Top-drie van grootste zorgen m.b.t. voeding

Voeding: ons een zorg … • … als we maar kunnen verdienen?? • Of: Voeding – een punt van zorg à

Voeding: een punt van zorg

– Punt van bezorgdheid = het gaat niet goed! – Aandachtspunt: verbeteren van voeding: 1. Preventie van ziekten 2. Behandeling à effect op ziektebeloop

• Of: Voeding in de gezondheidszorg à – Voeding als essentieel element van goede zorg (1. preventie en 2. behandeling) Prof Pieter C Dagnelie Vakgroep Epidemiologie, Universiteit Maastricht Faculty of Health, Medicine and Life Sciences

Overzicht • Top-drie van zorgen m.b.t. voeding • Hoe absoluut is onze kennis? • Welke kant gaat het uit? Problemen en hete hangijzers in Nederland – wel of geen… vlees – vetarme producten – vers – bio - ….?

Top-drie van grootste zorgen m.b.t. voeding …

• Innovatie – toegevoegde waarde – wat is nodig en voor wie? (doelgroepen? bedrijven?)

• Discussie Faculty of Health, Medicine and Life Sciences

Faculty of Health, Medicine and Life Sciences

Zorg 1

Voorbeeld: ABC Gezondheid “Gezondheidsinfo gebaseerd op wetenschappelijke studies” • Nov 6, 2014: “Tekort aan vezels en vitaminen veroorzaakt vaatvernauwing”. • “Mensen die aan vaatvernauwing leden hadden tekort aan verschillende nutriënten zoals vitamines A, E, beta-caroteen en lycopeen.” • “Personen die veel vezels aten (volkorenbrood bijvoorbeeld) hadden ook veel minder last van arteriosclerose.” • …”toonde zeer duidelijk aan dat de hedendaagse voeding een drastisch tekort vertoont aan vitaminen en verantwoordelijk is voor o.a. veel hart- en vaataandoeningen


Bron: of Linked-In Faculty Health, Medicine and Life Sciences

1

Waar kwam dit vandaan? • Bron: 6 jaar oude studie

Gevolg: foute, tegenstrijdige berichten

• Geen vermelding van vezels en volkoren

“Wat heb je aan de wetenschap”

• Nergens staat iets over tekorten, laat staan over een oorzakelijk verband

“Iedereen zegt toch iets anders….”

• De auteurs van de oorspronkelijke studie beschrijven zelf:

etc. etc.

– Belangrijke tekortkomingen van de studie – Dat er geen concensus is omtrent de relatie tussen de bestudeerde nutriënten en aderverkalking



Zorg 2

Rennen we achter de feiten aan?

Verwevenheid met Big Food: - International Congress of Nutrition: “Hydrating the world” (CC) - Ronald McD



Zorg 3: ouderenzorg

… of ligt de oorzaak dieper?

Voorbeeld (dagblad 8-11-2014):

Voorbeeld 1: val met de fiets…

- “tehuizen vergeten tanden poetsen” - 60% van verzorgenden heeft onvoldoende kennis van mondzorg - Veel instellingen hebben geen contract met tandarts - Er is wel recht op (AWBZ)

- Doorverwezen naar eigen huisarts - Administratie

Vraag: Is dit een probleem van regelgeving? Faculty of Health, Medicine and Life Sciences

Voorbeeld 2: psycholoog - Burn-out: na vakantie opnieuw op wachtlijst - Psycholoog: bel volgende week maar terug

Voorbeeld 3: zorgverzekeraars - Van “dienst” naar “product” - Maar: zorg is geen product!!! Faculty of Health, Medicine and Life Sciences

2

Oplossing 1:

Oplossing 2:

De menselijke maat

Leren denken in samenhangen (systeemdenken)




15


16

De vogelbek-salamander Salamandra backes voluptris



18

3

Zuidpoolreis Scott (1912)

Experiment van Lind (1747) 12 patiënten met scheurbuik dezelfde voeding


19

Stelling 1


20

Welke kant gaat het uit? Problemen en hete hangijzers met

Nieuwe inzichten worden alleen

betrekking tot de voeding in Nederland:

toegepast als ze passen binnen de

1. Algemeen

bestaande manier van denken

2. Bij ouderen

L

L


21


22

Grootste voedingproblemen 2014 (NL) • Zout • Suiker • Vet • Overgewicht • Hart- en vaatziekten • Kanker • Tal van andere chronische ziekten



4

Vraag: welke voedingsmiddelen ontbreken?

Groenten en fruit

Granen

• Zout (¼ tafelzout, ¾ bewerkte producten) – Smaak

Schijf van vijf

– Kant- en klaarproducten (maskeert) – Oplossing consument: • Weinig zout toevoegen (bereiding/tafel) • Verse producten

Melk Vet Vlees, vis

– Beleid (smaakproef vs. praktijk): • Finland: vervangen Na door K J • Belgie: 40% reductie verplicht J • NL: vrijwillig (oftewel polderen) L

Water


25


Welke voedingsmiddelen ontbreken?

Vet (1): fabeltjes en feiten

• Suiker / witbrood

• Fabeltje: “Verzadigd vet is slecht”

– Lege calorieën à 1. overgewicht, 2. ondervoeding – Bloedsuiker (glycaemische index) – Frisdrank (incl. “vruchtennectar”), sportdranken – Oplossing consument: • Minimaal suiker • Geen frisdranken maar water of vruchtensap

– Beleid: • “Suiker beschouwen als additief” • Etikettering/ NEVO: toegevoegde suikers apart vermelden • EFSA: Fructose “gunstig tav bloedsuiker” – ONZIN!!!

• “Goede” (neutrale of cholesterolverlagende) verzadigde vetten – Palmolie – Kokosolie

• “Slechte” (cholesterolverhogende) verz. vetten: – Gehard vet (kant- en klaar producten) – Vlees

• “Tussengroep” – Melkproducten

• à Feit: “Dierlijk (verzadigd) vet met mate”



Vet (2): fabeltjes en feiten

Stellingen 2 en 3

• Fabeltje: “Meervoudig onverzadigd vet is goed” • Feit: Hangt af van welke soort…. • Meer: – Olijfolie (enkelvoudig onverzadigd / bakken) – Vette vis (n-3 oftewel omega-3 vetzuren)

2. Vet in natuurlijke producten is niet de oorzaak van overgewicht of HVZ (vb melk in 1900) 3. Grootste probleem is verborgen vet Toelichting bij 3: • Zout-vet-suiker combi à meer eten (Big Food) – Lege calorieën à ondervoeding m.b.t. vitamines en mineralen – boek: Michael Moss: Salt sugar fat

• … en minder: – Margarine (n-6 oftewel omega-6 vetzuren) Faculty of Health, Medicine and Life Sciences


5

Overgewicht: een paar oorzaken

Overgewicht

• Combinatie suiker-vet-zout: minder verzadigend (“snackability”) • Suiker in dranken wordt niet gecompenseerd door minder eten • Al bij kinderen van 2 jaar is ongezond voedingsgedrag (snacken) geclusterd met gebrek aan beweging • Opvoedingsstijl (vb. Lifestyle Triple P) • Relatie tussen beweging en eetlust-regulatie: eetlust

beweging Faculty of Health, Medicine and Life Sciences

31


Andere ziekten…

Stellingen 4 en 5

• HVZ e.a. chronische ziekten:

4. Eet vaker vis en (veel) minder vlees

– Onderling geassocieerd à waardoor?

Voedingcentrum: 40-70 g/d; 3x/wk vlees en andere dagen vis

– Proeven McCarrison

of plantaardige vleesvervangers (Voeding Nu feb 2013)

– Ontsteking: n-3 (omega-3) vetzuren

5. Geheel vleesloos? Gebruik een vitamine B12-

• Kanker:

supplement

– Locale ontsporing vs. Systeemziekte?



Stellingen 6 en 7

34

Functional foods? Novel foods? Astronautenvoeding?

6. Vermijd zout

“Onze voeding bevat niet meer voldoende nutriënten”

7. Vermijd lege calorieen (suiker, vet) à niet hetzelfde als: vermijd alle vet!

• Klopt mogelijk voor een deel (bijv. spoorelementen) • Risico: disbalans (teveel van de ene stof vergroot tekort aan de andere stof) • Grote industrieën stappen af van functional foods • Principe van “voedingsstoffen in natuurlijke verhouding (zonder overmaat)” blijft de beste keus


35


6

Vers of bewerkt?

Duurzaam / biologisch

“Diepvries is gezonder dan vers”

• Gezondheidsraad 2011: Advies biologische levensmiddelen

“Tomatensaus is gezonder dan verse tomaten” • Ongenuanceerd (vb spinazie vs. broccoli; vitamine C in tomaat) • Huidige problemen van veel verse producten:

• Natuur en Milieu 2013: Wegwijzer gezond & duurzaam voedsel • Algemeen: Schijf van vijf = duurzaam • Bio-producten: – – – –

– Onrijp geoogst – Lange keten oogst – consument – Bewaaromstandigheden (consument)

Gezondheid? Milieu? Dierenwelzijn? Wereldvoedselvraagstuk?

• M.a.w. reden tot heroverwegen distributieketens: à streekeigen / duurzaam (vb Mooie maaltijd in Brabant / Lekker betrokken, FooDS) Faculty of Health, Medicine and Life Sciences


Biologisch

Biologisch Omzet in miljoenen euro’s

• Keurmerken: NL: EKO, D: Biosiegel, Naturland, B: Biogarantie • Omzetcijfers 2012 (Nederland):

Productgroep

2011

2012

Groente, fruit

152

177

16%

76

88

16%

Brood, ontbijtgranen

Ontwikkeling

– Totale omzet: €2,2 miljard

Houdbare producten

207

236

14%

– Biologisch = 39% van de omzet in duurzaam voedsel

Zuivel

196

218

11%

– Totaal marktaandeel biologisch: 2,3% – Groei 2011à2012: 14%

Eieren

30

31

1%

Vis

3,4

6,7

97%

Vlees

79

86

9%

Vleeswaren

30

42

39%

Vleesvervangers

13

13

-4%

Bron: Landbouw Economisch Instituut, 2012 Faculty of Health, Medicine and Life Sciences


Ouderen in Nederland

Voeding van zelfstandig wonende ouderen

• 2,7 miljoen 65+ ers: (16% van de bevolking)

• Voedselconsumptiepeiling (2010-2012, N=739): – Lage respons, hoog opgeleid, relatief gezond – Voedingsstoffen met lage inname:

• 95% woont zelfstandig

• • • • • •

• 25% (700.000 ) is kwetsbaar à 2030: 1 miljoen • VCP 2010: Voeding voldoet niet aan aanbevelingen Ø Te weinig: volkoren producten, fruit, vis - Slechts 25% neemt vitamine D supplement

Ø Te veel: verzadigde vetzuren en zout

– Teveel: Natrium

• 65% heeft 1 of meer chronische ziekten à doel: • •

Energie (vetrijke producten) Visvetzuren (vette vis) Vezel (granen, peulvruchten, groenten, fruit) Kalk (zuivel) Vitamine D Vitamine B12

• Tafelzout • Zout tijdens bereidingsproces: brood, vleeswaren, kant-en-klaar producten

Voorkómen van functionele beperkingen Bevorderen van zelfredzaamheid

Bron: Voedselconsumptiepeiling RIVM, email: [email protected] Faculty of Health, Medicine and Life Sciences

41


7

Voedingsproblemen bij ouderen

Maatschappelijke veranderingen

• Smaak/geurwaarneming

• Gemeenten:

• Mobiliteit:

•

– Inkopen doen

•

– Koken: • • • •

niet koken, Eenzijdig (geen variatie) Restjes Kant- en klaarproducten

Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) à zorg voor kwetsbare burgers Wet publieke gezondheid àuitvoering taken publieke gezondheidszorg voor ouderen (incl. preventie)

• Probleem: verkapte bezuiniging • Voordeel: nieuwe kansen voor • • •

• Sociale situatie: – Alleen – Ambiance

Zorg op maat Kleinschalige dienstverlening (bedrijven) Integratie van zorg en economie



Interventies bij ouderen

Wat loopt er aan interventies gericht op het verbeteren van ouderenvoeding?

• Interventies gericht op verbeteren van de voeding van ouderen (RIVM 2014): • • • • • • •

Huidige aanbod voedingsinterventies is beperkt Vooral gericht op voorkómen van ziekten bij thuiswonende ouderen Weinig inzicht in effectiviteit en mate van implementatie Slecht aansluiting tussen interventieaanbod en praktische problemen die ouderen met eten en drinken ervaren Diverse initiatieven … … maar effectiviteit is nog nauwelijks onderzocht Meer kennis nodig over effectiviteit en implementatie

Bron: S.W. van den Berg e.a., RIVM Briefrapport 050432001/2014 Faculty of Health, Medicine and Life Sciences

• • • • • • • •

Zorgverlener: kennis, betrokkenheid, motivatie Individuele adviezen Aanpassen aan persoonlijke behoeften Voorlichter uit eigen cultuur Betrekken van partners Multi-interventies Rekening houden met mobiliteit Groepsvoorlichting

Bron: S.W. van den Berg e.a., RIVM Briefrapport 050432001/2014

• • • • • •


• •

Zelfstandig wonende ouderen Aangeboden door GGD, Thuiszorg e.d.

• Functioneringsgerichte preventie • •

Zelfstandig wonende ouderen: seniorenspreekuur, ouderen met diabetes of depressieve klachten (GGD, Thuiszorg, ziekenhuis) Binnen zorginstelling: • •

Beter eten à betere voedingstoetand (vnl. Ziekenhuis) Ambiance (Genietende Groen Tafel / streekgebonden en biologische producten)


46

Voorbeeld 1: Ouderen na heupfractuur

Faalfactoren •

• Ziektegerichte preventie

Bron: S.W. van den Berg e.a., RIVM Briefrapport 050432001/2014 45

Succes- en faalfactoren Succesfactoren

44

Effectevaluatie:

Lange tijd nodig om te wennen a/d interventie Onvoldoende mobiliteit Overschatting van kennis over voeding Onvoldoende promotie van de interventie Zorgverlener: gebrek aan kennis over voedingszorg Onvoldoende communicatie tussen instellingen over voedingszorg Onvoldoende financiën

• Energie- en eiwitverrijkte voeding na heupfractuur leidt tot beter eten en gewichtstoename, … maar niet tot sneller herstel of minder complicaties • Oorzaak?

Procesevaluatie: • Gebrek aan voedingskennis in de zorg • Versnippering in de zorg • Voeding is geen standaardonderdeel van communicatie tussen instellingen • Verschillend beleid tussen instellingen 47


8

Voorbeeld 2: het FooDS project

Achtergrond van FooDS • FooDS speelt in op de behoeften en eetgewoonten van de vergrijzende maatschappij • Doelstelling van het FooDS-project: – Nieuwe kansen bieden voor bedrijven: • ouderenzorg, food services en vervoerders

– Met name: online bestelling, levering, diensten en productontwikkeling

Innovatie in samenwerking en dienstverlening Faculty of Health, Medicine and Life Sciences


Doelen van FooDS

Opzet van FooDS

• Gezondheid ouderen:

• Bezorging van gezonde maaltijden:

– Langer thuis blijven wonen – Mensen die niet verantwoord kunnen koken en boodschappen doen – Past bij signaleringsfunctie thuiszorg (wat voor problemen hebben deze mensen, bv. diabetes, darmproblemen)

• Sociaal-economisch perspectief: – Bedrijvigheid in kleine kernen – Faciliteiten en sociale activiteiten dicht bij huis (ouderen) Faculty of Health, Medicine and Life Sciences

Welke doelgroep van ouderen?

– – – – – –

• Evaluatie en implementatie / opschalen


Opzet FooDS Interventiegroep

• Wie kon meedoen: – Cliënten van thuiszorgorganisatie Proteion – Leeftijd 60 jaar en ouder – Niet in staat om zelfstandig verantwoorde hoofdmaaltijden te bereiden – Bereid tot afname van minstens 4 maaltijden per week

Werving, informed consent 0w

Partner bereidt verantwoorde hoofdmaaltijden Slik- en kauwproblemen (geen vast voedsel) Ondervoeding: BMI < 18,5 Kanker of andere ernstige aandoening Levensverwachting < ½ jaar


Inloopperiode

4w

Controlegroep Werving, informed consent Observatieperiode

Interventie periode (verrijkte maaltijden)

• Wie kon niet meedoen: – – – – –

Warme maaltijden en tussenmaaltijden Gezond, lekker en duurzaam (verse producten) Keuzemenu’s Frequente bezorging Zelf opwarmen Mooi opgediend (ambiance, maar geen sociale interventie)

12w Procesevaluatie

Procesevaluatie


9

Procesevaluatie (1)

Procesevaluatie (2)

Bent u tevreden over de smaak en kwaliteit van de maaltijden?

Ja

Bent u tevreden over de bezorging van de maaltijden? Ja zeer tevreden Ja Is verbeterd

Matig Nee



Procesevaluatie (3)

Procesevaluatie (4)

Bent u tevreden over het opwarmsysteem? Ja

Nee

Interventiegroep Faculty of Health, Medicine and Life Sciences


Procesevaluatie (5)

Effecten van FooDS

Zou u in de toekomst geïnteresseerd zijn in een maaltijdservice?

Voeding: • meer calcium • meer vitamine C

Ja Misschien Nee

Voedingstoestand: • toename in gewicht, • toename in BMI • Toename in bovenbeenomtrek

Controlegroep Faculty of Health, Medicine and Life Sciences


10

Terug naar het individu… • Vrouw, 94 jaar, woont geheel zelfstandig • Ernstige, aanhoudende diarree; vermagering • Ziekenhuisopname – – – –

Coloscopie: geen bijzonderheden 10 dagen in ziekenhuis voor observatie Geen diëtist – ‘lichte voeding’, veel te zoute bouillon Internist: we kunnen hier niets doen, keuze naar huis of naar verpleeghuis – Keuze: naar huis

• • • •

Een blik in de toekomst…

Zoon is voedingskundige à dagelijks tel. advies Hulp buurvrouw in eerste 3 maanden, daarna zelf In 1 jaar: 5 kg gewichtstoename 2 jaar later: woont nog steeds geheel zelfstandig



Stelling 8

Toekomstzorgen… • Menselijke maat (“er zijn voor de ander”) • Ik-eerst mentaliteit (“is het gezonder?”) • Verstarring:

Voeding wordt ons medicijn

– Regelgeving, administratie – Versnippering – Taalgebruik – Hokjesdenken, tunnelvisie

• Kosten

L



63

65



66

11

Kansen

Voorbeelden van kansen…

• Ouderen en chronisch zieken (thuis)

1. Smaakbeleving in de zorg (St Maartenskliniek)

• Systeemdenken

2. Voedselbesteding in de zorg (Susanne Tummers)

– Zorgorganisaties, gemeenten, bedrijven

3. Innovatienetwerk foodsquad (oncologie - Hutten)

• Kwaliteit: smaak, voedingswaarde, ambiantie

4. Cholfitty kazen (cholesterolverlagend – de Ruurhoeve)

• Land- en tuinbouw: streekproducten, biologisch

5. Voeding als medicijn – de maatschappelijke rol

• Kleinschalige dienstverlening

(Prins Heerlijk)

– Logistiek: voeding, medicijnen, kapper, was- en strijkservice, …

6. De genietende tafel (Phyllis den Brok)

– Maaltijden: catering, logistiek

7. Fortified food coatings (D. Bruins)

– Persoonlijke service (praatje maken) – Eetpunten Faculty of Health, Medicine and Life Sciences



69

12

Top-drie van grootste zorgen m.b.t. voeding

Recommend Documents