THEMADOSSIER
LICHAAMSCULTUUR
1. Schoonheid doorheen de jaren 2. Eigenheid: lichaamsbeeld, zelfbeeld en zelfvertrouwen 1. Lichaamsbeeld • Definitie • Hoe kan je hiermee omgaan? 2. Zelfbeeld • Definitie • Hoe kan je hiermee omgaan? 3. Zelfvertrouwen • Definitie • Identiteitsvorming en -versterking
3. Media 1. De beïnvloeding van het ‘ik’ • Tijdschriften • Plastische chirurgie 2. Campagnes en initiatieven 4. Tips van Jong & Van Zin 1. Bloot 2. Ipuber 3. Met Liefs 5. Bronnen
Angelina Jolie heeft beide borsten preventief laten amputeren. Nieuws over een seksbom dat insloeg als een bom. Kan een vrouw zonder borsten wel nog de meest sexy vrouw ter wereld zijn? Vrouwelijkheid gaat veel verder dan enkel het naakte lichaam. Een lichaam kan boodschappen uitstralen op heel wat verschillende manieren.
1.
Schoonheid doorheen de jaren
Iedere cultuur heeft doorheen de eeuwen haar eigen schoonheidsidealen ontwikkeld. De idealen van mannen en vrouwen verschillen sterk van elkaar. Toch worden zowel mannen als vrouwen sterk beïnvloed door de idealen die hen voorgesteld worden. Hieronder geven we je een overzicht van de verschillende schoonheidsidealen doorheen de eeuwen heen. Bekijk ook eens dit filmpje: https://www.youtube.com/watch?v=Xrp0zJZu0a4.
Het schoonheidsideaal doorheen de jaren
Prehistorie
Vrouwen (in de kunst): venusfiguurtjes met stevige heupen, groot achterwerk, grote boezem Mannen: brede schouders, fit uiterlijk
Grieken
Evenwicht tussen lichaam en geest Het lichaam moest perfect (goddelijk) zijn. Alles wat extreem was, was niet perfect. Vrouwen: Jeugdig en rond met slanke taille, hoge borsten en bredere heupen. Ze gebruikten al poeders, crèmes en parfum. Mannen: Atletisch en gespierd met fijne, maar toch sterke gelaatstrekken. Kunstbeelden hadden vaak een kleine penis.
Romeinen
Interesse voor zeldzaamheid: specifieke gezichten en personen Vrouwen: Dragers van kinderen. Het uiterlijk was eerder onbelangrijk. Make-up voor een bleke huid (niet werken in de zon als teken van rijkdom) Kleurstof voor rode lippen Mannen: Groot met gespierde bouw Lange benen Veel haar Hoog en breed voorhoofd als teken van intelligentie Perfecte neus Kleine mond Sterke kaaklijn Echte mannen & vrouwen: Dik Wijde kleren
Middeleeuwen
Renaissance
16de eeuw
Lelijke mensen waren ‘slecht’ en mooie mensen ‘niet te vertrouwen’ (veel seksuele partners). Vrouwen: Moesten sterk zijn (kinderen baren & werken). Kleding moest alles goed bedekken.
Vrouwen: meer erotische kleding: Korset dat borsten toont. Aandacht voor buik.
Vrouwen: Hoepelrok & smalle korsetten: buik en borsten worden afgevlakt. Rubens portretteerde dikke vrouwen (die waren rijk en konden veel eten).
de
18
eeuw
Eeuwwisseling 19de – 20ste eeuw
Vrouwen: Aandacht op boezem & heupen.
Vrouwen: Aandacht verschuift naar de billen.
1920
Vrouwen: Werden aangemoedigd om stevig gebouwd te zijn.
1930
Vrouwen: Jonge vrouwen wilden jongensachtig figuur en bruinere huid. Oudere vrouwen (échte vrouwen) waren gezette dames.
1950
1960
1970
Vrouwen: Weinig budget voor cosmetica. Schoonheid was dus iets voor de happy few. Make-up, kleding en kapsels corrigeerden schoonheidsfoutjes.
De toenemende welvaart & veranderde eetgewoonten zorgden voor dikkere mensen. Vrouwen: Ander schoonheidsideaal: de volle vrouwelijkheid zoals Marilyn Monroe.
Vrouwen: Slank lichaam & jonge uitstraling. Onder invloed van films en tv.
Vandaag
Vrouwen: Huidige schoonheidsrage begon bij feminisme. Nadruk op ledematen: erg lange benen en slanke taille Mannen: Gaan vaker naar schoonheidssalons. Gebruiken soms cosmetica en plastische chirurgie.
De ideeën over schoonheid veranderen dus doorheen de jaren (Gielen, 2003; Groffen, 2009). Wat tien jaar geleden ‘in’ was, kan nu volgens sommige mensen echt niet meer. Zo waren beenhaar, schaamhaar en okselhaar vroeger niet raar of vreemd, terwijl sommige mensen het nu not done vinden.
2. Eigenheid: lichaamsbeeld, zelfbeeld & zelfvertrouwen 1. Lichaamsbeeld Definitie Het lichaamsbeeld is kort gezegd de manier waarop je jouw eigen lijf ervaart en ziet, hoe je over je eigen lichaam denkt en het beeld dat je van jezelf krijgt. Wat het lichaamsbeeld betreft, zijn mensen gevoelig voor wat anderen denken. Je lichaamsbeeld wordt dan ook voor een groot deel bepaald door de lichaamswaardering. Dat is de manier waarop je over je lichaam denkt. Als je tevreden bent over je lichaam, krijg je dus een positief lichaamsbeeld.
Je lichaamsbeeld bestaat uit twee beelden: het echte beeld en het ideale beeld. -
Het echte beeld is wat je ziet in de spiegel. Het ideale beeld is het beeld van hoe we willen dat ons lichaam eruit zou zien. Dat beeld wordt beïnvloed door de buitenwereld: magazines, reclame, commentaar, complimenten … Ze dragen allemaal bij tot de vorming van je lichaamsbeeld.
In de puberteit onderga je een aantal lichamelijke veranderingen. Je krijgt een groeispurt, je verdikt, je armen en je benen worden langer, er groeit haar op verschillende plaatsen, … Dat komt door de hormonale veranderingen in je lichaam. Die hormonen zijn de chemische boodschappers van je lijf en hebben een gezamenlijk doel: je volwassen maken. -
Bij meisjes heten die hormonen oestrogeen en progesteron. Zij zorgen ervoor dat je borsten groeien en je ongesteld wordt. Bij jongens heet het belangrijkste hormoon testosteron. Het zorgt ervoor dat je stem verandert, je penis groter wordt en je meer lichaamshaar krijgt. Deze hormonen zorgen ook voor seksuele spanning. De manier verandert waarop jongens en meisjes naar elkaar kijken. Je kan plots vreemde dingen voelen als je naar iemand kijkt die je leuk vindt.
Sommige mensen vinden het oké hoe ze er uit zien, bij anderen brengen die grote veranderingen twijfel en onzekerheid met zich mee. Door te kijken en te vergelijken met vrienden en vriendinnen, kan je een negatief lichaamsbeeld krijgen. -
Je vindt bijvoorbeeld dat je beste vriend/vriendin een veel bruinere huid heeft dan jij. Jij vindt dit mooi en wilt zelf ook bruin zijn. Het kan ook omgekeerd zijn: je vrienden zijn jaloers op jouw stijl en willen er uitzien zoals jij.
Hoe kan je hiermee omgaan? In de puberteit krijg je het gevoel dat je ergens bij wil horen. Je voelt jezelf ‘anders’ en gaat jezelf vergelijken met vrienden en vriendinnen. In de kleedkamers bij de les lichamelijke opvoeding vergelijken meisjes bijvoorbeeld hun bh-maat met andere meisjes, terwijl jongens hun lengte en haargroei vaak vergelijken. Als je je ‘anders’ voelt, kan dat voor een negatief lichaamsbeeld zorgen. Terwijl dat helemaal niet nodig is. Ieder lichaam groeit en ontwikkelt namelijk op een ander tempo. Je kan jezelf leren te aanvaarden zoals je bent. Je kan leren te kijken naar jezelf - zonder je te vergelijken met anderen - en je goed voelen in je vel. Je bent uniek. Niet ‘anders’.
2. Zelfbeeld Definitie Het beeld van jezelf ten opzichte van anderen. Dit beeld bepaalt deels het gevoel van geluk. Een zelfbeeld is heel belangrijk, voor ieder mens. Het heeft een grote invloed op je zelfvertrouwen. Het zelfbeeld begint zich te vormen in je kinderjaren en ontwikkelt zich verder in je puberteit. In die tijd worstel je misschien met je zelfbeeld, weet je niet goed wie je precies bent. Er verandert heel veel, zowel op emotioneel als op lichamelijk gebied. Het is daarom belangrijk om tijdens die moeilijke periode een gevoel van sociale aanvaarding en zelfwaardering te krijgen. Via nieuwe vrienden kom je in contact met nieuwe sociale situaties en andere levensstijlen. Je kan gaan experimenteren en op zoek gaan naar je eigen waarden en normen - naar wat je zelf belangrijk vindt. Tijdens deze zoektocht ben je heel kwetsbaar en vatbaar voor verschillende invloeden. Voor het schoonheidsideaal dat in tijdschriften wordt gepromoot bijvoorbeeld. Als jou verteld wordt dat schoonheid en succes hand in hand gaan, kan je beginnen twijfelen aan jezelf en een laag zelfbeeld krijgen.
Hoe kan je hiermee omgaan? Als puber is het soms moeilijk om je identiteit op te bouwen. Omdat je nog jong bent, weet je nog niet goed wat je precies aan jezelf kan waarderen. Dan kunnen de negatieve gedachten vaker overheersen dan de positieve. Toch kan je daar iets aan doen. Je kan leren op een andere manier te kijken naar jezelf, je omgeving en de wereld. Natuurlijk is die manier van omgaan voor iedereen anders. De een voelt zich goed in nieuwe kleding, de ander na een complimentje. Als je negatieve gevoelens hebt over jezelf en je niet zo goed weet hoe je die kan oplossen, kan je het best met iemand praten. Je ouders, een vertrouwenspersoon, een goede vriend(in) of leerkracht bijvoorbeeld. Zij kunnen je ondersteunen en rekening houden met je gevoelens. Want ondersteuning en bevestiging dragen bij aan een positief zelfbeeld (Hulin & Vergauwen, 2008).
3. Zelfvertrouwen Definitie Zelfvertrouwen is vertrouwen op je eigen mogelijkheden, in jezelf. -
Je zelfvertrouwen wordt sterk beïnvloed door je lichaamsbeeld en je zelfbeeld. Door sociale aanvaarding, bevestiging, ervaring en ondersteuning krijg je een sterker zelfvertrouwen. Doordat je een gevoel van vertrouwen in jezelf krijgt, krijg je ook besef van eigen keuzes en eigen identiteit. Een gevoel van volwassenheid komt stilaan tevoorschijn.
Identiteitsvorming en -versterking Hoe bouw je je eigen identiteit op? Iedereen doet dit op zijn eigen manier. Bijvoorbeeld via piercings en tatoeages. -
-
Piercings en tatoeages zijn niet langer een modeverschijnsel. Volgens Dr. Catherine Feldman zijn piercings en tatoeages voor veel jongeren een uiting van de behoefte om hun kindertijd vaarwel te zeggen. Ze willen zich onderscheiden en hun eigenheid als volwassenen in wording bevestigen. Ze zien de piercings en tatoeages niet als een verminking, maar als een manier om een eigen identiteit te creëren. Ook socioloog David le Breton vindt piercings en tatoeages zeker niet alleen gewone lichaamsversieringen. In tegendeel: ze kunnen het zelfbeeld en de identiteit van de jongere versterken en mee vormen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld zelfverminking zijn piercings en tatoeages dan ook een positieve manier om zich te tonen aan de wereld, aldus deze socioloog (Feldman, 2003).
Een andere manier om je zelfvertrouwen te uiten is via mode. -
3.
Die mode is voor iedereen anders. Op scholen kunnen daarom ook groepjes gevormd worden aan de hand van hoe je gekleed gaat. Kleding kan helpen om jezelf beter te voelen en om je meer zelfvertrouwen te geven. Toch is het niet nodig om veel geld uit te geven aan kleding. Het belangrijkste is om jezelf goed te voelen in je vel. Daar kan geen enkel kledingstuk tegenop!
Media
1. De beïnvloeding van het ‘ik’ De media hebben veel invloed op jongeren. Ze herinneren je constant aan wat ideale schoonheid is. Bijvoorbeeld via reclameborden en tv-beelden. “Krijg door dit product een prachtige huid! Draag deze make-up en je zal er prachtig uitzien!” Door die beschrijvingen worden we snel onzeker. Denk maar aan de stoere superhelden waar iedereen naar opkijkt, of aan de perfecte barbies waarmee kleine meisjes spelen. Maar wist je dat als Barbie echt zou bestaan, ze ernstig ondergewicht zou hebben? En dat ze op handen en voeten zou moeten lopen, omdat ze anders omvalt? Want haar bovenlichaam zou veel te kort zijn voor haar lange benen. Vergelijk het met een menselijke spin, het zou niet kloppen (Gray, 2012).
In januari 2016 kondigde de fabrikant van Barbie aan dat de pop voortaan ook in andere maten zal gemaakt worden. Het zou een reactie zijn op de aanhoudende kritiek op de onmogelijke maten van Barbie. De fabrikant wil natuurlijk graag zoveel mogelijk poppen verkopen. De Amerikaanse kunstenaar Nickolay Lamm maakte een barbiepop met de gemiddelde maten van een 19-jarig meisje. Zo zie je heel duidelijk hoe onrealistisch Barbie is. (De Volkskrant, 2016)
Tijdschriften Soms zie je heel mooie mensen in tijdschriften staan. Ze dragen de mooiste kleren, hebben de mooiste huid, glanzend haar en een geweldig lichaam.
Maar in werkelijkheid zien die modellen er niet zo uit. Dat lijkt alleen maar zo, omdat er superveel Photoshop gebruikt wordt. Met dit computerprogramma bewerk je foto’s. De modellen op de foto’s worden er dunner, smaller, groter en mooier mee gemaakt. Fotobewerking is een gewoonte geworden van cosmeticabedrijven, modehuizen, magazines en reclamebureaus. De modellen worden zo bijgewerkt tot ze aan een ideaalbeeld beantwoorden dat niet eens bestaat. Dat beeld lijkt zo echt dat je erin gaat geloven. Daardoor kan je gaan twijfelen over je eigen lichaam. Terwijl je het dus vergelijkt met een lichaam dat niet eens bestaat. Toch zien fotografen Photoshop niet als bedrog: -
Photoshop gebruik je om kleine aanpassingen uit te voeren, zodat je het model zo mooi mogelijk kan vereeuwigen. Modellen eisen ook veel van de fotograaf: ze willen hun spieren beter laten uitkomen, een bruiner kleurtje, … Niet alleen de modellen worden aangepast. De achtergronden worden ook veranderd. Door Photoshop verandert een gewone studio in een exotisch eiland. “De mogelijkheden zijn oneindig,” zegt fotograaf Kevin de Borger (Celis, 2010).
Photoshop kan iets leuks zijn, een trucje om je foto wat leuker te maken. Toch bestaat de verleiding om hiermee dingen aan je lichaam te veranderen. Maar dat is niet nodig, je mag jezelf zijn. Je hoeft helemaal geen Photoshop te gebruiken of jezelf te veranderen. Je hoeft zeker niet te voldoen aan een ‘ideaal’ dat niet eens bestaat.
Plastische chirurgie We leven in een tijd met vele mogelijkheden. We kunnen ons lichaam in een handomdraai laten reconstrueren. Maar dat is helemaal niet nodig. Niemand kan er perfect uitzien, omdat ‘perfect’ niet bestaat. Plastische chirurgie is ook een beslissing met grote gevolgen. Je lichaam moet zich herstellen en de operatie kan littekens achterlaten. Het is een serieuze beslissing waar niet luchtig over gepraat mag worden.
Oorspronkelijk opereerden plastische chirurgen niet om het uiterlijk te veranderen, maar om het welbevinden van de patiënt te verbeteren. Zulke ‘medisch verantwoorde plastische chirurgie’ is chirurgie die echt nodig is, omdat je groot ongemak ervaart van een bepaald probleem. Enkele voorbeelden? Door een hazenlip kan je spraaken eetproblemen krijgen. Als je oogleden te laag hangen, kan dat ervoor zorgen dat je niet meer goed kan zien. Als je borsten heel groot zijn, kan je last krijgen van je rug.
Uit onderzoek van Nicale Grinstead blijkt dat meer dan 1000 Britse meisjes tussen 7 en 21 jaar een bezoekje aan de plastisch chirurg wel zien zitten. Deze meisjes willen zichzelf graag ‘mooier’ en ‘dunner’ zien. Grinstead leidt daaruit af dat jonge meisjes de plastische chirurg als een weg naar succes zien. “Ze geloven dat hun uiterlijk een garantie is voor succes in het leven. Ze verwarren het met een bezoekje aan de kapper.” Vlaamse meisjes kloppen niet zo snel aan bij een plastisch chirurg. Volgens hen zijn er meer dan genoeg andere oplossingen om je goed te voelen en bestaat er geen perfectie. (Smeulders, 2010) Je lichaam veranderen is niet zo belangrijk als je instelling veranderen. Iedereen mag zichzelf zijn. Je hoeft jezelf niet te veranderen. Je kent misschien de Chinese zegswijze: “Wie mooi wil zijn, moet pijn kunnen lijden”. Maar veel juister is: “Wie mooi wil zijn, moet zich goed voelen.” Gezondheid en een goed gevoel zijn veel belangrijker dan het ‘ideaal’ dat je niet kan bereiken. En jezelf pijn doen om geluk te bereiken? Dat is al helemaal niet nodig!
2. Campagnes en initiatieven In de media kom je verschillende campagnes tegen die het motto ‘voel je goed in je vel’ uitdragen. De ‘Dove campagne’ is daar een voorbeeld van. De eerste campagnes in 2007 richtten zich vooral op het onmogelijk te bereiken ideaalbeeld dat continu in de media verschijnt, waardoor je een verkeerd beeld krijgt van het menselijke lichaam. Het is een illusie dat als je er perfect uitziet, het geluk en de roem vanzelf komen. Als je daarnaar wilt streven, word je er alleen maar ongelukkig van. Dove lanceerde daarom een tv-spot waarin een meisje al lachend naar beelden kijkt die ‘mooier, knapper, schoonheid, perfectie, …’ aanmoedigen. “Praat met je dochter voor de beautywereld dit doet”, is de boodschap achter de spot (Hulin & Vergauwen, 2008). Bekijk het filmpje via deze link: http://www.youtube.com/watch?v=Ei6JvK0W60I. In 2013 volgde er een nieuwe campagne. Hierin zie je de tekenaar Gil Zamora een vrouw tekenen - enkel aan de hand van haar beschrijvingen. Nadien tekent hij dezelfde vrouw aan de hand van de beschrijvingen van een vreemde. De resultaten tonen dat elke vrouw zichzelf dikker, lelijker en met meer rimpels beschreef dan dat vreemden hen beschreven. Deze campagne werpt een duidelijk beeld op de manier waarop vrouwen zichzelf zien en hoe slecht ze in hun vel zitten. Bekijk het filmpje via deze link: http://www.youtube.com/watch?v=iswiKQbtwXQ.
Zulke campagnes proberen je eraan te herinneren dat het ideaalbeeld niet bestaat. Het is dus niet nodig om ernaar op te kijken. Het is niets anders dan een illusie waar je alleen maar ongelukkig van wordt. De kleding- en make-upindustrie moeten allemaal geld verdienen. Dat doen ze door je te laten geloven dat je hun producten nodig hebt om mooi te zijn. Jouw onzekerheid en twijfels zijn goed voor hun zaken. Maar in de plaats van te shoppen kan je beter iets leuks doen met je beste vrienden. Want zij doen jou wél goed voelen! Zorg goed voor jezelf. En trek je niets aan van de media. Mensen zijn er in verschillende maten, en dat is best oké. Laat niemand je overhalen om iets aan jezelf te veranderen. Dat moet helemaal niet!
4. Tips van Jong & Van Zin 1. Bloot – dvd met werkvormen Porno, chickflicks, ... Hoe laat je jongeren zien hoe het er écht aan toe gaat in een intieme, seksuele relatie? Wat zijn nu échte lijven? Dankzij de documentaire ‘Bloot’ van Elisa Kint krijgen ze een authentiek, mooi en uniek beeld. Mét lesmateriaal! Meer info via www.jongenvanzin.be/publicatie/bloot
2. IPuber Educatief spel over imago, weerbaarheid, communicatie en relaties, seksualiteit en je lichaam in de puberteit. Je gaat in groep op pad met een kartonnen smartphonespelbord. Verzamel zoveel mogelijk kartonnen applicaties via opdrachten. Met de applicaties pimp je je smartphone. Meer info via http://www.jongenvanzin.be/publicatie/ipuber
3. Vorming Met Liefs Ook in onze interactieve, participatieve relationele en seksuele vorming voor jongeren kan dit thema aan bod komen. • Lichamelijke ontwikkeling: lichaamsbeeld • Weerbaarheid: zelfzorg en zelfbeeld - privacy en grenzen, positief zelfbeeld, omgaan met groepsdruk • Seksuele ontwikkeling: seksualiteit en maatschappij - invloed van groepsdruk, beeldvorming van seksualiteit in de media Meer info via http://www.jongenvanzin.be/vorming-en-workshops/onze-visie-op-relaties-enseksualiteit
5.
Bronnen
• Celis, S. (april, 2010). Photoshop laat de werkelijkheid zien. Photoshop schept een onrealistisch beeld. Fake. 32-33. • Dove (2007). Onslaught (campaign). (www.youtube.com/watch?v=Ei6JvK0W60I). • Dove (2013). Real beauty sketches (campaign). (www.youtube.com/watch?v=iswiKQbtwXQ). • Feldman, C. (2003). Piercings en tatoeages: meer dan een modeverschijnsel. (www.egezondheid.be/piercings-en-tatoeages-meer-dan-eenmodeverschijnsel/actueel/1237). • Gielen, G. (2003). Onaantrekkelijk? Beeldvorming over het belang van fysieke aantrekkelijkheid. • Gray, E. (april, 2012). Barbie body would be pretty odd-looking in real life. (www.huffingtonpost.com/2013/04/10/barbie-body-real-lifeinfographic_n_3057690.html). • Groffen, M. (2009). Lekker fris!: honderd jaar gezondheid, schoonheid en fatsoen. (www.rosadoc.be/joomla/index.php/kwesties/schoonheidsideaal/trends.html) • Hulin, M. & Vergauwen, S. (2008) Vorming zelfvertrouwen en lichaamsbeeld. • Knack (april 2013). De Dove Real Beauty Campagne geeft weer hoe negatief vrouwen zichzelf zien. (weekend.knack.be/lifestyle/beauty/video-de-dove-real-beautycampagne-geeftweer-hoe-negatief-vrouwen-zichzelf-zien/article- 4000281551719.htm). • Smeulders, L. (april, 2010). Plastische chirurgie: garantie voor succes? Fake. 34-35. • De Volkskrant (28 januari 2016). Barbie met de maten van een echte vrouw. (http://www.volkskrant.nl/foto/barbie-met-de-maten-van-een-echte-vrouw~p3473431/) • De Volkskrant (28 januari 2016). Revolutie bij Mattel: Barbie krijgt grote maten. (http://www.volkskrant.nl/economie/revolutie-bij-mattel-barbie-krijgt-grote-maten~a4233983/)
