Buro B
The War to end all Wars De Eerste Wereldoorlog en het ontstaan van de nieuwe wereldorde
Deel II- Oorlog Door EC Bakker Oorlog
weerbarstig was.
Op 30 juli, dus voordat de Duitsers het besluit namen om te mobiliseren en de oorlog aan Rusland te verklaren, gaf Grey opdracht aan de Britse ambassadeur in Brussel om de Belgsiche regering te waarschuwen dat Engeland van de Belgen verwachtte dat zij hun neutraliteit zwaar zouden verdedigen. 1 De Duitse uitleg aan de Belgen: “We willen jullie niet bezetten, dit is voor ons een tactische noodzaak.”, bleek in elk geval niet veel effect te sorteren. Het Belgische leger bood fel verzet. Uit frustratie hierover sloegen bij een flink aantal Duitse troepen de stoppen door en gingen ze niet alleen over tot plundering en brandstichting, maar zelfs tot massale executies van burgers. De morele verontwaardiging in Engeland bereikte grote hoogten: binnen 1 maand meldden zich een miljoen vrijwilligers om dienst te nemen. Meer dan Grey en het IDC hadden durven hopen. Toch een opvallend fenomeen: het IDC rekende op morele verontwaardiging over de inval in België, maar de Duitse troepen werkten zo wel een handje mee.
Het Von Schlieffenplan mislukte: de Duitsers stonden weliswaar op 40 km van Parijs, maar bogen op een cruciaal moment af en werden teruggeworpen bij de rivier de Marne. Zeer zeker is hier sprake van een tactische blunder ter plaatse, waar veel over geschreven is. Verrassend is echter dat de Duitse legerleiding zelf afzag van de eigen planning en plots besloot om twee complete legerkorpsen aan het Westfront te onttrekken. 2 Waarom? Het Russische leger stond, onverwacht snel, reeds binnen twee weken met meer dan een half miljoen man in OostPruisen tegenover hondervijftigduizend Duitse soldaten en dreigde daar door te breken. Tegelijkertijd overrompelden tweehonderduizend Russen de Oostenrijkers in Galicië. De belangrijkste reden van deze verrassing: Rusland was in het geheim al een week eerder begonnen met mobiliseren dan officieel bekend gemaakt was. Sterker nog; deze snelle beweging richting OostPruisen en Galicië was hun voornaamste strategie, aangezien het Russische en het Franse opperbevel achter het von Schlieffenplan waren gekomen. Ze wisten hoe ze de kern van de Duitse militaire strategie moesten ondermijnen. Dit is een kolossale vondst van Andriessen. Hiermee wordt direct duidelijk dat men die eerste weken het westelijk en oostelijk front tegelijkertijd in ogenschouw moet nemen. Hetgeen doorgaans niet consequent gebeurd. Zelfs moet men zich serieus afvragen of het Franse leger de Duitsers niet met een grote terugwijkende manouvre op het verkeerde been hebben gezet. 3 2
Commandant von Kluck van de Duitse westflank rukte te snel op, daarmee het gesloten aanvalsfront verzwakkend. Er ontstond hierdoor een gat waardoor andere Duitse legereenheden te kwetsbaar werden. Zo kon een succesvolle tegenaanval gelanceerd worden, bekend als het ‘wonder aan de Marne’(6-11 september). Het von Schlieffenplan was mislukt en von Moltke werd op 14 september vervangen door von Falkenhayn. In de memoires van von Moltke, trekt hij zich nog de haren uit zijn hoofd wanneer hij schrijft dat von Kluck tot twee keer toe bij Duitse legeroefeningen dezelfde fout had gemaakt. Tegelijkertijd geeft von Moltke toe dat hij niet twee legerkorpsen naar het Oosten had moeten sturen. Hij stierf in 1916, kort na het afronden van zijn memoires. Zijn familie verhinderde publicatie in 1919 door Rudolf Steiner. (Zie Perseus Verlag, Basel: Helmuth von Moltke, Dokumente zu seinem Leben und Wirken.) 3 Andriessen, Rebo-uitgave, blz 83 In 1900 rapporteerde de Franse contra spionagedienst dat er duidelijke
Al met al slaagden alle partijen erin om de troepen min of meer te krijgen waar men ze wilde hebben, om er vervolgens achter te komen dat de werkelijkheid
1
Andriessen, Andere Waarheid, blz88 Waarschijnlijk is er nog heel wat meer te vertellen over Belgische beleidsmakers in de aanloop naar de oorlog.
1 Copyright Publications. Publication without permission not allowed.
Buro B Mocht dit het Frans-Russische plan zijn geweest, dan mislukte dit ook, omdat een gewaagde Duitse tegenaanval tot een vernietigende Russische nederlaag bij Tannenberg leidde. En alsof het nog niet genoeg was, veroorzaakte een Duitse tegenaanval een maand later nóg een kolossale overwinning bij de Masoerische meren. Toch moge het duidelijk zijn dat de overwinning bij Tannenberg misleidend was, aangezien dit het mislukken van het von Schlieffenplan verhulde. De Duitse propaganda maakte er dankbaar gebruik van. Zo ontstond ook nog eens de mystificatie van de Duitse generaals Hindenburg en Ludendorff, hetgeen de Duitsers later nog zwaar zou opbreken. 4 De Russen boekten overigens wel degelijk ook een groot succes, aangezien ze in augustus toch Oost-Galicië innamen en zelfs dreigden door te breken naar Boedapest en Wenen. Dat laatste werd door een Oostenrijks tegenoffensief verhinderd. Op de Balkan hadden de Oostenrijkers op hun beurt een slechte start: pas in december slaagden ze erin om Belgrado in te nemen. Binnen een week moeten ze alweer terugtrekken. 5
fenomeen kende zijn weerga in de geschiedenis niet. Van ‚the War to end all Wars’ was het einde bij lange na niet in zicht.
Het machinegeweer: het ultieme wapen van WW1 Opvallend is dat de verantwoordelijke politici, nu de werkelijkheid wat anders uitpakte dan zij zich voorgesteld hadden, hun hoofden zo diep mogelijk in de grond staken en het roer geheel overlieten aan de militairen. De militaire legerleiding had op haar beurt geen enkel benul van de werkelijkheid van moderne oorlogsvoering, en bleek niet in staat om enige leervaardigheid op te brengen. Het is vrijwel onvoorstelbaar dat het werkelijk een jaar duurde voordat generaals begrepen wat een machinegeweer nu eigenlijk te betekenen had, ondanks de mededelingen van soldaten en onderofficieren, ondanks de gigantische verliezen. Ze bleven geloven in het forceren van een doorbraak door druk op een punt in tien verschillende versies. Nu lukte dat soms ook wel, maar bedroeg de doorbraak nooit meer dan enkele kilometers, omdat een loopgraaf snel gebouwd was, de modder taai en een machinegeweer snel verplaatst. Engelse, Duitse en Franse generaals joegen miljoenen jongemannen de dood in vanuit hun strategische overtuiging inzake ‘druk op een punt’.
De mentaliteit van ‘voor Kerstmis weer thuis’ en een merkwaardig soort enthousiasme in vele lagen van de Europese bevolking om nu de boel maar eens met elkaar uit te vechten, blijven tot op de dag van vandaag verbazen. Al snel viel de realiteit iedereen rauw op het dak. Vanaf het begin waren de verliezen kolossaal en onvergelijkbaar veel hoger dan enige andere tot dan toe bekende oorlog. En alsof dat niet genoeg was, liep het hele westelijk front vast: omtrent Kerst 1914 was daar één doorlopende linie van loopgraven ontstaan. 6 Ook dit aanwijzingen waren voor een Duits aanvalsplan via België. (Snijders & Duffour, De mobilisatien der Grote mogendheden, p.72) In 1904 zou het plan verraden zijn door een hoge Duitse officier (gerucht) maar von Schlieffen leverde zelf de grootste bijdrage aan het bekend worden van zijn plan. In 1909 protesteerde hij in de 'Deutsche Revue' tegen de door zijn opvolger von Moltke aangebrachte wijzigingen in zijn plan. Dit artikel werd ook in Frankrijk gelezen. Uit de notulen van de Frans Russische stafbesprekingen lezen we in art.3; "Van wat we weten over de Duitse mobilisatie en concentratieplannen kan geconcludeerd worden dat de eerste grote veldslagen zullen plaatsvinden in Luxemburg en Belgie vanaf de 15e tot de 18e dag na mobilisatie.(Owen,, the Russian imperial conspiracy 1892-1914, p.38. Congressional Records, no 385.. Hayne, The french Foreign Office, p.294) 4 Het was noch opperbevelhebber Hindenburg, noch zijn chef generale staf Ludendorff die het plan hadden gemaakt, terwijl zij het waren die met de eer gingen strijken. Het plan was tot in detail uitgewerkt door chef operaties kolonel Maximiliaan Hoffmann. 5 In 1915 wordt Servië met behulp van de Duitsers en Bulgaren verslagen. 6 Hier moet vermeld worden, dat deze dagen werden gekenmerkt door een uiterst merkwaardige, vredige atmosfeer. Op verschillende plekken aan het westelijk front kwamen Britse en Franse soldaten uit de loopgraven gedurende de wapenstilstand van Kerst tot Nieuwjaar, om sigaretten en drank te delen met hun Duitse collega’s. De militaire staf zag zichzelf genoodzaakt om verder contact met de vijand gedurende de rest van de oorlog
De duikbootoorlog Een ander ongekend fenomeen betrof de duikbotenoorlog. De Engelsen begonnen met hun maritieme overmacht op 1 november 1914 aan de succesvolle zeeblokkade van Duitsland met behulp van het leggen van mijnen en totale controle van schepen van neutrale landen als Nederland, Zweden en de VS. Schepen met vracht voor Duitsland worden teruggestuurd terwijl de lading in beslag wordt genomen. Deze blokkade was een schending van internationaal recht en er werden vele diplomatieke protesten tegen ingediend.
te verbieden. Vergelijkbare ‘Kerstverhalen’ doen ook de ronde over het oostelijk front. In 2005 verscheen over dit Kerstbestand de film 'Merry Xmas', inmiddels met verscheidene prijzen bekroond.
2 Copyright Publications. Publication without permission not allowed.
Buro B Eeuwenoud oorlogsrecht, de zogeheten ‘cruiser rules’, schreven voor dat wanneer een oorlogsschip een koopvaartschip tegen kwam, de eerste een waarschuwing moest afgeven en de bemanning tijd moest geven om het schip te verlaten. Het was Winston Churchill, hoofd van de marine op dat moment, die met deze regels brak. Churchill hoorde van de Duitse plannen voor de duikbootoorlog en nam het besluit om alle koopvaartschepen te laten bewapenen. Verder liet hij geheime orders uitdelen, waaronder: -Dat alle Britse schepen hun namen en registratienummer zouden overschilderen en de vlag van een neutraal land zouden voeren wanneer zij in Britse wateren waren. - Kapiteins kregen het bevel om duikboten ogenblikkelijk aan te vallen met hun boordkanon wanneer deze zich vertoonden, en als ze dit niet hadden moesten ze proberen de duikboot te rammen. Iedere kapitein die zijn schip overgaf, zou gerechtelijk vervolgd worden. -Wanneer een duikboot geraakt was dan wel zich overgaf, mocht de kapitein kiezen of er op overlevenden geschoten werd of dat ze gevangen genomen werden. Echter; duikbootbemanningen mochten niet als krijgsgevangenen behandeld worden, maar als criminelen.
Propagandaposter n.a.v. het tot zinken brengen van de Lusitania De duikbootoorlog, met als typerend voorbeeld de Lusitania, toont een ander aspect van deze oorlog: de invloed van de massamedia op de bevolking. Dit was een tamelijk nieuw fenomeen, met dank aan betere druktechnieken, radio-communicatie en fotografie. Gecombineerd met de opkomst van reclame- en propaganda technieken, werd een belangrijk wapen aan de oorlogsvoering toegevoegd. Als één ding zeker is, dan is het wel dat het Duitse oppercommando de macht van dit papieren wapen zwaar onderschatte in het geval van de Lusitania en bij de inval in België. Zeker mag men ook stellen, dat zonder de kranten de VS nooit tot de oorlog zouden zijn toegetreden.
Toen de Duitsers erachter kwamen dat de Britten zich niet meer aan de oude ‘cruiser rules’hielden, veranderden zij hun eigen regels en gaven voortaan geen waarschuwing meer bij een torpedo-aanval. Churchill lichtte zijn handelwijze openlijk toe in 1931, in zijn boek ‘World Crisis’: “De eerste Britse tegenzet, onder mijn verantwoordelijkheid, was om de Duitsers ervan te weerhouden om op het water aan te vallen. De ondergedoken duikboot moest hierdoor voortaan onder water aanvallen en liep daarmee een groter risico om neutrale schepen met Britse schepen te verwisselen en neutrale bemanningen te verdrinken. Zo zou Duitsland problemen krijgen met andere grote landen.“
1915 en 1916
De Duitsers reageren met de totale duikbootoorlog rond de Engelse wateren op 1 mei 1915. Op 7 mei wordt het passagiersschip ‚Lusitania’ tot zinken gebracht, omdat de Duitsers vermoedden dat het munitie transporteerde. Daarbij vinden 1200 mensen de dood, waaronder 112 Amerikanen. De neutrale stemming in Amerika begint om te slaan. Onderzoek heeft uitgewezen dat Winston Churchill ook verantwoordelijk was voor het beleid om wapens door passagierschepen te laten transporteren. Hoewel decennialang ontkend, werd in 1972 eindelijk bewezen dat de Lusitania inderdaad militair materieel vervoerde. 7
Op de slagvelden vinden onvoorstelbare excessen plaats. Op 29 december 1914 vriezen rond Saramakis in de Kaukasus negentigduizend Turkse soldaten dood zonder ook maar één schot te hebben gelost. De Turkse opperbevelhebber Enver Pasha had de krankzinnige gedachte om de Duitse overwinning bij Tannenberg te kopiëren en gaf de opdracht tot een grote omsingelingsmanoeuvre; dwars door de besneeuwde bergen in het midden van de winter. Het werd een dodenmars voor de Turkse troepen. In april 1915 vindt de eerste gasaanval plaats bij Ieper in België. De Duitsers hebben de primeur, de anderen volgen al snel. In het geheime verdrag van Londen van 26 april 1915 werd het toetreden van Italië tot de oorlog definitief geregeld in ruil voor allerlei territoriale toezeggingen. 8 Italië valt Oostenrijk-Hongarije aan. Alleen al het front aan de Isonzo, waarbij aan de Oostenrijkers de twijfelachtige eer toekomt dum-dum kogels te hebben geïntroduceerd,
7 Ten aanzien van de cruiser rules, zie Andriessen, de Mythe van 1918, blz110-113 Churchill, World Crisis, vol2, blz283, 353, Voor de Lusitania, zie: C. Simpson, ‘The Lusitania’,blz 36-37, Boston 1972
8
Het verdrag is na te lezen op FirstWorldWar.com
3 Copyright Publications. Publication without permission not allowed.
Buro B zal uiteindelijk een miljoen slachtoffers vergen. Bulgarije verklaart in oktober 1915 de oorlog aan Servië om Macedonië terug te winnen. Aan het oostelijk front helpen de Duitsers Oostenrijk-Hongarije met het heroveren van Oost-Galicië: het zijn verschrikkelijke veldslagen. De Britten landen in maart 1915 met behulp van troepen uit Australië en Nieuw-Zeeland (het ‚ANZAC’-leger) bij Gallipoli, de Dardanellen. Een strategische blunder van de eerste orde, die in oktober 1916 met een enorme evacuatie beeindigd moet worden. De verliezen aan beide kanten bedragen in totaal zo'n 500.000 doden en gewonden. De poging om de Dardanellen in te nemen was Churchill’s plan, wat hij ondanks veel kritiek erdoor gedrukt had. Hij moest aftreden als minister op 25 mei 1916. Het heeft er alle schijn van dat deze operatie onderdeel was van BritsRussische afspraken aan de vooravond van de oorlog. Misschien hebben de Britten beloofd een front in het zuiden te openen, terwijl de Russen de hoofdaanval op Duitsland en Oostenrijk-Hongarije zouden plegen. Aangezien de Russische aanval mislukte en de Britten nog weinig hadden gepresteerd, was het zaak snel aan de operatie te beginnen opdat de moraal in Rusland niet zou omslaan.
hierbij de de pan-Turkse idealen van Enver Pasha en andere leiders van de 'Jonge Turken’. Zij wilden in elk geval een pure Turkse staat behouden. De Armeniërs waren christelijk, vormden een grote bevolkingsgroep in het hart van wat de Jonge Turken als het Turkse kernland beschouwden. De legers van het christelijke Rusland stonden aan de grenzen en nu was er ook nog een landing op de Dardanellen. 9 1916 lijkt wel het jaar te zijn waarin de oorlogsmachine echt op toeren is gekomen: alle partijen lijken lessen te hebben getrokken uit de mislukkingen van 1915 en allen kiezen tegen beter weten in voor een nóg grootschaliger aanpak. Het is het jaar van de grote slagen van Verdun, de Somme, de Isonzo, de laatste poging op de Dardanellen en verschillende bijna vergeten veldslagen aan het oostelijk front, in het Midden Oosten en op de Balkan (Roemenië valt b.v. Hongarije aan in 1916). Al deze offensieven lieten geen enkele beslissende doorbraak zien. Ze brachten alleen rampspoed en ellende. In 1916 stierven miljoenen mensen, vermoedelijk het dubbele vergeleken met 1914 en 1915 samen. Het is nog steeds nauwelijks te bevatten. Eind 1916 zat eigenlijk iedereen er doorheen. De militairen moesten tijdelijk een stap opzij zetten voor de toenemende politieke druk om op andere wijze een einde aan de oorlog te maken. Verscheidene politici moesten ook het veld ruimen, waaronder Edward Grey. Een grote gebeurtenis
9
De Duitse vice-consul in Turkije, graaf Max Erwin von Scheubner-Richter, vat de Armeense genocide kort en bondig samen in een rapport aan zijn superieuren in Duitsland: “Ik heb een aantal gesprekken gevoerd met enkele ter zake kundige en invloedrijke Turken, en dit zijn mijn indrukken: een groot deel van de Ittahadistische Partij (de Jonge Turken) hanteert het standpunt dat het Turkse rijk alleen gebaseerd dient te zijn op het principe van de islam en de pan-Turkse gedachte. Haar nonmoslim en non-Turkse bewoners moeten gedwongen worden zich tot de islam te bekeren en anders dienen ze te worden vernietigd. Deze heren denken dat de tijd rijp is om hun plannen te realiseren. Het eerste onderdeel van hun agenda lijkt de eliminatie van de Amreniërs te zijn. Ze zullen naar de buitenwereld toe het verhaal presenteren van een poging tot revolutie door de Armeense Dashnak Partij. Verder zullen lokale incidenten van sociale onrust en daden van Armeense zelfverdediging geprovoceerd worden en als voorwendsel gebruikt worden om de deportaties in gang te zetten. Eenmaal onderweg, zullen de konvooien aangevallen en uitgeroeid worden door Koerdische en Turkse bandieten, en gedeeltelijk door politie-agenten, die daartoe zullen worden aangemoedigd door de Ittihad.” De Armeense genocide was in de jaren ’20 al snel geen onderwerp van gesprek meer. Er waren vrijwel geen foto’s en in de Syrische woestijn werden alleen wat botten gevonden. Graaf von Scheubner-Richter, werd zelfs Hitler’s politieke adviseur in de beginjaren in München en werd neergeschoten tijdens de coup in 1923. Hoewel de graaf zelf zwaar geschokt was over de Armeense genocide, vormde hij toch een informatiebron voor Hitler (die de plannen voor genocide pas na de dood van de graaf begon te onwikkelen). Hitler schijnt gezegd te hebben tot de speciale SS-troepen vlak voordat ze Polen ingestuurd werden: “Ga, dood zonder genade… wie herinnert zich vandaag nog de vernietiging van van de Armeniërs.”
ANZAC-troepen landen op de Dardanellen, april 1915 De landing bij de Dardanellen had een geheel ander, onverwacht effect: in de nacht van 24 april worden 200 leiders van de Armeense gemeenschap in Constantinopel gearresteerd, getransporteerd en geëxecuteerd. Als voorwendsel worden dit veiligheidsmaatregelen genoemd in verband met de Engelse landingen 100 km verderop. In werkelijkheid is het de start van een goed voorbereide operatie. Hierin worden gedurende enkele jaren alle Armeniërs uit West-Armenië (Oost –Turkije) getransporteerd naar de Syrische woestijn om van honger en dorst om te komen. Armeense gemeenschappen elders in Turkije ondergaan hetzelfde lot. Geregeld worden de transporten onderweg ook overvallen door zogenaamd ongeregelde gewapende benden waarbij iedereen wordt vermoord. Naar schatting anderhalf miljoen Armeniërs zullen zo aan hun einde komen. Waarom? Het Ottomaanse rijk stond zo op zijn grondvesten te schudden dat de Turkse leiding erg bevreesd was voor een Armeense onafhankelijkheidsbeweging, waardoor het land nog verder zou afbrokkelen. Een grote factor spelen
4 Copyright Publications. Publication without permission not allowed.
Buro B was de dood op 21 november van de Oostenrijkse Keizer, Franz Joseph I (keizer sinds 1848!). In Rusland ontwikkelde zich meer en meer een crisisachtige situatie, die voor de buitenwereld zichtbaar werd door de moord op Raspoetin op 16 december.
Wilson verbrak ogenblikkelijk de diplomatieke banden met Duitsland (3 februari) en dreigde de Duitsers met maatregelen ter bescherming van Amerikaanse commerciële belangen. De Engelse en Franse regeringen reageerden helemaal niet in het openbaar op Wilson’s vredestoespraak. In feite hadden zij keer op keer eerdere bemiddelingsvoorstellen van Wilson gesaboteerd. Ondertussen lobbyden zij achter de schermen zeer intensief voor het in de oorlog treden van de VS. Zij hadden intern ook met veel tegenwind uit hun parlementen te maken, maar slaagden in hun opzet. De Duitse minister van Buitenlandse zaken, Zimmermann, had gemeend slim te zijn door op 19 januari alvast bij de Mexicanen om steun te gaan lobbyen tegen de VS. Zijn telegram werd door de Britten onderschept en op een geschikt moment naar buiten gebracht. Het leidde op 28 februari tot grote verontwaardiging in de Amerikaanse kranten. Toen de Duitsers in maart drie Amerikaanse koopvaarders tot zinken brachten, leek de Amerikaanse publieke opinie rijp voor de oorlog. Wilson zette de procedure in gang op 2 april. Op 6 april accepteerde het Huis van Afgevaardigden zijn voorstel en werd Duitsland de oorlog verklaard. De regeringen van Frankrijk en Engeland konden tevreden zijn.
1917: de VS treden toe tot de oorlog Na het falen van het Verdun-offensief, werd in augustus 1916 het Duits militair oppercommando overgedragen van Falkenhayn aan het duo Hindenburg – Ludendorff, voorstanders van de harde politieke lijn die nauwelijks geloofden in de vredeswil van hun opponenten. Zij waren overtuigd van een beslissende doorbraak aan het westelijk front en drongen aan op de onbeperkte duikbotenoorlog over de gehele Atlantische Oceaan. Binnen de Duitse regering was het met name rijkskanselier BethmannHollweg die hun namens de meerderheid in de Rijksdag pareerde. Opnieuw, het was reeds eerder gebeurd, wezen de Franse en Engelse regeringen Duitse voorstellen af om vredesonderhandelingen te openen. Daarom vroeg Duitsland in december 1916 aan de zojuist herkozen Amerikaanse president Wilson om in het conflict te bemiddelen; iets waartegen Engeland en Frankrijk zich ogenblikkelijk verzetten. De Duitsers kregen geen enkele reactie. Bethmann-Hollweg gaf nu, 9 januari 1917, toe aan de druk van Ludendorff-Hindenburg en verleende zijn goedkeuring aan het in gang zetten van de voorbereidingen voor de totale duikbootoorlog. Volslagen onverwacht hield Wilson een toespraak op 22 januari, waarin hij het idee lanceerde van een ‚vrede zonder overwinnaars’ (‚peace without victors’). Bethmann-Hollweg en het Duitse parlement besloten te reageren. Zo kon het gebeuren dat op één dag, 31 januari, Wilson twee verschillende boodschappen ontving van de Duitsers. De ene boodschap bevatte gematigde voorstellen voor vrede, de ander luidde dat de onbeperkte duikbotenoorlog in de Atlantische Oceaan morgen van start ging.
‘the man who kept us from war’ Wilson wordt altijd als een vredesduif afgebeeld, aan wie de oorlog als een soort onvermijdelijke gebeurtenis werd opgedrongen. Je moet bij een politicus echter niet kijken naar wat hij in het openbaar zegt, maar wat hij in feite doet, of juist nalaat te doen. Wilson lanceerde reeds in februari 1916 bemiddelingsvoorstellen waarop Duitsland en Oostenrijk-Hongarije positief reageerden om vervolgens niets van Wilson te vernemen. Pas toen zijn herverkiezing onder de leuze ‘the man who kept us from war’ in november 1916 een feit was, kwam hij weer opnieuw met een voorstel. In de senaat was een grote oorlogsfractie onder leiding van de ex-president Theodore Roosevelt en die moest kennelijk eerst even verslagen worden. Tot zover het Wilson-verhaal volgens een gezaghebbend wetenschappelijk instituut als de Encyclopedia Brittanica. Er valt echter veel meer te melden over Wilson’s politiek. Aan de economische dimensie van oorlogsvoering wordt doorgaans nauwelijks aandacht besteed. Het levert directe bewijzen voor Amerika’s partijdigheid. De Fransen en Engelsen plaatsten vanaf het begin van de oorlog gigantische orders in de VS. De Duitsers deden dit ook, maar al snel was dat onmogelijk geworden vanwege de Engelse zeeblokkade. Tijdens een ministerraad in 1914 hadden een aantal Amerikaanse ministers nog voorgesteld om wapenzendingen naar Engeland stop te zetten zolang de Engelsen doorgingen met hun blokkade. Wilson had zich hier fel tegen verzet en verklaarde dat de Geallieerden met de rug tegen de muur vochten in een
Het Duitse opperbevel vanaf najaar 1916: Hindenburg, Keizer Wilhelm II en Ludendorff
5 Copyright Publications. Publication without permission not allowed.
Buro B strijd tegen ‚wilde beesten’. 10
kwam, ging het roer direct om, terwijl voor Duitsland en Oostenrijk-Hongarije oorlogsleningen verboden bleven. De doorslaggevende factor voor Amerika’s deelname aan de oorlog is echter niet economisch. Wilson wilde dat de VS uiteindelijk de vredesvoorwaarden mochten dicteren. Deze bevatten de grondlijnen voor een nieuwe wereldorde. Het is uit onderzoek van Andriessen gebleken dat Wilson reeds vanaf oktober 1915 dergelijke voorstellen aan de Engelsen en Fransen had gedaan, die dit toen fel hadden afgewezen. Toch was het voorstel bijzonder in het voordeel van de Fransen en de Engelsen. Een fragment uit het zogenoemde ‘House-Grey’memorandum van 17 februari 1916: “Kolonel House (Wilson’s attaché, zijn persoonlijke assistent. EB) verklaart dat gedurende de vredesconferentie de Amerikanen voorstellen zullen doen die in het voordeel zullen zijn van de Geallieerden. Als de Duitsers de voorstellen zullen afwijzen en zich onredelijk zullen gedragen zodat vrede niet bereikt wordt, dan zullen de VS de conferentie verlaten als bondgenoot van de Geallieerden.” 12 Dit is een meer dan alleen een leuke onthulling van zomaar een historicus. Het is een mokerslag. In de eerste plaats is daarmee bewezen dat Wilson vanaf het begin van de oorlog op de hand was van Engeland en Frankrijk.Ten tweede is nu bewezen dat Wilson beloofde dat de VS vroeger of later aan de oorlog zouden deelnemen. Een belofte, waarmee Frankrijk en Engeland in al hun overwegingen rekening hielden. Dit is hard te maken vanaf eind 1915, maar de patronen wijzen op jaren voorbereiding. Deze belofte vormt een essentieel element van de Eerste Wereldoorlog, zonder welke de periode tot maart 1917 altijd foutief beoordeeld zal worden. Ten derde: zo lang Engeland en Frankrijk niet bereid waren om de essentie van Wilson’s ideeën voor een nieuwe wereldorde te accepteren, gaf hij er de voorkeur aan om ze net zo lang alleen te laten vechten tot ze smeekten om Amerika’s deelname. Deze houding ten aanzien van zijn bondgenoten kan ook gevonden worden na Amerika’s intrede in de oorlog. Voor het doel van een nieuwe wereldorde was Wilson bereid om de Engelse en Franse wil economisch te breken. „Engeland en Frankrijk hebben niet dezelfde gezichtspunten ten aanzien van vrede als wij (...) maar na de oorlog, kunnen wij ze onze manier van denken opleggen omdat we ze tegen die tijd financieel in onze macht hebben.“ 13 Ten vierde, en het meest belangrijk, is nu bewezen dat het belangrijkste doel van Wilson het realiseren van een nieuwe wereldorde was door middel van een geallieerde overwinning. Dat die wereldorde onder Amerikaanse leiding en op Amerikaanse principes gestoeld diende te zijn, zal uit het verdere verloop van de ontwikkelingen blijken.
Amerikaanse propaganda voor oorlogsleningen Voorjaar 1915, na het torpederen van de Lusitania, drong Wilson weer aan op maatregelen tegen de Duitsers. Na een aantal aanvaringen hierover met de president, diende de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Bryan uit protest in juni 1915 zijn ontslag in. 11 Wilson gaf echter niet op. Eind februari 1916 verspreidde zich in Washington weer het gerucht, dat de president het recht van Amerikaanse burgers om per koopvaartschip naar Groot-Brittannië te reizen als doorslaggevend argument wilde gebruiken om aan de oorlog deel te gaan nemen. Dit leidde onder veel politici tot grote verontrusting en in het Huis van Afgevaardigden werden resoluties ingediend om Amerikanen te verbieden op koopvaartschepen te reizen. Wilson riep nu de opponenten binnen zijn eigen democratische partij bijeen in het Witte Huis in de vroege ochtend van 25 februari. Daar ontwikkelde zich een fel debat waarbij zijn opponenten hem verboden om deel te nemen aan de oorlog. Wilson was ziedend van woede, maar accepteerde uiteindelijk dat hij zijn herverkiezingscampagne zou gaan voeren onder het beroemd geworden motto ‘de man die ons buiten de oorlog heeft gehouden’: let hierbij op de verleden tijd. Een ander economisch bewijs schuilt in het kredietbeleid van de VS. Aanvankelijk was het voor Amerikaanse banken verboden om leningen aan de oorlogvoerende landen te verstrekken. Toen (reeds!) in de zomer van 1915 de bodem van de Engelse en Franse schatkist in zicht
12
Vergelijkbare uitspraken zijn reeds te vinden in een brief van House aan Grey op 17 oktober 1915. Zie Andriessen, Rebouitgave, blz.. en de Mythe van 1918, blz.. 13 Knock, ‘To End All Wars: Woodrow Wilson and the Quest for a New World Order’, 1995, Princeton. Blz 138
10
Andriessen, Rebo-uitgave blz 431 Andriessen, de Mythe van 1918, blz 125-126, Barnes, the entry of the USA into the World War, blz 596-598 11
6 Copyright Publications. Publication without permission not allowed.
Buro B name de mensen die tegen de oorlog dachten te stemmen toen ze hem herkozen. En alsof het allemaal niet op kan, hebben we ook nog eens te maken met een andere misleidende zet van hem die altijd over het hoofd wordt gezien: Wilson bedroog zijn bondgenoten door niet te snel deel te nemen op het slagveld. Het duurde meer dan een jaar voordat de eerste 100.000 Amerikaanse soldaten in Frankrijk waren. In deel 3 wordt hierop teruggekomen. Vreemd genoeg wist wekte Wilson voortdurend de suggestie dat hem een nieuwe rechtvaardige wereldorde voor ogen stond, maar hoe die er dan precies uit zou zien bleef lange tijd in nevelen gehuld. Achteraf gezien niet al te vreemd: Wilson trok zich gedurende 1917 meerdere malen terug op zijn landgoed om zijn vage visie op de toekomstige vrede meer in de praktijk uit te werken. Hij ongelofelijk het ook klinkt: hij wist wel de richting, maar daar hield het dan wel mee op. Mijns inziens moet men dit beeld van een Wilson die zich terugtrekt op zijn landgoed, terwijl er nauwelijks Amerikaanse soldaten naar het front gaan, uitermate serieus nemen. Wilson was helemaal niet geïnteresseerd in het zo snel mogelijk beëindigen van de oorlog. Uiteindelijk was dit voor hem slechts het middel voor het creëren van zijn nieuwe wereldorde. Dit streven culmineert in de 14 punten die hij dan eindelijk op 8 januari 1918 lanceert als voorwaarden voor vrede. Let wel: 9 maanden na de Amerikaanse oorlogsverklaring! Deze beroemde punten van Wilson waren voornamelijk gebaseerd op ‘het zelfbeschikkingsrecht der volkeren’, met als onderdeel de oprichting van een Volkerenbond. Het is de moeite waard deze punten te bestuderen vanuit de vraag: weet deze man eigenlijk wel waar hij het over heeft? De 14 punten wekken al met al de indruk van een grote gatenkaas. Ze zijn een incoherent samenraapsel als het op de praktijk aankomt. Logischerwijs bleef het er dan ook niet bij; in werkelijkheid waren er maar liefst 27 punten die met enige tussenpozen werden afgekondigd, waaronder zelfs het in gang zetten van de totale dekolonisatie. Het zijn grote lijnen, met veel bravour gebracht, door een man die vooral oprecht overtuigd is van zijn eigen morele rechtschapenheid.
Woodrow Wilson Deze vier punten zetten het gros van de huidige geschiedschrijving over de Eerste Wereldoorlog al op hun kop. Er is echter nog een ander beslissend punt dat daarentegen altijd al openlijk op tafel heeft gelegen, dat op zichzelf al zeer te denken moet geven: Wilson verklaarde de oorlog toen net een doorslaggevende omwenteling plaats had gevonden in Rusland. Daar brak in maart 1917 de revolutie uit en werd de Tsaar gedwongen af te treden. Rusland stortte plotseling in, van binnenuit. De Doema nam de macht over en besloot weliswaar tot voortzetting van de oorlog, maar in het Russische leger deserteerden soldaten met duizenden tegelijk. Eén conclusie die ik zelf op deze basis meen te moeten trekken, wil ik met nadruk vermelden: als de VS niet aan de oorlog waren gaan deelnemen, dan was deze hoe dan ook eerder beëindigd. In maart 1917 hadden Duitsland en OostenrijkHongarije, door de ineenstorting van Rusland, zelfs de beste kansen op de eindoverwinning.
In een appendix bij deel 4 kan men Wilson’s 14 punten nalezen en zal ik mijn kritiek nader toelichten. 14 Alvorens de eindfase van de oorlog te bespreken, is het zaak om eerst eens goed bij de gebeurtenissen in Rusland stil te staan.
Oorlogszones in Europa 1914-1917 14
Het is zeer belangrijk om te weten te komen waar Wilson zijn inspiratie vandaan haalde en welke mensen hij om zich heen had. Ik heb dat tot nu toe niet bestudeerd.
Ten aanzien van Wilson zelf mag ook niet onvermeld blijven dat hij het Amerikaanse volk heeft misleid. Met
7 Copyright Publications. Publication without permission not allowed.
