De Formulierenbrigade
Goed op weg in Schiedam
Jaarverslag 2008
Inhoudsopgave
Een professionele en betrouwbare dienstverlening
[p4]
Voor zoveel mogelijk inwoners
[p5]
De Formulierenbrigade stimuleert het gebruik van voorzieningen
[p6]
De Formulierenbrigade als werkgelegenheidsproject
[p7]
Een veelzijdige en mobiele Formulierenbrigade die informeert, adviseert en doorverwijst
[p8]
Brigadiers op niveau
[p10]
De Formulierenbrigade accelereert in 12 maanden van 0 naar 1435
[p12]
Op stap in de stad
[p16]
Op weg naar uitstroom
[p18]
Onderhoud aan kwaliteit
[p20]
De Formulierenbrigade is bekend van radio en tv
[p22]
De Formulierenbrigade samengevat
[p23]
De brigadiers zelf aan het woord
[p25]
[p3]
Een professionele en betrouwbare dienstverlening Schiedamse politici koesterden al lang de wens om met een doeltreffend middel meer inwoners gebruik te laten maken van financiële regelingen die de gemeente biedt. Deze regelingen zijn bedoeld voor inwoners met een moeilijke financiële situatie. De ervaring was dat men, ondanks de publicaties hierover, vaak niet wist dat deze speciale en aantrekkelijke regelingen bestonden. Als inwoners er al over wisten, zagen velen enorm op tegen het invullen van ingewikkelde formulieren. Aan je buren vragen om ze samen in te vullen doe je ook niet zo gauw en de drempel naar instanties is ook vaak hoog.
Begin 2007 kwam daarom het initiatief om de Formulierenbrigade op te richten. Daarmee slaat de gemeente Schiedam twee vliegen in één klap. In het licht van het armoedebeleid helpen we aanvragers daadwerkelijk met heldere voorlichting en met het invullen van formulieren. De brigadiers krijgen een mooie kans om gerichte werkervaring op te doen en daarmee hun positie op de arbeidsmarkt te verbeteren. Het heeft even geduurd want pas in maart 2008 konden we écht van start gaan met een heel enthousiaste ploeg medewerkers. Verderop in dit verslag maakt u kennis met hen. Onder de
bezielende leiding van Jessica Nijs en, tijdens diens zwangerschapsperiode, van Karin van Dijk is er veel werk verricht. Al snel zagen we dat de Formulierenbrigade in een grote behoefte voorziet. Ook het feit dat we in de wijken zelf aanwezig zijn, draagt bij aan het succes. De positieve (werk) ontwikkeling van de brigadiers wil ik hier graag benadrukken. Ze zijn duidelijk gegroeid in hun rol en bieden een professionele en betrouwbare dienstverlening. Ik wens u veel leesplezier bij dit jaarverslag. Christine Daskalakis, wethouder
Op pagina 5: Karin van Dijk is projectleider a.i. van de Formulierenbrigade. Zij vervangt sinds december 2008 Jessica Nijs die met zwangerschapsverlof is. De projectleider zorgt voor de dagelijkse aansturing van het hele team, is verantwoordelijk voor alle zaken die spelen in het project (de cijfers, de uitgaven en contacten met alle in- en externe partijen) en organiseert de opleidingen en uitstroomtrajecten van de brigadiers. Gerard van Zanen is manager a.i. van de afdeling Inkomen van de gemeente Schiedam.
[p4]
Voor zoveel mogelijk inwoners In dit jaarverslag vertellen wij over de stand van zaken van de Formulierenbrigade. In elk hoofdstuk schetsen we de uitgangspunten en beginsituatie en beschrijven de huidige praktijk rond de Formulierenbrigade. Dit doen we zowel tekstueel als visueel met behulp van grafieken en foto’s. In elk hoofdstuk maakt u ook kennis met medewerkers en betrokkenen van de Formulierenbrigade. Een deel van de Schiedamse bevolking groeit op in armoede. De gemeente Schiedam heeft daarom een armoedebeleid ontwikkeld met laagdrempelige
financiële voorzieningen. In het collegewerkprogramma 2006-2010 ‘Alle Schiedammers’ staat een groei van het gebruik van deze middelen van jaarlijks 10%. Helaas heeft de gemeente geconstateerd dat er een groot niet-gebruik van deze voorzieningen is. Het ontbreekt de doelgroep aan de kennis of de mogelijkheid om deze aan te vragen. Dit wordt ondermeer veroorzaakt door de toename van wet- en regelgeving op het gebied van sociale zekerheid en gecompliceerde aanvraagformulieren en -procedures. De toegang tot het sociale zekerheidsstelsel is nog eens extra lastig voor mensen die de Nederlandse taal onvoldoende beheersen. De gemeente Schiedam bestreed het niet-gebruik vooral door intensief reclame te maken, voorlichting te geven en door steeds meer te investeren in samenwerking met maatschappelijke instellingen en organisaties in de stad. Er leefde daarnaast ook de wens om het niet-gebruik terug te dringen door middel van de meest actieve vorm: het daadwerkelijk helpen bij het invullen van aanvraagformulieren voor zoveel mogelijk inwoners. In het voorjaar 2007 is de voorbereiding van het project Formulieren
brigade gestart. Het Plan van Aanpak is in juni 2007 uitgewerkt tot een projectplan. De brigade is in oktober 2007 met drie brigadiers en een vrijwilligster in de wijk Oost begonnen. In maart 2008 is een tweede groep brigadiers gestart. De Formulierenbrigade bestaat nu uit acht betaalde medewerkers, drie stagiaires en één vrijwilliger. De spreekuren zijn uitgebreid naar de wijken West, Noord en Zuid. Wij werken nu in meerdere wijken van de stad en geven daarmee uitvoering aan het armoedebeleid van de gemeente Schiedam. Wij werken op vaste locaties in de stad en aan huis bij cliënten.
[p5]
De Formulierenbrigade stimuleert het gebruik van voorzieningen De gemeente Schiedam heeft een armoedebeleid ontwikkeld en geld vrijgemaakt voor diverse regelingen en voorzieningen met betrekking tot inkomen en zorg. Lang niet alle inwoners van de stad weten van het bestaan daarvan, waardoor er een groot niet-gebruik van deze regelingen en voorzieningen is. De gemeente wil het gebruik hiervan stimuleren en jaarlijks met 10% laten toenemen. Om daaraan te kunnen voldoen is in 2007 het plan opgevat om een Formu lierenbrigade in het leven te roepen. De Formulierenbrigade helpt Schiedammers met aanvragen van inkomensondersteunende maatregelen en het invullen van de benodigde formulieren. De brigade richt zich met name op sociale minima en groepen waarvan verondersteld wordt dat ze onvoldoende bekend zijn met of onvoldoende gebruik maken van inkomensvoorzieningen en het zorgaanbod. De voorzieningen zijn bedoeld voor mensen met een inkomen tot 120% van het minimuminkomen. Het aanvragen van voorzieningen vraagt een bepaalde mate van zelfredzaamheid, administratieve vaardigheid en een goede beheersing van de N ederlandse taal. De Formulierenbrigade helpt mensen op een laagdrempelige manier. Zo wordt
het gebruik van de regelingen vergroot en tevens wordt de zelfredzaamheid van mensen gestimuleerd. De inzet van de brigade mag niet leiden tot een grotere afhankelijkheid van de doelgroep. Het werk van de brigade is een toevoeging aan de reguliere hulpver lening. De medewerkers van de brigade vullen de lacunes op waar de reguliere hulpverlening niet altijd aan toekomt. De brigade voert haar werk uit in nauwe samenwerking met bestaande organisaties en instellingen. Met deze samenwerkingspartners worden campagnes en activiteiten ontwikkeld voor speciale doelgroepen. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan speciale cliëntengroepen van één van de deelnemende organisaties (bijvoorbeeld ouderen). De medewerkers van de Formulieren brigade fungeren ook als voelsprieten voor de uitvoering van het armoedebeleid in onze stad. Door hun nauwe contacten met de burgers en de laagdrempelige toegang komt een schat aan waardevolle informatie beschikbaar over de sociaal-economische en psychosomatische situatie van burgers in Schiedam. De brigade besteedt extra aandacht aan dienstverlening in wijken waar reeds sociale- en inkomensproblematiek is
of het percentage inwoners met een (WWB) uitkering groot is. Daarom is in 2007 begonnen in de wijk Oost. In 2008 is de dienstverlening uitgebreid naar de wijken Noord, West en Zuid. De Formulierenbrigade richt zich op mensen die vermoedelijk recht hebben op regelingen en voorzieningen. Deze mensen kunnen actief benaderd worden door gebruik te maken van koppelingen van gemeentelijke bestanden. Daarnaast kunnen mensen worden aangemeld of doorverwezen door intermediairs. Bewoners kunnen tijdens de spreekuren van de brigade terecht in hun eigen wijk. Door middel van voorlichtingsbijeenkomsten in samenwerking met diverse organisaties krijgen mensen te horen over de brigade. In de praktijk blijkt dat de Formulierenbrigade zo laagdrempelig is dat ook een groep bereikt wordt die voorheen onzichtbaar en onbereikbaar was. Het slagen van de Formulierenbrigade hangt ook af van een goede, snelle en cliëntvriendelijke werkwijze. Over het werkgelegenheidskarakter van de Formulierenbrigade (brigadiers die eerst een WWB-uitkering ontvingen perspectief geven op uitstroom naar reguliere arbeid) leest u meer in het volgende hoofdstuk.
[p6]
De Formulierenbrigade als werkgelegenheidsproject De Formulierenbrigade is opgezet om het gebruik van regelingen en voorzieningen te stimuleren. Naast deze doelstelling heeft dit project voor de brigadiers nog een specifieke doelstelling. De brigadiers zijn voornamelijk uitkeringsgerechtigden met een WWB-uitkering. Door de brigade als werkgelegenheidsproject te organiseren, biedt het hen meer perspectief op uitstroom naar regulier werk De huidige re-integratiebeleidsregels bieden brigadiers de mogelijkheid om, met behoud van hun uitkering, een werkstage te doen van zes maanden. In die tijd krijgen zij een opleiding en lopen mee tijdens de spreekuren van de brigade. Daarna komen zij in aanmerking voor een opstapbaan van 21 maanden, waarna zij moeten uitstromen naar regulier
werk. Doelstelling is dat vanaf 2008 jaarlijks drie medewerkers uitstromen naar regulier werk. De salaris-, studie- en begeleidingskosten van de brigadiers komen ten laste van het werkdeel WWB. De klantmanagers van de afdelingen Werk en Inkomen wijzen potentiële kandidaten op de mogelijkheid van een baan bij de Formulierenbrigade. Kandidaten moeten daarna solliciteren en worden door een sollicitatiecommissie beoordeeld. Brigadiers komen in dienst bij het Werkgeversinstituut WGI en krijgen een salaris van 110% van het wettelijk minimumloon. De selectieprocedure zoals die opgesteld was in het Plan van Aanpak bleek niet volledig te voldoen aan de eisen van de praktijk. Er is reeds
bij de start van het project al een medewerker uitgevallen, maar ook gedurende het werk bleek niet elke brigadier even geschikt. De selectieprocedure is ondertussen aangepast met onder andere een uitgebreidere screening. De Formulierenbrigade bestaat nu uit acht betaalde brigadiers, drie stagiaires en een vrijwilliger. Voordat zij als brigadiers begonnen, hadden ze bijna allemaal een WWB-uitkering. Eén van hen had een WW-uitkering die ondertussen is beëindigd. Om de medewerkers van de Formulierenbrigade een betere kans te geven uit te stromen is permanente scholing nodig. Meer over de scholing, training en coaching van de brigadiers leest u verderop in dit jaarverslag.
De Formulierenbrigade (maart 2009) Sevda, Hayat, Benvinda, Indra, Sophia, Hanke, Karin, Bonita, Guus, Didi, Sandra, Mitra en Aynur. Op de foto ontbreken Ellen en Alice.
[p7]
Een veelzijdige en mobiele Formulierenbrigade die informeert, adviseert en doorverwijst
De Formulierenbrigade maakt gebruik van de inkomens- en voorzieningencheck. Dat is een uitgebreide checklist waarmee niet-gebruik van verschillende inkomens- en zorgvoorzieningen aangetoond kan worden. De voorzieningencheck is ook een preventief middel om problemen te voorkomen als het inkomen gaat wijzigen en om problematische schulden te voorkomen. Burgers die gebruik willen maken van de diensten van de Formulierenbrigade kunnen het centrale nummer bellen De Formulierenbrigade is op werkdagen van 09.00 uur tot 16.00 uur telefonisch bereikbaar. De medewerkers van de backoffice verwijzen de burger naar een locatie in zijn woonomgeving. Er zijn vaste spreekuren op
zes verschillende plaatsen in de stad: Wijkcentrum Oost, Wijkcentrum de Blauw Brug, Wijkcentrum W. Dreesplein en Wijkcentrum de Erker, het WMO-loket en aan de balie van de Formulierenbrigade op het Werkplein. Als het nodig is, wordt er een afspraak gemaakt voor een huisbezoek. De brigadiers kunnen namelijk overal werken. Het is een ‘mobiele brigade’, voorzien van fietsen en laptops. Per 01 januari 2009 is het spreekuur in Wijkcentrum Oost vervallen. In de praktijk bleek dat veel burgers uit Oost naar het Werkplein komen. De brigadiers hebben een volledig beeld van de beschikbare voorzieningen. Dit betreft de voorzieningen bij de gemeente, maar ook bij de
Het werk bij de Formulierenbrigade is erg leuk en afwisselend. Je hebt spreekuren op verschillende locaties waarbij je cliënten helpt met het aanvragen van diverse regelingen. Of je biedt ze gewoon een luisterend oor. Uit mijn ervaringen is gebleken dat daar heel veel vraag naar is.
[p8]
Wij kijken naar verschillende sociale aspecten met het oog op zowel de oor zaken als de gevolgen van armoede. We doen dat op acht leefgebieden rond wonen, werken en welzijn. 1. Gezondheid 2. Opleiding 3. Sociaal netwerk 4. Huisvesting 5. Justitie, politie en IND 6. Vrije tijd 7. Werk 8. Financiën Vanuit deze analyse schakelen we andere hulpverleners en experts in en wijzen cliënten op mogelijke voorzieningen.
Belastingdienst, de Informatie Beheer Groep, het Waterschap en dergelijke. Verder kennen de brigadiers een groot aantal instanties in Schiedam. Met al deze informatie en kennis geven zij een advies op maat in een persoonlijk gesprek met de cliënt. Een brigadier doet dus veel meer dan ‘slechts’ een formulier invullen. Vanaf het begin is er, binnen de gemeente, nauw samengewerkt met de afdelingen Wijkaanpak, Inburgering, Werk en Inkomen en Educatie en Welzijn. Externe samenwerking was er met de Wijk-woonzorgwinkel, SOBO, Humanitas, Stichting Welzijn
Schiedam en Senioren Welzijn. De samenwerkingsverbanden zorgen ervoor dat de Formulierenbrigade geïntegreerd wordt in het totale hulpverleningsaanbod. Met het laagdrempelig aanbod van onze voorziening bereiken we een groep mensen die nog niet op de hoogte is van de bestaande voorzieningen. Uit het werk van de brigade blijkt dat burgers veel behoefte hebben om hun verhaal kwijt te kunnen. De brigade destilleert hieruit de hulpvraag en kijkt welke hulp- of dienstverlening noodzakelijk is. Juist dit informeren, adviseren en doorverwijzen is van groot belang. Onze Formulierenbrigade vervult hierin duidelijk een grote rol De dagelijkse werkzaamheden hebben geresulteerd in een proactieve en pragmatische werkwijze. Dit blijkt ondermeer uit: • het zelf opsporen en bezoeken van burgers die recht hebben op diverse voorzieningen; • onnodige belemmeringen in formulieren of procedures signaleren en doorgeven aan de betreffende instanties; • verwijzing en overdracht naar andere instanties; • voorlichting geven aan professionals en vrijwilligers met betrekking tot voorzieningen en (aanvraag) procedures; • burgers helpen hun administratie te ordenen en in staat stellen die op orde te houden.
Benvinda werkt sinds maart 2008 bij de Formulierenbrigade. Zij is erg blij met de kansen die zij krijgt met (interne) opleidingen en stages. Binnenkort loopt Benvinda stage bij de helpdesk kinderopvang. Ooit zou ze een baan willen bij Burgerzaken of de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Hayat heeft HAVO en MBO gedaan. Omdat ze weinig werkervaring heeft, kwam ze moeilijk aan een baan. Vier jaar ontving zij een uitkering voordat ze in maart 2008 bij de Formulierenbrigade kwam. Nu werkt ze met veel plezier en loopt ondertussen stage bij Burgerzaken. Hayat wordt per 01 april 2009 aangenomen bij de afdeling Werk als administratief medewerkster.
[p9]
Brigadiers op niveau ‘We sturen mensen nooit weg, we vinden altijd wel een oplossing.’
Aankomende brigadiers hebben een opleiding op MBO-niveau nodig, het liefst met een administratieve achtergrond. Zij moeten flexibel zijn en kunnen reflecteren op hun eigen gedrag. De communicatieve vaardigheden zijn goed en de kennis van de Nederlandse taal - lezen, schrijven en spreken - is op niveau 4. Affiniteit hebben met de doelgroep, waaronder ouderen en/of allochtonengroepen in Schiedam, is belangrijk. Verder moeten zij het leuk vinden nog een aanvullende opleiding te gaan volgen en/of stage te lopen. Hiermee vergroten zij hun vaardigheden en capaciteiten tijdens het project. Bij de samenstelling van de brigade is rekening gehouden met de opbouw van de doelgroep, waardoor er een gemêleerd gezelschap is ontstaan. De brigadiers zijn ervaringsdeskundig omdat zij zelf een WWB-uitkering hadden. Zij kennen en begrijpen de problemen waar cliënten tegenaan lopen. Dit is
Sandra werkt sinds maart 2008 bij de Formulierenbrigade. Ze heeft het heel erg naar haar zin omdat ze weer werkt. Het leukste aan haar werk vindt ze de verschillende mensen en culturen waarmee ze te maken heeft. Aynur hoort ook tot de lichting brigadiers die in maart 2008 is begonnen. Aynur heeft een MBO-opleiding sociale dienstverlening afgerond. Het geeft haar veel voldoening als ze mensen kan helpen met papieren waar zij geen kennis van hebben. De laagdrempeligheid van de Formulierenbrigade spreekt haar aan omdat ze merkt dat mensen daardoor makkelijker naar hen toekomen met vragen. Ook de verscheidenheid in etnische afkomst van de brigadiers vindt zij een pluspunt.
[p10]
een groot voordeel voor het project. De belasting in dit werk is zowel fysiek als mentaal groot gebleken. De brigadiers krijgen te maken met cliënten die vaak grote en diverse persoonlijke problemen kennen. Dit aspect is bij de opstart van het project onvoldoende onderkend. Het stellen van grenzen en het loslaten van hun werk is voor de brigadiers een zeer belangrijk leerpunt. Verder is het fysiek belastend omdat zij ineens in een ander dagritme geplaatst worden. De combinatie van de zorg voor kinderen (veel alleenstaande moeders) gecombineerd met fulltime werk en opleiding heeft in het begin voor een hoog ziekteverzuim gezorgd. In het begin van het project is er een tweejaren-planning opgesteld met twee niveaus. Niveau 1 is eenvoudig cliëntencontact en huisbezoek. Niveau 2 is het afnemen van de inkomens- en voorzieningencheck en het invullen van ingewikkelde formulieren.
Niveau 1 - helpen, signaleren en informeren • In staat allerlei soorten eenvoudige formulieren in te vullen. • In staat om niet-gebruik te signaleren. • In staat om een cliënt goed te informeren over de inkomens- en voorzieningencheck.
Voorbeelden van eenvoudige formulieren: • Langdurigheidstoeslag • Bijzondere Bijstand • Kwijtschelding gemeentebelasting en zuiveringslasten • Tegemoetkoming studiekosten • Aanvraag schuldhulpverlening
Voorbeelden van moeilijke formulieren: • Aanvraag uitkering WW / WWB / Toeslagenwet • Huur- en zorgtoeslag • Heffingskortingen Belastingdienst • Schuldregelingen • Bezwaarschriften • Aanvragen WMO
Niveau 2 - checken en doorverwijzen • In staat om moeilijke formulieren in te vullen. • In staat om de inkomens- en voorzieningencheck af te nemen. • Aan kunnen geven waar de cliënt mogelijk voor in aanmerking komt. • De ‘sociale kaart’ kennen en cliënten daardoor kunnen doorverwijzen naar de juiste instanties.
[p11]
De Formulierenbrigade accelereert in 12 maanden van 0 naar 1435 Het project is begonnen met het opzetten van een effectieve en werkbare organisatievorm. De aanname van brigadiers duurde langer dan verwacht, de huisvesting van de backoffice kostte veel tijd en energie en de potentiële cliënten wisten de Formulierenbrigade niet zomaar te vinden. Kortom, de installatie van de Formulierenbrigade binnen de gemeente Schiedam is niet helemaal zonder problemen verlopen. De brigadiers werkten in de beginperiode op drie locaties maar ontvingen er weinig cliënten. Dit kwam omdat in de locaties vaak weinig activiteiten werden georganiseerd of omdat een optimale samenwerking met de medewerkers nog ontbrak waardoor burgers niet goed verwezen werden. In die samenwerking is dan ook flink geïnvesteerd. Samen met de uitbreiding van locaties heeft dit geresulteerd in een aanzienlijke toename van het werk van de Formulierenbrigade. De bezoekersgraad per locatie is zeer verschillend. Meer over de aantallen bezoekers per locatie vindt u in de grafieken. Bij de start van het project is een vooronderstelling gemaakt waarin is gesteld dat de Formulierenbrigade ongeveer 4500 formulieren op jaar-
Hulpvragen van de bezoekers
Uitgangspunten zoals opgenomen in het projectplan • Elk cliëntcontact bestaat uit het invullen van één of meerdere aanvraagformulieren; • De eerste zes maanden handelt een brigadier gemiddeld één formulier per dag af; • Na de aanloopfase en de invoering van ICT-ondersteuning handelt een brigadier gemiddeld drie formulieren per dag af; • Vanwege de gefaseerde invoering start de Formulierenbrigade met vijf brigadiers en groeit door naar tien brigadiers.
[p12]
Formulieren Alice is brigadier sinds maart 2008 en geniet van haar werk. Zij vindt haar werkplezier in het wegwijs maken van burgers in alle regelingen en voorzieningen. “Iemand op weg helpen”, daar doe je het toch voor… Ellen is brigadier vanaf de start en is nu klaar voor de stap naar een andere baan. Graag wil zij een baan waarbij het contact met burgers en oplossingsgericht werken in een maatschappelijke context voorop staat, zoals aan een infobalie bij een Centrum voor Jeugd en Gezin.
basis kan invullen. In 2008 zijn er in totaal 1435 formulieren ingevuld. Dat dit aantal behoorlijk afwijkt van de vooronderstelling heeft een aantal redenen. Bij de start van het project is men er van uitgegaan dat het werk van een brigadier zich beperkt tot het ondersteunen bij het invullen van formulieren. In de praktijk blijkt echter dat het werk van een brigadier daar maar gedeeltelijk uit bestaat. Meer dan verwacht, wordt er een andere hulpvraag gesteld, zoals het uitleggen van brieven of het bellen naar instanties. Deze activiteiten blijken erg tijdsintensief te zijn. De vraag vanuit de burgers is dus anders dan was ingeschat bij de opzet van het project. In 60% van de cliëntcontacten wordt er één of meerdere formulieren inge-
Zorgtoeslag Huurtoeslag Bijzondere Bijstand WWB WW Kinderopvangtoeslag Langdurigheidstoeslag AOW CAV Nabestaandenuitkering (ANW) Ouderentoeslag Heffingskorting Belastingdienst Jeugdfonds Kwijtschelding Gemeentelijke Belastingen Leerling-vervoer Draagkrachtmeting Onderhoudsverklaring SVB Verhaalbijstand Voorlopige Teruggaaf Kwijtscheldingen overige Verzekeringen overige IBG Rechtsbijstand Vakantiemelding Schuldenlijsten CWI Chronisch zieken Duurzame goederen DIGID Overige Totaal
Totalen 82 127 379 52 37 17 30 3 90 0 9 1 52 0 0 4 1 28 1 61 113 1 36 1 1 16 26 70 10 117 70 1435
Iedere dag is het weer een verrassing welke vragen je krijgt en wie er op het spreekuur komt.
[p13]
Etnische herkomst cliënten - in totaal 1351
Hanke is vanaf het begin bij de Formulierenbrigade betrokken. Naast
vuld, in 40% bestaat de werkzaam heden uit andere activiteiten.
het contact met cliënten vindt zij ook het beleidsmatig werken boeiend. Soms loop je gewoon bij de winkels en wordt je staande gehouden met de woorden: “Het is nu allemaal in orde, bedankt hoor”. Geweldig! Ook Sophia is een brigadier van het eerste uur. Zij ziet de uitdaging van het werk vooral in de juridische hulpvragen die ze van cliënten krijgt. Sophia gaat binnenkort op snuffelstage bij een advocatenkantoor en wil na haar uitstroom een MBO-opleiding gaan volgen.
De Formulierenbrigade draaide in de laatste twee kwartalen van 2008 als verwacht. In deze twee kwartalen zijn er in totaal 1149 formulieren ingevuld. Als we uitgaan van de cijfers van deze twee kwartalen voor het hele jaar 2008, zouden er afgerond 2300 formulieren op jaarbasis zijn ingevuld. Naast het invullen van formulieren werden 850 andere diensten verleend. Als we deze omrekenen naar een aantal formulieren dan zouden dat
nog eens 400 formulieren betekenen. Het totaal komt daarmee op 2700 formulieren op jaarbasis. De werkzaamheden van de brigade bestaat voor 60% uit het invullen van formulieren. Hiermee komt het uitgangspunt van 4500 formulieren per jaar in een ander daglicht te staan. Dat komt op 2700 formulieren op jaarbasis. De eerste twee kwartalen 2008 is veel tijd geïnvesteerd in opleiding en stage en de voorlichting en naamsbekendheid van de brigade. Daardoor is het streven van 2700 formulieren niet gehaald. Voor 2009 wordt een stijging
[p14]
Verhouding man – vrouw
van de aantallen verwacht gelet op de groeiende bekendheid van de brigade binnen de gemeente. Etnische herkomst cliënten Uit de grafiek blijkt dat de bezoekers van de Formulierenbrigade voorna melijk een Turkse (19%), een Nederlandse (16%) of een Marokkaanse (7%) achtergrond hebben. De Formulierenbrigade heeft voor 1351 cliënten gewerkt. Verhouding man – vrouw 63% van de bezoekers van de brigade is vrouw. Vooral in de eerste twee kwartalen van 2008 was er een groot aandeel vrouwelijke bezoekers.
Leeftijdsverdeling
Leeftijdsverdeling Het merendeel van de bezoekers van de Formulierenbrigade is tussen de 35 en 45 jaar oud. Uit deze gegevens blijkt dat de meest voorkomende bezoeker van de Formulierenbrigade een Turkse vrouw van 35-45 jaar oud is. Zij bezoekt in het algemeen het spreekuur op het Werkplein voor een aanvraag bijzondere bijstand. Informatie omtrent de wijkverdelingen volgt in het volgende hoofdstuk van dit verslag.
[p15]
Op stap in de stad De Formulierenbrigade vult de bestaande voorzieningen aan en voegt iets toe aan het huidige instrumentarium. Het moet niet ‘meer van hetzelfde’ zijn maar juist aanvullend. Communicatie en samenwerking met de bestaande voorzieningen is daarom van belang. Doelgerichte samenwerking van de Formulierenbrigade met allerlei organisaties in de stad kan ervoor zorgen dat de juiste doelgroepen worden bereikt en het gebruik van voorzieningen wordt gestimuleerd. De Formulierenbrigade maakt gebruik van de al aanwezige infrastructuur op gemeentelijk niveau. Na de start in de wijk Oost kreeg de Formulierenbrigade langzaam meer bekendheid.
Welk spreekuur bezoekt de cliënt?
De spreekuren werden uitgebreid op locaties door de stad. Naast Oost is er nu ook mogelijkheid voor burgers om naar Wijkcentrum de Erker, Wijkcentrum W. Dreesplein, Wijkcentrum de Blauwe Brug, het Werkplein of het WMO-loket te komen. Door de grotere spreiding over de stad zijn huisbezoeken over het algemeen niet nodig. Een huisbezoek wordt altijd afgelegd als een cliënt niet in staat is naar één van de locaties te komen. Brigadiers houden vijf dagen per week een inloopspreekuur op bovengenoemde locaties De spreekuurtijden zijn van maandag tot en met vrijdag van 09.30 uur tot 12.00 uur en van 13.00 uur tot 15.30 uur. De brigadiers
zijn niet op iedere locatie dagelijks aanwezig. Op de site www.schiedam.nl zijn alle spreekuren van de brigade terug te vinden. De locatie op het Stationsplein (Werkplein) is altijd druk bezocht. Een groot gedeelte van onze cliënten kan de weg hier naar toe blijkbaar makkelijk vinden en de reisafstand lijkt geen beperking te zijn. De burgers van Schiedam blijken over een behoorlijke mobiliteit te beschikken. Een cliënt uit de wijk Nieuwland gaat naar het Wijkcentrum W. Dreesplein, maar bezoekt ook de balie op het Werkplein. Sommige cliënten reizen de brigadiers ‘ach-
Onze cliënten komen uit heel Schiedam.
[p16]
Anneke Meijborg werkt als Jongerenadviseur bij de Gemeente Schiedam en Steunpunt Jongeren. Zij is vanaf het begin betrokken bij de Formulierenbrigade. Ze verwijst cliënten door naar de Formulierenbrigade en merk ook dat de brigadiers jongeren melden bij het Steunpunt.
terna’. Dit houdt in dat de cliënt ’s morgens naar het centrale nummer belt met de vraag waar een bepaalde brigadier spreekuur draait en zich vervolgens daar meldt. De brigadiers hebben aangegeven graag per maand op dezelfde locatie te zitten. Dit kan zorgen voor een betere dienstverlening aan de burgers. Vaak komen cliënten na een paar dagen terug omdat bij het eerste bezoek niet alle benodigde gegevens meegenomen waren. Naast de samenwerking met de medewerkers van de diverse locaties is
er in 2008 steeds meer samenwerking gezocht met de verschillende instanties binnen de gemeente. Dit heeft als voordeel dat er kortere lijnen zijn ontstaan waardoor de cliënt beter geholpen of verwezen kan worden. Vooral met het WMO-loket, de wijkcoach en het Steunpunt Jongeren vinden regelmatig uitwisseling van ervaringen en verwijzingen plaats. Er is veel ingezet op voorlichting over de werkzaamheden van de brigade. Deze voorlichting vond bijvoorbeeld plaats op koffieochtenden op diverse basisscholen en in het Groenoordhuis.
‘De brigadiers en ik zien veel verschillende mensen die voor praktische hulp komen. Als er iemand bij mij komt die bijvoorbeeld hulp nodig heeft bij het aanvragen van de huurtoeslag, verwijs ik ze door naar de Formulieren brigade. Andere zaken pak ik zelf op. Andersom gebeurt dit ook; de brigadier spreekt iemand voor het aanvragen van een toeslag maar ziet ook dat er meer zaken spelen en dat het goed zou zijn als de cliënt wat meer ondersteuning zou krijgen. De brigadier verwijst dan naar mij door of belt even om een afspraak voor de cliënt te maken. Als het nodig is, gaan we samen op huisbezoek. Ik ben erg enthousiast over de Formulierenbrigade. Het is heel laagdrempelig en mensen kunnen er makkelijk binnenstappen. De brigadiers nemen hun werk heel serieus, ze staan altijd open voor vragen en ze hebben ook humor! Natasja Hassankhan ondersteunt als wijkcoach de bewoners van Schiedam Groenoord en Oost met hun vragen op verschillende gebieden.
[p17]
Op weg naar uitstroom
In het projectplan staat dat er gestreefd wordt om drie brigadiers per jaar te laten uitstromen vanaf 2008. In oktober 2007 is gestart met vijf brigadiers. Vier vanuit een WWBuitkering en één vanuit een WW-uitkering. Eén brigadier is vrijwel direct uitgevallen. In maart 2008 stroomden zeven nieuwe brigadiers in met een WWB-uitkering. Wegens langdurige ziekte viel er in december 2008 één uit. Eén brigadier stroomde uit naar een nieuwe werkkring.
Rahma is de eerste brigadier die doorgestroomd is naar regulier werk.
Op 31 december 2008 bestond de Formulierenbrigade uit acht brigadiers met een dienstverband, een vrijwilliger en drie stagiaires. Zij kunnen stage lopen met behoud van uitkering. De brigadiers zijn geworven via de collega’s van de afdelingen Werk en Inkomen. De brigadiers hebben, na hun stageperiode, een arbeidsovereenkomst met de Werkgeversinstituut WGI in Rotterdam afgesloten en zijn gedetacheerd bij de afdeling Inkomen van de gemeente Schiedam.
[p18]
Onderstaand een impressie van een brigadier: ‘Ik ben geboren in Marokko en heb daar een VWO-opleiding afgerond. Daarna ben ik geëmigreerd naar Canada en toen naar Nederland gekomen. Na Engels en Frans te hebben geleerd, werkte ik in een callcenter. Per toeval kwam ik in 2007 in contact met één van de inkomensconsulenten van de gemeente Schiedam. Zij vertelde me over een re-integratieproject dat gestart zou worden en waarvoor ik eventueel in aanmerking kon komen. Zij legde mij uit dat veel minima in onze gemeente laaggeletterd zijn. Hierdoor lopen zij veel regelingen waar zij recht op kunnen hebben mis. Toen zij zo enthousiast begon te vertellen dat mensen hulp nodig hebben bij het invullen van allerlei formulieren, werd ik geïnteresseerd. In mijn omgeving
hielp ik al mensen met het invullen van formulieren en ik tolk daarnaast ook voor ze. Bovendien heb ik een zwak voor mensen die het niet kunnen redden in onze maatschappij. Dus ik vond het heel erg mooi dat de gemeente Schiedam zich hier voor inzet en daar wilde ik graag mijn bijdrage aan leveren. In oktober 2007 ben ik begonnen bij de Formulierenbrigade. Met ingang van 01 december 2007 kreeg ik een arbeidsovereenkomst. Ik heb heel veel geleerd bij de Formulierenbrigade. We kregen allerlei cursussen en trainingen met betrekking op kennis en vaardigheden. Ik ben in zeer korte tijd gegroeid en ben nog volop in ontwikkeling ondermeer door de coaching van één van de sociaal raadslieden van de gemeente. Hij is vanaf het begin
van het project zeer betrokken bij de ontwikkelingen en de groei van de brigadiers. Ik realiseer me heel goed dat ik hiermee heel erg heb geboft. Werken bij de Formulierenbrigade heeft voor mij veel deuren geopend. Ik heb stage gelopen bij de afdeling Inkomen en kwam er zo achter dat ik graag voor de gemeente wilde werken. Ik hoorde dat ze bij de Helpdesk Kinderopvang iemand zochten. Mijn huidige collega noemde mijn naam bij de coördinator van de Helpdesk en zo begon het balletje te rollen. Ik werd uitgenodigd voor een gesprek en zij wilde me een kans geven en bood mij die baan aan. Sinds 01 januari 2009 ben ik werkzaam bij de Helpdesk Kinderopvang. Ik heb het echt naar mijn zin op die afdeling en ik ga het ook waarmaken.’
[p19]
Onderhoud aan kwaliteit De medewerkers van de Formulierenbrigade krijgen aan het begin van hun traject een interne scholing voor de specifieke taakstelling van de brigade. Deze scholing bestaat uit een financieel technische scholing, het leren invullen van de verschillende formulieren en het hanteren van de inkomensen voorzieningencheck. Hiervoor zijn vijftien dagdelen gereserveerd. De sociale vaardigheden worden getraind met het oog op de verschillende hulpvragen, de huisbezoeken en de diversiteit van de bezoekers. Brigadiers
leren zelfstandig te handelen, effectief door te verwijzen en hun weg te vinden in de sociale kaart. Voor deze training zijn vier dagdelen gereserveerd. Tenslotte zijn er nog vier trainingsdagdelen voor communicatie, houding & gedrag, integriteit, respectvolle benadering en omgang met agressie. Deze scholing is in 2008 gegeven in samenwerking met een extern opleidingscentrum. Naast deze inhoudelijke training is er in maart/april 2008 een training gestart bij Radar Opleidingen. Dit opleidings-
traject is gericht op gedragsbeïnvloeding. Door professionele coaching en trainingen worden brigadiers zich bewust van hun huidige gedrag en attitude. De brigadiers stellen samen met hun coach realiseerbare persoonlijke leerdoelen op en ontwerpen plannen om deze leerdoelen te halen. Dit werken en leren vormt een belangrijk instrument voor de re-integratie van brigadiers naar reguliere arbeid. Continue training & scholing en onderhoud aan kwaliteit is van
Didi wil na de Formulierenbrigade graag als receptioniste en telefoniste aan de slag. Zij volgt dan ook een opleiding bij Scheidegger waarvoor zij in april 2009 examen doet. Didi zou graag binnen de gemeente Schiedam willen blijven werken of in een ziekenhuis. Didi loopt stage bij Instituut Sociaal Raadslieden. Guus van Zanten is als sociaal raadsman in Schiedam de aangewezen persoon om de brigadiers inhoudelijk te coachen en kennisoverdracht te verzorgen. Hij begeleidt de brigadiers in de praktijk en geeft hen aan de hand van casuïstiek uitleg over wet- en regelgeving.
[p20]
belang. De brigadiers krijgen daarom een halve dag per week een inhoudelijke coaching en bijscholing door de projectleider en één van de Sociaal Raadslieden. Hierbij wordt veel gebruik gemaakt van casuïstiek. Directe ondersteuning is relevant om de kwaliteit van de ingevulde formulieren te waarborgen. De coach ‘zit’ dan ook dicht op de brigadiers zodat een goede praktijkondersteuning en toezicht mogelijk is. Daarnaast worden er deskundigen uit het vakgebied uitgenodigd om hun kennis te delen, zoals bijvoorbeeld een wijkcoach. Elke brigadier heeft regelmatig een individueel gesprek met de projectlei-
der over de persoonlijke ontwikkeling waarin wensen voor de toekomst, opleidingsmogelijkheden en doorstroom/ uitstroomkansen worden besproken. De brigadiers hebben hierin een grote eigen verantwoordelijkheid. Zij moeten initiatieven nemen en een persoonlijk ontwikkelplan maken. Met dit plan kan bijvoorbeeld een vraag voor een opleiding neergelegd worden bij de afdeling Werk. De dagelijkse begeleiding van de brigadiers is in handen van de projectleider. Er is wekelijks overleg tussen de projectleiding en de brigadiers waar alle werkgerelateerde zaken worden besproken. De begeleiding van de
brigadiers heeft niet alleen als doel het goed functioneren van de Formulierenbrigade als geheel maar ook om de brigadiers voor te bereiden op doorstroom naar een vaste baan. Naar verwachting zal er in 2009 nieuwe instroom zijn van brigadiers. Op het moment van verslaglegging wordt met de gemeente Vlaardingen overlegd om een samenwerking in opleidingen overeen te komen. Door de relatief lage instroom van brigadiers op jaarbasis is het rendabeler om gezamenlijk opleidingen in te kopen. Voor het voorjaar 2009 staat er een gezamenlijke training Belastingen op het programma.
Wat ik het leuke bij de Formulierenbrigade vind, is om wat voor de mensen te betekenen en hen met een glimlach de deur uit te zien gaan.
[p21]
De Formulierenbrigade is bekend van radio en tv Voor de Formulierenbrigade is een communicatieplan ontwikkeld in samenwerking met de medewerker communicatie Werk en Inkomen. Bij aanvang van het project lag de nadruk op de werving van de potentiële brigadiers. De medewerkers van de afdelingen Werk en Inkomen zijn geïnformeerd over het project en de doelstelling ervan. Dit was niet alleen om kandidaten te kunnen wijzen op de brigade, maar ook om een goede samenwerking op gang te brengen. Na een wat stroeve aanloopperiode is de Formulierenbrigade nu voor iedereen binnen de organisatie een vertrouwd gezicht waarmee men onderling goed weet samen te werken. Ook de voorlichting aan de burgers, intermediairs en het bestuur was een belangrijke beginactiviteit. De brigadiers hebben in het begin huisaan-huisfolders, posters en flyers in de stad verspreid. Er zijn voorlichtingsbijeenkomsten en actiedagen voor bepaalde straten gehouden. Met medewerking van de brigadiers zijn filmpjes gemaakt van de activiteiten
en de werklocaties. Deze filmpjes zijn uitgezonden op Look-tv (lokaal) en worden dit jaar met regelmaat herhaald. Daarnaast worden er reclamespotjes gedraaid op Radio Schiedam. Er worden nu geen flyers meer huisaan-huis verspreid. De bekendheid van het werk neemt nu ook toe door mond-tot-mond reclame. Verder geeft de brigade voorlichting op basisscholen, bij projecten in de wijken, bij de voedselbank en op de gemeentepagina van de lokale krant. Dit jaar worden twee reclamecampagnes gevoerd in de stad om de burgers te wijzen op de hulp van de brigade. De eerste wordt gehouden voor de zomervakantie in verband met de aanvragen schoolkosten voor komend schooljaar en in december is de tweede die bedoelt is als herinnering voor alle aan te vragen regelingen.
Mitra Sardjoe werkt als management assistent bij de Formulierenbigade. Ze is de steun en toeverlaat van de brigadiers en maakt hen wegwijs binnen de gemeente Schiedam. Ze hoort regelmatig van collega’s van andere teams dat het heel goed en zinvol is dat de Formulierenbrigade
In alle folders en persberichten van de afdeling Werk en Inkomen wordt verwezen naar de hulp van de Formulierenbrigade.
bestaat en blijft bestaan. Mitra ‘runt’ de backoffice van de Formulierenbrigade aan het Stationsplein en zorgt ondermeer voor de verwerking van de cijfers.
[p22]
De Formulierenbrigade samengevat In september 2007 zijn de voor bereidingen gestart voor de oprichting van de Formulierenbrigade in Schiedam. In oktober 2007 zijn de eerste brigadiers in dienst genomen via het Werkgeversinstituut WGI. Het was het sluitstuk van de ontwikkeling van het armoedebeleid in het collegewerkprogramma 2006-2010. De Formulierenbrigade heeft als taak Schiedammers met een minimum inkomen behulpzaam te zijn bij het vaststellen van eventuele aanspraken op inkomensondersteunende voorzieningen zoals huurtoeslag, bijzondere bijstand of kwijtscheldingsregelingen en het helpen aanvragen ervan. De installatie van de Formulieren brigade binnen de gemeente Schiedam is niet zonder problemen verlopen. Verschillende tegenslagen moesten we het hoofd bieden. • De aanname van personeel duurde langer dan verwacht. • De huisvesting van de backoffice kostte veel tijd en energie. • Brigadiers vielen uit. • Er was een hoog ziekteverzuim • Cliënten wisten de brigade niet direct te vinden. • Het opleidingstraject van de brigadiers liep vertraging op.
Bonita is in januari als stagiaire bij de Formulierenbrigade begonnen. Ze probeert zoveel mogelijk kennis op te doen, mee te doen en te leren. Ze voelt zich welkom en merkt dat haar collega’s haar graag willen helpen. Sevda startte in december 2008. Ze vindt het mobiele karakter van de Formulierenbrigade erg leuk. Steeds weer een andere werkplek en contact met mensen met verschillende culturen. Sevda werkt ook nog parttime in een bakkerij. Indra is moeder van twee kinderen. Na een lange periode met een bijstandsuitkering loopt
De aanloopperiode kan dan ook worden gekenmerkt als een zoek-
zij nu stage bij de Formulierenbrigade. Ze vindt het fijn om weer aan de slag te zijn én heeft een extra stageplek erbij gevonden bij de gemeente Schiedam op de afd. DIV.
[p23]
tocht naar een effectieve en werkbare organisatievorm. Halverwege 2008 concludeerden we dat het behalen van de geformuleerde doelstellingen in samenhang met bovenstaande niet gehaald konden worden. Mede door de energie en de tijd die er in dit nieuwe project is gestoken door verschillende organisaties en medewerkers van de gemeente Schiedam, kunnen we concluderen dat de werkzaamheden tot nu toe een goed resultaat hebben opgeleverd. De effecten op lange termijn zijn nog moeilijk meetbaar, maar binnen de gemeente horen we veel geluiden die wijzen op het succes van de Formulierenbrigade. Doelstelling van de gemeente is een jaarlijkse toename van het gebruik van de regelingen met 10%. In 2008 is een toename gerealiseerd van 20%. Hoewel dit niet alleen is toe te schrijven aan de installatie van de Formulierenbrigade, heeft deze daar zeker een grote rol in gespeelt. De brigade heeft in 2008 ondermeer bijna 400 aanvragen bijzondere bijstand helpen invullen en 90 aanvragen voor de collectieve aanvullende ziektekostenverzekering (CAV Schiedam). Het team Perspectief Schiedam stuurt cliënten door voor het uitzoeken van schulden en aanschrijven van
schuldeisers. Hiermee stijgt het aantal intakes. Het Instituut Sociaal Raadslieden heeft de eenvoudige werkzaamheden voor cliënten overgedragen aan de brigadiers en richt zich op gecompliceerde bezwaren en verhaal. De contacten met de gemeentelijke organisaties zijn geïntensiveerd zodat de cliënt snel en juist geholpen wordt. In het voorjaar van 2009 wordt overgegaan naar een webbased gestuurde cliëntregistratie waardoor management-informatie sneller en eenvoudiger te leveren is. Momenteel worden alle cijfers nog bijgehouden in een Excel-bestand wat het meten van resultaten niet altijd gemakkelijk maakt. Bij de armoedemonitor worden ook de resultaten van de Formulierenbrigade betrokken. De Formulierenbrigade ondersteunt veel burgers en de hulp van de brigade maakt het voor hen financieel net wat gemakkelijker. De eerste brigadier is uitgestroomd naar reguliere arbeid binnen de gemeentelijke organisatie. Tijdens het opstellen van dit jaarverslag staan nog twee brigadiers op het punt van uitstromen. Ook het werkgelegenheidsaspect van dit project is daarmee goed van start gegaan.
[p24]
De brigadiers zelf aan het woord De meeste brigadiers grepen de kans om bij de Formulierenbrigade aan de slag te gaan met beide handen aan. Veel van de huidige medewerkers zagen in deze functie een unieke kans om via de combinatie van werk en opleiding op termijn door te stromen naar een reguliere baan. In de praktijk blijkt het werk anders te zijn dan wat men verwacht had. Men is heel positief over de hulp die geboden kan worden aan de inwoners van Schiedam. Wij hebben aan de brigadiers gevraagd hun mening te geven over het project en voorstellen te doen voor de toekomst van het project. De brigadiers hebben het volgende aangegeven: • Bij de start als brigadier beginnen met een stage. In deze stage samenwerken met een ervaren brigadier. • Een vast dienstverband voor twee brigadiers die nieuwe brigadiers goed kunnen inwerken en zorgen voor de continuïteit. • Training tijdens het hele traject op het persoonlijk vlak, zoals communicatie en werkhouding. • Werken vanuit twee vaste locaties in plaats van de huidige vijf zodat alle faciliteiten voor handen zijn. • Mogelijkheid van (snuffel)stages en externe scholing.
• Gelijkstelling met interne sollicitanten binnen de Waterweg-gemeentes. Bovenstaande voorstellen waren dusdanig waardevol dat ze door de projectleiding zijn opgepakt. Inmiddels zijn de voorstellen in praktijk gebracht, behalve het verzoek te werken vanuit twee vaste locaties. Het blijkt dat de outreachende houding van de brigade bij de opstart van het project juist één van de krachten is geweest. Er dient in het jaar 2009 wel kritisch naar de bezoekersaantallen op de diverse locaties gekeken te worden, vooral nu blijkt dat 40% van de burgers naar het Werkplein komt voor een bezoek aan de brigade. Daarnaast dient er voldoende aandacht te zijn voor de ARBO-normen op de diverse locaties. Aanbevelingen van de collega’s van de afdelingen Werk en Inkomen. Een aantal medewerkers van de afdelingen Werk en Inkomen is een mening gevraagd over de Formulierenbrigade. Onderstaand vindt u de door hen gegeven suggesties: • Opgedane werkervaring opnemen in Eerder Verworven Competenties (EVC). • Brigadier bij een werkgever aanbieden via een werkstage, salarislasten lopen dan door via de brigade.
• Uitstroompremie verstrekken bij uitstroom naar een reguliere baan. • Buddy-systeem waardoor kennisdeling van een brigadier en een collega W&I ontstaat. Ook deze voorstellen worden meegenomen door de projectleiding in de toekomstvisie over de Formulierenbrigade. De brigade heeft, na een aantal opstartproblemen, inmiddels zijn waarde bewezen binnen de gemeente Schiedam. De bekendheid van de brigade groeit waardoor de aanloop van de bezoekers stijgt. Het takenpakket van de brigade is breder dan alleen het helpen invullen van formulieren en vervult hiermee een duidelijke maatschappelijke behoefte. De doorstroom van de brigadiers naar reguliere arbeid en naar opleidingen komt nu goed op gang. Het gebruik van de inkomensregelingen en -voorzieningen is het afgelopen jaar met 20% gestegen. Met ruim 1351 klanten en 1435 ingevulde formulieren heeft de Formulierenbrigade hier succesvol aan bij gedragen. Al met al mogen we concluderen dat de Formulierenbrigade goed op weg is in Schiedam. april 2009 - Karin van Dijk / Gerard van Zanen
[p25]
fotografie & redactie Het Dok, bureau voor tekst & beeld, Rotterdam vormgeving & druk Ladenius Communicatie, Houten
[p26]
Gemeente Schiedam Afdeling Inkomen Correspondentieadres: Postbus 197 3100 AD Bezoekadres: Stationsplein 79 3112 HJ Schiedam t f e w
010 246 52 99 010 24652 98
[email protected] www.schiedam.nl
