Inhoud Voorwoord5 Inleiding15 Thema 1: Het leren (bevorderen)
19
1 Het leerproces van studenten 1.1 Waarom het leerproces van studenten? 1.2 Het leerproces volgens Biggs 1.3 Leeractiviteiten 1.4 Het geheugen
21 21 22 24 29
2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5
33 33 33 34 40 42
Leerstijlen van studenten Waarom leerstijlen van studenten? Wat is een leerstijl? Leerstijlen van Kolb Leerstijlen van Vermunt Meervoudige intelligentie
3 Functies van onderwijs 3.1 Waarom functies van onderwijs? 3.2 Onderwijsfuncties 3.3 Cognitieve onderwijsfuncties 3.4 Affectieve onderwijsfuncties 3.5 Regulatieve onderwijsfuncties 3.6 Mate van sturing 3.7 Sturen en gestuurd worden 3.8 Onderwijs verzorgen: strakke en gedeelde sturing
Leren (en) doceren in het hoger onderwijs.indd 7
45 45 46 46 49 51 55 58 59
5-8-2014 11:32:10
8
Leren (en) doceren in het hoger onderwijs
Vaardigheden thema 1 1.1 Tips voor een nieuwe docent 1.2 Onderwijsfuncties analyseren 1.3 Uw non-verbale gedrag onder de loep nemen 1.4 Uw eigen leerstijl- en aanpakgedrag bepalen 1.5 Een stimulerende leeromgeving ontwikkelen 1.6 Een goed werkklimaat scheppen 1.7 Onderwijs starten 1.8 Aandacht vasthouden
63 63 64 65 66 69 70 72 74
Thema 2: Onderwijs ontwerpen
75
4 4.1 4.2 4.3 4.4
77 77 78 82 84
De beginsituatie vaststellen Waarom de beginsituatie vaststellen? De cognitieve beginsituatie De affectieve beginsituatie De kwaliteit van het onderwijs
5 Leerdoelen formuleren 5.1 Waarom leerdoelen formuleren? 5.2 Samenhang 5.3 Welke functies hebben leerdoelen? 5.4 Welke soorten leerdoelen kunnen we onderscheiden? 5.5 In welke categorieën kunnen we kennis onderverdelen? 5.6 In welke categorieën kunnen we vaardigheden onderverdelen? 5.7 Uit welke componenten bestaat een concreet leerdoel?
91 91 92 93 94 97 99 106
6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7
De leerstof kiezen Waarom de leerstof kiezen? Drie manieren om leerstof aan te bieden Stap 1: het centrale thema bepalen Stap 2: de subthema’s vaststellen Stap 3: terugblikken op de leerdoelen en de beginsituatie Stap 4: de leerstof ordenen Stap 5: uw onderwijs inrichten
109 109 110 112 112 114 115 119
7 7.1 7.2
Toetsvormen kiezen Waarom toetsvormen kiezen? Welke soorten toetsen kunnen we onderscheiden?
121 121 121
Leren (en) doceren in het hoger onderwijs.indd 8
5-8-2014 11:32:11
Inhoud
7.3 7.4 7.5
Functies van toetsen Welke toetsvormen bestaan er? Welke toetsvorm kiest u?
124 126 137
8 Onderwijsconcepten en werkvormen kiezen 8.1 Waarom onderwijsconcepten en werkvormen kiezen? 8.2 De aanleiding voor onderwijsvernieuwing 8.3 Randvoorwaarden voor onderwijsvernieuwing 8.4 Activerend onderwijs inrichten 8.5 Onderwijsconcepten 8.6 Activerende werkvormen 8.7 Onderwijsactiviteiten face to face of online uitvoeren?
139 139 140 142 143 145 159 175
Vaardigheden thema 2 2.1 Voorkennis activeren 2.2 Onderwijsfuncties analyseren 2.3 Leerdoelen formuleren vanuit het studieprogramma 2.4 Leerdoelen formuleren: stappenplan 2.5 Leerdoelen formuleren: do’s & don’ts 2.6 Leerdoelen formuleren: werkwoorden 2.7 Leerstof kiezen 2.8 Leerstof in kaart brengen 2.9 Leerstof beoordelen 2.10 Randvoorwaarden bepalen bij onderwijsvernieuwing 2.11 Competentiegericht onderwijs vormgeven 2.12 Scripties beoordelen 2.13 Mondelinge tentamens afnemen 2.14 Een passende toetsvorm kiezen 2.15 Een toetsmatrijs invullen 2.16 Ja/nee-vragen construeren 2.17 Meerkeuzevragen construeren 2.18 Invul- en aanvulvragen construeren 2.19 Essayvragen construeren 2.20 Essaytentamens construeren 2.21 Casussen construeren 2.22 Vragen voor cognitieve vaardigheden formuleren 2.23 Aspecten voor beoordeling van competenties 2.24 Actief met studenten discussiëren 2.25 Studenten beoordelen bij caseonderwijs 2.26 Stappenplan voor mindmapping
177 177 178 179 180 181 183 187 188 189 190 192 194 195 197 197 198 198 200 200 201 202 203 204 204 205 206
Leren (en) doceren in het hoger onderwijs.indd 9
9
5-8-2014 11:32:11
10
Leren (en) doceren in het hoger onderwijs
2.27 2.28 2.29 2.30 2.31
Opdrachtvormen kiezen Diverse soorten problemen aanpakken Problemen ontwikkelen Zelfstudie bevorderen Uw doceerstijl bepalen
207 208 209 211 211
Thema 3: Onderwijs uitvoeren
215
9 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5
Opleidingsmateriaal kiezen en ontwikkelen Waarom opleidingsmateriaal kiezen en ontwikkelen? Verschillende opleidingsmaterialen Digitale opleidingsmaterialen Ondersteunend studiemateriaal ontwikkelen De keuze en ontwikkeling van opleidingsmaterialen
217 217 217 219 222 227
10 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5
Toetsen ontwikkelen en a fnemen Waarom toetsen ontwikkelen en afnemen? Toetsen ontwikkelen Eisen aan een toets Digitaal of online toetsen Plagiaat voorkomen
229 229 230 237 241 245
11 Activerend onderwijs v erzorgen 11.1 Waarom activerend onderwijs verzorgen? 11.2 Het onderwijs inleiden 11.3 Activerende werkvormen 11.4 Onderwijsconcepten
249 249 250 252 261
12 12.1 12.2 12.3 12.4 12.5 12.6 12.7 12.8
271 271 272 274 279 280 281 282 285
Hoorcolleges geven Waarom hoorcolleges geven? Hoorcolleges voorbereiden Hoorcolleges geven Minicolleges in het hoorcollege De presentatie van het hoorcollege Het collegevoorbereidingsformulier Het hoorcollege ondersteunen met media Colleges opnemen
Leren (en) doceren in het hoger onderwijs.indd 10
5-8-2014 11:32:11
Inhoud
13 13.1 13.2 13.3 13.4 13.5 13.6
Studenten begeleiden Waarom studenten begeleiden? Begeleiding in het algemeen Begeleiden bij tentamenvoorbereiding Begeleiden van stage- en afstudeeropdrachten Het (schrijf)proces begeleiden Begeleiden van multiculturele groepen
11
287 287 288 290 292 295 301
Vaardigheden thema 3 305 3.1 Het onderwijs vernieuwen: stappenplan 305 3.2 Open toetsen corrigeren 306 3.3 Wanneer digitale videofragmenten toepassen in het onderwijs? 307 3.4 Bestaand materiaal beoordelen 308 3.5 Een werk- of leerboek selecteren 309 3.6 Ondersteunend studiemateriaal ontwikkelen 311 3.7 Een effectieve instructietekst schrijven 313 3.8 Toetsevaluatieformulier 313 3.9 Aandachtspunten bij de voorbereiding van een online eindtoets 318 3.10 Aandachtspunten bij de uitvoering van een online eindtoets 319 3.11 Tips om plagiaat te voorkomen 320 3.12 Een groepsdiscussie structureren 321 3.13 Online discussie organiseren 322 3.14 Een online debat voorbereiden en uitvoeren 323 3.15 De studielast van een vak berekenen 324 3.16 Observatielijst voor de observatie van tutoren door studenten of collega-docenten327 3.17 Het ontwikkelen van een projectopdracht 329 3.18 Checklist bij het starten van een cursus 330 3.19 Een hoorcollege organiseren 331 3.20 Een hoorcollege presenteren 333 3.21 Het collegevoorbereidingsformulier 335 3.22 Aandachtspunten bij het gebruik van PowerPoint 336 3.23 Een confrontatiegesprek voorbereiden en voeren 338 3.24 Sympathie tonen bij begeleiding van studenten 339 3.25 Tentamenvoorbereiding procesmatig begeleiden 339 3.26 Tentamenvoorbereiding tijdens de colleges door vragen stellen 340 3.27 Stage begeleiden 341 3.28 Werkstuk en scriptie begeleiden 342 3.29 Een onderzoeksverslag beoordelen 343 3.30 Een essayverslag beoordelen 348
Leren (en) doceren in het hoger onderwijs.indd 11
5-8-2014 11:32:11
12
Leren (en) doceren in het hoger onderwijs
3.31 3.32 3.33 3.34 3.35 3.36 3.37 3.38 3.39 3.40 3.41
Werkcolleges organiseren Werkcolleges geven: checklist De orde handhaven Ordeproblemen voorkomen Op ordeproblemen reageren Het bord gebruiken Opdrachtvormen kiezen Groepswerk toepassen Een discussie leiden Een individueel gesprek houden Spreken in het openbaar
349 350 352 353 354 354 355 356 358 358 359
Thema 4: Evalueren en Reflecteren
361
14 Het onderwijs evalueren 14.1 Waarom het onderwijs evalueren? 14.2 Fasen van het evaluatieproces 14.3 De functies van evaluatie 14.4 De cursus evalueren 14.5 Curriculumevaluatie 14.6 Systeem van (externe) kwaliteitszorg 14.7 Modellen en instrumenten voor optimale kwaliteitszorg 14.8 Wat kunt u doen aan kwaliteitszorg?
363 363 364 366 368 369 371 373 376
15 15.1 15.2 15.3 15.4 15.5
Reflecteren op onderwijs Waarom reflecteren op onderwijs? Wat is ‘reflectie’? Vormen van reflectie Voorwaarden voor reflectie en actie Reflecteren met anderen
379 379 380 382 384 386
Vaardigheden thema 4 4.1 Het format voor een studiewijzer 4.2 Het schriftelijk enquêteformulier 4.3 Een eerste college/werkgroep geven 4.4 Met interrupties omgaan 4.5 (Veel) e-mails van studenten voorkomen 4.6 Observatieformulier van een hoorcollege 4.7 Coaching organiseren
393 393 395 397 398 399 400 405
Leren (en) doceren in het hoger onderwijs.indd 12
5-8-2014 11:32:11
Inhoud
Bijlage: welke leertheorieën zijn ontwikkeld?
13
407
Literatuur423 Aanbevolen literatuur
433
Register437 Over de auteurs
Leren (en) doceren in het hoger onderwijs.indd 13
445
5-8-2014 11:32:11
