TIJDELIJKE LANDSCHAPPEN

TIJDELIJKE LANDSCHAPPEN TIJDELIJKE LANDSCHAPPEN Workshopverslag

PRESENTATIE door dr. Jan-Willem van der Schans

(WUR)

CARTOON

door Artist in Residence H. Çsikcin van Kunstfort Vijfhuizen

PIONIEREN MET STADSLANDBOUW door Bas Husslage

SOCIALE COHESIE EN NATUUREDUCATIE

Interview met Steven Terwindt

PASSIEVOL ETEN

Interview met David Girault (Brasserie Dégé)

BEGROTING & PLAN VAN AANPAK ‘LANDJE’

door Franke van der Laan & Nanine Carree

YMERE

VOORWOORD Hoe tijdelijk kan een landschap zijn? Wat is de betekenis van tijdelijke landschappen? Bedoelen we tijdelijk als gedachte of als plan, een momentopname van de tijd? Fictief als fictie in de literatuur of bedoelen we non-fictie? Wat zijn de achterliggende plannen en beleidslijnen van landschappen? Welke landschappen kunnen we benoemen en in welk stadium van realisatie bevinden de landschappen zich? Is er behoefte aan impulsen of tijdelijke interventies om het plan nieuw leven in te blazen of (financieel) draagvlak te polsen? De meest actuele vraag lijkt deze: ‘’Wat kunnen de tijdelijke voedselopbrengsten zijn?’’ In de voormalige droogmakerij en dynamische regio Haarlemmermeer werkt men aan grootschalige gebiedsontwikkelingen. De planvorming neemt veel tijd in beslag en met de huidige crisis lopen de plannen extra vertraging op. In woongebieden worden steeds vaker tijdelijke programma’s gerealiseerd om de gebieden of wijken tussentijds levendig te houden. Naar de mogelijkheden voor tijdelijke invullingen, en betekenis geven aan te ontwikkelen landschappen is weinig onderzoek gedaan. In de regio zijn locaties te duiden die voor een update in aanmerking komen. De regio kenmerkt zich door contrasten van intensieve bewoning (woon en werk), groene ruimte, complexe infrastructuur, en agrarische bedrijven. Podium voor Architectuur Haarlemmermeer en Schiphol werkt binnen het programma Tijdelijke Landschappen met een focus op Park 21. Rode draad door het project is de bijdrage die het tijdelijke landschap kan leveren aan het weder-besef van de productie van voedsel voor de stadsbewoner. Waar de droogmakerijen ooit voor aangelegd zijn (Graan voor Visch) namelijk akkerbouw, verworden deze tot stedelijk bebouwd landschap. Het tijdelijk landschap kan de geschiedenis weer doen herleven middels voorstellen tot stadslandbouw, die mogelijk een weerslag hebben op de herinterpretatie van de grootschalige gebiedsontwikkeling. Deze publicatie geeft een beeld van het proces van projectplan naar workshop, de bijdragen van alle experts en betrokkenen, de zoektocht naar kansen en mogelijkheden, praktische tips voor uitvoering, obstakels en kosten. Centrale locatie en startpunt van de workshop is het Landje. Waar een boomgaard was, zal Tudorpark gebouwd gaan worden. Dat proces kan wel acht jaar in beslag nemen. Ymere is de eigenaar van het gebied en is de ontwikkelaar van Tudorpark. Om de grond betekenis te geven heeft Ymere de locatie ‘beschikbaar gesteld’ voor moestuinen: het landje, een strook grond van 25 x 50 meter. Op dit moment, juni 2012, lijkt het Landje tot leven te komen vanuit een gemeenschappelijk overleg van Ymere, Meerwaarde, Meergroen en Podium voor Architectuur. Meergroen gaat actief tuinieren met (toekomstige) bewoners en Meerwaarde neemt de werving op zich. Wij gaan nu loslaten en beperken ons tot speciale activiteiten rond het Landje. De vraag over de betekenis van Tijdelijke Landschappen blijft actueel en onderdeel van ons Jaarprogramma 2012-2014. Hoe kunnen we het landschap van Haarlemmermeer inzetten bij voedselproductie, en hoe verloopt de zoektocht naar nieuwe verbindingen? Hoe kunnen wij in de Haarlemmermeer nieuwe verbindingen maken tussen de ‘hongerige’ stad en het ‘eetbare’ platteland? Yvonne Lub Coördinator Podium voor Architectuur Haarlemmermeer en Schiphol

INHOUD PAGINA

TIJDELIJKE LANDSCHAPPEN Workshopverslag

6-9

PRESENTATIE door dr. Jan-Willem van der Schans (WUR)

10 - 13

CARTOON

14 - 15

PIONIEREN MET STADSLANDBOUW door Bas Husslage

16 - 17

SOCIALE COHESIE EN NATUUREDUCATIE Interview met Steven Terwindt (Meerwaarde) door Nanine Carree

18 - 19

PASSIEVOL ETEN Interview met David Girault (Brasserie Dégé) door Nanine Carree

20 - 21

BEGROTING / PLAN VAN AANPAK ‘LANDJE’ door Franke van der Laan & Nanine Carree

22 - 23

YMERE

24

COLOFON / DEELNEMERSLIJST

25

door Artist in Residence H. Çsikcin van Kunstfort Vijfhuizen

TIJDELIJKE LANDSCHAPPEN WORKSHOPVERSLAG

© Gerd Melgers

Hoe tijdelijk kan een landschap zijn? Wat is de betekenis

van tijdelijke landschappen? Bedoelen we tijdelijk als gedachte of als plan, een momentopname van de tijd? Fictief als fictie in de literatuur of bedoelen we non-fictie? Wat zijn de achterliggende plannen en beleidslijnen van landschappen? Welke landschappen kunnen we benoemen en in welk stadium van realisatie bevinden de landschappen zich? Is er behoefte aan impulsen of tijdelijke interventies om het plan nieuw leven in te blazen of (financieel)draagvlak te polsen? De meest actuele vraag lijkt deze:“Wat kunnen de tijdelijke voedselopbrengsten zijn?’’

tuinproject. Dit is een mooie onderlegger voor een inspirerende workshop. De workshop vond plaats op een zonnige woensdagmiddag in de schuur van Boeren van der Geest. Voedselproducenten, voedselafnemers en ontwerpers van tijdelijke landschappen kwamen bij elkaar om in 3 ronden: voedingsbodem, zaaien en oogsten, na te denken over de Haarlemmermeer als voedselproducent. Hoe kunnen de voedsellijnen korter worden? Wat is de boodschappenlijst van de afnemers? Hoe kunnen we dit aanbod creëren?

LOCATIE EN CASUS

Haarlemmermeer verstedelijkt in hoog tempo met woon-, werken logistieke gebieden. Als tegenwicht ontwikkelt Haarlemmermeer Park 21, 1000 ha agrarisch gebied tussen Hoofddorp en Nieuw-Vennep. Park 21 ligt onder de aanvliegroutes van Schiphol. Park 21 krijgt als metropolitaan park 3 lagen: een polderlaag, een parklaag en een pretlaag. Het Masterplan is gereed. Voorjaar 2012 start de oriëntatie op mogelijke investeerders. De agrariërs als beheerders van het landschap wachten af. Het park heeft een ontwikkeltijd van ca 20 jaar. Kunnen we het gebied ( tijdelijk) nadrukkelijk inzetten als voedselproducent van de metropoolregio? Kan daarmee de aanzet gegeven worden naar investeerders die dit interessant en profilerend vinden? Ook op andere plekken in de Haarlemmermeer zijn tijdelijke landschappen ontstaan nu ontwikkelingen door de economische crisis stagneren. Tijdens deze workshop is er gekeken hoe deze “braakliggende gebieden” tijdelijk ingezet kunnen worden voor voedselproductie. Hiervoor heeft Ymere een specifieke locatie “beschikbaar gesteld” aan de rand van Park 21. Tussen de Bennebroekerweg en Toolenburg-Oost, nabij recreatieplas Toolenburg, ontwikkelt Ymere woonwijk Tudorpark. Een terrein dat voorheen in gebruik was als fruitboomgaard en bloemenweide door de boeren Van Der Geest. In 1937 is hun vader begonnen met fruitteelt. Het bedrijf is inmiddels in handen van de drie broers. Zij hebben onlangs met pijn in het hart de boomgaard moeten rooien voor de start van de bouwwerkzaamheden van Tudorpark. Het terrein is in een tussenfase beland; het ligt nu braak en in de zomer wordt er gestart met de aanleg van de bouwwegen. Om het kale landschap een vrolijke aanblik te geven zijn er bloemen geplant en heeft Ymere een stuk land van 25x50m beschikbaar gesteld voor een tijdelijk moes-

© Gerd Melgers

VOEDINGSBODEM

Onder leiding van Paul Bos werd er gestart met de eerste ronde, de voedingsbodem. Welke kennis is er al aanwezig? Gezamenlijk liepen de deelnemers in de stralende zon richting “het landje”. In trio’s afkomstig uit verschillende sectoren (te herkennen aan de kleur op hun naambordje) werd er kennisgemaakt. >>

© Park21.info

6

WEBPUBLICATIE TIJDELIJKE LANDSCHAPPEN PODIUM VOOR ARCHITECTUUR - 2012

© Nanine Carree

Hoe kijk je tegen voedsel aan? Wat is je talent? En welke trend ontdek je in je eigen omgeving? Aan het eind van de eerste ronde werd een korte terugkoppeling gehouden binnen de groep. Een terugkerend element is de historie en gelatenheid die hier voelbaar is door het rooien van de boomgaard. “Bij planontwikkeling is het van belang het verleden te bewaren en een plaats te geven in een nieuwe wijk”, aldus Yvonne Lub. Een trend is dat de beleving van voedsel belangrijk is. Wigle Tamboer noemt als voorbeeld het appels plukken van de boomgaard, tot voorkort een populaire gezinsactiviteit op het land van Van Der Geest. Door de bewustwording van voeding in de stedelijke omgeving wordt stadslandbouw steeds populairder, volgens Bas Husslage dienen “de nette pakken“ zich aan. Tegelijkertijd kwam deze ronde de vraag naar boven over de duurzaamheid van tijdelijke landschap, hoever kun je gaan? En wat is het spanningsveld tussen die twee?

Binnen de groep aanwezigen kunnen we een aantal specifieke variëteiten benoemen:

werkt belemmerend voor de ontwikkeling: zaaien, onderhoud en oogsten. Wel is er vanuit de verschillende groepen vraag naar streekproducten. Tijdens de workshop zijn er ook cateraars aanwezig, waaronder Marije Vroom (de Vermaatgroep, cateraar TNT en BSH). Zij zou zich op het landje focussen op AGF (aardappels, groente en fruit). Ze verwacht geen problemen wanneer TNT en BSH zouden overstappen op seizoensgroenten. Deze bedrijven zijn gehuisvest in groene gebouwen en duurzaamheid is een belangrijk uitgangspunt voor hen. Door de verkoop van streekproducten hoopt René Versloot (Sodexo, Sanoma Uitgevers) de werknemers in het restaurant kennis te laten maken met biologisch voedsel, waardoor zij ook zelf meer streekproducten gaan kopen. Franke van der Laan stelde deze ronde dat de vraag groter is dan het aanbod. Het is volgens hem van belang dat de boeren zich meer op lokale verkoop richten. Hiervoor zou hij een lokaal distributiecentrum willen starten, waar uiteindelijk ook de supermarkten van moeten afnemen. Er zou veel meer grond gebruikt moeten worden voor voedsel. Een voorbeeld is het Groene Carré, 400ha voor recreatie. Franke stelde de groep de vraag wie hier weleens heeft gerecreëerd? Het bleef stil.

• Communities: de Meerkerk, de Voedselbank • • •

en welzijnsorganisatie Meerwaarde. Cateraars & Horeca: afnemers van lokale (biologische) seizoenproducten voor hun bedrijf- of toprestaurant Agrariërs: de lokale producenten, van boer tot biologisch tuinbouwbedrijf, zorgboerderij en heemtuin. Anarchisten: de onderzoekers, analisten, kunstenaars, producenten op onverwachte locaties die tegen alle regelgeving in hun activiteiten ontwikkelen. © Franke van der Laan

ZAAIEN & VOEDEN

In de tweede ronde stond voeden centraal. Wat gaan we zaaien in de voedingsbodem om te komen tot nieuwe verbindingen? Het landje is een metafoor voor een grotere ontwikkeling Park 21. Nieuwe ronde, nieuwe trio’s met bevindingen. Vanuit agrarisch opzicht wordt een periode van 2 jaar als te kort beschouwd, dit

Franke gebruikt momenteel 50ha voor een smikkelconcept, waar smikkelfruit groeit van mei-september. De beleving van het groen is belangrijk, wederom kwam de groep tot de conclusie dat het erg zonde is dat de boomgaard is weggehaald. Deze had waarde kunnen geven aan de toekomstige wijk. “Het is belangrijk om de Hoofddorper te vangen. Het gebied moet toegankelijk zijn”, aldus Wim van der Lee, “Een eerste stap zou kunnen zijn, de groene padenstructuur aanleggen. Een voorinvestering in de wijk, de waarde van het landschap stijgt hierdoor. >>


7

© Nanine Carree

Dit kan met eetbare producten. Als er iets verkocht wordt, lever je wat in net als het voorbeeld van Jan-Willem van der Schans, Park 16 hoven, Rotterdam.” Bij een overschot kan de oogst naar de Voedselbank Haarlemmermeer. Zij hebben behoefte aan vers en gevarieerd voedsel, aldus voorzitter Hans de Bats.

OOGSTEN

Tijdens de laatste ronde, het oogsten, kwamen de ontstane groepen bij elkaar: communities, cateraars, agrariërs, anarchisten. Wat voor advies hebben zij voor het Landje? En wat kunnen zij betekenen?

Cateraars:

“Voor ons is het belangrijk te leren werken met wat er is. Maar de cateraar moet ook meer inspraak krijgen op de invulling van het aanbod, we kunnen onze wensenlijst aanbieden. Je hebt een variatie aan producten nodig in het bedrijfsrestaurant.”

Collectief particulier opdrachtgeverschap ipv Particulier opdrachtgeverschap (is een deel van het ontwikkelingsplan van Ymere). De buurt ontstaat zonder steen, er worden verbindingen gemaakt. Ook de Meerkerk zou hier haar bijdrage kunnen leveren. De kerk is voor ontstressing: geestelijk en fysiek. Als mensen in hun werkzame leven achter hun bureau op kantoor zitten dan zetten zij zich in de kerk vrijwillig juist in voor fysieke projecten. Dit zou bijvoorbeeld het onderhouden van de moestuin kunnen zijn. Het proces deze middag was als laaghangend fruit, in kleine stapjes kwamen de verschillende groepen tot vele mogelijkheden van het gebruik van tijdelijke landschappen voor voedselproductie. Waarbij het land dynamisch gebruikt wordt en bijdrage levert aan de duurzaamheid, gezondheid, sociale cohesie, biodiversiteit en bewustzijn van de Haarlemmermeer en zijn bewoners en bezoekers. >>

Anarchistisch:

Het is belangrijk dat mensen worden verleid, dit zou kunnen in de vorm van een kunstproject. Bas Husslage geeft aan dat je ‘gewoon’ moet beginnen.” Veel mensen willen iets doen, tot actie overgaan, maar het is een gedoe, vaak te ingewikkeld met vergunningen. Ik doe bij mijn moestuinprojecten niet aan vergunningen. Ik zorg er gewoon voor dat het een succes wordt.” Dit landje kan symbolisch het startsein zijn voor meerdere initiatieven, beginnen doet volgen!

Communities:

Niet alleen het eindresultaat telt, ook de weg daar naartoe. Steven Terwindt heeft vorig jaar vanuit Meerwaarde een wijktuin in Hoofddorp-Oost begeleid. Groepsgewijze verbouwing heeft daar een bijdrage geleverd aan de sociale cohesie van de wijk. Voor deze groep is ‘verbinden het kernwoord’. Het landje is een sociaal interessant project waar tal van (educatieve) activiteiten aan gekoppeld kunnen worden: • leren wat is eetbaar? • kookworkshops • leren samenwerken • verloren kennis en vaardigheden overbrengen • sociale contacten opbouwen vanuit een gemeenschappelijk doel • overschot of deel van de productie afdragen aan bijvoorbeeld de voedselbank

© Gerd Melgers

© Gerd Melgers

8


© Franke van der Laan

HET SMIKKELCONCEPT

Het smikkelconcept is een inititiatief van Franke van der Laan en bestaat uit een plek of een route waar we met elkaar zoveel mogelijk verschillende soorten fruit bij elkaar hebben gebracht op zo´n manier dat er vanaf mei (rode bessen en kruisbessen) tot december (goudreinetten, stoofperen en sterappels) wat te plukken en te smikkelen is. En het fruit moet zovéél mogelijk vrij plukbaar zijn oftewel met en voor elkaar beheerd. Er bestaan al verschillende smikkelplekken in de Haarlemmermeer: • • • •

op de Heimanshof op de Geniedijk i.s.m. boer Bos en 2 scholen in Rijsenhout op het Kaageilend i.s.m. Pastoor van Lent, de lokale school in Buitenkaag en de fruittuinen ( i.s.m. gemeente en de fruittuinbewoners) en het fruitpark langs de Burg. Pabstlaan (i.s.m. wijkraad Stichting Hoofddorp Noord) passen er deels in.

Naast het creëren van betrokkenheid is het doel van de smikkel paden om mensen hun vooroordelen over eten uit plastic van supermarkten kwijt te laten raken en te leren om uit de natuur te gebruiken.(met vlekjes maar ook met minder gif en meer smaak) Het concept werkt vooral goed als er zoveel te eten is dat er onbeperkt geplukt kan worden. Hiernaast ziet u de soorten fruit en rassen die zijn aangeplant op het Kaageiland.

LEGENDA

© Franke van der Laan WEBPUBLICATIE TIJDELIJKE LANDSCHAPPEN PODIUM VOOR ARCHITECTUUR - 2012

RIJP

BEWAARBAAR


9

PRESENTATIE

DR. JAN-WILLEM VAN DER SCHANS (WUR)

© Schellingwoude, Apeldoorn

Dr. Jan-Willem van der Schans is als veranderingson-

derzoeker verbonden aan het LEI (opgericht als stichting Landbouw-Economisch Instituut), onderdeel van Wageningen UR (University & Research centre). Zoals hij het zelf verwoordt: “ik heb iets met voedsel en duurzaamheid, landbouw om en in de stad.“ In zijn voormalige buurt Delfshaven in Rotterdam heeft hij ervaren dat culturen te overbruggen zijn met voedsel, door het planten van druiven tegen de voorgevel werd er contact gelegd met buurtbewoners en Turkse en Marokkaanse voorbijgangers. In zijn woonplaats Rotterdam zet hij zich via Eetbaar Rotterdam en Denktank Stadslandbouw Rotterdam in voor voedsel en groen in de stad. Tijdens de workshop hield hij een inspiratielezing met voorbeelden van tijdelijke voedselinitiatieven en de huidige trends van de voedselindustrie.

de culturen, oude en toekomstige bewoners elkaar. Het is een kunstproject, hierdoor is er meer mogelijk. De meerwaarde van de tijdelijke functie levert zichzelf vaak op, hierdoor is het belangrijk dat projectontwikkelaars / woningbouwverenigingen investeren in deze initiatieven, hiervan is Park 16Hoven een mooi voorbeeld.

TIJDELIJKE VOEDSELINITIATIEVEN BINNENSTEDELIJK

Een mooi voorbeeld van tijdelijke gebruik voor voedselproductie in een binnenstedelijke context is de Marconistrip, een voormalig verlaten spoorwegstation in de Merwehaven te Rotterdam. Hier heeft Eetbaar Rotterdam met BAM Vastgoed en de meewerking van de Gemeente Rotterdam een stadslandbouwboerderij opgezet van UIT JE EIGEN STAD, waar wordt ingezet op kleinschalige commerciële akkerbouw. De opbrengsten van het land; groente, fruit, eieren, kip en vis zijn te koop in de eigen winkel of als maaltijd te bestellen in het restaurant. Over twintig jaar moeten op deze plek woningen staan, de projectontwikkelaar is blij met deze tijdelijke invulling: “Ik verkoop liever huizen op het terrein van een voormalige stadsboerderij dan van een voormalige gasfabriek.’’ Een ander project is van horticultureel onderzoeker en fotograaf Gina Kranendonk in het toekomstige Park 16Hoven. Door de recessie wordt de groene wijk in delen opgeleverd. Gina Kranendonk is door stadsontwikkeling Rotterdam aangesteld als groencurator. “De hele ontwikkeling van natuur naar nieuwe stad maakt ze met de plannenmakers, bouwers en bewoners mee, en telkens vindt ze een nieuwe locatie waar ze de resultaten van haar ’groene sociale project’ kan tonen.1 Er is een groene info-kas waar verschillende activiteiten plaatsvinden: barbecues, borrel, walk and talks. Hier ontmoeten verschillen-

© Foto kas Park 16Hoven

TRENDS

Landbouwproductie is in de jaren 90 verplaatst naar de ontwikkelingslanden. De uitgangspositie van de overheid was toen: ‘’..de EU (is) niet de meest geschikte locatie voor grote delen van de landbouwproductie,… verplaatsing van de productie naar ontwikkelingslanden (is) een reëel alternatief.’’ (Kol en Kuijpers, ESB 1999) In Nederland werd groen gebruikt om te recreëren en om langs te wonen. Landbouw (voedselproductie) heeft geen speciale bescherming in de planologie, behoudens rationalisatie verkaveling en clustering ten behoeve van export (vdValk en Neuvel 2009). Eten kwam dus vaak van ver. Maar dit begint te veranderen, steden zetten in op hun eigen voedselstrategieën. In een tabel liet Jan-Willem van der Schans zien dat het transport van groente en fruit niet altijd doorslaggevend is. Het gaat om een combinatie van teelt en transport, de

1 © Marrijnissen, Hans, Groen Museum tegen niet-duurzame kunst, Trouw, 19 oktober 2009

10


© PWS Woningcorporatie, Deelgemeente Noord

Phalaenopsis NL wk 1 Phalaenopsis NL wk 26 Rozen NL Poinsettia NL Ficus NL wk 1 Ficus NL wk 26 Hortensia NL wk48 Rozen Kenia Hortensia NL wk12 Aardbeien NL kas Champignons NL machineoogst blik Champignons NL machineoogst glas Aardbeien NL stellingen Tomaat NL Biologisch Champignons NL handoogst vers Tomaat NL ex WKK Sperziebonen NL in pot Champignons NL machineoogst vers Sperziebonen NL in blik Tomaat NL incl WKK Tomaat NL Spanje Aardbeien NL volle grond Banaan Equador Ananas Costa Rica Biologisch Ananas Costa Rica Appel Nieuw Zeeland Bloemkool NL Bio (vroege teelt) Bloemkool NL (vroege teelt) Bloemkool NL Bio (zomer teelt) Bloemkool NL (zomer teelt) Appel NL

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

kg CO2 eq per 1000 kg product Energie teelt

Transport

Materialen en processing

Bodem en mest

© Blonk et. al 2009: Berekening van broeikasgasemissie door de productie van tuinbouwproducten Verkenning en oplossingen van methodiekvragen ten behoeve van de ontwikkeling van het Nederlandse carbon foorpint protocol voor tuinbouwproducten, Blonk Milieu Advies, Gouda 2009

teelt hangt af van klimaat, beschikbaarheid energie en duurte van de grond etc. Binnen de voedselindustrie zijn er een aantal trends te constateren: 1. Voedselprijzen fluctueren 2. Boeren verdienen niks. Je moet dus met iets aparts komen wil je verdienen met de tijdelijkheid. 3. Steden hebben een sterke focus op voedsel – initiatieven van klein tot groot, georganiseerd en vanuit de gemeenschap, er ontstaan voedselstrategieën.

4. Bewoners in de stedelijke omgeving zijn geïnteresseerd in productie en consumptie van lokaal voedsel. 5. Het sluiten van de kringloop, recyclen van voedsel met een recycle ladder: eerst recyclen voor voeding voor de mens, dan voor de dieren, vervolgens voor compost en als laatste pas verbranden voor de biomassa energie. 6. Sociale bewegingen: Slowfood, transition town, Willem&Drees 7. Stadsnabije landbouw is door de crisis weer gewenst.


11

© nelly niwa AESOP Conference / Brighton 2010

Willem en Drees Willem & Drees is begonnen in juni 2009 in de regio Amersfoort om te ontdekken of het mogelijk is om aardappels, groenten en fruit van boeren uit de buurt verkrijgbaar te maken in winkels in de buurt. In de regio rondom de Haarlemmermeer levert de Olmenhorst Lisserbroek appels en peren. De supermarkt Coop Dekker in Rijssenhout en Arteka in Heemstede behoren tot de verkooppunten van Willem & Drees. www.willemendrees.nl © Tuin Nico Adriaans Stichting Couwenburg

Transition town Groningen Transition Towns bestaan uit groepen enthousiaste burgers in steden, dorpen of buurten, die met elkaar aan de slag zijn om hun manier van wonen, werken en leven minder olie-afhankelijk, meer duurzaam en meer sociaal te maken. Piekolie en klimaatverandering zijn de belangrijkste drijfveren om in actie te komen. Zij werken met lokale oplossingen en laten zien hoe iedereen die zelf kan uitvoeren. Zij doen een beroep op ieders kracht, sociaal gedrag, wijsheid, creativiteit en ervaring. Transition Towns herstellen ecologische veerkracht, waardoor mens en natuur in tijden van crisis, de klappen beter kan verwerken. De grootste uitdaging de komende decennia is, om de overgang naar een wereld met minder energie en minder spullen, zowel haalbaar, als aantrekkelijk als op tijd uit te voeren. Er zijn 83 Transition Towns in Nederland, waaronder Groningen en Rotterdam Projecten staan in het teken van energie & duurzaamheid, lokale economie, lokale voedselinitiatieven, educatie & bewustwording. Voorbeeldprojecten in Groningen zijn: het composttoilet, de raamtuin, Plukbos Kardinge, buurtmoestuin Hof van Reseda. En in Rotterdam: buurttuinen Kralingen-West, Berwegplantsoen en Gandhituin, daktuin, kinderparadijs LeefVrolijkTuin, permacultuur e.d. www.transitiontowns.nl

12

TOEKOMST

Steden breiden door de crisis niet tot nauwelijks meer uit, hierdoor is stadsnabije landbouw mogelijk. Een voorbeeld hiervan is een boer in de buurt van Rotterdam. Vanaf 16Hoven rijden dagelijks busjes naar zijn boerderij, waar een kinderdagverblijf is gevestigd. Hier kan worden vergaderd met uitzicht op de koeienstal, een groot succes.

© Vergaderruimte met uitzicht

Naast het sociale en duurzame karakter van tijdelijke voedselinitiatieven, hebben de projecten ook een verdienmodel. Buurderij2 Hof van Twello (oostelijke Veluwerand, Gelderland) streeft naar lokale economie en een vitaal platteland. De boerderij heeft een streekwinkel, waar behalve Nederlandse ook Turkse, Surinaamse, Chinese en Indische groenten verkocht WEBPUBLICATIE TIJDELIJKE LANDSCHAPPEN PODIUM VOOR ARCHITECTUUR - 2012

© Hof van Twello

worden. Ook worden stukken grond verhuurd aan consumenten. Zij nemen de helft van hun oogst mee naar huis en de andere helft leveren ze af bij de winkel. Hiervoor krijgen zij de helft van de verkoopomzet. Hof van Twello is 17ha groot en heeft een omzet van 500.000 euro. Naast de moestuinen is er een wijngaard, waar mensen wijnbladeren kunnen plukken voor allerlei traditionele gerechten en er zijn diverse activiteiten voor gezinnen en kinderen, zoals het “blote voeten pad” en een uitgebreid educatief programma. Het gebruik van biologische producten moet volgens Jan-Willem van der Schans niet iets worden voor de ‘grachtengordel’. We gaan er naartoe dat lokale producten op een efficiënte manier worden georganiseerd, door gebruik te maken van een tussenschakel, als bijvoorbeeld Willem & Drees. Hierdoor kunnen de prijzen naar beneden. Deze nuchtere aanpak is terug te vinden bij de keten La Place. Zij maken gebruik van biologische producten voor smakelijke en eenvoudige gerechten. In 7 stappen wordt een gerecht bereid, hierdoor kan elke werknemer dit maken. Jan-Willem van der Schans had een tweetal tips aan de deelnemers van de workshop. De eerste betrof de ontwikkeling van activiteiten: “Zie het als kunstproject dan heb je meer vrijheid, geen problemen rond vergunningen en denk na over wie er aan de tijdelijkheid verdient.” De tweede tip is toegespitst op de Haarlemmermeer. “Deze regio is voedselproducent en dat moet ook zo blijven. Maar de agrariërs mogen meer richting de stad bewegen. Dit kan want de steden zullen niet meer uitbreiden. Ze zijn nu voornamelijk gefocust op de bulkproductie en moeten nu een omslag maken naar lokaal,” aldus Jan-Willem van der Schans.

2 Buurderijen is een nieuw type plattelandsbedrijven. Uitgangspunt daarbij is herstel van de verbinding tussen landbouw en maatschappij, en het benutten van andere potenties van de landbouw dan enkel het efficiënt produceren van voedsel. Buurderijen onderscheiden zich van andere ondernemingen doordat er sprake is van nieuwe functiecombinaties, nieuwe participatievormen, nieuwe organisatieprincipes en nieuwe financieringsarrangementen. (Innovatienetwerk, 2005)


13

ARTIST in RESIDENCE

H.ÇSIKCIN op het KUNSTFORT VIJFHUIZEN

© Holger Nickisch

© Gerd Melgers

14


PIONIEREN met STADSLANDBOUW door Bas Husslage

© Daniele Sambo

De stagnerende wereldeconomie is goed zichtbaar in de

vorm van leegstaande gebouwen en braakliggende terreinen. Een haalbare (tijdelijke) invulling is stadstuinbouw: duurzaam, voldoenend en heerlijk. Deze internationale trend is hip en spreekt veel mensen aan! Waarom zou je enorm veel moeite doen om zelf groente en fruit te telen op een braakliggend terrein, terwijl het ook in de winkel te koop is? De belangrijkste reden om dat te doen, is dat de ondoorzichtigheid van de huidige voedselketens en duurzaamheidsontwikkelingen, mensen op het pad brengt van regionaal en biologisch geproduceerde voeding. Nou leveren percelen vol groenten volstrekt onvoldoende productie om voorgenoemde ontwikkelingen radicaal te veranderen, maar de signaalwerking van stadstuinbouw als kunst-/cultuuruiting is van groot belang. Zelf voelde ik mij bijvoorbeeld zeer aangesproken door de geweldige voorbeeldfunctie die Michelle Obama vervult met haar groentetuin naast het Witte Huis. Roger Doiron zette haar daartoe aan. Ik heb Roger leren kennen tijdens een internationale stadstuinbouw-workshop in Berlijn in oktober 2010. Zulke mensen zijn goud waard om uiteindelijk essentiële, omvangrijke stappen te zetten naar gezonde voedselpatronen.

Stadslandbouw of –tuinbouw?

Bij landbouw is sprake van grote machines, zware grond, grootschalige productie en eenvormige gewassen. Hoewel vaak gesproken wordt over stadslandbouw, is stadstuinbouw een veel betere term. Het gaat tenslotte om handwerk, kleinschalige productie en een veelheid aan verschillende gewassen.

START

Ga op zoek naar een terrein, vindt mensen die mee willen doen en ga aan de slag. Makkelijk gezegd en nog makkelijker gedaan! Waarom? Omdat veel gemeenten nog geen duidelijk beleid hebben voor braakliggende terreinen; dat geeft initiatiefnemers bewegingsvrijheid. Bovendien staan veel mensen positief tegenover het telen van groenten, zodat een stadstuinbouwpro-

16

ject meestal op niet veel bezwaren stuit. Het geeft geen overlast voor de omgeving en zonder veel moeite kan het project gestopt worden.

REGELS

Met een beetje gezond verstand kom je al snel tot een paar zaken die goed geregeld moeten worden: grondkwaliteit en een contract met de grondeigenaar. Om de publieke opinie niet tegen je te hebben is het verstandig om een goed verhaal over de grondkwaliteit te hebben. In Zaanstad, waar veel grond vervuild is door eeuwenlange industrialisatie, teel ik voor de zekerheid in bakken. Dan de projectduur. Die is voor grondeigenaren van doorslaggevend belang. De angst leeft namelijk dat een project niet meer weg te krijgen is. Wat dat betreft verdient het de voorkeur om een contract af te sluiten over de duur van het project. Houdt het simpel, ga er niet meteen allerlei andere zaken in regelen over verantwoordelijkheden. >>

Thema-tuinen

Om een tuin een duidelijk eigen gezicht te geven, is een thema een mooi middel. Als stadsdichter van Zaanstad lag het in mijn geval voor de hand om een PoëzieTuin te starten. Een selectie van gedichten waar groenten in voorkomen hangen op bouwhekken en in bakken telen we die specifieke groenten. Een ander voorbeeld is de OverTuin, oorspronkelijk een tuin die gescheiden is van een woning door water of een weg. Bij dit braakliggende terrein is dat ook zo, maar we nemen de term hier ook letterlijk. Onderstaand, tenslotte, de link van de MonetTuin. Rondom op bouwhekken hangen prints van schilderijen die Monet in Zaandam maakte. Op het terrein staan bakken waar groenten, fruit en kruiden verbouwd worden uit recepten die Monet zelf verzamelde. Zie ook: www.monettuin.nl


© Eelco Aarsen

MENSEN BETREKKEN

Weinig mensen zijn organisatorisch in staat om te starten met een project op een braakliggend terrein. Wat in de weg staat zijn allerlei praktische vragen, onzekerheden en het onvermogen om mogelijkheden te zien op een terrein dat er zieltogend bij ligt. In de praktijk moet je simpelweg starten, dan haken er steeds meer mensen aan. De één heeft groene vingers of is een organisatietalent, de andere is handig met een weblog of heeft twee rechterhanden. Opvallend is ook dat buurtbewoners initiatieven zullen aandragen die het project steeds sterker maken. Zo ontstaat vanzelf een programmering op de tuin: van oogstmomenten tot en met gezellige kooksessies. Vraag in jouw gemeente eventueel na of vrijwilligers collectief verzekerd zijn, als dat je gerust stelt over verantwoordelijkheden.

GELD

Natuurlijk kun je zonder geld aan de slag, als iedereen een steentje bijdraagt. Een inzameling van allerlei materialen – tuingereedschap, zaden, tegels – levert vaak al heel wat op. Maar een beetje echt geld is ook wel handig! Vaak is er wel een potje bij de gemeente (wijkgeld, leefbaarheidsbudget, maatschappelijk geld). Ook is het goed om te weten dat een grondeigenaar zogeheten “schoon, heel en veilig gelden” moet begroten voor onderhoud aan het braakliggende terrein. Wellicht kan dat geld vrijgespeeld worden voor jouw project. Zelf heb ik ook met succes aangeklopt bij het Oranjefonds, vooral de jaarlijkse voorjaarscampagne NL-doet is kansrijk!

KANSEN LOCATIE

De omvang van het terrein is gigantisch groot, ten opzichte van andere braakliggende terreinen. De situatie is anders dan in stedelijk gebied, waar braakliggende terreinen zeldzaam zijn. Hier is feitelijk sprake van een stuk landbouwgrond dat opgeslokt wordt door verstedelijking, maar de alles etende stad schrokt het landschap pas later dan gepland op vanwege de economische stagnatie. Opzienbarend is hier dat agrarisch landschap opnieuw een agrarische invulling krijgt. De appelboer heeft zelfs zijn appelbomen gerooid om plaats te maken voor woningbouw. Als symbolische verwijzing naar het historisch gebruik van de grond, zou het mooi zijn om langs de geplande straten van de nieuwe wijk appelbomen te planten. Of om appelbomen op te kweken, die later een plek krijgen in de nieuwe wijk. Hoogstamfruit is projectmatig beter te beheren dan laagstamfruit, omdat je door onbereikbaarheid van de hooghangende appels de oogst in eigen hand houdt en makkelijk een gezamenlijke wijkoogst kunt organiseren. Opkweken van zaden uit klokhuizen is ook een interessant buurt-project, waaraan veel mensen (ook kinderen) eenvoudig kunnen deelnemen. Het verdient aanbeveling om een omgevingscan te doen, zodat bedrijven (hulp bij onderhoud; specifieke werkzaamheden; gereedschappen) of groepen vrijwilligers kunnen aanhaken. Veel succes! En mail vooral als je vragen hebt met: [email protected]

Jonge Sla Alles kan ik verdragen, het verdorren van bonen, stervende bloemen, het hoekje aardappelen, kan ik met droge ogen zien rooien, daar ben ik werkelijk hard in. Maar jonge sla in september, net geplant, slap nog, in vochtige bedjes, nee. Rutger Kopland © Eelco Aarsen WEBPUBLICATIE TIJDELIJKE LANDSCHAPPEN PODIUM VOOR ARCHITECTUUR - 2012

17

SOCIALE COHESIE en NATUUREDUCATIE Interview met Steven Terwindt van Meerwaarde door Nanine Carree

© Steven Terwindt

MeerWaarde is een maatschappelijke onderneming, die

EDUCATIE

Vorig jaar heeft MeerWaarde in samenwerking met Franke van der Laan (M.e.e.r Groen/heemtuinencomplex “de Heimanshof”) de wijktuin in Hoofddorp-Oost opgezet. In groepsverband, 11 personen, werd wekelijks onder leiding van Franke van der Laan een seizoen lang getuinierd. Ieder had een tuin van 1,5 x 3m.

Tijdens het project doen de deelnemers kennis op van vergeten gewassen en groenten. En krijgen zij een goed beeld van hoe de natuur in elkaar zit. Welke planten kun je bijvoorbeeld beter niet naast elkaar zetten in verband met ziektes? Tuinen kunnen gebruikt worden als voorbeeldproject. Met een rondleiding worden mensen geënthousiasmeerd en leren zij iets over de natuur. De kennis kunnen zij meenemen naar hun eigen tuin of buurt.

met name werkzaam is in de gemeente Haarlemmermeer. Zij organiseert activiteiten voor alle leeftijden en groepen mensen en stimuleert bewonersinitiatieven. Daarnaast biedt zij diensten als: maatschappelijk werk, ouderenadvies en sociale raadslieden. Steven Terwindt, sociaal cultureel werker, houdt zich binnen MeerWaarde o.a. bezig met het opzetten van activiteiten op het gebied van duurzaamheid, groen en natuurbehoud.

MACRO-ECOLOGIE

Steven Terwindt spreekt over een win-win-win-win-situatie. Op grotere schaal de macro-ecologie van de wijk. Door groen functioneel in te zetten gaan we eigenlijk weer terug naar het oorspronkelijke gebruik van de Haarlemmermeer: akkerbouw. Verschillende gewassen zorgen er voor dat het insectenpeil op niveau blijft en de bijen en ringslangen weer volop kunnen leven. De moestuinen zijn onderdeel van de groenstructuur. Het draagt bij aan het behoud van de natuur en voorkomt het uitsterven van gewassen.

Een tweede winsituatie is de educatie van de mensen zelf. Allereerst de praktische vaardigheden: Hoe tuinier je handig? Hoe haal je zoveel mogelijk profijt uit je tuin? Door een goede seizoensindeling te maken. De groep is een heel seizoen bezig: land klaar maken, los maken, bemesten, paden aanleggen, zaaien, planten, wieden, onderhouden en oogsten. In december worden de laatste kolen geoogst en januari wordt gebruikt voor de binnenwerkzaamheden, bijvoorbeeld het maken van een bijenhotel.

Projecten op grotere schaal moeten bijdragen aan de bewustwording van de natuur, voorbeelden zijn de landelijke natuurwerkdagen, boomweggeefdag en de actie NL Doet van het Oranjefonds. Met het aanleggen van wandelpaden als de orchideeënroute gaat de kennismaking verder dan hun eigen buurt. Een moestuinproject kan ook ingezet worden om speciale groepen, die het lastiger hebben in de samenleving te participeren.

GEZONDHEID

Het meemaken van het groeiproces van gewassen, zorgt voor een groter bewustzijn: Wat kun je met de groenten? Met name de minder bekende, vergeten groenten. Dit draagt bij aan een gezond leefpatroon met beweging in de buitenlucht en gezonde onbespoten groenten, die smaakvoller zijn dan de groenten uit de supermarkt. En als je er zo hard voor hebt gewerkt, smaken de groente extra lekker! De groenten worden daarom ook niet snel weggegooid. Bij een overschot aan oogst, ging deze bij de wijktuin in Hoofddorp-Oost naar Woonvoorziening Meer-Heem, een begeleid wonen project van Ons tweede thuis. De kok maakte hier dan een heerlijke maaltijd van. Een andere maatschappelijke instelling die het overschot goed zou kunnen gebruiken is de Voedselbank Haarlemmermeer, die ook aanwezig was tijdens de workshop. Hiermee wordt de verspilling tegengegaan en levert het project een maatschappelijke bijdrage aan de buurt. >> © Steven Terwindt

18


© Steven Terwindt

SOCIALE COHESIE

Tijdens het project maken de deelnemers een persoonlijke groei mee. De groep heeft een gezamenlijk doel, hierdoor groeit de groepsband. Belangrijk hierbij is dat de groep wekelijks op een vast tijdsstip samenkomt. Op deze manier ontwikkelen de deelnemers naast groene vingers ook hun sociale vaardigheden. De groep in Hoofddorp-Oost liet aan elkaar weten als zij niet konden komen, het onderhoud aan de tuin werd die week dan door een groepsgenoot overgenomen. Zij spraken tevens buiten de wekelijkse bijeenkomst af, om bijvoorbeeld naar een lezing te gaan. De deelnemers laten participeren in de maatschappij is een belangrijk doel van MeerWaarde. Groenprojecten worden ook gebruikt voor Maatschappelijk betrokken ondernemen (MBO) bij bedrijven. Zo heeft een Japans bedrijf meegeholpen met het inzaaien van akkerland. Dit draagt bij aan de bewustzijn van je omgeving. Actieve inzet voor een plek leidt er toe dat mensen zich er meer mee verbonden voelen en ook een gevoel van trots gaan ervaren. Een plek kan verder gezien worden als een deel van iemands identiteit, omdat er een sterke banden worden gecreëerd tussen personen en plekken (wiliams et al, 1992; Manzo 2005, Hunziker et al, 2007; Prohansky et al.1983). Verder leidt gezamenlijke inzet voor een plek tot onderlinge verbondenheid en dit bevordert die sociale cohesie (Vreke et al, 2010)

Na het succes van de wijktuin in Hoofddorp-Oost, die dit jaar voor een tweede keer van start gaat, heeft MeerWaarde een oproep gedaan voor een wijktuin in Floriande. Hier hebben zich 36 geïnteresseerden voor aangemeld. Het tuinieren is nog niet van start gegaan, omdat de grond nog niet gebruikt kan worden. Een deel van deze groep mensen zouden dit seizoen kunnen starten op het landje in het toekomstige Toolenburg-Zuid. MeerWaarde kan in deze opstartfase de verschillende partijen bij elkaar brengen. En via de wijkraad en wijkkrant een oproep doen aan geïnteresseerden. Er zouden ook lezingen georganiseerd kunnen worden vanuit de wijkcentra in Toolenburg-Oost: Amazone en de Veste. Op deze manier betrek je bewoners uit de buurt bij het project. Een moestuin is een goede invulling voor tijdelijk gebruik, omdat zij een ecologische cyclus kent. Het land is na een jaar weer leeg en dan kan het proces weer opnieuw worden opgestart. Bij uitstel van de permanente invulling kan het project eenvoudig met een jaar worden verlengd.

© Steven Terwindt

© Steven Terwindt

LANDJE

De weg er naartoe is belangrijker dan het eindresultaat, naast natuureducatie en bewustwording, draagt het project bij aan de verbetering van sociale vaardigheden en het realiseren van maatschappelijke betrokkenheid. WEBPUBLICATIE TIJDELIJKE LANDSCHAPPEN PODIUM VOOR ARCHITECTUUR - 2012

19

PASSIEVOL ETEN Interview met David Girault van Brasserie Dégé door Nanine Carree

© David Girault - Dégé

David Girault is Chief Executive Chef bij OSP Zakelijke

Horeca. In november 2010 is Dégé geopend, een restaurant in de Beukenhorst dat zich richt op de zakelijke markt. De naam is ontleend aan de initialen van David Girault. Dégé is open voor ontbijt, lunch en borrel, met een brasserie en selfservice restaurant. Hoog in het vaandel staat de kwaliteit van voedsel: vers, duurzaam, biologisch en regionaal. David omschrijft twee categorieën mensen die uit eten gaan, voor het eten en om te genieten. Deze laatste categorie past David het best. De entourage, het verhaal, de eerlijke producten en de vriendelijke bediening, zorgen voor een ontspannen sfeer. Op deze manier kan hij het plezier in het eten het beste overbrengen op zijn gasten.

BEWUSTWORDING

Tijdens de kookworkshops die David voorheen gaf aan onder andere zakenmensen, begon hij de lessenreeks met het proeven van een tomaat; één uit de supermarkt, één rijpe biologische tomaat rechtstreeks van het land naturel en één met olijfolie, zout en peper. Op deze manier werden de cursisten zich bewust van smaak. Ook in zijn restaurant zijn biologische producten en smaak belangrijk. Het restaurant is gestart met een meer luxe kaart, toen duidelijk werd dat de klant voor de lunch liever een uitsmijter had dan oesters, deed dat de van oorsprong Franse David wel even pijn. Uiteindelijk is deze uitsmijter er gekomen, want de vraag van de klant is belangrijk. Maar hij wil wel achter zijn product staan, dus verse scharreleieren op grof gesneden brood.

VERANDERING NEDERLANDSE EETCULTUUR

In de 17 jaar dat David in Nederland is, heeft hij de eetcultuur zien veranderen. In Frankrijk was hij thuis gewend altijd over eten te praten, ‘waar kun je het smaakvolste vlees krijgen’? ‘Welke groenten groeien er nu’? Dat leefde veel minder in Nederland. Daar is echter verandering in gekomen, de laatste 10 jaar merkt David dat de Nederlander meer van eten is gaan genieten mede door de populariteit van alle kookprogramma’s op tv. Maar ook de Allerhande heeft mooie kleurrijke recepten, die echt gaan over smaak. Het is jammer dat de economische crisis van de laatste jaren er voor heeft gezorgd dat het gebruik van biologische producten nog steeds iets exclusiefs is. Doordat er nog te weinig mensen biologische producten kopen, is de vraag te klein en blijft de prijs hoog. En prijs is een belangrijke weegfactor in Nederland. Mensen betalen liever minder en eten iets minder lekker dan andersom, en dat is zonde volgens David. Hij eet liever minder vaak biefstuk, maar dan goed. Dat voert hij door in zijn restaurant, biologische producten zijn duurder, dan maar een kleinere hoeveelheid, maar wel een topproduct. Dit zorgt ook voor minder verspilling van voedsel.


STREEKPRODUCTEN

Al geruime tijd werkt David met biologische producten, die geleverd worden door de boerderij de Lindenhof in Baambrugge en via Han de Kroon in Haarlem. Zij hebben een groot assortiment ambachtelijke producten met ook ‘vergeten groenten’. Naar aanleiding van de vertoning van de film Polderportretten 3 heeft David zijn contacten weer opgepakt met Van Wees, een kaasboerin in de buurt en nieuwe contacten gelegd met Boer Bos (lamsvlees) en de Landyn (groente). >> © David Girault - Dégé

20



Het contact leggen met agrariërs kost tijd. Het vertrouwen moet groeien en ook het verhaal dat jij wilt uitdragen moet helder zijn. Dat het aanbod varieert is geen probleem voor David. Zijn menu wisselt wekelijks of dagelijks. Met de Landyn heeft hij bijvoorbeeld afgesproken dat zij wekelijks het aanbod doormailen. Aan de hand daarvan stelt David zijn menu samen en geeft hij de bestelling door. Dégé blijft een commercieel restaurant, het is belangrijk dat er variatie is. De dagelijkse klanten kun je niet elke dag bieten voorschotelen. Het aanbod maakt dus niet uit, als het maar gevarieerd is. Het voortraject kost tijd, maar als de afspraken eenmaal gemaakt zijn, is er vertrouwen en dat zorgt voor een duurzame relatie. Om over te stappen naar streekproducten moet er volgens David wel iets veranderen in de horeca. Koks zijn vaak arrogant en zijn erop ingesteld dat leveranciers naar hen toe komen om producten aan te bieden. Met biologische producten werkt het vaak andersom. De kok gaat met zijn passie voor eten op zoek naar de lekkerste ingrediënten in de buurt.

nog te beperkt. Hier zou het landje aan kunnen bijdragen, maar misschien is dit ook een plek om te experimenteren met nieuwe producten om het aanbod te vergoten. Vanuit de workshop werd duidelijk dat de boeren, van bijvoorbeeld aardappels, puur voor het geld gaan. Als zij hun aardappels goedkoper kunnen verkopen in Brabant, doen ze dat. David vindt dat de koks en cateraars zich zouden moeten verenigen. Het zou goed zijn om de vraag te bundelen, zodat we een serieuze partij zijn voor deze boeren. Restaurants kunnen vanuit hun eigen concept veel van elkaar leren: verenigen en de vraag bundelen.

INFORMATIE EN EDUCATIE

Deze passie voor eten brengt hij over op zijn klanten. Het is belangrijk dat de kok het verhaal achter het eten letterlijk naar tafel brengt. In zijn restaurant presenteert de kok de menukaart aan tafel en vertelt wat hij buiten de kaart om te bieden heeft. Op die manier laat hij zien dat hij achter de gekozen producten staat. Het overbrengen van informatie is onderdeel van de visie van het bedrijf. David is thuis alvast begonnen met het kweken van zijn groenten voor de kas, die hij naast de entree van het restaurant wil plaatsen. Ook deze kas zal bijdragen bij de bewustwording van eten. We zouden kinderen al op jonge leeftijd bewust moeten maken van de waarde van voedsel en de beleving van eten. Vorig jaar heeft David op de school van zijn kinderen twee lessen verzorgd. Waar hij vergeten groente liet zien en natuurlijk proeven!

HET LANDJE

Een educatieve rol zou ook weggelegd kunnen zijn voor het landje. Op deze plek kunnen kinderen zien hoe groente en fruit groeit en ter plekke kan er dan een maaltijd worden bereid. Zo leren kinderen dat niet elke tomaat er glimmend en perfect rond uitziet zoals in de supermarkt in Nederland. Maar dat dit niet ten nadele is van de smaak, sterker nog: hij is veel smaakvoller! Het aanbod en de variatie aan groente in de Haarlemmermeer is © David Girault - Dégé WEBPUBLICATIE TIJDELIJKE LANDSCHAPPEN PODIUM VOOR ARCHITECTUUR - 2012

21

AGRARISCHE PLAN VAN AANPAK

LANDJE Franke van der Laan door Nanine Carree


Plan van Aanpak Landje Begroting Franke van der Laan 19 maart / 15 juni 2012

Grondoppervlak 25 x 50m = 1250 m2 (kleiner maken) Stroken van 1,5m breed (2x armlengte, menselijke maat) Zodat men er aan beide kanten bij kan. Totaal aantal van 17 stroken Middenpad Totaal 17 x 2 vakken Stappenplan 1. Grondverbetering 2x in 2012 en 2013 € 500 Benodigd minimaal 10m3 per jaar Waar vandaan? Koeienmest via van Wees Compost via Meerlanden Schapenmest via Paul Bos Wat nodig? Vervoer mest/compost: vrachtwagen of traktor met aanhanger Verspreiding over het land: vrachtwagen met rijplaten of traktor 2. Omploegen, grond losmaken € 400 Wat nodig? Spitmachine 50 euro/uur netto incl. Materieel (Franke) 1 dag werk 3. Paden aanleggen Hoeveelheid: 17 paden x 50m = 850m Materiaal: tuinen voor langere tijd Betontegels 30 x 30cm 850m/0,3m = 2834 tegels = 315m2 (€ 8,50 per m2) € 800,00 was € 2677,50 Hoe te verkrijgen? Tweedehands: via Ymere of Gemeentewerf Deze moeten neergelegd worden. Vervoer per kruiwagen 5-10 tegels per keer Materiaal: tuinen voor 1-2 jaar Houten rijplaten (draglineschotten) afm: 4 x 1m lang - 850/4=213 platen 4. Gereedschap aanschaffen Elke week 5 personen aan het land werken. Wat nodig? 5 schoffels (5 x € 12,95) € 64,75 3 kruiwagens (3 x € 115) € 345 5 spaden ( 5 x € 45) € 225 5 schepjes (5 x € 4,25) € 21,25 5 harken (5 x € 25) € 125 20 emmers (20 x € 3,85) € 77 20 paar handschoenen (20 x € 12,50) € 250 Bamboestokken 2,6m hoog 250/500 stuks, € 1 á € 2/st € 500 Kippengaas, voor doperwten, 1 vak, 2(?) stroken - 50m kippengaas (2rollen) + € 143,80 palen (hoh 3m) om kippengaas aan te bevestigen ( +/- € 7,50 p/st.)

22


50 m

25 m

compost met pompoenen eethuis 18 m2

N

ontmoeting

5.

Zaaien (zaden) € 500 Zaaiperiode 1 eind maart / april: Radijs (in 4 weken te oogsten) Rucola (in 4 weken te oogsten) Sla (in 4 weken te oogsten) Oostindische kers (juni oogsten) Tuinbonen (juni oogsten) Peulen (op gaas) (juni oogsten) Doperwten (juni oogsten) Aardpeer (oktober oogsten) achteraan plaatsen wordt 3m hoog Aardappels (juli/aug. oogsten) Zaaiperiode 2 eind juni - Dag van de Architectuur Pompoen op composthoop (november oogsten) Courgette op composthoop (november oogsten) Snijbonen / Sperziebonen, achteraan plaatsen op 2,6m lange stokken 6. Beheer April - september (25 weken) 2 jaar 1 persoon voor het overzicht en het aansturen, 4u/week á € 30,- netto € 4.000 Vrijwilligers Bouw- / Schuilkeet voor als het waait, regent en voor het gereedschap voorraad Ymere Watertank 1000 of 2000 liter PM waterpomp bij sloot? € 250 waterbuis 200 m € 200 stroomvoorzinin(van van geest via tuin naar pomp 400 m € 200 Parkeerplaats voorraad Ymere Picknickbank € 130 7. Nazorg Verwijderen rijplaten/tegels/omheining € 500 Resten planten verwijderen Grond goed achterlaten: de kwaliteit van de grind wordt alleenmaar beter van biologsiche tuinieren 8 omheining palen elke 1.5 m: 50+50+25+25M = 100 stuks van 2 m lang ca 4 euro € 400 windgaas 150 m €3.5 /m2: 1. 5 m hoog: € 787,50 Krammen € 40 9 Formele positie onder Stichting Meergroen(overhead) € 1.000 probeer ik te verminderen Beheer Franke van der Laan heeft aangegeven zelf niet nog een extra moestuin te kunnen beheren. Wel zou hij af en toe advies kunnen geven en hij vraagt aan twee mensen binnen zijn netwerk of zij dat zouden willen doen: Ans Reuling / Hans Millenaar € 11459,30 Totaal is:

Totaal was: € 9409.30


23

YMERE

© Gerd Melgers

Ymere stelt tegenwoordig vaker braakliggend terrein beschik-

baar voor groenprojecten, vooral in steden als Amsterdam en Haarlem. Op locaties waar stedelijke herontwikkeling op zich laat wachten, wordt de grond tijdelijk aangeboden voor projecten waar de buurt van profiteert. Groenprojecten zorgen voor een meer aantrekkelijke uitstraling van het gebied, stimuleren ontmoeting tussen buurtbewoners en brengen buurtbewoners een stukje kennis bij, bijvoorbeeld over tuinieren. In dergelijke projecten biedt Ymere het gebruik van de grond aan en brengt ze partijen in de buurt bij elkaar die het project van de grond trekken en begeleiden. Vaak zijn het Ymere-huurders die op uitnodiging van Ymere deelnemen aan het project. Tudorpark In Hoofddorp wordt in acht tot tien jaar ontwikkeld in verschillende deelplannen. Om het grote gebied een aantrekkelijke uitstraling te geven, nodigt Ymere initiatiefnemers uit om hier tijdelijk groenprojecten of culturele projecten te ontwikkelen. Voorwaarden bij dergelijke projecten is dat: • • • • •

Die passen binnen de posionering en bij de doelgroepen van Tudorpark Dat het project goed is voor de uitstraling van het plangebied Dat het project of de activiteit toegankelijk is voor de doelgroepen van Ymere Dat het tijdelijk karakter geen structurele vormen aanneemt Dat de initiatiefnemer zelf verantwoordelijkheid neemt en houdt voor de uitvoering van het project

Wat betreft de uitstraling van het plangebied van Tudorpark is al genoemd dat het spijtig is dat de bestaande fruitbomen zijn gerooid. Helaas leven er in dergelijke ontwikkelprojecten tegenstrijdige belangen. Vanuit verkoop en communicatie gezien, was behoud van de fruitbomen zeer gewenst. Overigens kunnen we nu voor de verkoop van kavels aan de Bennebroekwerweg beter laten zien, hoe de kavels eruit zien. Vanuit ontwikkeloogpunt was er de wens de fruitbomen te rooien met het oog op de realisatie van bouwwegen deze zomer en de geldende flora- en faunawetgeving voor ruimtelijke ordening. Ymere hecht echter zeker waarde aan de reactie van de omgeving op het rooien en neemt die mee in haar evaluatie.

24


© Kees van der Veer

COLOFON Workshop Tijdelijke landschappen

28 maart 2012

Samenstelling: Een project van het Podium voor Architectuur, naar concept van Yvonne Lub. In samenwerking met Nanine Carree

Eindredactie: Yvonne Lub

Auteurs: Bas Husslage Holger Nickisch Nanine Carree

Vormgeving: Gerd Melgers

Met medewerking van: Franke van der Laan Steven Terwindt Jan-Willem van der Schans David Girault

DEELNEMERSLIJST • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Alberdien Kenbeek Bart Stuart Bas Husslage David Girault Franke van der Laan Gerd Melgers Hans de Bats Holger Nickisch Jan-Willem van der Schans Jonathan Karpathios Jos van der Geest Marije Vroom Nanine Carree Nineke Unkel Paul Bos René Versloot Rob van Deursen Steven Terwindt Wendy Jonker Wigle Tamboer Wim van der Lee Yvonne Lub

© 2012 Podium voor Architectuur

Haarlemmermeer en Schiphol

Raadhuisplein 9 2132 TZ Hoofddorp T +31 (0)23 566 95 91 F +31 (0)23 566 95 34 [email protected] E www.podiumarchitectuur.nl W ING 45.40.300 Pier K / Podium voor Achitectuur

Mede mogelijk gemaakt door: Stimuleringsfonds voor Architectuur


25

TIJDELIJKE LANDSCHAPPEN

Recommend Documents