TO TEACH OR NOT TO TEACH? DE KUNSTSCHOOL IN VRAAG / QUESTIONING THE ART SCHOOL KONINKLIJKE ACADEMIE VOOR SCHONE KUNSTEN ANTWERPEN 7-8 NOVEMBER 2013
PROGRAMMA / PROGRAMME
I. DONDERDAG 7 NOVEMBER - voormiddag – “HAPPY BIRTHDAY DEAR ACADEMIE!”
Dagvoorzitter: SONJA SPEE, opleidingscoördinator beeldende kunsten, Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen
1. DRIES LYNA: 'Vliegen zonder vleugels. De Antwerpse Academie en de SintLucasgilde, het verhaal van een moeilijke liefde' 350 jaar geleden zag de Antwerpse Academie als eerste publieke tekenschool in de Lage Landen het levenslicht. Financieel gesteund door de Spaanse vorst Filips IV groeide de Academie op in de schoot van de Antwerpse Sint-Lucasgilde, de lokale beroepsvereniging voor kunstenaars. In de eerste decennia na haar oprichting gedroeg de Academie zich als een gehoorzame partner, maar al op het einde van de zeventiende eeuw vertoonde de relatie met de gilde de eerste breuklijnen. Na een lang juridisch gevecht besloten ze uiteindelijk tot een vriendschappelijke scheiding in 1749. Deze bijdrage zal zich concentreren op het tumultueuze verloop van de relatie tussen beide instellingen, en aantonen dat de breuk uit 1749 tegelijkertijd een vloek en een zegen was voor het verdere voortbestaan van de jonge Academie.
Dries Lyna is als Universitair Docent Cultuurgeschiedenis verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen (Nederland). Zijn onderzoek concentreert zich vooral op de kunstwereld van de Lage Landen (zeventiende-negentiende eeuw), maar de afgelopen jaren publiceerde hij over uiteenlopende onderwerpen binnen het onderzoek naar stedelijke economie, materiële cultuur, visuele studies en de historische kunstmarkt.
2. SARAH HEYNSSENS en HENK DESMAELE: ‘Tussen avant-garde en traditie, historiek van de modeopleiding’
In haar 50-jarig bestaan ontplooide de Antwerpse modeopleiding zich van een afdeling met slechts enkele studenten tot een instituut met een wereldwijde bekendheid. De oprichting van de modeopleiding door directeur Mark Macken in 1963 kaderde binnen een hervorming van het onderwijs aan de academie waarbij meer plaats gecreëerd werd voor toegepaste kunsten. Mary Prijot stond van 1963 tot 1982 aan het hoofd van de opleiding. Zij zette de krijtlijnen uit voor een modeonderwijs gericht op elegantie en schoonheid. De schoolperiode van de groep studenten die later bekend zou worden als ‘de Zes van Antwerpen’ vormde een kantelmoment binnen de opleiding. Ze bevroegen de heersende regels van esthetiek, elegantie en klasse. Deze creatieve modernisering werd verankerd binnen de opleiding toen in 1985 oud-studente Linda Loppa het roer overnam. Haar ervaring zorgde voor een
proactieve wisselwerking met de internationale modewereld. Studenten creëerden dankzij een intensieve en gepersonaliseerde begeleiding innovatieve, originele en hoogstpersoonlijke ontwerpen. Ondanks de vele vernieuwingen bleef het traditionele academieonderwijs doorleven in de doorgedreven studie van een onderwerp en het belang van tekenen in de ontwikkeling van een persoonlijke vormentaal.
Sarah Heynssens is momenteel verbonden aan Universiteit Antwerpen waar zij het voorbije jaar werkte aan een interviewproject over de mode-afdeling van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen in het kader van het 50-jarig bestaan van de opleiding. Henk de Smaele is verbonden aan de Universiteit Antwerpen. Zijn huidige onderzoeksinteresses omvatten de geschiedenis van lichaam, gender en seksualiteit (18e-20e eeuw) en de geschiedenis van de 'culturele ontmoetingen'.
3. BARBARA VANDERLINDEN: ‘De “educational turn” in de hedendaagse kunst en tentoonstellingspraktijk’ Barbara Vanderlinden bespreekt de stroming in de hedendaagse kunst die wordt aangeduid met de term educatieve wending (educational turn). In deze bijdrage worden een aantal projecten besproken die educatie en kunst met elkaar verbinden en d.m.v. kunstinitiatieven een positieve wending geven aan de rol van kunst als maatschappelijk onderwijs.
Curator en auteur Barbara Vanderlinden was in 1993 co-curator voor het luik hedendaagse kunst van Antwerpen 93. Culturele Hoofdstad. De volgende jaren stelde zijn diverse internationale en grootschalige groepstentoonstellingen en biënnales samen, vaak interdisciplinair van opvatting en in samenwerking met kunstenaars, wetenschappers en filosofen. Voorbeelden zijn Laboratorium (Antwerpen, 1999) en The Art Judgement Show (2001). In 2006 was zij hoofdredacteur van het boek The Manifesta Decade. Debates on Contemporary Art Exhibitions and Biennials in Post Wall-Europe (MIT Press). Recentelijk initieerde zij de Gwangju Biennale International Curator Course, doceerde zij Museum and Exhibition Studies aan het San Francisco Art Institute en momenteel werkt zij aan een project voor Mathaf: Arab Museum of Modern Art, Doha, Qatar.
4. GERARD MARLET: ‘Het belang van een academie voor de aantrekkingskracht en economische vitaliteit van een stad’
In deze lezing wordt ingegaan op het belang van kunstonderwijs en de aanwezigheid van studenten en kunstenaars voor de aantrekkingskracht en economische vitaliteit van steden. Kunstonderwijs, kunstenaars en studenten kunnen bijdragen aan een zowel de consumptie- als de productiefunctie van een stad. Een bruisende stad met een gevarieerd aanbod aan kunst en cultuur heeft over het algemeen een grotere aantrekkingskracht op verhuizende huishoudens, wat indirect vaak ook van belang is voor de
lokale economie. Bovendien kunnen kunstenaars bijdragen aan het creatief en innovatief potentieel van een stad, en op die manier de lokale economie stimuleren. Maar dat is theorie. Hoe zien deze relaties er in de praktijk uit?
In zijn bestseller ‘De aantrekkelijke stad’ (2009: VOC Uitgevers) leverde Gerard Marlet overtuigend empirisch bewijs voor de relatief tussen kunst en cultuur in een stad en de aantrekkingskracht en economische vitaliteit van een stad. Gerard (dr. G.A.) Marlet (Driebergen-Rijsenburg, 1970) is econoom en historicus. Voor Atlas voor gemeenten, de Utrecht School of Economics en de Rijksuniversiteit Groningen richt hij zich op ruimtelijk economisch onderzoek naar de ontwikkeling van wijken, steden en regio’s in Nederland. Daarnaast schrijft hij boeken en opiniërende artikelen in kranten, over uiteenlopende onderwerpen. Zijn volledige publicatielijst staat op www.atlasvoorgemeenten.nl.
5. REFLECTIES VAN
ANNE-MIE VAN KERCKHOVEN, kunstenaar, docent Koninklijke Academie Gent en gastdocent Koninklijke Academie Antwerpen MARK LUYTEN, kunstenaar, docent Sint Lucas Antwerpen VAAST COLSON, kunstenaar, docent Koninklijke Academie Antwerpen KOEN BROUCKE, kunstenaar
II. DONDERDAG 7 NOVEMBER - namiddag - ‘BOLOGNA REVISITED’
Dagvoorzitter: SONJA SPEE, opleidingscoördinator beeldende kunsten, Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen
1. ROBERT VOORHAMME: ‘Bologna en de impact op het Hoger Kunstonderwijs in Antwerpen’ Met het Hogescholendecreet van 1994 werden de hogere kunstopleidingen ingebed in de nieuwe gefusioneerde hogescholen. Het structuurdecreet van 2003 implementeerde de uitvoering van de Bolognaverklaring in het Vlaams hoger onderwijs. De bachelor-master structuur werd daardoor ook van toepassing op de hogere kunstopleidingen, waarbij een onderscheid werd ingevoerd tussen professionele bachelor-opleidingen en academische master-opleidingen. Voor de wetenschappelijke onderbouw met onderzoek en doctoraten werd de universiteit verantwoordelijk. Toen in 2012 het integratiedecreet werd gestemd, waarbij alle academische opleidingen inkantelen in de universiteiten, was een hevig punt van discussie of ook de hogere kunstopleidingen moesten geïntegreerd worden in de universiteiten. Uiteindelijk werd gekozen voor het behoud van de kunstopleidingen binnen de hogescholen in een aparte vorm: de Schools of Arts. In Antwerpen tellen we daarmee drie Schools of Arts binnen twee hogescholen. Kan dit beschouwd worden als de definitieve structuur of is dit nog maar eens een tussenfase? Wat is vanuit Antwerps perspectief de meest gewenste structuur? Wat zijn de contouren van een performant hoger kunstonderwijs in Antwerpen? Voer voor discussie.
Robert Voorhamme is voorzitter van de Associatie Universiteit en Hogescholen Antwerpen.
2. PASCAL GIELEN: ‘Artistieke Praxis en de neoliberalisering van de onderwijsruimte’ In deze lezing wordt aan de hand van het werk van Richard Sennett beargumenteerd dat kunstproductie slechts mogelijk is door een juiste verhouding tussen theorie en kunstpraktijk. Slechts door een incorporatie van theorie in artistiek handelen kan er een goede artistieke praxis ontstaan. Gebasseerd op empirisch onderzoek zet de auteur een biotoop uiteen die noodzakelijk is voor duurzame kunstonwikkeling. Daarbinnen worden het domestieke, het gemeenschaps-, het markt- en het civiele domein onderscheiden. Binnen deze domeinen intacteren theorie en kunstpraktijk op een verschillende manier. Om de ontwikkeling van een artistieke praxis te verzekeren is het noodzakelijk dat het kunstonderwijs deze biotoop mede in stand houdt. Gielen demostreert echter dat beleidsbeslissingen in navolging van het Bologna-akkoord met betrekking tot het kunstonderwijs, deze opdracht niet vergemakkelijken. Schaalvergroting, bureaucratisering en neoliberalisering van de onderwijsruimte dreigen een goede integratie van theorie en praktijk tegen te werken, en daarmee ook de artistieke biotoop voor de kunstenaar te ondergraven.
Pascal Gielen is cultuursocioloog en leidt het onderzoekscentrum Arts in Society aan de Universiteit Groningen, waar hij ook kunstsociologie doceert. Gielen heeft diverse publicaties over hedendaagse kunst, cultureel erfgoed en cultuurpolitiek op zijn naam staan.
3. JOSE THEUNISSEN: ‘Mode als cultuurfenomeen’ Mode is een van de belangrijkste visuele expressievormen van onze hedendaagse cultuur: ze brengt ons in relatie met de consumptiecultuur, definieert onze persoonlijke en sociale identiteit, ze is een vorm van visuele communicatie binnen een dominante visuele cultuur, en ze verhoudt zich tot issues als globalisering versus lokale cultuur. Toch kon de discipline mode tot voor kort nauwelijks rekenen op enige wetenschappelijke interesse en ook de modeopleidingen hadden behalve voor stijlgeschiedenis nauwelijks aandacht voor de grotere context en impact van hun vak. De academisering van het (kunst) modeonderwijs heeft internationaal een bredere, interdisciplinaire benadering van mode opgeleverd die inzicht geeft in hoe mode als cultuurfenomeen functioneert en welke waarden ze in onze hedendaagse cultuur blootlegt. Deze reflecties en inzichten helpen de jongste generatie ontwerpers om in het veranderende modesysteem via design thinking maatschappelijke en culturele relevantie te vinden voor hun ontwerpen en het modevak zelf.
Jose Teunissen is Lector Modevormgeving aan de ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten te Arnhem.
4. JEAN-PAUL VAN BENDEGEM: ‘Een logisch-mathematische lezing’
Jean Paul Van Bendegem is wiskundige, filosoof en hoogleraar logica en wetenschapsfilosofie. Hij is verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel en deeltijds gastprofessor aan de Universiteit Gent.
5. PETER DE GRAEVE: ‘A Farewell to Arts’ over de angst voor het afscheid en over het afscheid van de angst over de readymade ‘Bologna’ (…en andere bolognaises) over het zoek raken van de kunst in kunstzinnige tijden
Peter De Graeve is filosoof. Hij publiceerde onder meer over Heidegger, Nietzsche en Deleuze. Tussen 2004 en 2009 was hij verbonden aan Universiteit Antwerpen. Hij was decaan van de faculteit Architectuur en Kunsten aan de KULeuven tussen 2010 en 2013. Momenteel doceert hij aan de LUCA Kunstenfaculteit van de KULeuven.
6. REFLECTIES VAN
AD VAN ROSMALEN, hoofd School of Arts Sint Lucas Antwerpen WIM DE TEMMERMAN, hoofd School of Arts Gent KARIN HANSSEN, kunstenaar en doctoraatstudent in de kunsten KOEN THEYS, kunstenaar
7. AFSLUITEND WOORD DOOR ERIC UBBEN, HOOFD VAN DE SCHOOL OF ARTS KONINKLIJKE ACADEMIE VOOR SCHONE KUNSTEN ANTWERPEN
PREVIEW VAN DE TWEE CANVAS DOCUMENTAIRES ‘STROOM VAN TALENT’
Twee documentaires van Het Televisiehuis voor Canvas, december 2013 (VRT), naar aanleiding van 350 jaar Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen en naar aanleiding van 50 jaar Modeafdeling.
III. FRIDAY NOVEMBER 8th – morning - ON THE POSITION OF THE AUTODIDACT
Chair: JOHAN PAS, lecturer modern and contemporary art history, Royal Academy of Fine Arts Antwerp
1. DAN GRAHAM: ‘Art School: Yes or No? Necessary or Unnecessary?’
Dan Graham is an American artist, writer, and curator. He lives and works in New York. He had no formal education after high school and is self-educated. In the past thirty years, Dan Graham has proved himself to be a wide-ranging artist. His work consists of performance art, installations, video, sculpture, and photography. Graham's work was always firmly based within conceptual art practice.
2. DIRK PULTAU: Introduction of Research project on the Autodidact
Dirk Pültau is art historian, guest professor at KASK Ghent, and art critic. He wrote numerous contributions, often together with Koen Brams, for the art magazine “De Witte Raaf”. A lot of these articles are about art, collections of museums and art education.
3. DIRK PULTAU IN CONVERSATION WITH HINRICH SACHS
Hinrich Sachs is an artist and writer, living in Basel, Switzerland, since 2007 professor at Kungliga Konsthögskolan, Stockholm. While critically reflecting upon cultural frameworks, he focuses on testing, elaborating, choreographing and transferring cultural material, its forms and formats.
4. KOEN BRAMS IN CONVERSATION WITH LUC TUYMANS AND HERMANN PITZ Luc Tuymans is a Belgian artist who lives and works in Antwerp. Tuymans is considered one of the most
influential painters working today. His signature figurative paintings transform mediated film, television, and print sources into examinations of history and memory. Hermann Pitz lives in Germany. The work of Hermann Pitz has been a defining point of reference in the
German art scene since its appearance in the early eighties; it encompasses sculpture, quasi-
architecture, photography, and installations. Many of his multi-layered works contain echoes of previous artworks, sometimes even of entire exhibitions.
Koen Brams was the director of the Jan van Eyck Academy, Maastricht (2000-2010). Previously, he was editor-in-chief of the art magazine “De Witte Raaf” (1991-2000). He published the book ‘The Encyclopedia of Fictional Artists’ (2000), and articles such as ‘Interdisciplinariteit, Heterogeniteit, Kunst in Crisis’ (2003), and ‘Internationaliteit’ in an annual report of the Amsterdam Fund for the Visual Arts. In 2000 he initiated an in-depth research of the work of Jef Cornelis. Together with Dirk Pültau, he has undertaken a number of research projects relating to an alternative history of art in Belgium since the seventies. On demand of NICC, Koen Brams and Dirk Pültau were working on the notion of “autodidact” in the arts.
5. PERFORMANCE BY EMILIO LOPEZ MENCHERO: "Claquettes" (tr: "Tap" or "Clappers")
Emilio Lopez Menchero has stated in his previous artistic projects the question of the identity of the 'artist' in our society . He plays with codes and expectations and infiltrates recognizable elements from the popular, everyday culture in an ' artificial ', cultural context. He exercises his artistic practice with strong social significance.
IV. FRIDAY NOVEMBER 8th – afternoon – CAREERS OF ARTISTS AND DESIGNERS RELATED TO ART EDUCATION
Chair: JOHAN PAS, lecturer modern and contemporary art history, Royal Academy of Fine Arts Antwerp
1. ROBERTA COMUNIAN: ‘Creative graduates: challenges and career opportunities in the creative economy’ In this lecture, Roberta Comunian explores the different career patterns and economic performance of creative graduates across different creative disciplines. While it is widely acknowledged in the literature that careers in the creative field tend to be unstructured, often relying on part-time work and low wages, our knowledge of how these characteristics differ across the creative industries and occupational sectors is very limited. Comunian will explore the different trajectory and career patterns experienced by graduates in different creative disciplinary fields and their ability to enter creative occupations. Data from the Higher Education Statistical Agency (HESA) are presented, articulating a complex picture of the reality of finding a creative occupation for creative graduates. While students of some disciplines struggle to find full-time work in the creative economy, for others full-time occupation is the norm. Geography plays a crucial role also in offering graduates opportunities in creative occupations and higher salaries. The findings are contextualised in the New Labour cultural policy framework and conclusions are drawn on whether the creative industries policy construct has hidden a very problematic reality of winners and losers in the creative economy.
Roberta Comunian is lecturer in Cultural and Creative Industries at King’s College London. Previously she was Creative Industries Research Associate at the School of Arts, University of Kent and lecturer in Human Geography at the University of Southampton. She holds a European Doctorate title in Network Economy and Knowledge Management. She has been Marie Curie Fellow at University of Newcastle (Centre for Urban and Regional Development Studies) investigating the relationship between creative industries, cultural policy and public supported art institutions. She has also undertaken research on knowledge transfer and creative industries within an AHRC Impact Fellowship award at the University of Leeds. She has recently been awarded an AHRC research network grant to investigate the connections between Higher Education and the Creative Economy and has recently explored in various papers the career opportunities and patterns of creative graduates in UK.
2. PASCAL GIELEN: ‘Being an Artist in a Flat Wet World’ From the 1990s, we live increasingly in a flat wet world. The network society makes relationships and cultures horizontal, while the ruling neo-liberalization generates a hyper-relativism of cultural differences. Within the dictum of the number and the market cultures and art are made liquid in the
post-Fordist economy and the creative industries. What are the effects of these transformations on a macro-sociological level for the artist and her/his creative labor on the micro-sociological level?
Pascal Gielen is director of the research center Arts in Society at the Groningen University where he is associate Professor sociology of art. He leads also the research group and book series ‘Arts in Society’ (Fontys School for Fine and Performing Arts, Tilburg). Gielen has written several books on contemporary art, cultural heritage and cultural politics.
3. ANNICK SCHRAMME: ‘Unraveling the dominant logics of the visual arts scene’ This presentation aims to identify why the visual arts scene in the region of Flanders is organized the way it is and how it can overcome the obstacles and barriers for growth, using the concept of ‘dominant logics’. From literature and case study research we could identify three separate logics. We argue that once an artist/artistic organisation can grasp the logic he or she tends to take for granted and is confronted by alternative reasoning upheld by other logics, this artist/artistic organisation is better equipped to identify opportunities to innovate and overcome obstacles for growth and development.
Annick Schramme is full professor and academic coordinator of the master in Cultural Management at the University of Antwerp and the Competence Center Management, Culture & Policy (Faculty of Applied Economics). Besides, she is academic director of the Competence Center Creative Industries at the Antwerp Management School. Over the last years she published about Arts policy, international cultural policy, heritage management, creative industries and fashion management. From 2004 until 2013 she was also advisor-expert of the Vice-Mayor for Culture and Tourism of the City of Antwerp. Finally she is member of several boards of cultural organizations and advisory committees in Flanders and the Netherlands.
4. KAREN VAN GODTSENHOVEN: ‘Between graduation and breakthrough: the 6 years of the Antwerp Six’ The ‘miracle’ of the breakthrough of the Antwerp Six (Ann Demeulemeester, Marina Yee, Walter Van Beirendonck, Dries Van Noten, Dirk Bikkembergs and Dirk Van Saene), more or less six years after graduation, at the British Designer Show is widely discussed and marveled at. How did it come about that 6 unknown designers from a country without any fashion credits were picked up so seemingly easy and launched into the big fashion scene? How come their images, branding, garments and styles were so striking that all the fashion press wanted to feature them? Their talent and timeliness are key factors, as well as their competitive friendship which was the engine driving their ambition and quest for perfection. Nevertheless, the ‘gap years’ in between their graduation (1980-1982) and the international breakthrough (1986) also deserves some attention: during these years, they developed and matured themselves as designers, practicing their skills and talent through different freelance jobs, government
competitions and other initiatives, slowly leading up to the moment of international exposure. This talk wants to have a close look at the importance of these kind of gap years and the key factors that contribute to a successful international career, through the case of the Antwerp Six.
Karen Van Godtsenhoven is exhibitions curator at MoMu, the Fashion Museum of the Province of Antwerp since 2009. She studied English Literature at Ghent University, and Library and Information Sciences and Gender Studies at the University of Antwerp. She recently curated the Happy birthday Dear Academie exhibition at MoMu together with Walter Van Beirendonck and wrote the chapter ‘The wonderyears of the 6+1’ for the accompanying catalogue. Karen continues to work on different thematic and designer based exhibitions and researches many designers’ archives, especially Belgian designers. One of her responsibilities includes the editing and composition of MoMu’s exhibition catalogues. She has published articles ranging from subjects such as nineteenth century bathing & sports culture through to today’s counter culture fashions and social dress codes.
5. REFLECTIONS BY: ARNE QUINZE, artist FREDERIK VERGAERT, artist and coördinator Lokaal01 HANS OPDEBEECK, artist ALEXANDRA VERSCHUEREN, fashion designer
6. CONCLUSION BY PASCAL SMET, Flemish Minister of Education
SYMPOSIUM GEORGANISEERD DOOR / ORGANISED BY: UNIVERSITEIT ANTWERPEN – NICC – MOMU MODEMUSEUM PROVINCIE ANTWERPEN – ANTWERPEN OPEN – KONINKLIJKE ACADEMIE VOOR SCHONE KUNSTEN ANTWERPEN – AP HOGESCHOOL ANTWERPEN – DE BUREN MET DANK AAN HET KONINKLIJK CONSERVATORIUM ANTWERPEN – AP HOGESCHOOL ANTWERPEN
