Vijfde jaargang • Nummer 1 • April 2009
Toezicht Toezicht is een uitgave van het Bureau Financieel Toezicht en verschijnt 3 keer per jaar
Inhoud:
Het Bureau Financieel Toezicht bestaat 75 jaar.
Pag. 2
Weliswaar niet al die tijd onder die naam, maar wel als toezichthouder. Voor een mens
Voorwoord directie
Pag. 3 Interview
Pag. 7 Historisch kader
Pag. 8 Het doel van toezicht
Pag. 11 Digitale indiening van verantwoordingsinformatie
Pag. 13 Kredietcrisis De notarispraktijk in een krimpende economie
Pag. 15 Arbeidsmarktfraude
Pag. 16 Column door Marcel Pheijffer
is het bereiken van een dergelijke leeftijd al een heuglijk feit. Maar voor een toezichthoudende organisatie is een 75-jarig bestaan niet alleen heuglijk, maar ook nog eens een prestatie van formaat. Immers, veel overheidsinstellingen hebben een dergelijke leeftijd nog niet bereikt. Veel bereiken die ook nooit omdat ze voordien overbodig worden en worden opgeheven, of ergens in opgaan. Het enkele feit dat het Bureau al zo lang zo veel verschillende maatschappelijke trends en ontwikkelingen heeft overleefd, zegt ook iets over de noodzakelijkheid van zijn specifieke toezichtsuitoefening en van de wijze van taakvervulling. Het Bureau heeft in zijn lange bestaan zeker bijgedragen aan het instandhouden en verbeteren van het maatschappelijk vertrouwen in de notaris en is druk doende eenzelfde respect ook op andere vlakken te verwerven. Ik ben mij er daarbij van bewust dat het BFT de laatste jaren niet een gemakkelijke opgave heeft gehad door toevoeging van de controle op de gerechtsdeurwaarders aan het financieel toezicht, alsmede door de opdracht tot het toezicht op de naleving van de meldings- en identificatieplicht door een heel scala van beroepsbeoefenaren. De inspanningen van het Bureau zijn ook, vooral in de huidige periode van economische onzekerheid, meer dan nodig om het maatschappelijk vertrouwen in het notariaat en de gerechtsdeurwaarderij te borgen. Ik vertrouw er op dat het Bureau en zijn medewerkers deze uitdaging net zo plichtsgetrouw en integer zullen vervullen als in de afgelopen 75 jaar. BFT, van harte gefeliciteerd met het jubileum. Nebahat Albayrak, staatssecretaris van Justitie
2
Toezicht • Vijfde jaargang • Nummer 1 • April 2009
Voorwoord directie
de woorden van Van Mourik in dit nummer van Toezicht. Maar ook Kortlang onderkent de
Geachte lezers van Toezicht,
noodzaak. Hoewel ze
Tot nu toe was het gebruikelijk dat het
daarbij aangeeft dat “in
BFT blad Toezicht (tenminste) twee keer
een ideale situatie het
per jaar verschijnt. Zoals u mogelijk
BFT niet meer nodig zal
hebt gemerkt, is dat in 2008 niet gelukt.
zijn”. Dat nu, betwijfel
De belangrijkste reden daarvoor is een
ik ten zeerste! Immers,
wisseling binnen de redactie. Jan van
de geschiedenis heeft
Woudenberg en Klaas Faber hebben plaats
geleerd, zowel in
gemaakt voor Jan Nagtegaal en Douwe
het verleden, maar
Steensma. Inmiddels heeft de nieuwe
Een jubileumnummer? Jazeker, het BFT
ook in de huidige bankencrisis, dat
redactie haar “draai” gevonden, zoals u
(in gezamenlijkheid met zijn voorganger
onafhankelijk toezicht noodzakelijk is.
kunt vaststellen met het verschijnen van
het Centraal Bureau voor Bijstand) viert
Zeker als de marktwerking toeneemt
dit jubileumnummer.
dit jaar zijn 75-jarig bestaan. Het CBvB,
en andere belangen om de hoek komen
een Bureau ressorterend onder het
kijken. En ik denk, net als Van Mourik
Ministerie van Justitie en dat toentertijd
overigens, dat integere notarissen er ook
werd gefinancierd vanuit een verplichte
helemaal geen moeite mee hebben. Wie
bijdrage per notaris (afhankelijk van de
immers goed zijn werk doet, transparant
grootte), werd ingesteld per 1 januari
werkt, heeft toch niets te verbergen? In
1934 en diende de Kamer van Toezicht te
die zin lopen de belangen van de KNB en
Toezicht is een uitgave van
ondersteunen bij haar toezichthoudende
het BFT ook volkomen parallel, uiteraard
Bureau Financieel Toezicht
taak.
rekening houdend met beider eigen
Colofon Euclideslaan 201, 3584 BS Utrecht
verantwoordelijkheden en bevoegdheden.
Postbus 14052, 3508 SC Utrecht
Dat 75-jarig bestaan willen we niet
Telefoon: 030-2516984
ongemerkt voorbij laten gaan. Daarom
2009 zal een jaar worden waarin op
Fax: 030-2543785
zal op 23 april een feestelijk symposium
meerdere terreinen zich bijzonderheden
Website: www.bureauft.nl
worden gehouden. Op dit symposium
zullen gaan voordoen. Niet alleen het
E-mail:
[email protected]
zullen diverse sprekers, die op de een
75-jarig bestaan van het BFT is zo’n
of andere wijze betrokken zijn bij het
bijzonderheid, maar ook de economische
Redactie: drs. Jan W.E. Nagtegaal RA en
notariaat, een bijdrage leveren. Daarbij
crisis en de daarmee samenhangende
Douwe A. Steensma RA
zullen onder andere zaken als het nieuw
gevolgen. Gevolgen die ook zeker het
te ontwikkelen integriteittoezicht, de
notariaat niet ongemoeid zullen laten. Het
Vormgeving en realisatie:
evaluatie van het BFT, de actuele stand
BFT heeft met het oog daarop in februari
Peter van der Poel
inzake de ontwikkeling van wetgeving aan
bij alle notarissen versneld informatie
de orde komen. Maar ook zaken als de
over 2008 opgevraagd en zal dat voor
verhouding tussen het kwaliteitstoezicht
het eerste kwartaal 2009 wederom doen.
Toezicht verschijnt drie keer per jaar.
(in de nieuwe wetgeving toebedeeld
Op die wijze verwachten we zo snel
Het Bureau Financieel Toezicht besteedt de uiterste
aan de KNB) en het integrale toezicht
mogelijk zicht te kunnen krijgen op de
zorg aan de betrouwbaarheid en actualiteit van de
(dat uitgevoerd zal worden door het
zich voordoende problemen en hopen
informatie in dit blad. Onjuistheden kunnen echter
BFT). Zeker dit laatste is iets waar in de
we, in samenwerking met de Kamers van
voorkomen. Het Bureau Financieel Toezicht is niet
komende periode nog over gediscussieerd
Toezicht en de KNB, de schade voor het
zal gaan worden. Met name daar waar het
notariaat te beperken.
aansprakelijk voor onjuistheden of enig handelen op grond van de in dit blad geschreven artikelen. Uitsluitend met schriftelijke toestemming en met uitdrukkelijke bronvermelding van het BFT is het
gaat om de informatie-uitwisseling. Geert Pieter Vermeulen
toegestaan de in dit van het BFT afkomstige blad
Dat er integraal toezicht gaat komen, dat
opgenomen informatie geheel of gedeeltelijk op
staat wel vast. De noodzaak daartoe is
enigerlei wijze over te nemen en/of te verspreiden.
niet overbodig. Dat mag ook blijken uit
Directeur BFT
Toezicht • Vijfde jaargang • Nummer 1 • April 2009
Een gesprek met twee sprekers op het symposium: mr. E.I. Kortlang, notaris en voorzitter Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie en prof. mr. M.J.A. van Mourik, oud-notaris en emeritus hoogleraar notarieel- en privaatrecht Radboud Universiteit Nijmegen.
Symposium “Notabel en financieel toezicht” 75 jaar Bureau Financieel Toezicht Het Bureau Financieel Toezicht viert dit jaar haar 75-jarig bestaan met het symposium “Notabel en financieel toezicht” op donderdag 23 april 2009. Aan dit symposium zullen onder andere mevrouw mr. E.I. Kortlang en de heer prof. mr. M.J.A. van Mourik een bijdrage leveren. Aanleiding voor de redactie van Toezicht om achtereenvolgens af te reizen naar Leiden en Ravenstein om een interview te houden met deze twee prominente vertegenwoordigers van het notariaat. Er werd onder andere gesproken over de kredietcrisis, de marktwerking, het ambt, integriteitstoezicht, tuchtrecht en natuurlijk ook over de jubilaris: het Bureau Financieel Toezicht.
3
4
Toezicht • Vijfde jaargang • Nummer 1 • April 2009
De kredietcrisis
van de huidige recessie hebben. De
komt de ethiek van het beroep onder
Aan het begin van het gesprek
huidige situatie is wel zo erg dat er
druk te staan. Er wordt in de huidige
ontkomen we er niet aan te spreken
inmiddels gedwongen ontslagen binnen
omstandigheden niet meer op kwaliteit
over de gevolgen voor het notariaat
het notariaat zijn te betreuren. Ik
geconcurreerd alleen maar op prijzen.
van de kredietcrisis. De crisis die
verwacht niet dat er een groot aantal
Het is een genante vertoning dat
begon in Amerika heeft inmiddels
notarissen failliet zal gaan, al kan ik
notarissen zich laten ringeloren door
een belangrijke impact op de
faillissementen niet uitsluiten. Veel
makelaars en projectontwikkelaars.
Nederlandse economie. Vooral ook
kantoren hebben een goede focus
Op recepties van makelaars staan de
het notariaat ondervindt de gevolgen
op de bedrijfsvoering en hebben
notarissen met een kist wijn in de rij.
van de ontstane economische crisis.
adequaat gereageerd op de huidige
Sommige notarissen kijken nergens
Kortlang geeft aan bezorgd te zijn. “De
omstandigheden.”
meer naar. Zij tonen geen respect
huidige economische situatie heeft
voor het eervolle ambt van notaris.
geleid tot een veel lager werkaanbod
Van Mourik geeft aan zich sinds het
Notaris zijn is een ambt. Het is de Wet
voor notarissen. Ook architecten en
begin van de jaren zeventig al zorgen te
op het Notarisambt, niet de Wet op de
projectontwikkelaars hebben last
maken over de ontwikkelingen binnen
Notarisondernemer.”
van de krimpende economie. De
het notariaat. “Als de notaris voor 80%
economische situatie is in bepaalde
van zijn inkomsten afhankelijk is van
Het notarisambt
opzichten te vergelijken met de situatie
onroerend goed, kun je op je klompen
Zowel Kortlang als Van Mourik
begin jaren tachtig, met dat verschil
aanvoelen dat je grote financiële risico’s
benadrukken dat het een zeer slechte
dat de notarissen toentertijd grotere
loopt. Veel van dit werk is ook nog
zaak zou zijn als er notarissen failliet
financiële reserves hadden. Wel is mij
standaard, sjablonenwerk. Het is vaak
zouden gaan als gevolg van de
inmiddels gebleken dat kantoren die
een kunstje dat je een aap zou kunnen
huidige recessie. De notaris heeft
hun werkzaamheden goed hebben
leren. Doordat de ruggensteun van
immers een vertrouwensambt en
gespreid, minder last van de gevolgen
vaste tarieven tegenwoordig ontbreekt
een vertrouwensambtenaar zou niet failliet mogen kunnen gaan. Kortlang: “Een notaris is een deskundige, onafhankelijke en onpartijdige partij en heeft afgeleid staatsgezag als openbaar ambtenaar. Het is de vraag of deze kenmerken van het beroep wel geschikt zijn om marktwerking te ondergaan. De Nederlandse rechtsorde moet waken voor een kwetsbaar notariaat. Het is slecht voor het notariaat als er kantoren failliet zouden gaan.” Van Mourik: “Een vertrouwensambtenaar zou niet failliet mogen kunnen gaan. Dat is erg. Het huidige systeem leidt tot ethisch en financieel verval. Het is een gevolg van de neo-liberale economie. Het is gebleken dat men de vrijheid niet aankan. De kans is groot dat de goede notarissen eerder failliet gaan dan de slechte die over de schreef gaan. Goede notarissen zijn vaak minder commercieel en respecteren de beroepsethiek. De structurele weeffout in de huidige situatie dient te worden hersteld. Ik denk dat meer toezicht alleen niet volstaat.”
5
Toezicht • Vijfde jaargang • Nummer 1 • April 2009
heeft gebruikt, vult dit niet in op het vragenformulier. Het BFT start dan immers direct een onderzoek. Dat soort notarissen schuift het probleem vooruit. Ik realiseer me overigens wel dat het intensiveren van toezicht slechts een deel van de oplossing is. Er zal meer dienen te veranderen.”
Integriteit en tuchtrecht Het afgelopen jaar verschenen er in diverse kranten berichten over de mogelijke betrokkenheid van notarissen bij frauduleuze vastgoedtransacties. Wij vroegen om een reactie. Van Mourik: “Natuurlijk zijn er notarissen bij betrokken. Iemand moet de vastgoedboeven adviseren. Het gaat voortdurend om dezelfde lieden. Ze doen niet aan ethiek. Ik ken namen en heb de bewijzen gezien. Uiteindelijk nemen ze ontslag nog net voordat ze via het tuchtrecht geschorst zullen worden. De straffen zijn veel te laag, daar lachen ze om. Ik doe een beroep op het zelfreinigend vermogen van
Het Bureau Financieel Toezicht
BFT zal het meest effectief zijn als je het
het beroep. Het notarisambt heeft
Het BFT en de KNB hebben in de
vertrouwen van de beroepsgroep hebt.
een voorbeeldfunctie. Als je weet dat
afgelopen periode overleg gevoerd
Daarvoor is nauw overleg en een goede
er collega’s zijn die zich niet aan de
over de gevolgen van de kredietcrisis
samenwerking een vereiste. KNB en
regels houden, moet je ze aanpakken.
voor de beroepsgroep. Naar aanleiding
BFT hebben hetzelfde belang. Het BFT
Ik krijg nog iedere week brieven
hiervan heeft het BFT bij alle notarissen
dient zich te beperken tot financieel
van cliënten die zich gedupeerd
extra financiële informatie opgevraagd
en eventueel integriteitstoezicht.
voelen. Veel querulanten maar ook
en de notarissen gelegenheid gegeven
Het kwaliteitssysteem, beleidsregels
terechte klachten tegen notarissen
hun visie op de huidige economische
en de hierbij behorende audits zijn
die onze beroepsnormen ver hebben
situatie te geven. Kortlang geeft aan
uitsluitend een taak van de KNB.
overschreden. Die cliënten help ik.”
dat de samenwerking goed is verlopen.
Die grenzen moet het BFT niet willen
Kortlang geeft aan dat de KNB altijd
“Toezicht is prima. De door het BFT
passeren.” Van Mourik is daarentegen
optreedt tegen notarissen die de
gehouden enquête heef in goed overleg
van mening dat het wapenarsenaal
beroepsethiek negeren. Kortlang :
met ons plaatsgevonden. Het is een
van de BFT te beperkt is. Het toezicht
“Het gaat overigens om incidenten.
goede zaak dat de BFT dit onderzoek
zou effectiever zijn als aan het BFT
Minder dan één procent van de
heeft uitgevoerd. Voor de rest, zou
meer bevoegdheden zouden worden
notarissen. Het KNB heeft een goed
wat mij, betreft de ideale situatie zijn
toebedeeld. “Toezicht is alleen lastig
beleid waarmee goede resultaten zijn
als het BFT niet meer nodig zou zijn.
voor degene die over de schreef gaan.
bereikt. Dat het beleid van de KNB
Dat betekent immers dat het notariaat
Integere notarissen juichen toezicht
effectief is geweest blijkt uit de daling
naar behoren functioneert. Ik hecht
alleen maar toe. Het BFT zou vaker
van het aantal hypotheekfraudes. De
eraan dat de rolverdeling tussen de
onverwacht op de stoep moeten staan.
beleidsrichtlijnen van de KNB hebben
KNB en het BFT goed wordt uitgewerkt.
Vragenlijsten hebben als nadeel dat ze
hier effect gesorteerd. Ik ben trots op
Hiervoor is nauw overleg en respect
door zwakke broeders onjuist worden
het notariaat en het beleid van de KNB.
voor elkaars positie noodzakelijk. Het
ingevuld. Iemand die de derdengelden
De nare gevallen staan vaak breed in
6
Toezicht • Vijfde jaargang • Nummer 1 • April 2009
KNB. Voor het beroep
onder ons, is dat de rechtenopleiding
is het erg belangrijk
geen businessschool is. Velen willen na
dat er in de komende
hun opleiding juridisch werk doen. De
jaren meer mensen
notaris moet echter tegenwoordig ook
doorstromen. Om
commercieel zijn en het kantoor leiden.
meer vrouwen te laten
Zowel mannelijke als vrouwelijke
doorstromen binnen
kandidaat-notarissen hebben daar vaak
het notariaat zal de
geen zin in. Je moet eigenlijk al vroeg
leiding van kantoren
in je carrière beslissen wat je ambities
aan vrouwen de ruimte
zijn. Nu de economische risico’s groter
dienen te geven om te
zijn dan voorheen ben ik bang dat het
kunnen doorstromen.
animo om door te stromen nog verder
De vrouwen moeten
zal zakken.”
duidelijk hun ambitie te tonen. Het KNB
Symposium
is voornemens met
De redactie is bij beide mensen die zich
verschillenende
hard maken voor een sterk en integer
initiatieven de
notariaat vertrokken met het gevoel dat
doorstroming
het BFT voorlopig zeker nog nodig is.
van vrouwen in
Het notariaat vaart wel bij een goede
het notariaat te
beroepsorganisatie, goed toezicht
de krant voordat een rechter zich over
bevorderen. Overigens doet het
met voldoende bevoegdheden en een
de zaak heeft uitgesproken. Ten aanzien
notariaat het ten opzichte van andere
onafhankelijke wetenschap. We zien er
van de integriteit van het beroep ben
beroepsgroepen, zoals bijvoorbeeld
naar uit dat deze betrokkenen elkaar
ik optimistisch. Het kwaliteitssysteem
de advocatuur en de accountancy, niet
ontmoeten op het BFT-symposium
van de KNB werkt goed. Ik ben er trots
minder. Ik denk zelfs beter.”
op 23 april over notabel en financieel
op dat ons beroep een onafhankelijke
toezicht.
tuchtrechtspraak kent. Als de plannen
Ook Van Mourik is van mening dat te
uit het rapport Hammerstein worden
weinig vrouwen als notaris actief zijn.
uitgevoerd kan de kwaliteit van de
“Er is een te grote uitstroom onder
tuchtrechtspraak eenduidiger worden.
de vrouwelijke kandidaat-notarissen.
Wat betreft integriteit is het belangrijk
Dat komt omdat vrouwen, anders dan
dat hier tijdens de opleiding een accent
mannen, kinderen
op wordt gelegd. De notaris dient bij
ter wereld kunnen
de opleiding van kandidaat-notarissen
brengen en de
specifieke aandacht te besteden aan
zorgtaken binnen
de beroepscultuur van integriteit.
een Nederlands
Het aanleren van een ethische
gezin vooral door
beroepscultuur is een voorwaarde om
de vrouwen worden
later zelf een goed notaris te worden.”
uitgevoerd. Dit gaat ten koste van
Vrouwen in het notariaat
de carrière van de
Een onvermijdelijk onderwerp met een
vrouwen. De praktijk
vrouw als voorzitter van de KNB is de
leert dat notaris zijn
positie van de vrouw in het notariaat.
en parttime werken
Kortlang antwoordt direct dat veel meer
vaak moeilijk te
vrouwen zouden moeten doorstromen
combineren zijn.
binnen het notariaat. “Ik ervaar het
Wat ook meespeelt,
zelf als een klein wonder dat een
maar dat geldt ook
vrouw inmiddels voorzitter is van de
voor de mannen
7
Toezicht • Vijfde jaargang • Nummer 1 • April 2009
Historisch kader De start
door Nico Waterkamp, toezichthouder BFT
Eind jaren twintig van de vorige eeuw
Mensen en middelen
achtte de overheid het noodzakelijk
De naam wekte wat
financieel toezicht in te stellen op
verwarring. Sommige
notarissen. Dat was niet zo zeer vanwege
notarissen dachten
hun notariële werkzaamheden, maar meer
dat deze bijstand
omdat notarissen een bankiersfunctie
voor hen bedoeld
vervulden in Nederland en zeker in kleine
was en meenden
gemeenschappen bijvoorbeeld op het
daar aanspraak op te kunnen maken. Ook
Verzekeringskamer naar de Nederlandse
platteland.
werd het Bureau wel gebeld als iemand
Bank bleef de Centrale Bureau van Bijstand
In de vertrouwenspositie die zij
in aanmerking wilde komen voor een
de enige financiële toezichthouder buiten
bekleedden, ontvingen notarissen - deel
bijstandsuitkering, maar over het algemeen
de organisatie van het Ministerie van
uitmakend van de dorpsnotabelen - gelden
behoorden deze misverstanden tot de
Financiën.
van vermogende particulieren met het
uitzonderingen.
Verbod op bankieren
verzoek daar een goede belegging voor te vinden. Veelal gebeurde die belegging
De overheid nam de Verzekeringskamer- die
Tegelijk met de oprichting van het Centraal
in uitstaande hypothecaire geldleningen,
in die tijd onderdeel was van de organisatie
Bureau kwam een wetswijziging tot stand.
maar als daar geen vraag naar was
van het Ministerie van Justitie- tot voorbeeld
Deze hield in dat notarissen verplicht
belegden zij deze aan hen toevertrouwde
voor het in te stellen Bureau. De kosten
werden een boekhouding te voeren waaruit
gelden in obligaties, effecten of vreemde
van het Bureau werden op dezelfde wijze
moest blijken dat zij te allen tijde aan hun
valuta. Bankieren in optima forma.
verdeeld over de notarissen als dat bij de
verplichtingen konden voldoen en tevens
Het vervolg is bekend: de beurskrach,
Verzekeringskamer gebeurde, namelijk door
het werd notarissen verboden zich borg te
economische crisis en een groot aantal
middel van een omslagstelsel. De notarissen
stellen voor andermans schulden en om
notarissen kon zijn verplichtingen niet
betaalden hun eigen toezicht afhankelijk van
geld (in) te lenen anders dan benodigd
meer nakomen. Vele particulieren raakten
de grootte van hun beroepsinkomen zoals dat
voor persoonlijke of zakelijke doeleinden.
hun geld kwijt. Dit mocht nooit meer
in de AmvB was gedefinieerd. De jaarrekening
Het doel hiervan was een einde te maken
gebeuren; er moest toezicht komen
van het Bureau werd gecontroleerd door de
aan de bankiersfunctie die zoveel ellende
op de financiële handel en wandel van
accountantsdienst van het Ministerie van
had veroorzaakt.
notarissen.
Justitie. Een overschot of tekort werd in het daaropvolgende jaar verrekend, het geheel
Het onroerend goed was voor de notaris
Voor dat toezicht werd in 1933 bij
neutraal voor de Rijksbegroting.
in die tijden nog niet zo belangrijk als nu
Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB)
Over de personele bezetting van het Bureau
het geval is, want tot de wijziging van
ingesteld het:
werd lang nagedacht; uiteindelijk viel de
het Burgerlijk Wetboek in 1956 kon voor
keuze niet op juristen, maar op accountants
de overdracht van onroerende zaken
Centraal Bureau van Bijstand inzake
die aangesteld werden als deskundigen.
gebruik gemaakt worden van de akte
het toezicht op de boekhouding van
Het Bureau werd geleid door een voorzitter.
van een zogenaamde “zaakwaarnemer-
notarissen,
In de loop der jaren werd in deze functie de
administrateur”. Dit beroep verdwijnt
voorzitter van de Centrale Raad van Beroep
want tegelijk bepaalde de wetgever dat
dat van 1934 af met zijn werkzaamheden
in Utrecht benoemd. Voor de dagelijkse gang
éénmalig de opvolger van de zittende
ging beginnen. De doelstelling was
van zaken benoemde de voorzitter jaarlijks
zaakwaarnemer het beroep mocht
bijstand te verlenen aan de 19 “Kamers van
één van de deskundigen tot secretaris. Voorts
voortzetten. Voor hypotheekakten was wel
Toezicht over de notarissen en kandidaat-
waren er administratieve medewerkers. De
de medewerking van een notaris vereist.
notarissen” bij hun toezicht voor zover het
vestigingsplaats werd Utrecht.
Na 1956 was voor de overdracht van
zaken op financieel gebied betrof.
Met de overgang in de jaren tachtig van de
onroerende zaken wel een (authentieke)
verder op pagina 10
8
Toezicht • Vijfde jaargang • Nummer 1 • April 2009
Het doel van het toezicht Het Bureau Financieel Toezicht (BFT) is o.a. belast met het financiële toezicht op notarissen. Het (ultieme) doel daarbij is het beschermen van de financiële belangen van derden. Het publiek moet ervan uit kunnen gaan dat hun gelden goed beheerd worden op de kwaliteitsrekeningen van de notarissen. Nederlanders moeten veilig hun gelden op de rekening van de notaris kunnen plaatsen (zoals bijvoorbeeld voor de aankoop van een huis), zonder dat zij het risico lopen dat deze gelden, bijvoorbeeld als gevolg van een faillissement, verdwijnen. Het BFT ziet erop toe dat notarissen alle maatregelen treffen en regels daaromtrent naleven om – ook eventueel bij een persoonlijk faillissement – de gelden van derden ongemoeid en onaangesproken te laten.
Pijlers van het toezicht
Crisis op de financiële markten
De manier waarop het BFT toezicht houdt
Risicoclassificatie bij het uitvoeren van toezicht
op notarissen is gestoeld op 3 pijlers
Op basis van de bij het BFT bekende
samenhangende teruggang van de
van informatievergaring en het verifiëren
informatie wordt notarissen ingedeeld op
economie heeft ook zijn weerslag op de
daarvan:
basis van het verwachte risico. Dit leidt
woningmarkt. Ook zijn er steeds meer
A. reguliere/ periodieke onderzoeken;
tot:
signalen waaruit lijkt te kunnen worden
B. bijzondere onderzoeken naar
- Normaal toezicht (er zijn geen
afgeleid dat het notariaat, een sector waar
aanleiding van vorig onderzoek, financiële
risicovolle ontwikkelingen, toezicht is
de woningmarkt voor een (belangrijk) deel
gegevens of signalen uit de markt;
vooral jaarlijkse beoordeling financiële
de omzet bepaalt, lijdt onder deze crisis.
C. jaarlijks aangeleverde financiële
gegevens en eens in de vijf jaar vindt een
gegevens waaronder de jaarrekening
onderzoek plaats);
Dergelijke signalen zijn voor het BFT
van het kantoor. Deze gegevens krijgt
- Oplettend toezicht (de ontwikkelingen
aanleiding geweest om te besluiten
het BFT uiterlijk 4 maanden na afloop
in bijvoorbeeld in de resultaten en/of
sneller en eerder informatie op te vragen
van het boekjaar aangeleverd. Ook
de vermogenspositie laten risico’s zien,
bij het notariaat. In samenspraak met het
kunnen - incidenteel - aanvullende
frequentie van onderzoeken zal hoger
KNB heeft het BFT een informatieverzoek
informatieverzoeken worden gedaan.
zijn dan eens per vijf jaar, tevens vindt
neergelegd bij alle notarissen. Per
De kredietcrisis en de daarmee
aanlevering en beoordeling van gegevens
notariskantoor is verzocht om voor 20
Bovenstaande (financiële) gegevens
vaker plaats dan eenmaal per jaar);
februari 2009 voorlopige cijfers 2008 aan
geven het BFT een beeld van de financiële
- Verscherpt toezicht (de financiële
te leveren.
positie (van de derdengelden en het
situatie is zo risicovol dat het BFT
In dit informatieverzoek werden
kantoor), de mogelijke risico’s en de
tenminste een keer per jaar een
kantoren onder andere gevraagd een
mogelijke risicomitigerende maatregelen
onderzoek uitvoert, ook worden
die zijn getroffen. Het is primair de
aanvullende afspraken gemaakt omtrent
verantwoordelijkheid van de notaris
het toezenden van periodieke financiële
om zijn (wettelijke) verplichtingen na te
(kern)gegevens).
komen en afdoende maatregelen te treffen om eventueel gerezen problemen op te
De verdeling van de 1487 actieve
lossen.
notarissen was op 1 januari 2009 als volgt: - er vallen 1348 notarissen (90,6%) onder
Probleem binnen het toezicht in zijn
normaal toezicht;
algemeenheid is dat de toezichthouder
- er vallen 114 notarissen (7,7%) onder
vaak niet beschikt over de meest actuele
oplettend toezicht;
informatie. Dit geldt ook voor het BFT, ook
- er vallen 25 notarissen (1,7%) onder
het BFT krijgt informatie achteraf.
verscherpt toezicht.
9
Toezicht • Vijfde jaargang • Nummer 1 • April 2009
resultatenrekening over 2008 in te dienen,
kantoren staan er 3 op verscherpt
inzicht te verschaffen in de bewarings - en
toezicht, 3 op oplettend toezicht
liquiditeitsposities ultimo 2008 en ultimo
en 5 op normaal toezicht. De
januari 2009 en werd de mogelijkheid
kantoren die op normaal toezicht
geboden om eventuele bijzonderheden die
staan hebben na 1 januari
van belang kunnen zijn voor het toezicht
2009 de bewaringspositie
van het BFT te vermelden in een toelichting.
weer aangezuiverd. De
1
bewaringspositie was door een
De indiening
fout in de boekhouding (en
Met betrekking tot de indiening van
daarmee in de aangeleverde
informatie en de tijdigheid daarvan (voor
gegevens, vermeld in de opgave
20 februari 2009) kan worden gesteld dat:
aan het BFT) negatief.
1. slechts 57% van de notariskantoren in
Alle kantoren met een
staat blijkt te zijn om in een relatief
(structurele) negatieve
korte periode van twee weken de
bewaringspositie worden
gegevens aan te leveren;
nauwlettend gevolgd.
2. 85% van de kantoren in staat is om de
dat het aantal gepasseerde akten in januari 2009 significant (tussen de 30 a 40%) lager
informatie binnen iets meer dan drie
Resultaat (voor belastingen)
weken aan te leveren;
De winst over het gehele notariaat is
is dan in dezelfde periode in 2008.
3. Dat 8% van de kantoren (66) niet
afgenomen met 18%. Er zijn 31 kleine
De opgevraagde gegevens gaven bij 29
in staat is om binnen iets meer dan een
kantoren met een negatief resultaat. Ze
kantoren aanleiding om de status van
maand dergelijke informatie aan te
worden allen door het BFT nauwlettend
toezicht te veranderen in oplettend of
leveren.
gevolgd.
verscherpt.
Deze laatste groep kantoren is een bron
Verder blijkt uit de gegevens dat in totaal
Vooralsnog geven de opgevraagde
van zorg voor het BFT. De vraag kan
145 (van de in totaal 1487) notarissen zijn
gegevens over (januari) 2009 een
gesteld worden of deze 66 kantoren wel “in
met een inkomen3 van minder dan
beperkt inzicht in de ontwikkelingen
control” zijn qua financiële administratie.
8 50.000. 160 notarissen blijken een
Van deze kantoren staan er momenteel 4
inkomen te realiseren tussen de
op verscherpt en 11 op oplettende status
8 50.000 en de 8 100.000.
1)
Onder de bewaringspositie is
te verstaan alle gelden op enig
van toezicht. De overige 51 kantoren staan op normaal toezicht. Inmiddels, op 17
Omzet
moment aanwezig op de bijzondere
maart 2009, zijn er nog 35 (4%) kantoren
Ook de omzet is in 2008 ten opzichte van
bankrekeningen van het notariskantoor
die de gegevens moeten aanleveren.
2007 gedaald. Voor het gehele notariaat
tezamen met de gelden op afzonderlijke
is sprake van een daling van 8%. Deze
bankrekeningen ten name van
De ontwikkelingen in 2008
afname van de omzet is voornamelijk toe
individuele cliënten te verminderen met
De aangeleverde financiële gegevens zijn
te schrijven aan een afname in onroerend
het de totale schuld aan cliënten op het
intern verwerkt. Op deze manier is eerder
goed transacties.
zelfde moment (de zgn. bewaarplicht).
dan normaal een beeld gekregen van de financiële positie van de notariskantoren.
Deze positie dient te allen tijde ten
Aantallen akten
minste nihil te zijn.
Een belangrijke graadmeter van de huidige Het algemene beeld over 2008 is
ontwikkelingen binnen het notariaat is
2)
verslechterd ten opzichte van 2007, maar
het aantal akten dat gepasseerd is bij
van voorlopige cijfers 2008 – bij 743
van acute zorg is geen sprake. Dit beeld
notariskantoren.
kantoren. De cijfers van de 66 kantoren
kan op basis van de volgende punten nader
Het aantal akten dat per notaris is
die niet tijdig hebben ingediend, zullen
worden toegelicht:
gepasseerd, is ten opzichte van 2007
– op korte termijn – nader onderzocht
afgenomen met 6%.
worden.
2
Resultaten 2008 gebaseerd – op basis
Bewaringpositie
Een notaris passeerde in 2007 gemiddeld
Er is bij 11 kantoren een negatieve
1202 akten. In 2008 zijn dit er 1129.
3)
bewaringspositie geconstateerd. Van deze
Verder blijkt uit de aangeleverde gegevens
resultaat per notaris.
Inkomen per notaris is hier het
10
Toezicht • Vijfde jaargang • Nummer 1 • April 2009
voor dit jaar. Om die reden vind het BFT het
de belangen van derden te behartigen);
gaten. Dit gebeurt als volgt:
wenselijk op meerdere momenten in 2009
• het monitoren van de financiële positie
• In deze bijzondere situatie heeft het
tussentijdse informatie op te vragen.
op langere termijn door het frequent
BFT 3 maanden sneller dan normaal een
opvragen van periodieke informatie.
beeld van de financiële positie bij de
Acties van het BFT
notariskantoren verkregen.
De voorlopige cijfers hebben bij 72 van
Overigens is ook de KNB actief op dit
• Er is inzichtelijk bij welke kantoren
de 743 kantoren (10%) geleid tot nader
terrein. Zij hebben in dit kader onder
welke actie ondernomen moet worden en
uit te voeren acties door het BFT. Deze
andere een helpdesk ingericht om
welke kantoren onder scherper toezicht
acties zijn gericht om de ontwikkelingen
notarissen met probleemgevallen te
moeten vallen.
in de financiële positie stringent te
ondersteunen.
• 66 kantoren blijken niet goed “in
volgen. Dit kan door middel van:
control” qua financiële administratie te
Samenvatting/ Conclusie
zijn. Deze kantoren zijn een extra zorg
• het aanzetten tot het maken van een
Concluderend kan gesteld worden
voor het BFT en bij deze kantoren is reeds
verbeterplan en de implementatie ervan
dat het kerndoel van het BFT, het
nadere actie ondernomen (per 17 maart
te volgen;
bewaken van de bewaringspositie / de
2009 zijn dit nog 35 kantoren).
• het in overleg met de notaris en
derdengeldrekeningen, tot nu toe (zoals
• Deze actie is niet de enige die het
eventuele adviseurs zoeken naar een
blijkt uit de aangeleverde informatie)
BFT zal uitvoeren in 2009. Gedurende
oplossing voor de problemen (al dan niet
geen noemenswaardige gevaren heeft
het jaar zullen op meerdere momenten
in overleg met de voorzitter van de Kamer
gelopen. Bij geen enkel notariskantoor
gegevens worden opgevraagd om op die
van Toezicht);
is reden om te twijfelen aan de veiligheid
wijze beter “een vinger aan de pols” te
• het doen van een onderzoek ter plaatse
van de derdengelden.
houden.
(ter verificatie van de cijfers enerzijds en anderzijds het vaststellen van de naleving
Het BFT houdt de situatie bij de onder
van normen, welke mede bedoeld zijn om
zijn toezicht gestelden scherp in de
vervolg Historisch kader
door Nico Waterkamp, toezichthouder BFT
notariële akte vereist, die in het kadaster
Begin jaren tachtig waren er ruim 900
nadrukkelijk gezegd - op te treden als
moest worden ingeschreven.
notarissen en 200 kandidaten.
politie-agent. Desondanks had één van
1
De 1000ste notariële standplaats werd
de notarissen een speciale naam voor het
Financieel toezicht anno 1983
bereikt op 1 maart 1989 met de benoeming
Bureau bedacht: het Centraal Bureau van
Lange tijd had het Bureau een bezetting
van mr. P.J.M. Esser tot notaris in Vianen.
Bemoeizucht. Toen ik daar was geweest
van vier deskundigen, een boekhouder/
In die tijd vond het financiële toezicht als
en de klemmende buitendeur krachtig in
kantoorbeheerder en twee typistes, elk voor
volgt plaats:
het slot deed, was er daags daarna een brief aan de voorzitter om dit “wangedrag”
halve dagen. Op 1 mei 1983 werd het Bureau uitgebreid met een vijfde deskundige mede
• Nieuw benoemde notarissen werden
te melden. Het is gelukkig weer goed
onder invloed van enige fraudezaken,
binnen twee jaren bezocht;
gekomen.
waaronder de affaire Slis-Stroom/heer
• Daarna was het de bedoeling elke 5 a 6
Olivier, die grote gevolgen zou hebben.
jaar een kantoor te bezoeken.
Notaris Slis-Stroom gebruikte
1)
Bijvoorbeeld J.L.C. Godschalk in
Roosendaal valt nog onder deze regelgeving.
gelden die bestemd waren voor een
Het toezicht moest plaats vinden in een
In zijn bedrijfsomschrijving staat:
onroerendgoedtransactie voor privé-
zodanige sfeer dat notarissen zelf tot
“Hypotheken, boedelbeschrijvingen, koop-
doeleinden. Het was - mede door de voor
de overtuiging kwamen dat een door de
en huurcontracten, successie-aangiften
het notariaat teleurstellende uitspraak van
deskundige gesignaleerde tekortkoming in
en assurantiën. Makelaar in onroerende
de Hoge Raad uit februari 1984 - het begin
hun administratie verbeterd moest worden.
goederen. Zaakwaarnemer-administrateur.
van de afzondering van cliëntengelden in en
Het was zeker niet de bedoeling- dat werd
Opmaken en passeren van akten van
Stichting.
bij de aanstelling van een deskundige
levering onroerende zaken.”
verder op pagina 12
11
Toezicht • Vijfde jaargang • Nummer 1 • April 2009
Digitale indiening van verantwoordingsinformatie
DiginBFT aangeboden. Ook werd het in 2008 voor gerechtsdeurwaarders mogelijk kwartaalinformatie inzake de bewaringspositie via DiginBFT in te
In het voorjaar van 2008 is het systeem voor het digitaal aanleveren van verantwoordingsinformatie bij het Bureau Financieel Toezicht (BFT) in gebruik genomen. Primair wordt het met behulp van de internetapplicatie DiginBFT mogelijk gemaakt financiële jaarstukken in te dienen. Via dezelfde applicatie kan inmiddels ook andere verantwoordingsinformatie aan het BFT worden ingezonden. De mogelijkheden van digitale indiening via DiginBFT kunnen in de toekomst verder worden uitgebouwd.
dienen, hetgeen tot een aanzienlijke lastenverlichting leidde. Inmiddels is het ook voor notarissen mogelijk kwartaalinformatie via DiginBFT aan te leveren. Gelet op de huidige economische situatie acht het BFT deze tussentijdse informatie van belang om tijdig geïnformeerd te worden over de actuele stand van zaken bij de kantoren. Verder is de jaarlijks in te dienen informatie uitgebreid met de overzichten “Aanvullende informatie privé”en “Kerncijfers en aanvullende informatie
Informatiestroom in het verleden
verstrekte gebruikerscode. Na het
kantoor”. Met deze aanvullende
Bij het BFT worden jaarlijks door,
aanvragen van een (initieel) wachtwoord
informatie is het BFT beter in staat zijn
of namens, alle notarissen en
verkrijgt men toegang tot DiginBFT. De
toezichthoudende taak te verrichten.
gerechtsdeurwaarders financiële
notaris en gerechtsdeurwaarder kan door
jaarstukken ingediend. Het gaat hierbij om
het aanvragen van een autorisatiecode
Tenslotte
ca. 8.000 verantwoordingsdocumenten.
de accountant machtigen om de
Met de internetapplicatie DiginBFT
Hierbij valt te denken aan jaarrekeningen,
verantwoordingsinformatie namens
wordt een aanzienlijke reductie in
vermogens- en inkomensopstellingen
hem in te dienen. De accountant heeft
de papierstroom bij notarissen,
en accountantsmededelingen. Het tijdig
in DiginBFT een actueel overzicht van de
gerechtsdeurwaarders, accountants
indienen van deze stukken legt een grote
ontvangen machtigingen en de daarbij
en het BFT bereikt. Met genoegen
druk op notarissen, gerechtsdeurwaarders
behorende status van indiening (gereed,
constateert de projectgroep DiginBFT dat
en hun accountants. In het recente
onderhanden of nog in te dienen).
deze doelstelling is bereikt en dat steeds meer notarissen, gerechtsdeurwaarders
verleden werden deze stukken handmatig ingediend. Door het BFT is gezocht naar
Stand van zaken
en accountants gebruik maken van de
een passend en eigentijds alternatief voor
In het voorjaar 2008 is het systeem
efficiënte en effectieve indiening via
deze klassieke, handmatige, aanlevering.
opgeleverd. Vele notarissen,
DiginBFT.
Dit resulteerde in het project “Digitale
gerechtsdeurwaarders en hun
Indiening bij het BFT” (DiginBFT) , dat in
accountants hebben vervolgens
Wim Klerx, onderzoeker BFT
2006 werd opgestart.
reeds succesvol jaarstukken via
Johan Visch, onderzoeker BFT
Conceptueel model van DiginBFT DiginBFT is een internetapplicatie, die kan worden benaderd vanuit de homepagina van het BFT, www.bureauft.nl. Onder de knop DiginBFT is tevens alle relevante informatie te vinden, zoals handleidingen, circulaires en veelgestelde vragen. Voor het verkrijgen van toegang tot de internetapplicatie DiginBFT wordt gebruik gemaakt van een unieke gebruikerscode en een persoonlijk wachtwoord. Iedere notaris en gerechtsdeurwaarder is in het bezit van een door het BFT
DIGIN
12
Toezicht • Vijfde jaargang • Nummer 1 • April 2009
vervolg Historisch kader
door Nico Waterkamp, toezichthouder BFT
Flitsbezoek
niet afwikkelen. Tenslotte werd een afspraak
Vanwege deze hoogte mochten er
De bezoeken aan notarissen vonden in
gepland voor een regulier onderzoek.
aftrekposten komen zoals de fiscale vermogensaftrek e.d. en een 7,5 % rente
eerste instantie onaangekondigd plaats. Een deskundige meldde zich bij de receptie
Het nut van flitsbezoeken is dat men weet
aftrek op het kantoorvermogen. Creatieve
van het kantoor en - zonder zich als zodanig
dat er naar gekeken kan worden. Een enkel
notarissen namen om een zo hoog
bekend te maken - vroeg hij de notaris
geval is mij bij gebleven. Bij een klein
mogelijke renteaftrek te krijgen aan het
te spreken. Soms werd de tekst gebruikt
kantoor in Limburg bleek bij de kasopname
eind van een jaar kredieten op in privé en
dat je ten behoeve van de Kamer van
een groot tekort. De boekhoudster, tevens
stortten die in kantoor; in januari volgde
toezicht kwam. Op drukke kantoren was
notarisklerk barstte in tranen uit toen het
het omgekeerde. Het Bureau corrigeerde dit
het dan moeilijk om de notaris te spreken
bleek en zij moest bekennen dat zij geld had
uiteraard en beschouwde dit als een toets
te krijgen, maar éénmaal binnen kon
weggenomen om de verslaving van haar
op hun integriteit en om te bepalen of zij
een korte beoordeling plaatsvinden ter
neef te financieren. Een vergelijkbaar geval
hun jaarstukken later mochten indienen.
voorbereiding van een reguliere controle
bij een andere notaris was de financiering
waar dan een afspraak voor werd gemaakt.
van een caravan door de notarisklerk/
Voorts was er controle van de kandidaat-
De bedoeling van deze flitsbezoeken
boekhouder die bij het toezicht bleek te zijn
notarissen en hun pensioenpremie aan
was te bezien hoe het kantoor er in grote
gefinancierd uit de kas.
de hand van de IB-gegevens vanwege de volledigheidscheck. Het voordeel hiervan
lijnen voor stond en of de administratie van de kantoren enigszins bij was. Had de
Het onderzoek
was dat je wist wie er ergens benoemd zou
notaris bijvoorbeeld de beschikking over
Op de afgesproken dag verscheen de
worden en hoe hun financiële positie was.
kwartaalcijfers, inzicht in de bewaring en
deskundige die als eerste begon de
De hoogte van de pensioenpremie
liquiditeitspositie van kantoor en ook van
jaarstukken van de afgelopen jaren op te
(veroorzaakt door de financiering van oude
privé. Een enkele keer moest de lokale part-
vragen, samen met de belastingaangiften
pensioenverplichtingen voor hen die nooit
timeboekhouder opgeroepen worden die
en de aangiften voor het notarieel
hadden betaald, (backservice) ) was vaak
nadere toelichting kon geven.
pensioenfonds. Ter plaatse werden
reden tot discussie omdat aanpassing
vervolgens de resultaten van vijf jaar
directe gevolgen had. Tenslotte was er
Soms kwamen wij bij een flitsbezoek
handmatig gerecapituleerd volgens een
de controle voor de pensioenen van de
niet verder dan het kasboek en tot een
vast model zodat vergelijking per jaar
medewerkers, niet zijnde de echtgenote van
inventarisatie van spaarbankboekjes die de
kon plaats vinden. De laatste balans werd
de notaris.
notaris in de kluis bewaarde van overleden
opgesteld volgens het model waarbij
cliënten. Let wel het was begin jaren 1980
de balans in omgekeerde volgorde qua
Bevindingen die bij de onderzoeken
geen gebruik om die in de administratie op
liquiditeit werd gepresenteerd met gelden
het meest voorkwamen waren
te nemen net zo min als dit het geval was bij
en schulden bovenaan. Er werd gekeken
rentecompensatie tussen de kantoorgelden
bankrekeningen waarover men bij volmacht
naar bewaring en liquiditeit door ook
en de privéhypotheek voor het woonhuis,
kon beschikken. Een veel gehoorde
de privégegevens op deze wijze vast te
tekort in bewaring en liquiditeitstekort en
uitspraak was : “Daar begin ik niet aan,
leggen. Een probleem daarbij was soms
achterstand in de administratie.
kost allemaal geld en die bankrekeningen
dat op huwelijksvoorwaarden getrouwde
Deze werden in de handgeschreven
behoren niet tot mijn vermogen”. Tevens
notarissen hun partner meenamen naar de
rapporten verwerkt,zij werden vervolgens
werd gevraagd naar recente transporten
deskundige om hem te vertellen dat de
getypt, gestencild met rode cijfers voor
om vast te stellen of de gelden daarvoor
privégegevens niet verstrekt werden. Ook
de kosten en zwarte voor de omzet en de
aanwezig waren bij het passeren; later werd
werd de verzekeringssituatie vastgelegd.
balans en ter beoordeling aan de voorzitter van het Bureau voorgelegd. In het weekend
ook aandacht gegeven aan de toepassing van recherches voordat werd uitbetaald.
Vervolgens was de beurt aan de
voorafgaande aan de maandelijkse
Daarnaast werd ook gevraagd naar de
pensioenopgave om gecontroleerd te
bureauvergadering nam hij kennis van de
stand van zaken met de royementen, want
worden. Deze was winstafhankelijk:
rapporten. Na de Bureauvergadering en
achterstanden bij royementen zegt iets over
de premie bedroeg 14,3% van het
de collegiale beoordeling vond verzending
de kantoororganisatie: wel declareren maar
gestandaardiseerde beroepsinkomen.
plaats. Wijzigingen werden zo beperkt
verder op pagina 14
13
Toezicht • Vijfde jaargang • Nummer 1 • April 2009
KREDIETCRISIS De notarispraktijk in een krimpende economie door Douwe Steensma, onderzoeker BFT
Begin 2007 blijken de eerste symptomen
duidelijk gedaald voor het gehele
recessie. Het best bestand tegen de
van de kredietcrisis. Banken in de
notariaat is sprake van een daling van 8
slechte economische situatie bleken die
Verenigde Staten melden verliezen
procent. Gezien de uitkomsten van dit
ondernemingen die voldoende aandacht
vanwege slechte beleggingen en
BFT-onderzoek is besloten om soortgelijk
besteedden aan het beschikbare
mogelijk oninbare kredieten. Het eigen
onderzoek opnieuw te verrichten in de
werkkapitaal, ontwikkelingen in de
vermogen van de banken verslechterd
loop van 2009. De indruk bestaat dat op
omvang van de kasstroom en een
door deze verliezen. Nadat de
de nadelige economische ontwikkelingen
bescheiden schuldenlast hadden. Bij het
wereldberoemde zakenbank Lehman
door de beroepsgroep tijdig is
opstellen van de ondernemingsstrategie
Brothers in september 2008 failliet
gereageerd. De marktomstandigheden
hadden deze ondernemers zich vooraf
gaat, treedt wereldwijd een scherpe
hebben helaas geleid tot een afname
reeds voorbereid op een scenario van
daling van de aandelenkoersen op. Veel
van de werkgelegenheid binnen het
slechtere economische omstandigheden.
Europese banken die in Amerikaanse
notariaat. Tijdelijke arbeidscontracten
hypotheken hebben belegd komen ook
zijn in een aantal gevallen beëindigd.
Onduidelijk is hoe lang de huidige
in de problemen. Er worden banken
Ook is er sprake geweest van gedwongen
omstandigheden gaan voortduren. De
genationaliseerd. Doordat banken
ontslagen. Indien de huidige situatie
economische wetenschap leert ons dat
vervolgens terughoudend worden in
langer aanhoudt, kan niet worden
de economie een cyclisch patroon kent.
het verstrekken van kredieten neemt de
uitgesloten dat er mogelijk enkele
Perioden van economische groei zullen
economische groei af. Bepaalde sectoren
notariskantoren in hun voortbestaan
altijd worden afgewisseld met perioden
ondervinden hier al snel de gevolgen
worden bedreigd.
van economische krimp. Wie de media
van. Ook de Nederlandse vastgoedmarkt
heeft gevolgd, kan concluderen dat
krijgt te maken met de gevolgen van
Speciale tijden vragen om speciale
de economische experts van mening
de kredietcrisis. Het afgenomen aantal
aandacht. Het BFT adviseert notarissen
verschillen over het moment waarop
vastgoedtransacties heeft belangrijke
in deze periode van een krimpende
het economisch herstel zal aanvangen.
consequenties voor de ontwikkeling van
economie de productiviteit van
Gedane voorspelling dienen regelmatig
het notarisinkomen.
uw notarispraktijk (honorarium in
op basis van voortschrijdend inzicht te
verhouding tot de personeelskosten)
worden bijgesteld of blijken onjuist. De
Het BFT heeft onderzoek gedaan naar
nog eens kritisch tegen het licht te
overheersende opinie op dit moment
de consequenties van de kredietcrisis
houden en de interne controles ten
lijkt te zijn dat de economie zich in de
voor het notariaat. Uit dit onderzoek
aanzien van de bewaringspositie en de
loop van het volgend jaar zou kunnen
is gebleken dat het gemiddeld
ontwikkeling van de liquiditeit van het
herstellen. Laten we hopen dat ook
behaalde resultaat ten opzichte van
kantoor te intensiveren. Er is in de VS
deze voorspelling niet uitkomt en het
2007 belangrijk is gedaald. Ook het
onderzoek gedaan naar het beleid van
verwachte herstel zich al op een eerder
honorarium is ten opzichte van 2007
ondernemingen tijdens een periode van
moment zal laten zien.
14
Toezicht • Vijfde jaargang • Nummer 1 • April 2009
vervolg Historisch kader
door Nico Waterkamp, toezichthouder BFT
mogelijk gehouden vanwege het daaraan
de administratie deed en de zaken in een
aan de hand van maandelijks door hen toe
verbonden extra typewerk.
“crediteurenadministratie” bijhield.
te zenden opstellingen van banksaldi en cliëntenschulden. Het Bureau wenste niet
Een grote verbetering qua flexibiliteit in
In die tijden werd veel gebruik gemaakt
aan deze schijnzekerheid mee te werken
de rapportering welke voorafging aan de
van “vliegende boekhouders”van het
en heeft daarop voorgesteld aansluiting
automatisering was de noodgedwongen
Bureau Mulder, later genaamd Peeters en
te zoeken bij de jaarlijkse indiening van
aanschaf van een fotokopieerapparaat. De
Wolters, moderne notarisboekhouding,
stukken naar de Belastingdienst.
rode tiklinten waren niet meer verkrijgbaar
die één dag per week of maand de
Bureau en KNB (beroepsregel) hebben
en er moest gekozen worden voor
administratie van een kantoor bijwerkten
toen samen de notarissen aangeschreven
een andere opzet. Alle stukken bleven
volgens een daartoe ontwikkeld
dat zij jaarlijks vóór 1 mei hun
getypt, maar correcties waren vele malen
boekhoudsysteem. Aan het eind van de
jaarstukken,bestaande uit de jaarrekening
eenvoudiger. Met de huidige automatisering
dag deelde deze medewerker de notaris
en de privéstukken moesten indienen bij
is het voorgaande nauwelijks meer voor te
mede op een briefje hoe het stond met:
het Bureau. In plaats van een vijf jarig
stellen.
• de resultaten;
interval zou jaarlijks inzicht in de gang van
• de bewaringspositie: deze is door het
zaken bereikt worden.
De administratie
Bureau zelf ontwikkeld;
Aanvankelijk was er veel weerstand tegen
Van een niet te groot notariskantoor werd
• de liquiditeit;
vanwege de termijn. Daarop heeft het
nog niet verlangd dat zij hun administratie
• het kantoorvermogen.
Bureau een risicoanalyse toegepast en
dagelijks bijhielden. Er waren toen nog
Verder kreeg de notaris dan bijvoorbeeld
toegestaan dat financieel sterke notarissen
geen computers. Vooruitstrevend was je
het advies om zijn debiteuren te laten
hun gegevens wat later mochten indienen.
als er een doorschrijfadministratie was,
manen.
Voor het kantoor Peeters was de strikte toepassing van de indieningstermijn het
met een subadministratie voor de cliënten. Wat mij in het bijzonder opviel was
begin van een moeizame periode. De
In een niet onbelangrijk aantal gevallen
de verschillende manieren waarop de
capaciteit om jaarrekeningen op te stellen
werd gewerkt met tabellarische kas-
omzet werd geregistreerd. In een niet
schoot tekort en de toegepaste coulance
bank-giroboeken die vervolgens in een
onbelangrijk aantal gevallen werd de in
door het Bureau was niet afdoende en
grootboek moesten worden verwerkt.
rekening gebrachte overdrachtsbelasting
eigenlijk onhaalbaar, omdat ook andere
Aan het eind van een periode werd
als omzet opgevoerd en de afdracht als
accountants zich erop gingen beroepen.
de dossieradministratie aangesloten
kosten van de omzet. Het zal duidelijk zijn
op het grootboek. In feite werkt de
dat dit tot bizarre verschillen kon leiden
Het gevolg van deze jaarlijkse stroom van
automatisering nu ook zo.
als de verplichting uit hoofde van nog af
informatie was gelukkig wel dat gezocht
te dragen belasting niet nauwkeurig werd
werd naar standaardisering van de
Een kortlopende zaak - zoals een simpel
nagegaan. Met de invoering van vaste
jaarstukken. Eindelijk besloot het Bureau
transport van een huis met hypotheek
modellen (zie hierna), waarbij tegelijk
aansluiting te zoeken bij de indeling
- werd vaak bijgehouden in het dossier.
verplicht werd om de overdrachtsbelasting
van balans en winst- en verliesrekening
Voor een langlopende zaak - een
als schuld op te nemen, verdwenen deze
volgens de toenmalige Wet op de
boedelbehandeling - werd gekozen voor
curiositeiten.
jaarrekening, nu Boek 2 titel 9. Het oude systeem waarbij de balans in
een afzonderlijke administratie, die in een aantal gevallen bestond uit een
Inzenden van jaarstukken
omgekeerde volgorde qua liquiditeit werd
afzonderlijke ervenrekening bij de bank.
Een gevolg van de Slis-Stroomaffaire was
gepresenteerd met gelden en schulden
Bij het sluiten van de zaak werd de
dat de KNB (toen nog Broederschap)
bovenaan, werd verlaten.
verdeling opgesteld.
in de jaren 1984 /1985 van het Bureau
Opgemerkt moet worden dat het hier om
van Justitie - dat het Bureau maandelijks
Derdengelden en de Nieuwe Notariswet
relatief kleine praktijken ging. Op grotere
van alle notarissen de bewaringspostie zou
Een gevolg van Slis-Stroom was de
kantoren was er wel een fulltime kracht die
controleren. Dit zou dan moeten gebeuren
invoering van de Stichting Derdengelden
verlangde - met behulp van het Ministerie
verder op pagina 15
15
Toezicht • Vijfde jaargang • Nummer 1 • April 2009
vervolg Historisch kader
door Nico Waterkamp, toezichthouder BFT
per notariskantoor. Het arrest uit 1984
bewaringsberekening meegenomen.
ondernemingsplan indiende onder de nieuwe wet, mevrouw Verschuuren, was
bepaalde dat de koopsom die was onttrokken geen afgezonderd vermogen
Bij de invoering van de nieuwe notariswet
ook afkomstig van dat kantoor. Toen wij op
betrof en in het faillissement van de
op 1 oktober 1999 werd de Stichting
1 oktober 1999 het oude kantoorpand van
notaris viel. In de stichting moesten
vervangen door kwaliteitsrekeningen,
het Bureau (werd toen Bureau Financieel
alle cliëntengelden worden gestort. Er
de derdengeldrekeningen. Tevens werd
Toezicht) in de Van der Duynstraat betraden
volgde een splitsing van kantoor- en
een ondernemingsplan gevraagd voor de
stond er een lege champagnefles, lege
stichtingsbanken.
benoeming tot notaris.
glazen met kaarsen en een sticker op de deur: BFT, gefeliciteerd. Helaas kreeg zij
Tot die tijd werden alle bankrekeningen van de notaris, inclusief die in privé
Eerder noemde ik de 1000ste notaris van
niet nummer 1 als plan, maar ergens in de
(bij een natuurlijk persoon) in de
het kantoor in Vianen: de eerste die een
dertig.
Arbeidsmarktfraude Neen, de uitspraak van 11 februari 20091 betrof geen tuinder met een illegale kasarbeider, noch een Chinese restauranthouder met een illegale kok, maar een notaris met een illegaal werkende kandidaat.
De kandidaat plukte voort en houdt onder
heeft in strijd gehandeld met de Wet
andere steeds meer besprekingen en
arbeid vreemdelingen en de kandidaat
intakegesprekken met cliënten van het
met de Vreemdelingenwet 2000. De
notariskantoor over onder andere allerlei
notaris wordt als werkgever geacht ook
uiterst vertrouwelijke familiezaken, dus
deze regels in acht te nemen en zou
ook zelfstandig. Aannemelijk is dat de
worden geschorst, ware het niet dat
cliënten hierbij in de veronderstelling
hij inmiddels was gedefungeerd. De
In deze zaak wenst een notaris een
verkeerden te spreken met een
inmiddels legale kandidaat komt er af met
persoon in dienst te nemen die is
medewerkster van het notariskantoor,
een berisping.
afgestudeerd in het notariële recht, maar
derhalve iemand die gebonden is aan de
die niet beschikt over de vereiste papieren
notariële geheimhoudingsplicht. Voor
Of de notaris in deze constellatie ook het
om in Nederland te verblijven om arbeid te
een illegaal werkende kandidaat is dat
Wetboek van Strafrecht en de Wet op de
verrichten in welke vorm dan ook.
echter moeilijk vol te houden, aangezien
loonbelasting heeft overtreden, laat de
Niettemin laat de notaris haar een jaar
zij ogenschijnlijk niet werkzaam was op dit
Kamer aan respectievelijk de strafrechter
lang “stage” lopen op het notariskantoor.
kantoor.
en de belastingrechter. Voor de kandidaat
Aangezien alleen voor niets de zon
geldt dit eveneens inzake het Wetboek
opgaat, worden er vergoedingen verstrekt
De Kamer van Toezicht te Den Haag
van Strafrecht, de Wet inkomstenbelasting
door de notaris aan de kandidaat onder
concludeert uiteindelijk dat de
en de Wet op de omzetbelasting.
de noemer “stagevergoeding”, “afkoop
gedragingen van de notaris als werkgever
auteursrechten” en voor “freelancer”
afbreuk hebben gedaan aan de eer en
Al met al dus zeer glad ijs2 en een
werkzaamheden.
aanzien van het notarisambt. De notaris
voorbeeld van de ethisch glijdende schaal. Martin Freijssen, toezichthouder BFT Rinus Beumer, toezichthouder BFT 1)
LJN YC0130, te vinden onder
www.tuchtrecht.nl 2)
Zie ook de gastcolumn van Nora van
Oostrom in het Notariaatmagazine van februari 2009
16
Vijfde jaargang • Nummer 1 • April 2009
Column
Het BFT moet blijven bestaan! Een jubileum is altijd een goed moment om even stil te staan.
prijsstijgingen van – pak hem
Zich te bezinnen. Terug te kijken en vooruit te blikken. Maar
beet – de afgelopen vijftien
ook – wanneer het om instituties gaat – zich de wezensvraag te
jaar op de onroerend goed
stellen: zijn we nog noodzakelijk? Het is geen vreemde vraag,
markt heeft waargenomen?
zeker niet voor een toezichthouder. Immers, je hebt toch je ultieme
Is het niet zo dat het notariaat
doelstelling bereikt als je kunt worden opgeheven omdat de onder
de soms onverantwoorde
jouw toezicht staande partijen allen compliant zijn. De wet naar
hypotheekverstrekkingen – van
de letter én geest naleven. Bovendien is het geen vreemde vraag
regelmatig meer dan vijfmaal
in een land waar we ons op sommige terreinen een weg moeten
het jaarinkomen – voorbij heeft zien komen? Is het niet zo dat
banen door het toezichts- en regelwoud.
notarissen soms ongebruikelijke onroerend goed transacties – ABC-transacties met grote waardesprongen in korte tijd - hebben
Maar helaas: de vrije beroepsbeoefenaren kunnen de luxe nog
begeleid?
niet aan. Utopia bestaat niet. Het Bureau Financieel Toezicht moet
Mag ik het vreemd vinden dat ik over dit alles vanuit de sector
blijven bestaan. En dat is eigenlijk helemaal niet erg. Ook niet
weinig waarschuwende geluiden heb gehoord? Mag ik het vreemd
voor de onder toezicht gestelden. Het houdt ze scherp. Prikkelt ze.
vinden dat vanuit het notariaat weinig wordt bijgedragen als het
Bevordert de kwaliteit. En werkt reinigend waar dat soms nodig is.
gaat om het zoeken naar verbeteringen en oplossingen? Mag ik het
Want net als in iedere andere branche zijn er ook onder de vrije
notariaat daartoe vanaf deze plek eens uitdagen?
beroepsbeoefenaren soms kwade broeders. Uiteraard provoceer ik bewust een beetje. Het is geenzins de Maar ik wil nu eens niet de nadruk op het repressieve karakter van
bedoeling het notariaat als dé schuldige aan te wijzen voor
toezicht en handhaving leggen. Juist de huidige tijd, waarin ‘crisis’
hetgeen er thans op de financiële markten plaats heeft. Net zo
en ‘recessie’ dé buzz-woorden zijn, leent zich ervoor om de nadruk
min als bankiers, accountants, credit raters, commissarissen,
te leggen op de preventieve werking die van toezicht uitgaat.
aandeelhouders, beursanalisten en overheidstoezichthouders dé
Juist in deze zwakke economische tijd dient een toezichthouder
hoofdschuldigen zijn. Maar met onder meer bedrijfsbestuurders
de vinger aan de pols te houden en ervoor te waken dat de
maken zij allen onderdeel uit van een doorgeslagen systeem.
kwaliteit van de dienstverlening van notarissen en andere onder
Een systeem met hier en daar perverse prikkels. Een systeem
toezicht gestelden niet onder het gewenste niveau komt. Juist in
waarin geld een doel in plaats van een middel is geworden. Een
deze tijd is het noodzakelijk als sparringpartner te fungeren voor
systeem waarbinnen de bom is gebarsten. Een systeem waarin het
beroepsbeoefenaren die in moeilijkheden komen te verkeren; beter
vertrouwen is geschonden.
nu samen naar een oplossing zoeken dan bij een faillissement
Wat is dan wel mijn bedoeling? Iedereen die een steentje kan
elkaar de maat te nemen. Juist nu kan de toezichthouder haar
bijdragen aan het herstel van vertrouwen te stimuleren en uit te
signaleringsfunctie in de richting van beleidsmakers inhoud geven;
dagen. Toezichthouder en onder toezichtgestelden. Ik doe een
die functie kan immers belangrijk zijn als het erom gaat signalen af
beroep op eenieders morele verantwoordelijkheid. Alle in deze
te geven waarom, waar en hoe beleid dient te worden gemaakt of
bijdrage genoemde partijen kunnen iets bijdragen aan het herstel
aangepast.
van vertrouwen. U dus ook!
Dat laatste zou ik ook verwachten vanuit het notariaat. Het valt
Tot slot, ik vergat het bijna: BFT-ers gefeliciteerd met het jubileum,
mij op dat het vanuit deze sector thans zo oorverdovend stil is.
jullie doen ertoe!
Zowel nationaal als internationaal. Is het niet zo dat de notaris een belangrijke rol heeft te vervullen als het gaat om de vastgoedhandel en de financiering daarvan? Is het niet zo dat het notariaat de
Marcel Pheijffer
