD, is Thomas niet op één iemand gebaseerd. Hij is eerder een mengelmoes van verschillende ‘echte’ personen, waaronder Tom Balthazar, de broer van regisseur Nic.
P 14
Speck (Iwein Segers) Dit is de filosoof van het gezelschap. Hij lijkt op het eerste gezicht geen enkel probleem te hebben met Mario’s beslissing om euthanasie te plegen, hij maakt er constant grapjes over . Maar wanneer hij zijn speech voorleest, op Mario’s laatste avond, legt hij zijn ziel op tafel en toont zijn diepere vriendschap voor Mario. Hij heeft een peperkoeken hart.
Lynn (Lotte Pinoy) Lynn is een vrijgevochten vrouw, die niet kan of wil kiezen tussen Mario en Thomas. Ze geniet van hun aandacht maar speelt met de gevoelens van de twee vrienden.
Wanneer ze terug in Mario’s leven binnenstapt als hij al zeer ziek is, begint ze stilaan te beseffen wat er belangrijk is in het leven.
Vragen •
Vond je de personages in deze film geloofwaardig? Waarom wel of waarom niet?
•
Hoe zou je Mario Verstraeten omschrijven?
•
Wat vond je van de acteerprestaties? Als je één acteur uit de film een prijs moest geven, wie zou hem winnen?
•
In de film komen de verschillende standpunten over euthanasie aan bod. Welk personage staat voor welk standpunt?
P 15
wat is ms? Voor zijn rol is acteur Koen Degraeve naar de Internationale MS Organisatie in Melsbroek gegaan en daar heeft hij met verplegend personeel gesproken, MS-patiënten ontmoet, en gekeken hoe zij met die ziekte omgaan en hoe een dag uit hun leven eruit ziet. Multiple Sclerose (MS) is een aandoening van het centrale zenuwstelsel: de hersenen en het ruggenmerg. Bij MS wordt de beschermlaag van de zenuwen in de hersenen en het ruggenmerg aangetast. Dit zorgt onder meer voor stoornissen in de motoriek. De hevigheid kan van die stoornissen kunnen van uur tot uur variëren. De ziekte manifesteert zich bij iedereen anders. Sommige mensen kunnen er perfect mee leven. Dat is ook de reactie van Thomas als hij hoort dat Mario deze ziekte
heeft. Mario reageert droogjes: “Het voordeel van MS is dat je er niet aan dood gaat… Het nadeel is wel dat je er niet van doodgaat.” Enige tijd nadat de diagnose is gesteld kan Mario al niet meer op eigen benen staan, zowel letterlijk als figuurlijk. Hij wordt afhankelijk van anderen, onder meer van zijn ouders. Net als een kind. Het is in deze periode dat hij begint na te denken over heel veel zaken, ook over euthanasie. Wanneer ze Trivial Pursuit spelen, wordt pijnlijk duidelijk dat Mario gemakkelijke antwoorden die hij natuurlijk wel kent, niet kan vinden. Voor zijn vrienden is dat allemaal niet zo erg, maar voor Mario is het een eerste teken aan de wand dat hij euthanasie zijn enige uitweg zal zijn. Hij wil niet aftakelen als een plant. P 17
euthanasie Mieke Verstraete, zus van Mario Verstraete: “Ik hoop dat de mensen in de film zullen zien dat Mario levenslustig was. Maar dat hij ook de keuze heeft durven maken om ‘menswaardig te sterven’. Ik ben zeker veranderd door de dood van Mario. Ik kan veel sneller loslaten, je moet durven zeggen: ‘Het is goed geweest’.”
gen leven ook met deze moeilijke materie geconfronteerd. Zijn moeder heeft jarenlang aan een slepende ziekte geleden. Koen Degraeve: “Al die jaren beseften we dat het fataal was, want haar ziekte was nu eenmaal ongeneeslijk. Wij, haar naaste familie, kwamen elkaar in die jaren heftig tegen. De thuisverpleegster zei “we gaan je mama helpen”, het bleef onuitgesproken, maar alle betrokkenen wisten wat ‘helpen’ betekende.”
België, Nederland, Zwitserland en Luxemburg. Tot nu toe zijn dit de enige landen ter wereld waar euthanasie wettelijk geregeld is. Het onderwerp blijft in vele landen taboe en ook bij ons laait de discussie vaak opnieuw in alle hevigheid op. Bijvoorbeeld na de dood van schrijver Hugo Claus en acteur Carl Ridders, die allebei voor euthanasie kozen.
28 mei 2002: Wet betreffende de euthanasie wordt afgekondigd
Acteur Koen Degraeve die de rol van Mario speelt, werd in zijn ei-
Toen de wet op euthanasie in 2002 van kracht ging, stond Mario VerP 19
straete mee op de barricaden. Hij wilde zelf het moment bepalen om uit het leven te stappen, namelijk wanneer zijn levenskwaliteit erbij zou inschieten. In de toenmalige context bracht die beslissing veel commotie teweeg, niet in het minst bij personen met MS, want dit is geen levensbedreigende ziekte zoals bijvoorbeeld kanker. Dan is het begrip voor de keuze voor euthanasie misschien groter? Want uiteraard was deze beslissing erg confronterend. Maar het was Mario Verstraete niet echt te doen om de ziekte zelf, maar om de conditie waarin de ziekte hem bracht. Mario Verstraete was op 30 september 2002 de eerste die in P 20
België gebruik maakte van de pas goedgekeurde euthanasiewet. In het begin staat Mario strijdvaardig tegenover zijn ziekte, maar hij geeft wel meteen aan Thomas toe dat hij zal doorgaan zolang het draaglijk is. Maar van zodra zijn leven die naam niet meer waard is, wil hij op zijn vriend kunnen rekenen om hem ‘naar de nooduitgang’ te helpen. Mario maakt er geen geheim van dat hij euthanasie verkiest, een mening die zijn naaste omgeving maar moeilijk kan begrijpen. Dat was ook in het echt zo. Tom Balthazar, de boezemvriend van
Mario, en broer van regisseur Nic Balthazar zegt daarover: “De film toont hoe moeilijk de positie was voor iedereen die Mario graag zag. Begrip heb ik altijd gehad, maar mijn eerste reactie toen ik het hoorde was dat het veel te vroeg was, laat ons eerst zoeken hoe we je beter kunnen helpen.”
blijft een verhaal, maar het feit dat Koen écht fysiek aan het aftakelen was, maakte het afscheid heel reëel. Dan is de voorstelling dat je afscheid moet nemen van een van je beste maten snel gemaakt. We hebben een volle dag stevig afscheid van elkaar genomen. Het hoefde niet langer te duren.”
In de film doet het personage Thomas alles om Mario te overtuigen dat MS kan stabiliseren, dat er veel mensen zijn die met deze ziekte oud kunnen worden. Lynn hoopt dan weer dat Mario van zijn beslissing af zal zien als ze zegt dat ze met hem een relatie wil. Mario’s vader ondergaat alles in stilte, vraagt zich af waarom God hem dit aandoet. De moeder van Mario lijkt de enige te zijn die zich bij zijn besluit neerlegt.
Normaal gezien wordt een film opgenomen met slechts één camera. Dat was ook bij TOT ALTIJD het geval, op één uitzondering na. Regisseur Nic Balthazar: “De sterfscène werd met twee camera’s gedraaid, op die manier hadden we alles. Je kan bij zo’n emotionele film niet vragen om een bepaald stukje achteraf nog eens opnieuw te doen, nog eens triestig te kijken, of nog eens een traantje te plengen.”
Licht, klank, en… sterven!
Nic Balthazar heeft met TOT ALTIJD een ode aan het leven en een bezinning over doodgaan willen maken. Is hij daarin geslaagd, vind je?
Ook voor de acteurs was een film met zo’n thema zwaar om te draaien. Vooral de sterfscène was een heftige scène om te spelen. Geert Van Rampelberg en Koen Degraeve zijn in het echte leven ook boezemvrienden, en dat maakte het extra moeilijk om deze scène in te blikken. Van Rampelberg: “Dat was héél heftig! Het
Beeldmateriaal In de uitzending van het VRTprogramma Koppen, worden Mieke Verstraete, Tom Balthazar en Marc Cosyns geïnterviewd naar aanleiding van de premi-
P 21
ère van TOT ALTIJD: http://www. d e r e d a c t i e . b e / c m / v rt n i e u w s / mediatheek/programmas/koppen/2.19576/2.19577/1.1205648
Vragen •
Kan je begrijpen dat iemand uit het leven wil stappen als hij niet ongeneeslijk ziek is?
•
Kan een persoon zelf beslissen wanneer zijn leven niet menswaardig meer is?
•
Aan welke voorwaarden moet er dan volgens jou voldaan worden?
•
Wanneer mag iemand kiezen voor euthanasie?
Opdracht: Reportage De Morgen Om de keuze van Mario te begrijpen, moeten de leerlingen zijn hele verhaal kennen. In 2002 maakte journaliste Marijke Libert een indrukwekkende reportagereeks voor de krant De Morgen; zij volgde Mario Verstraete en zijn ouders tijdens de laatste maanden van zijn leven. Zoek deze artikels op en ga met de leerlingen na of ze anders reageren op de artikels dan op de film. P 22
•
Krijg je via de artikels een ander beeld van Mario? Zo ja, in welk opzicht?
•
Begrijp je de beslissing van Mario?
•
Zou jij het doen?
•
Hoe zou je reageren als je broer of zus zo’n beslissing neemt?
Natuurlijk gaat de film over moeilijke keuzes, over moeilijke momenten, over ziek zijn en over dood gaan. Dat laatste is nog altijd één van de grote taboes in onze samenleving. Vreemd toch, want het is iets wat ons allemaal ooit zal overkomen. De film kan misschien een bijdrage leveren tot het debat over waardig sterven en euthanasie. Dit kan het taboe rond de dood een beetje helpen doorbreken. Denk je dat een film dat kan bewerkstelligen? Een interview met ‘de echte’ Mario Verstraete over zijn beslissing naar aanleiding van zijn getuigenis voor de Senaat vind je op YouTube.com onder de titel Mario Verstraete Op de site van Gazet van Antwerpen kan je gratis enkele interviews met Mario Verstraete lezen: http:// asp.gva.be/dossiers/-e/euthanasie/verstraete.asp
Opdracht: Debat in de klas Eerste fase: De docent schrijft deze drie stellingen op het bord: •
Een mens heeft het recht te beslissen over zijn eigen leven
•
Je moet het leven nemen zoals het is, er zijn altijd mooie momenten, wat de omstandigheden ook zijn.
•
Euthanasie is net zoals zelfmoord: een heel laffe daad.
De klas wordt opgedeeld in groepjes van drie. De leerlingen krijgen
vijf minuten om over de stellingen na te denken en zowel voor- als tegenargumenten te bedenken; ze mogen overleggen. Dan worden er drie debatten gehouden van elk drie minuten. Bij de eerste stelling is nummer 1 voor, nummer 2 tegen, nummer 3 fungeert als jury. Bij stelling twee is nummer 1 jury, nummer 2 voor en nummer 3 tegen. Bij stelling drie is nummer 1 tegen, nummer 2 jury en nummer 3 voor. Na afloop komt de groep weer plenair bij elkaar en worden de (opvallende) sterke en zwakke punten van de debatten besproken. Adviezen en tips worden genoteerd op het bord.
P 23
Tweede fase: De docent kiest een stelling uit die de leerlingen in de vorige fase hebben besproken. Er worden twee groepen van zeven leerlingen gemaakt. Voor het debat begint, hebben de leerlingen vijf minuten voorbereidingstijd. Zo kunnen ze argumenten uitwisselen en afspreken wie welk argument naar voren zal brengen! De docent is gespreksleider en beslist welke groep voor is en welke groep tegen. De leerlingen nemen tegenover elkaar plaats in een rij. De rest van de klas is jury en maakt aantekeningen. Het debat duurt tien minuten. Na afloop geeft de jury commentaar en wijst een winnaar aan. De groep die net heeft gedebatteerd, wordt in de tweede ronde jury en de jury uit ronde één wordt verdeeld in twee groepen, wederom één voor en één tegen. De hele cyclus herhaalt zich; nu met een andere stelling uit de eerste fase.
P 24
P 25
Focus op… De cameravoering Het camerawerk van een film is de manier waarop de opnames met de camera gemaakt worden. De cameraman beslist samen met de regisseur vanuit welke hoek er wordt gefilmd (ooghoogte, kikkerof vogelperspectief), hoe de camera zal bewegen (van boven naar beneden, van links naar rechts) en van welke afstand het personage gefilmd wordt (close-up, extreme longshot, etc.). Hoe beslis je wat je op welke manier zal filmen? Vaak gaat aan elke keuze een lang gesprek tussen regisseur en cameraman vooraf, waarin ze samen het verhaal uitvoerig bespreken. Geen enkel visueel idee mag gratuit zijn, ze moeten een basis heb-
ben in het verhaal. Maar hoe doe je dat? Hoe kan een camera een verhaal vertellen? TOT ALTIJD begint vrolijk en vrij, als een verhaal over tomeloze levenslust en bruisende energie, van warmte en vriendschap. Het verhaal begint in de jaren ’80 middenin een vriendengroep: Mario, Thomas, Speck en Lynn maken grote plannen voor later, willen de wereld verbeteren. Ondertussen genieten ze met volle teugen van het leven, van een heerlijk onbezonnen studententijd. In dit deel zie je heel wilde, Woodstockachtige beelden vol beweging (vaak handheld gedraaid, dus met de camera op de schouder).
P 27
Door een moordend tempo aan te houden en de camera zeer beweeglijk te gebruiken. brengt de regisseur bij het begin van de film de jeugdige onbezonnenheid in beeld. Nic Balthazar maakt gebruik van zonnige, nostalgische kleuren en een strakke montage, waarbij hij Mario in sneltempo laat trouwen, vader worden én scheiden. Tegelijk maakt hij gebruik van zonnige, nostalgische kleuren en een strakke montage. Maar naarmate Mario zieker wordt en zich alsmaar minder kan bewegen, komt ook de cameravoering tot bedaren. Als Mario in een rolstoel zit, wordt er gebruik gemaakt van een dolly. De film P 28
volgt letterlijk de evolutie van het hoofdpersonage. De belichting en de kadrering worden krachtiger, gestileerder, intenser naarmate de film vordert. De vertolkingen moeten het minder hebben van de grootse en opwindende gebaren, maar van bange blikken en onzekere gestes. De ontroering mag zich manifesteren. Vorm en inhoud vinden elkaar. Op het moment dat Mario geconfronteerd wordt met zijn ziekte, komt de film tot stilstand. Nadat de diagnose van MS gevallen is, verdonkeren de kleuren. Ook de cameravoering evolueert mee: het springerige ritme bij de jonge Mario maakt plaats voor een
trage camera, die helemaal komt stil te staan wanneer Mario bedlegerig wordt.
•
Merk je een verschil in de manier waarop alles in beeld gebracht wordt in het begin en op het einde?
Ook de cameravoering evolueert mee, het springerige ritme van de jonge Mario maakt plaats voor een trage camera, die van zodra Mario bedlegerig wordt, helemaal komt stil te staan. De kijker zit bijna mee aan Mario’s sterfbed, de camera toont alle emoties van zo dichtbij, dat het lijkt alsof je ook in de ruimte aanwezig bent. Met constante close-ups van Mario, van zijn ouders, van zijn vriend Thomas.
•
Waar zit het kantelmoment volgens jou?
•
Begrijp je de beslissing van de regisseur om de film op deze manier in beeld te brengen?
•
Denk je dat je het eerste beweeglijke deel van de film nodig hebt om het tweede, zwaardere deel beter te kunnen verteren?
Nic Balthazar: “We wilden de kijker meenemen in een vibrerende film om dan te komen tot een film die het van verstilling moet hebben.”
Opdracht: vertel het met een foto
Vragen •
Welke scènes werden op een bijzondere manier in beeld gebracht?
•
Hoe zou je het camerawerk omschrijven? In welke zin vertelt de camera mee het verhaal?
•
Was je geëmotioneerd tijdens de sterfscène? Hoe kwam dit? Hoe brengt de regisseur deze scène in beeld? Hoe zou jij dit doen?
Verdeel de leerlingen in groepjes van vier en laat hen foto’s nemen die verschillende emoties uitdrukken: eenzaamheid, paranoia, verliefdheid, vreugde en euforie, woede en razernij, droefenis en wanhoop. Hoe beïnvloeden deze gevoelens de compositie, het camerastandpunt, de beeldgrootte, de belichting, de kleuren en de opnamehoek van de foto?
P 29
De speech van Speck Bekijk de speech van Speck opnieuw, of lees hier de tekst. Aan de hand van deze tekst kan je in de klas discussiëren over euthanasie, afscheid nemen, de dood… Beste vrienden.. Dat vond ik een goed begin. En in dit geval moogt ge dat zelfs letterlijk nemen... Ik ben zoals ge weet filosoof van opleiding. Als er over leven en dood moet gesproken worden. Dan zou ik het moeten kunnen. Maar this may come as a surprise to you. Dat is Engels om het een beetje internationaal cachet te geven. Ik weet eigenlijk niets. Behalve dan misschien wat ik van u heb geleerd, Mario. Gij die meer dwaze kloterijen, maar ook meer wijsheid en plezier hebt samengepropt in 40 jaar, dan veel
anderen in 140. Dat het zo simpel is. We gaan dood omdat we leven. En omdat we dood gaan moeten we leven. Gij hebt gevochten voor uw leven... en voor uw dood. ’t Is zo typisch gij. Om zelf uw ontslag te geven. Voordat ge ‘t ooit zou krijgen. Zelfs de dood hebt ge liggen. Met u zit ik niet te veel in. ’T Is meer met mij zelf, met ons hier allemaal dat ik inzit. Die vader van u Milan, heeft mij zo veel schoonheid getoond. Ik heb mij verdomd met u zoveel geamuseerd. En daardoor ga ik zo afschuwelijk veel verdriet hebben. En dat is pas problematisch. Maar kijk het is een interessant filosofisch dilemma. Als dit een amputatie is, zouden we dan liever geen arm gehad hebben? Als P 31
we zo veel pijn gaan hebben, zouden we dan liever wat minder plezier hebben gehad met u? Ik niet, mijn vriend. Niemand hier, denk ik. Niemand had één moment willen missen. Zelfs dit moment niet. Gij, onze gevallen kameraad. Het was schoon aan uw zijde. We gaan vloeken, en rouwen omdat ge weg gaat. Maar we gaan vieren omdat ge er geweest zijt. Dus... ga slapen vermoeide vriend. Waarschijnlijk staan de bomen er morgen nog altijd, al zullen ze niet weten hoe ze zich moeten houden. Waarschijnlijk waait de wind nog morgen, al zal hij niet goed weten hoe of waar naartoe...En wij zullen er ook nog zijn. Milan zal er zijn om nog veel slimmer te worden dan gij - ook niet moeilijk - En aan Jefke zullen we over u vertellen. We gaan rechtop staan. Als gij het kon, op uw krukken. Waarom wij niet? We hebben samen net te lang met te veel plezier gekeken naar de sterren om bang te zijn van de nacht. Wij gaan leren genieten van de pijn, van u te missen. Omdat die pijn al de vreugde toont. De dankbaarheid dat ge bij ons zijt geweest. Gij zult er niet meer zijn. En toch wel. Gij zult er altijd zijn...
Vragen •
Wat vond je van de speech van Spek?
•
Wat vind je de mooiste zin is deze speech? Waarom?
•
Kan je de speech kort samenvatten? Wat wordt er eigenlijk in gezegd?
•
Als je weet dat iemand zal sterven, hoe zou jij dan afscheid nemen? (Met een tekst, een gesprek, een mail...).
•
Zijn er dingen die je dan zeker zou zeggen, die je tijdens hun leven misschien niet durfde te zeggen? (tegen je ouders, broers of zussen, grootouders, vrienden...).
Dus tot altijd... Bedankt Mario, bedankt voor alles. P 32
P 33
Andere film, gelijkaardig thema Als je nog films zoekt waarin een gelijkaardig thema aan bod komt, dan raden wij volgende films aan: HASTA LA VISTA (2011) Drie jonge gasten houden van wijn en vrouwen. Wijn proeven ze met plezier, maar het genot van dat tweede hebben ze nog nooit mogen smaken. Daar gaan ze iets aan doen. Onder het mom van een wijntour reizen de drie naar Spanje om daar eindelijk ontmaagd te worden. En niets zal hen tegenhouden. Zelfs niet het feit dat de eerste blind is, de tweede in een rolstoel zit en de derde volledig verlamd is. (Noot: ook van deze film bestaat een uitgebreide lesmap)
NEVER LET ME GO (2011) Hartsvrienden Kathy, Tommy en Ruth brengen hun jeugd door in een ogenschijnlijk idyllische kostschool op het Engelse platteland. Maar wat verbergt deze idylle? Wanneer ze de beschermde omgeving van de school achter zich laten, ontdekken ze dat ze hun organen één voor één moeten afstaan aan ‘gewone’ mensen. (Noot: ook van deze film bestaat een uitgebreide lesmap)
ADEM (2010) De broers Tom en Lucas lijden aan een genetische ziekte die hun longen langzaam sloopt.Tom worstelt met zijn korte levensverwachting,
P 35
maar in het ziekenhuis ontmoet hij Xavier, een kerel die lijdt aan dezelfde ziekte en zich gedraagt als een rasatleet. Zijn levenslust straalt af op Tom.
sterven, en Rosa, een dorpsvrouw die vindt dat het leven voor iedereen iets te bieden heeft en dat je het moet nemen zoals het komt. PLANTA 4A (2002)
SCAPHANDRE ET LE PAPILLON (2007) Bauby ontwaakt uit een coma: zijn lichaam is volledig verlamd. Alleen zijn linkeroog kan hij nog bewegen. Dat oog wordt zijn enige contact met de buitenwereld. Beetje bij beetje ontwikkelt zijn therapeute voor hem een manier om toch nog te communiceren…
De vrienden Jorge, Miguel, Angel, Izan en Dani (allen vijftien jaar oud), verblijven op de 4e verdieping van het ziekenhuis waar ze in behandeling zijn voor kanker. De tieners hebben, tussen de behandeling door, tijd om andere patiënten te bezoeken, fratsen met de verpleegsters uit te halen, basketbal te spelen en nachtelijke rolstoelwedstrijden te houden. Hun levenslust en humor zijn een grote hulp om het hoofd boven water te houden. (Noot: ook van deze film bestaat een uitgebreide lesmap)
MAR ADENTRO (2004) Als gevolg van een ongeval is Ramon Sampedro bijna 30 jaar aan zijn bed gekluisterd. Hij heeft nog slechts één wens en dat is op een waardige manier te sterven. Ramons leven wordt echter overhoop gehaald door de ontmoeting met twee vrouwen: Julia, een advocate die Ramon steunt in zijn wil om te
P 36
Fiche voor de leerlingen: Op de volgende pagina vind je een fiche voor de leerlingen. Daarop staan een aantal trefwoorden, citaten en vragen die met de film te maken hebben. Je kan deze fiche gebruiken als leidraad tijdens de bespreking van de film.
Mieke Verstraete, zus van Mario Verstraete: “Ik hoop dat de mensen in de film zullen zien dat Mario levenslustig was. Maar dat hij ook de keuze heeft durven maken om ‘menswaardig te sterven’. Ik ben zeker veranderd door de dood van Mario. Ik kan veel sneller loslaten, je moet durven zeggen: ‘Het is goed geweest’.”
“De vrouw die ik speel heeft zoveel meegemaakt. Ik kan alleen maar hopen dat ze tevreden is over de integriteit waarmee ik poog het personage te spelen, dat op haar gebaseerd is.”- Viviane De Muynck, zij speelt Mario’s moeder.
Een interview met ‘de echte’ Mario Verstraete over zijn beslissing naar aanleiding van zijn getuigenis voor de Senaat vind je op YouTube.com onder de titel Mario Verstraete
Merk je een verschil in de manier waarop alles in beeld gebracht wordt in het begin en op het einde?
Fiche voor de leerlingen Normaal gezien wordt een film opgenomen met slechts één camera. Dat was ook bij TOT ALTIJD het geval, op één uitzondering na. Regisseur Nic Balthazar: “De sterfscène werd met twee camera’s gedraaid, op die manier hadden we alles. Je kan bij zo’n emotionele film niet vragen om een bepaald stukje achteraf nog eens opnieuw te doen, nog eens triestig te kijken, of nog eens een traantje te plengen.”
Wat vond je van de speech van Spek?
In de film komen de verschillende standpunten over euthanasie aan bod. Welk personage staat voor welk standpunt?
In de uitzending van het VRTprogramma Koppen, worden Mieke Verstraete, Tom Balthazar en Marc Cosyns geïnterviewd naar aanleiding van de première van TOT ALTIJD:. Je vindt de beelden op deredactie.be: http://www. deredactie.be/cm/vrtnieuws/ mediatheek/programmas/koppen/2.19576/2.19577/1.1205648
Acteur Koen Degreave: “Ik ben zelf nogal levenslustig en heb graag dat alles goed functioneert. Als bij mij lichamelijke functies zouden uitvallen, zou ik dat verschrikkelijk vinden. Dan zou ik zelf ook kwaad worden op mijn lichaam. Sommige mensen kunnen beter met zoiets om dan andere. Mario kon dat helemaal niet.”
Nic Balthazar heeft met TOT ALTIJD een ode aan het leven en een bezinning over doodgaan willen maken. Is hij daarin geslaagd, vind je?
