KENNISFESTIVAL
NEPROM ism Architectuur Lokaal
Woensdag 25 november 2009 – De Doelen Rotterdam
OVER TOEGEVOEGDE WAARDE ONTWIKKELAAR EN ROL ONTWERPER .................................... ....................................
• Toekomst gebiedsontwikkeling: ontwikkelaars, corporaties met 50%. Hoe zien toonaanen overheden op zoek naar gevende ontwikkelaars en nieuwe coalities met beleggers, corporaties toekomst woningprivate investeerders en markt, welke kansen zien zij en gebruikers vastgoed. Eerste hoe bereiden zij zich hier op successen. voor? .................................... .................................... • Nieuwbouwproductie daalt
• Hoe wordt nieuwbouw weer concurrerend met bestaande voorraad? Wat is toegevoegde waarde ontwikkelaar? .................................... • BNA: bijna 50% van alle bureaus vreest voor voortbestaan, 35% van architecten verliest baan. Waar liggen kansen na de crisis? Business as usual? Knieval voor commercie en verschraling vak? .................................... • Consumentgericht ontwikke-
len, hoe doe je dat? Ontwikkelaars werken met klantenpanels, doelgroeponderzoek, leefstijlen, woonbeelden, Conjunct Meten, co-ontwikkeling en mede-opdrachtgeverschap. Een hele worsteling! ....................................
• Romantisch bouwen, jaren
’30 architectuur en New Urbanism. Is dat wat de klant wil? Heeft het Modernisme afgedaan? Wat kunnen we leren van 20 jaar Vinex? ....................................
•
Bouwen voor de babyboomer. Al meer dan 10 jaar wordt er over gepraat. Welke ontwikkelaars pakken dit succesvol op en wat is de sleutel?
• Goedkope, eenvoudige en
kleinere woningen voor starters verkopen goed. Verschraling architectuur en stedenbouw? Of uitgekiende ontwerpen met veel meerwaarde? Prefabricage versus kleinschalig, ambachtelijk bouwen? ....................................
• Geen Rijksgeld meer voor
woningbouw. Terug naar kleinschalige uitbreidingslocaties? Slibt het Groene Hart definitief dicht? Verpauperen binnenstedelijke herontwikkelingslocaties? ....................................
• Duurzaam en energiezuinig
bouwen moet. Maar wat heeft de consument er voor over? Welke ontwikkelaars zijn er succesvol mee? Winst maken met duurzaamheid. De Amerikanen gingen ons voor. ....................................
• Particulier en collectief
opdrachtgeverschap: oplossing voor na de crisis? Ontwikkelaars verkennen het ontwikkelen samen met de klant. ....................................
........................................
Andrés Duany Architects & Town Planners Duany Plater-Zyberk & Company
........................................
Hilde Blank Directeur BVR adviseurs ruimtelijke ontwikkeling
........................................
Sjoerd Soeters Soeters Van Eldonk architecten
........................................
Paul Depla Wethouder Ruimte & Bouwen Gemeente Nijmegen
........................................
Mariet Schoenmakers Directeur AM Concepts AM Vastgoedontwikkeling
........................................
Peter van der Gugten Algemeen Directeur Proper-Stok Groep
........................................
Anke van Hal Hoogleraar Duurzaam Bouwen TU Delft en Nyenrode Business Universiteit
........................................
Felix Rottenberg Publicist en politiek commentator
........................................
Bezoek ook: www.zowilikwonen.nl
Projectontwikkelaars, corporaties, gemeenten, architecten en stedenbouwkundigen gezamenlijk op zoek naar de sleutel voor de toekomst. Daar ligt de uitdaging van het kennisfestival ‘Zo wil ik wonen’ dat NEPROM en Architectuur Lokaal organiseren met als doel kansen te formuleren voor de woningmarkt van nu en na de crisis. De klant is aan zet in de vraaggedreven woningmarkt. Die klant is zelfbewust, geëmancipeerd en weet wat hij wil.
PROGRAMMA Gespreksleider: Felix Rottenberg .............................................................. v.a. 07.30
Ontbijt en ontvangst op TERRAS
10.00
Opening ‘ZO WIL IK WONEN’ (On)bekende Nederlanders over hun dromen
10.15
In lezingen, debatten, werkplaatsen en één-opéén discussies gaan topsprekers en specialisten aan de slag met de vraagstukken van de huidige woningmarkt en de behoeften van de klant. Precies op het goede moment nu het dieptepunt van de crisis lijkt te zijn gepasseerd. Het wordt tijd om weer vooruit te kijken. Uiteraard met de kennis en ervaring van de afgelopen jaren, maar ook met het gereedschap van de huidige tijd.
Peter Noordanus, Voorzitter NEPROM
10.35
NEW URBANISM: ZO WIL IEDEREEN TOCH WONEN! New Urbanism is een commerciële hit. De klant bepaalt het succes. Is de klant de sleutel om het vak van architect veilig te stellen?
Op deze manier biedt ‘Zo wil ik wonen’ zowel professionals als bestuurders de gelegenheid elkaars mogelijkheden, creativiteit en vakmanschap te leren kennen en te stimuleren. Kortom: een kennisfestival als start voor een uitdagende toekomst! Peter Noordanus, Voorzitter NEPROM
DE TOEKOMST VAN DE PROJECTONTWIKKELING: HET VAKMANSCHAP CENTRAAL
Andrés Duany, Architects & Town Planners, Duany Plater-Zyberk & Company 11.15
Pauze op TERRAS
11.45
Eerste ronde PARALLELPROGRAMMA
13.00
Lunch op TERRAS
14.15
Tweede ronde PARALLELPROGRAMMA
15.30
SLOTDEBAT: TOEGEVOEGDE WAARDE ONTWIKKELAAR EN ROL ONTWERPER Wienke Bodewes, Algemeen Directeur Amvest Paul Depla, Wethouder Ruimte & Bouwen Gemeente Nijmegen
M A A R SENGROEP o n t w i k k e l i n g
•
b e l e g g i n g
Ger Hukker, Voorzitter NVM
Jeroen van Schooten, Voorzitter BNA
Sjoerd Soeters, Soeters Van Eldonk architecten
16.15
Napraten op TERRAS
Bezoek ook: www.zowilikwonen.nl
EERSTE RONDE 11.45 – 13.00 UUR PARALLELPROGRAMMA ...............................................................
...............................................................
LEZING: HOE WIL IK WONEN? WAT WIL DE KLANT?
DE WAARDE VAN IDEEËNPRIJSVRAGEN
De ontwerpen van Soeters zijn populair bij zowel professionele opdrachtgevers als het grote publiek. Wat zijn zijn geheimen? Waarom voelen mensen zich thuis in zijn ontwerpen? Welke bijdragen leveren zij aan het functioneren van de stad?
Overheden en ontwikkelaars kunnen via een ideeënprijsvraag ontwerpers uitdagen om met nieuwe oplossingen te komen. Niet de reputatie maar het idee bepaalt wie wint. Wat gebeurt er verder mee? Hoe werken de resultaten door in de dagelijkse creativiteit en het oplossend vermogen van ontwikkelaars en ontwerpers? En worden de resultaten beter door een prijsvraag? Prijswinnaars vertellen over hun ervaringen. Hun opdrachtgevers haken aan.
1.0
Sjoerd Soeters, Soeters Van Eldonk architecten
1.3
Tania Concko (1990, Europan)
Co-referent: Hans Ibelings, Architectuurhistoricus en hoofdredacteur A10 new European architecture
...............................................................
Floor Aron en Arnoud Gelauff (2008, Pontsteiger)
WAARDECREATIE: DE PRIJS VAN DE PLEK EN HET PAND 1.1
Nieuwbouw langs de meetlat. Overzicht waardeontwikkeling verschillende locaties. Waarom is de ene buurt zo veel gewilder dan de andere? Planbureau voor de Leefomgeving onderzocht voorkeuren voor woonomgeving en invloed daarvan op koopprijs. Hierbij is onderscheid gemaakt in fysieke, sociale en functionele omgevingsfactoren. Hoe kunnen ontwikkelaars en ontwerpers hiermee rekening houden bij het ontwerp van nieuwe locaties? Frank van Dam, Senioronderzoeker Planbureau voor de Leefomgeving
Co-referent: Anke Bodewes, Anke Bodewes Makelaardij
Tjeerd Haccoû en Sascha Glasl (2009, DOOM.NH)
...............................................................
DE PROFESSIONELE VERHUURDER ALS KLANT EN OPDRACHTGEVER! 1.4
Wat vinden huurders van hun nieuwe huurwoning? Hoe speel je als professionele verhuurder in op wensen consument. Hoe zet je nieuwbouwcomplexen in de markt? Waarin verschillen woningbeleggers van particuliere kopers? Hoe ziet het programma van eisen van een professionele verhuurder er uit? Wat betekent dat voor een ontwikkelaar als een koopproject wordt omgezet naar de verhuur? Giel van Wijk, Acquisiteur en projectontwikkelaar Syntrus Achmea Vastgoed
...............................................................
TALKSHOW OVER TOEGEVOEGDE WAARDE SAMENWERKING ONTWIKKELAAR EN ONTWERPER 1.2
In de afgelopen jaren leek projectontwikkeling betrekkelijk eenvoudig. Financiering was noch voor de ontwikkelaar noch voor de consument een probleem. Dat is nu anders. De ontwikkelaar moet zich opnieuw uitvinden en is op zoek naar nieuwe coalities. Competenties als conceptontwikkeling worden van groot belang. Wat betekent dat voor de verhouding tussen ontwikkelaar en ontwerper? Bernard Hulsman, Architectuurcriticus NRC Handelsblad en co-host Piet Hein Stassen, Partner Ecorys in gesprek met: Peter Drijver, Directeur Scala Architecten, Rein Geurtsen, Rein Geurtsen & partners, Rob de Jong, Directeur Leyten, Charlie Martens, Algemeen Directeur Ballast Nedam Ontwikkelingsbedrijf, Geurt van Randeraat, Directeur SITE urban development
Wienke Bodewes, Algemeen Directeur Amvest
...............................................................
WINST MAKEN MET DUURZAAMHEID 1.5
Duurzaam en energiezuinig bouwen: het is al lang geen vraag meer, het moet gewoon. De vraag is wat de klant er voor over heeft en hoe je het verkoopt. In Amerika maken ze er winst mee. Anke van Hal, Hoogleraar Duurzaam Bouwen TU Delft en Nyenrode Business Universiteit
Nieuwbouw: hoog comfort en lage energielasten Patrick Esveld, Directeur BAM Vastgoed
Baat het niet, dan gaat het niet. Landelijk consumentenonderzoek naar de bereidheid om voor duurzaam wonen te betalen. Han Joosten, Director Marketing Research Bouwfonds Property Development
TWEEDE RONDE 14.15 – 15.30 UUR ...............................................................
................................................................
CO-CREATIE: VAN CONSUMENT NAAR VAKMAN
LEZING: RECEPTEN VOOR SUCCESVOLLE GEBIEDSONTWIKKELING
1.6
Interactieve werkplaats waar professionals consumenten worden. Vanuit storytelling en trends via een gemeenschappelijk verhaal werken aan een aansprekend woonconcept. De deelnemers ervaren “live” co-creatie. Irene Ponec, Projectontwikkelaar Ymere
Elly de Boer, Vastgoedadviseur Ymere
...............................................................
MASTERCLASS CONCEPTONTWIKKELING 1.7
Het vakmanschap van de ontwikkelaar spreekt uit de kracht van het concept. Hoe kom je tot concepten die passen bij de opgave, de locatie en de tijd? Creativiteit is essentieel, ervaring helpt. Leg als je wilt je eigen (ontwerp)opgave voor aan de Master. Meld je van te voren aan via www.zowilikwonen.nl (maximaal 25 deelnemers).
2.0
Waarom wordt de ene gebiedsontwikkeling wel een succes en de andere niet? Ontwikkelaars, corporaties en overheden samen op zoek naar nieuwe coalities met beleggers, private investeerders en gebruikers vastgoed. Hilde Blank, Directeur BVR adviseurs ruimtelijke ontwikkeling
................................................................
BRANDEVOORT: TOEVALSTREFFER OF GERICHTE MARKETING? 2.1
Wat is er mis met Romantisch bouwen? Wat door de Modernisten in de ban werd gedaan, wordt door de consument omarmd. Een knieval voor de commercie of succesvolle projectontwikkeling voor specifieke doelgroepen? Louis Jansma, Gedelegeerd bestuurder Bouwfonds Property Development België
Master: Anna Vos, Architect-director Studio MAB, MAB Development Group
Rob Krier, Rob Krier • Christoph Kohl Architekten
...............................................................
................................................................
PROJECTENCARROUSEL 1.8
Architectuur Lokaal Special
Opvallende en succesvolle projecten voor specifieke doelgroepen: Le Medi, Rotterdam, Landgoed Hageveld, Heemstede, Herontwikkeling Kazerneterrein, Tübingen (Duitsland), De Hoven, Dordrecht en Stad van de Zon, Heerhugowaard. Projectpresentaties van maximaal 10 minuten.
...............................................................
HOE WIL DE BABYBOOMER WONEN?
DE OLIFANTENKOOI: ONTWIKKELAARS KUNNEN NIET ONTWERPEN 2.2
De Olifantenkooi, het debatpodium van Architectuur Lokaal waar architecten en opdrachtgevers elk kwartaal met elkaar in debat gaan, komt met een speciale editie tijdens ‘Zo wil ik wonen’.
1.9
Lars Mosman, Ontwikkelingsmanager Heijmans Vastgoed en Elma van Boxel, Directeur / ontwerper ZUS kruisen de degens over het fenomeen conceptontwikkeling. Gedegen ruimtelijk ontwerp of commerciële volumestudie?
Limburg vergrijst in hoog tempo. Hoe krijg je grip op woonwensen babyboomers en welke woonproducten ontwikkel je voor deze actieve en bemiddelde senioren? De ontwikkeling van een centrumstedelijk woonmilieu: Belvédère Maastricht. Robèrt Dackus, Hoofd Research & Concepts 3W Vastgoed
................................................................ Second Bloom is een woonconcept voor actieve 50-plussers. Een uitgekiende vorm van mede-opdrachtgeverschap, waarbij toekomstige bewoners invloed hebben op ontwerp woning en gezamenlijk invloed kunnen uitoefenen op woonomgeving. Een maatwerkoplossing met herkenbare locatiegebonden uitgangspunten. Sander Willems, Business Developer Heijmans Vastgoed en Woningbouw
CONSUMENTGERICHT ONTWIKKELEN: LEREN VAN HET BUITENLAND 2.3
Hoe werken commerciële ontwikkelaars in de VS en hoe consumentgericht is het ontwikkelproces? Ontwikkelaars die uitsluitend modelwoningen verkopen, met de tafel gedekt en de fridge gevuld. Casper Mol, voorheen bij Rogal + Walsh + Mol in San Francisco, Californië en ontwerper / ontwikkelaar van groot aantal residentiële en mixed-use projecten Consumentgericht ontwikkelen in Engeland David Bryant, Director of Persimmon Homes (gevraagd)
PARALLELPROGRAMMA
................................................................
................................................................
STEDELIJKHEID IN DE POLDER?
PROJECTENCARROUSEL
In Waterrijk Woerden kozen Proper-Stok en West 8 niet voor de makkelijk verkopende twee-onder-1-kappers met een bootje in het slootje, maar voor een stedelijk concept in de openbare ruimte. Waardecreatie of geld in het water? Is dit ook mogelijk in een meer vraaggestuurde woningmarkt?
Opvallende en succesvolle projecten voor specifieke doelgroepen: De Oriënt, Transvaal, Den Haag, Overhoeks, Amsterdam, Wenswonen, Landelijk woonconcept, Merwehoofd, Papendrecht, Wisseloord, Hilversum en Streektuinen, Hoorn. Projectpresentaties van maximaal 10 minuten.
2.4
Peter van der Gugten, Algemeen Directeur Proper-Stok Groep
Edzo Bindels, Mede-directeur West 8 urban design & landscape architecture
................................................................
2.7
................................................................
VINEX-ATLAS: PROFESSIONALS EN BEWONERS OVER 20 JAAR GROOTSCHALIGE PROJECTONTWIKKELING 2.8
Hoe (on)rechtvaardig was de kritiek van Duivesteijn? Waarom waren professionals vaak zo negatief en bewoners zo tevreden? Welke specifieke doelgroepen trokken naar Vinex? Hoe verder met Vinex?
ZIN EN ONZIN VAN WOONCONSUMENTENONDERZOEK
Jeroen Mensink, Architect JAM*architecten en auteur Vinex-atlas
2.5
Conjunct Meten: de consument kiest echt! De eerste grootschalige toepassing van Conjunct Meten in de woningbouw. In andere vormen van consumentenonderzoek is dit al een beproefde techniek. Van woonwensen naar daadwerkelijke keuze. Inzicht in welke aspecten van woning en woonomgeving een dominante invloed hebben op de keuze voor een woning en welke pas in tweede instantie de doorslag kunnen geven. Berry Blijie, Onderzoeker ABF Research
Amsterdam Overhoeks, De Strip Grip krijgen op woonwensen in een zeer kritische markt. Werken met mentaliteitsonderzoek, consumentenpanels en architectuurbeeldenonderzoek. Wat levert het op en wat kunnen we er van leren?
Jelte Boeijenga, Zelfstandig onderzoeker POP en auteur Vinex-atlas
................................................................
TALKSHOW OVER TOEGEVOEGDE WAARDE SAMENWERKING ONTWIKKELAAR EN ONTWERPER 2.9
Ontwikkelaars en ontwerpers moeten zichzelf opnieuw uitvinden en elkaar opnieuw vinden. De uitdaging is om samen veel dichter op de klant te gaan zitten. Maar hoe doe je dit het beste? Wat betekent dat voor de onderlinge verhoudingen tussen ontwerpers en ontwikkelaars? Bernard Hulsman, Architectuurcriticus NRC Handelsblad en co-host Piet Hein Stassen, Partner Ecorys in gesprek met:
Saskia Hielkema, Project Developer ING Real Estate Ontwikkeling
Bart van Breukelen, Algemeen directeur Synchroon, Geert Ensing, Directeur Phanos, Bjarne Mastenbroek, Architectdirecteur SeARCH, Jaco Visser, Architect en directeur JDdVarchitecten
Jan Bruil, Directeur Wonen ING Real Estate
................................................................
MEDE-OPDRACHTGEVERSCHAP
................................................................
In het Homeruskwartier (Almere) is naast particulier opdrachtgeverschap op grote schaal geëxperimenteerd met medeopdrachtgeverschap. Wat zijn de lessen? Is mede-opdrachtgeverschap een goed middel om betrokkenheid van consument te vergroten?
2.10
2.6
Ries van der Wouden, Adjunct-directeur Bureau Stedelijke Planning
Reacties Adri Duivesteijn, Wethouder Ruimtelijke Ordening en Wonen Gemeente Almere (gevraagd) Lex de Boer, Directeur SEV Jan Fokkema, Directeur NEPROM
MASTERCLASS CONCEPTONTWIKKELING Het vakmanschap van de ontwikkelaar spreekt uit de kracht van het concept. Hoe kom je tot concepten die passen bij de opgave, de locatie en de tijd? Creativiteit is essentieel, ervaring helpt. Leg als je wilt je eigen (ontwerp)opgave voor aan de Master. Meld je van te voren aan via www.zowilikwonen.nl (maximaal 25 deelnemers). Master: Mariet Schoenmakers, Directeur AM Concepts, AM Vastgoedontwikkeling
.......................................... .......................................... ..........................................
DATUM EN PLAATS
Antwoordnummer 18486 2501 WK DEN HAAG Telefoon: (070) 364 87 03 Fax: (070) 356 28 78 www.rostra.nl
Woensdag 25 november 2009 De Doelen Ingang Willem Burgerzaal Kruisplein 40 3012 CT ROTTERDAM Ontbijt vanaf 07.30 uur Aanvang programma: 10.00 uur Einde: 16.15 uur
Na inschrijving ontvangt u een bevestiging, een factuur en een routebeschrijving.
BTW-COMPENSATIEFONDS
Bent u werkzaam bij een overheidsinstelling of organisatie die niet BTW-plichtig is? Dan kunt u mogelijk de BTW terugvorderen via het BTW-compensatiefonds. Informeer bij uw financiële administratie of u hiervoor in aanmerking komt.
.......................................... .......................................... ANNULEREN
.......................................... DEELNAMEKOSTEN
DEELNEMERS
De deelnamekosten bedragen € 395,– (exclusief BTW). Marktpartijen (ontwikkelaars, vastgoed• *V Vanaf de 3e deelnemer per organisatie beleggers, woningcorporaties, bouwontvangt u 15% korting bij gelijktijdige ondernemingen) • Overheden (Rijk, provincies, gemeenten, inschrijving. waterschappen) • Voor PROmise-leden bedragen de deelnamekosten € 195,– (exclusief BTW). • Ontwerpers (architecten, stedenbouwkundigen, landschapsarchitecten) en • Voor BNA-, NVM-, NEPROM-leden en vertegenwoordigers van overheden wetenschappers bedragen de deelnamekosten € 295,– Maatschappelijke organisaties (natuur, • (exclusief BTW). milieu, water, bewoners) .......................................... • Voor vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties en INSCHRIJVEN EN INLICHTINGEN studenten bedragen de deelnamekosten ROSTRA Congrescommunicatie € 50,– (exclusief BTW). Ramona Vink
Annuleren is kosteloos mogelijk tot twee weken vóór de bijeenkomst. Bij latere annulering wordt u 50% van de deelnamekosten in rekening gebracht. Bij annulering op de dag zelf brengen wij u de volledige kosten in rekening. Vervanging is mogelijk na schriftelijk bericht daarvan aan ROSTRA.
..........................................
ORGANISATIE
NEPROM www.neprom.nl Architectuur Lokaal www.arch-lokaal.nl
..........................................
BEZOEK OOK DE WEBSITE www.zowilikwonen.nl
— — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — —
AANMELDINGSFORMULIER Kennisfestival NEPROM ism Architectuur Lokaal
ZO WIL IK WONEN
Woensdag 25 november 2009, De Doelen Rotterdam Organisatie
: ........................................................................................................................
Postadres
: ........................................................................................................................
Postcode en plaats
: ........................................................................................................................
Telefoon
: ........................................................................................................................
Naam deelnemer
: □ dhr
Titulatuur, voorletters
: ........................................................................................................................
Functie
: ........................................................................................................................
E-mail
: ........................................................................................................................
□ mw
Voorkeur eerste ronde : . 1. ...........
.......................................................................................................
Voorkeur tweede ronde: . 2. ...........
Naam 2e deelnemer
: □ dhr
Titulatuur, voorletters
: ........................................................................................................................
Functie
: ........................................................................................................................
E-mail
: ........................................................................................................................
□ mw
Voorkeur eerste ronde : . 1. ........... Naam 3e deelnemer * : □ dhr
.......................................................................................................
Voorkeur tweede ronde: . 2. ...........
□ mw
.......................................................................................................
Titulatuur, voorletters
-15 % : ........................................................................................................................
Functie
: ........................................................................................................................
E-mail
: ........................................................................................................................
Voorkeur eerste ronde : . 1. ...........
Voorkeur tweede ronde: . 2. ...........
Dit formulier kunt u ongefrankeerd in een envelop sturen naar: ROSTRA Congrescommunicatie, Antwoordnummer 18486, 2501 WK Den Haag. U kunt dit formulier ook faxen: (070) 356 28 78. Online aanmelden is mogelijk op www.rostra.nl
