Thema: Pas op: wakken! Sint Liduina van Schiedam
Inleidende woorden De Vastentijd. De 40 dagen voor Pasen. Een tijd van bezinning en, voor steeds meer mensen, ook van vasten. Vasten is een heel oude gewoonte, het komt in vele religies voor: in jodendom, christendom én Islam. En binnen het christendom is deze oorspronkelijk katholieke gewoonte langzaam maar zeker doorgesijpeld naar de Protestanten en zelfs naar seculieren. Het idee is simpel: door iets te laten staan (vlees, zoet, alcohol, chocola) wordt je aandacht gericht op belangrijkere zaken. Met het bespaarde geld kun je een goed doel te gedenken. Maar het gaat vooral om gelegenheid te creëren voor bezinning. Daar is tijd voor nodig. Dat komt duidelijk aan het licht door de nieuwe vormen van vasten: je kiest ervoor om tot Pasen b.v. geen social media te gebruiken, of je ziet af van funshopping. Misschien niet goed voor de economie, maar wel een balsem voor de ziel. En zeeën van tijd! Als thema voor de vastentijd kozen we dit jaar voor een waarschuwing, een waarschuwing die wel uit voorbije tijden lijkt te zijn: Pas op, wakken! Wakken? Eerst zou het weer stevig moeten vriezen ... . Als dat ooit nog gebeurt. Maar goed: pas op, wakken! Schaats niet roekeloos! Want als je struikelt en erin valt, dan loop je groot gevaar om in het ijskoude water te vallen, met alle consequenties van dien. Het water, en zeker het ijskoude water, staat in de Bijbel symbool voor het kwade, voor het lijden.
1 1 maart 2015
dr. C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Vandaag, staan wij stil bij iemand die in de 14e eeuw in een wak terecht kwam, daar een ernstig handicap aan over hield en dertig jaar lang zwaar leed aan de consequenties van haar val: Sint Liduina van Schiedam. Lezingen uit het Oude Testament : een voortdurende aanklacht tegen het lijden In het Oude Testament klagen mensen voortdurend over het lijden dat ze moeten dragen. En ze wijten hun lijden aan God zelf. Job 6:11-13: Ik heb geen kracht meer om te wachten. Met welk doel zou ik alles verdragen?12 Is mijn kracht de kracht van stenen? Is mijn lichaam hard als brons?13 Vind ik nog ergens hulp? Zal ik ooit weer aanzien krijgen? Jeremia 15:18 8 Waarom blijft mijn lijden duren, is mijn wond niet te genezen, waarom wil hij maar niet helen? U hebt mij teleurgesteld, als een beek die drooggevallen is. Jesaja 64:11 Laat dit alles u onbewogen, Eeuwige? Blijft u zwijgen en laat u ons zozeer lijden? Lezing uit Openbaring: ooit, ooit, zal het lijden van mensen ophouden In het Nieuwe Testament wordt voortdurend gehoopt op een tijd waar het lijden opgeschort wordt. In het boek Openbaring, krijgt de mens een glimp van een wereld zonder lijden. 9
Hierna zag ik dit: een onafzienbare menigte, die niet te tellen was, uit alle landen en volken, van elke stam en taal. In het wit gekleed en met palmtakken in hun hand stonden ze voor de troon en voor het lam. 10 Luid riepen ze: ‘De redding komt van onze God die op de troon zit en van het lam!’ 11 Alle engelen stonden om de troon en de oudsten en de vier wezens heen. Ze bogen zich diep neer voor de troon en aanbaden God 12 met de woorden: ‘Amen! Lof, majesteit en wijsheid, dank en eer en macht en kracht komen onze God toe, tot in eeuwigheid. Amen.’13 Een van de oudsten sprak mij aan: ‘Wie zijn dat daar in het wit, en waar komen ze vandaan?’ 14 Ik antwoordde: ‘U weet het zelf, heer.’ Hij zei tegen me: ‘Dat zijn degenen die uit de grote verschrikkingen gekomen zijn. Ze hebben hun kleren witgewassen met het bloed van het lam. 15 Daarom staan ze voor Gods troon en zijn ze dag en nacht in zijn tempel om hem te vereren. En hij die op de troon zit zal bij hen wonen. 16 Dan zullen ze geen honger meer lijden en geen dorst, de zon zal hen niet meer steken, de hitte hen niet bevangen. 17 Want het lam midden voor de troon zal hen hoeden, hen naar de waterbronnen van het leven brengen. En God zal alle tranen uit hun ogen wissen.’ [Openbaring 6: 9.17] 2 1 maart 2015
dr. C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Preek Niets is zo verraderlijk als wakken! Als je niet heel goed op let, zie je ze niet. Dan is het ijskoude water heel dichtbij. Het donkere water, symbool voor het kwade, symbool voor het lijden in het Oude Testament. Het kwade, het lijden, hoe gaan we daarmee om? Kunnen we, als mensen, het kwade, het lijden overwinnen? Een zeer actuele vraag. Die we gaan proberen te beantwoorden in deze 40-dagentijd. Daarvoor koos ik een boek om met u te delenin de 40-dagentijd. Elke dag krijgt u een fragment uit dat boek aangeboden, op facebook of in afgedrukte vorm, als u dat liever heeft. De titel luidt: Het kwaad overwinnen met liefde en vertrouwen, en het is geschreven door de bekende Benedictijner monnik Anselm Grün. En elke dag, krijgt u erbij, als vraag: en wat denkt u erover? We maken tijd vrij om na te denken. Heerlijk! Vandaag staan wij stil bij een bijzondere vrouw die op bewonderenswaardige wijze omging met het lijden. Sint Liduina van Schiedam U kent haar vast, Sint Liduina van Schiedam. Er zijn tenslotte niet zoveel Nederlandse heiligen! Haar verhaal is opmerkelijk. Althans, de legende die over haar sinds de veertiende eeuw wordt verteld (ze werd geboren in 1380). Ze was vijftien jaar oud toen ze, schaatsend op de Maas, in een wak terecht kwam. Kennelijk was ze op dat moment al wankel op de been. Ze werd gewond en liep later koudvuur op. Ze raakte steeds meer verlamd en tot haar dood, bijna veertig jaar later, bleef ze bedlegerig. De pijn was soms ondragelijk. Neurologen zijn van mening dat de beschrijving van de val en van de ziekte van Liduina de eerste bekende beschrijving van de ziekte multiple sclerose, MS is geweest. Net als iedereen die lijdt, stelde Liduina zich de vraag: waarom ik, waarom nu, waarom zo? Ze werd opstandig. Totdat ze haar lijden vereenzelfdigde met het lijden van Jezus in de Goede Week. Haar heel verdere leven – 38 jaar lang - wist ze mensen die haar bezochten een hart onder de riem te steken. Vooral chronische zieken vonden bij haar kracht en troost. De levensverhalen van heiligen schommelen tussen legende en werkelijkheid. Ook dit verhaal draagt elementen van een legende. Maar kennelijk heeft Liduina van Schiedam zo een indruk gemaakt dat velen haar als een icoon van moed en liefde beschouwden. Na haar dood, bleef Schiedam het doel van een belangrijke pelgrimsroute voor mensen die aldaar in de Grote Kerk, tot Liduina wilden komen bidden. Deze verering had een spontaan volks karakter en kwam tot stand ruim voordat Liduina officieel heilig werd verklaard, in 1890.
3 1 maart 2015
dr. C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Opstand tegen het lijden We lazen in het Oude Testament hoe mensen in opstand komen tegen het lijden – het kwade - dat ze te dragen krijgen. Hun vragen zijn de onze. Hun antwoorden wat minder, denk ik. Wie of wat is hier verantwoordelijk voor? Niets? Niemand? Dàt was 5000 jaar geleden ondenkbaar. Aanvaarden dat het lijden zijn oorzaak kan hebben in het blinde lot was er toen niet bij. Daarom wordt in de Bijbel en vooral in het Oude Testament de verantwoordelijkheid voor het lijden van mensen bij God of bij zijn tegenpool – de duivel - gezocht. Meestal God. En daar protesteren, toen én nu, de mensen tegen. Jeremia voorop: 8 Waarom blijft mijn lijden duren, is mijn wond niet te genezen, waarom wil hij maar niet helen? U hebt mij teleurgesteld, als een beek die drooggevallen is. [Jeremia 15:18]: Om niet te spreken van Jesaja: Laat dit alles u onbewogen, Eeuwige? Blijft u zwijgen en laat u ons zozeer lijden? [Jesaja 64:11] Laat u ons zozeer lijden… breng ons niet in verzoeking…. Arme God, het is allemaal zijn schuld? Hij zou mensen laten lijden met een bepaald doel? Ik weet niet wat u hierover denkt maar persoonlijk heb ik de grootste moeite met het idee dat het lijden een doel, laat staan een zin zou hebben, en ook nog een keer allemaal door God bedacht. Dat idee is wijd verbreid, niet alleen in het christendom maar net zo goed in andere religies zoals het boeddhisme. Waarom bedenkt de mens zoiets? Omdat het aanvaarden van het lijden, het omgaan met het lijden, met het kwade, een van de moeilijkste dingen in het menselijk leven is. Je wilt een redelijke uitleg hebben, een oorzaak, een doel, een zin. Maar die zijn er niet. En dat is haast niet te verdragen. Iets anders, heel anders is: zelf betekenis te geven aan het lijden dat je overkomt. Betekenis geven aan het lijden Ook Liduina verzette zich tegen wat haar overkwam. Maar ze wist aan haar lijden een betekenis voor anderen te geven. En dat is iets dat je rondom je heen kunt zien: mensen die, door het leven toegetakeld, het vermogen hebben voor anderen iets te betekenen. Een paar jaar geleden zond de KRO op de radio een serie uit, getiteld Bericht van boven, een soort hoorspel. Een van de ‘berichten van boven’ kwam van Liduina van Schiedam. En dit is wat ze in 2009, met gevoel voor het moderne leven, zei: 4 1 maart 2015
dr. C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Als ik zelf de keuze had gehad, zou ik dit leven nooit gekozen hebben. Maar gaandeweg heb ik er een diepe betekenis in gevonden. Het lijden zou ik nooit aan anderen gunnen of toewensen. Ik zal ook nooit zeggen dat God het wil – want volgens mij wil Hij dat helemaal niet. Hij wil dat mensen leven en gelukkig zijn. Het lijden is het werk van de vijand van het leven. Wij – in onze tijd – noemden die vijand de duivel: de kracht die kapot maakt en vernietigt – het kwade. Die kracht is een realiteit in ons bestaan, zowel in het mijne van de vijftiende eeuw als het uwe van de eenentwintigste eeuw. Ik heb mijn pijn destijds proberen te accepteren als een levensopgave. Ik deelde die pijn en dat lijden met vele anderen. Er zijn zoveel mensen wier leven –menselijkerwijs gesproken - nooit tot ontplooiing of voltooing komt. Niet alleen door ziekte maar ook door ongeluk, gebroken relaties, enfin dat rijtje kunt u zelf wel aanvullen. De vraag is: hoe blijf je, in zo een situatie als goed mens overeind? Het antwoord dat ik vond gaandeweg de vijfendertig jaar dat ik steeds machtelozer aan mijn ziekbed gekluisterd was: dat je zelfs van zo een leven iets zinvols kunt maken. Ik wilde laten zien dat liefde en mededogen sterker zijn dan lijden en dood. Ik was een luisterend oor voor velen. In de school van de pijn heb ik luisteren en meeleven geleerd. Zo mocht ik vele anderen tot troost zijn. Dat had ik niet van mezelf. Mijn grote voorbeeld was Jezus in het evangelie. Dit hoorspel klonk in 2009 op de radio. Dan begrijp je, ook als brave protestant, waarom iemand heilig wordt verklaard. Het opheffen van het lijden Nu is dit niet voor iedereen weggelegd. In een wak terecht komen, daar je hele leven door getekend zijn, om uiteindelijk een voorbeeldig leven te leiden en heilig te worden. Mensen verlangen naar een tijd en een ruimte waar het kwade en het lijden worden opgeheven. En dat oer-verlangen boezemde een ziener, Johannes, een hemelse visioen in. Een visioen dat de gebroeders van Eyk inspireerde tot een weergaloos altaarstuk, nu in Gent: het Lam Gods. een onafzienbare menigte, die niet te tellen was, uit alle landen en volken, van elke stam en taal komt eindelijk aan bij het Lam Gods. Iemand vraagt: ‘Wie zijn dat daar in het wit, en waar komen ze vandaan?’ 14 Ik antwoordde: ‘U weet het zelf, heer.’ Hij zei tegen me: ‘Dat zijn degenen die uit de grote verschrikkingen gekomen zijn. … Dan zullen ze geen honger meer lijden en geen dorst, de zon zal hen niet meer steken, de hitte hen niet bevangen. 17 Want het lam midden voor de troon zal hen hoeden, hen naar de waterbronnen van het leven brengen. En God zal alle tranen uit hun ogen wissen.’ En God zal alle tranen uit hun ogen wissen. 5 1 maart 2015
dr. C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Het lijden wordt opgeheven, het kwade heeft hier geen toegang meer. Een visioen dat zijn weerga niet kent. 40-dagen Het lijden, het eigen lijden en dat van anderen, kon Sint Liduina niet opheffen. Dat kan niemand. Maar ernaar luisteren, het meedragen, dat kon ze wel, dat leerde ze. Natuurlijk, had ze beter op die wakken moeten passen. Maar nu het lot haar zo had getroffen, wist ze, ondanks alles, van betekenis te zijn voor anderen. Uiteindelijk zijn heiligen zo gek nog niet, denk ik. Ze laten mogelijkheden zien die je aan het denken zetten. Dat is wat wij gaan doen, in de komende veertigdagen voor Pasen. Niet zwaarmoedig maar opgewekt. Opgewekt omdat we weten dat wij, voor anderen, wel degelijk een verschil kunnen maken. Zo moge het zijn!
6 1 maart 2015
dr. C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
