Werkblad 1 Ω Een halve eeuw vooruitgang Werkblad 1 Ω Les 1: Kinderarbeid Naam:
een zee van tijd
een zee van tijd
Kinderarbeid Tegenwoordig werken jonge kinderen niet. Tot 1874 is dat anders. Kinderen moeten hun ouders helpen om geld te verdienen. Ze werken vaak in dezelfde fabriek als hun ouders. Of ze werken op het land. Veel mensen vinden het goed dat kinderen werken. Anders lopen ze maar over straat en vervelen zich. Rond 1850 zijn er ook tegenstanders van kinderarbeid. Vaak zijn dat onderwijzers en artsen.
1
Waarom vinden mensen het goed dat kinderen werken?
Ze verdienen dan geld voor hun ouders. Ze lopen niet over straat en vervelen zich. 1874 In 1874 neemt de kamer een wet aan. Daar staat in dat kinderen onder de twaalf jaar niet mogen werken. Kamerlid Van Houten had de wet voorgesteld. Daarom heet die wet ‘het kinderwetje van Van Houten’.
2
Wat vind je ervan dat kinderen onder twaalf jaar niet meer mogen werken?
Een zee van tijd Ω werkbladen Ω groep 8 Ω © Uitgeverij Zwijsen B.V. Ω www.eenzeevantijd.nl
een zee van tijd
Werkblad 2 Ω Een halve eeuw vooruitgang Werkblad 2 Ω Les 2: Kiesrecht en partijen
een zee van tijd
Naam:
Kiesrecht Tussen 1815 en 1887 mogen alleen rijke mannen kiezen wie het land bestuurt. Ze moeten wel ouder zijn dan 25 jaar. In 1887 verandert dat. Dan mogen ook mannen met goede banen kiezen. Arme mannen en vrouwen mogen niet kiezen. In 1917 verandert er weer wat. Dan mogen alle mannen kiezen. En in 1919 krijgen ook vrouwen kiesrecht.
Wij eisen kiesrecht!
1
Waarom wilden rijke mannen niet dat vrouwen ook konden kiezen, denk je?
Bijvoorbeeld: Rijke mannen wilden de macht hebben.
Conservatief en progressief In de tijd van koning Willem I waren er geen politieke partijen. Onder Willem II ontstaan er twee partijen. De ene groep wil alles zo houden als het is. Zij worden conservatief genoemd. De andere partij wil veranderingen. De macht van de koning moet kleiner worden. Zij zijn progressief.
2
Trek een lijn naar de goede uitspraak.
conservatief
Ik wil dat de koning minder macht krijgt.
progressief
Ik vind het niet nodig dat vrouwen mogen kiezen.
Een zee van tijd Ω werkbladen Ω groep 8 Ω © Uitgeverij Zwijsen B.V. Ω www.eenzeevantijd.nl
Werkblad 3 Ω Een halve eeuw vooruitgang Werkblad 3 Ω Les 2: Kiesrecht en partijen Naam:
een zee van tijd
een zee van tijd
Eerste Kamer en Tweede Kamer Koning Willem I bestuurt samen met de Eerste Kamer en Tweede Kamer het land. Hij benoemt de leden van de Eerste Kamer. De besturen van de provincies benoemen de leden van de Tweede Kamer. De progressieven zijn het daar niet mee eens. Zij willen dat de koning minder macht krijgt. In 1848 krijgen zij hun zin. De grondwet verandert. De koning mag zich niet meer rechtstreeks met de gang van zaken bemoeien.
Politieke partijen In 1879 wordt de eerste politieke partij opgericht door protestanten. De partij heet de ARP. In 1881 wordt de socialistische partij SDB opgericht. Deze partij komt op voor arme mensen en voor arbeiders. Een paar jaar later, in 1885, wordt door de liberalen de Liberale Unie opgericht. Ze willen dat de regering zorgt voor orde en rust. De regering moet zich zo min mogelijk bemoeien met de burgers. In 1898 komt er nog een partij bij waar het geloof een belangrijke rol speelt, de RKSP. De ARP en de RKSP worden confessionele partijen genoemd. Confessie betekent geloof.
1
Wat gebeurt er in 1848?
De grondwet verandert. De koning krijgt minder macht.
Een zee van tijd Ω werkbladen Ω groep 8 Ω © Uitgeverij Zwijsen B.V. Ω www.eenzeevantijd.nl
Werkblad 4 Ω Een halve eeuw vooruitgang Werkblad 4 Ω Les 3: Ziekte en dood Naam:
Water In het midden van de negentiende eeuw wonen veel mensen dicht op elkaar in de steden. De huizen zijn klein, donker en vochtig. In de straten ligt veel vuil. De meeste mensen moeten hard werken en verdienen weinig geld. Daarom kunnen arme mensen geen drinkwater kopen. Ze drinken regenwater of water uit de gracht. Het water van de gracht is niet schoon. Riolen komen in de gracht uit. En mensen wassen er hun kleren in. Van het vuile water worden mensen ziek.
1
een zee van tijd
een zee van tijd
Waarom drinken de mensen vuil water?
De mensen kunnen drinkwater niet betalen.
2
Kunnen arme mensen ook nog ziek worden van andere dingen?
Arme mensen kunnen ook ziek worden van het vuil in de straten en vochtige donkere huizen. Cholera Uit Azië komt de ziekte cholera. Mensen krijgen diarree en drogen uit. De ziekte ontstaat door slechte hygiëne. Dat weten de mensen in de negentiende eeuw niet. Zieken krijgen warme pap en kamillethee en moeten onder warme dekens liggen. Maar dat helpt niet. Veel mensen sterven.
3
Wat kunnen mensen doen om te voorkomen dat ze cholera krijgen, denk je?
Mensen moeten voor betere hygiëne zorgen, zich beter wassen en het vuil niet in de straten laten liggen.
Een zee van tijd Ω werkbladen Ω groep 8 Ω © Uitgeverij Zwijsen B.V. Ω www.eenzeevantijd.nl
Werkblad 5 Ω Een halve eeuw vooruitgang Werkblad 5 Ω Les 4: Uitvindingen en ontdekkingen Naam:
een zee van tijd
een zee van tijd
Uitvindingen In de negentiende eeuw zijn veel uitvindingen gedaan. In die eeuw maken mensen kennis met dingen die wij tegenwoordig heel gewoon vinden, zoals elektriciteit, de radio, de telefoon, de gloeilamp en de lift. Er worden ook uitvindingen gedaan die wij niet meer gebruiken, zoals de fonograaf, de petroleumlamp en de telegraaf. Al die uitvindingen maken het leven van de mensen in die tijd een stuk eenvoudiger.
1
Kleur de rondjes bij het goede antwoorden. Hoe vertelt Ada uit Den Haag in de negentiende eeuw het laatste nieuwtje aan haar zus Agneta uit Amsterdam? ❍ Ada stuurt een mailtje naar Agneta. ❍ ✘ Ada schrijft Agneta een brief. ❍ Ada stuurt Agneta een sms’je. ❍ ✘ Ada belt Agneta op.
Stoom Door water te verhitten ontstaat er stoom. Veel machines werken op stoom, bijvoorbeeld weefgetouwen, stoomschepen en treinen. Treinen zorgen ervoor dat mensen zich sneller kunnen verplaatsen en dat producten sneller op de plaats van bestemming zijn.
2
Noem een voordeel van stoom.
Bijvoorbeeld: Een trein wordt door stoom aangedreven. Met die trein kunnen mensen zich sneller verplaatsen.
Een zee van tijd Ω werkbladen Ω groep 8 Ω © Uitgeverij Zwijsen B.V. Ω www.eenzeevantijd.nl
Werkblad 6 Ω Een halve eeuw vooruitgang Werkblad 6 Ω Les 5: Een wereld vol fabrieken Naam:
een zee van tijd
een zee van tijd
Stoomkracht Al het werk werd altijd door mens en dier gedaan. En door windmolens. In de negentiende eeuw komt daar verandering in. Stoom wordt gebruikt om machines aan te drijven. Met stoomkracht kunnen veel machines tegelijk werken. Die machines staan in fabrieken.
Stoommachine.
Huizen in de buurt van de fabriek.
Fabrieken Steeds meer mensen gaan in fabrieken werken. De fabrieksarbeiders hebben een beter bestaan dan de handarbeiders. Sommige bazen laten fabrieksscholen bouwen en huizen voor de arbeiders. Maar het werk in de fabriek is ongezond. En de arbeiders krijgen weinig loon. Industriële revolutie In de negentiende eeuw verandert er veel. Er komen steeds meer fabrieken met machines. Na 1900 groeit de industrie snel door alle uitvindingen die worden gedaan. Stoomkracht wordt vervangen door gas, benzine en elektriciteit. Al die technische ontwikkelingen samen worden de industriële revolutie genoemd.
1
Wat was er eerst? Zet in de goede volgorde: stoomkracht, menskracht, windkracht.
menskracht – windkracht – stoomkracht
2
Wat was het voordeel van werken in de fabriek?
Bijvoorbeeld: De fabrieksarbeiders hadden een beter bestaan dan de handarbeiders. Sommige bazen lieten scholen bouwen voor de kinderen of huizen voor de arbeiders.
Een zee van tijd Ω werkbladen Ω groep 8 Ω © Uitgeverij Zwijsen B.V. Ω www.eenzeevantijd.nl
