Groot is de vreugde in de zomer van 1945. Maar na
het feest volgt de kater. Het land moet vanaf de
grond worden opgebouwd, Hoe ging dat in zijn werk? En wanneer lukte het de
Nederlanders om hun gewone leven weer op
te pakken? r
TEKST: PAUL DE LANGE
n toen? Toen waren
we
bevrijd en vierde iedereen feest. Verhalen over de oorlog eindigen vaal<
in de zomer van 1945. Op vijf jaar bezetting volgt een explosie van vreugde die een lange zorrer aanhoudt. Tot in augustus vinden overal op straat feesten plaats. Foto's in de l
tonen vrolijke taferelen. Meisjes die meerijden op tanks, kinderen
die zaklopen, overal dansende mannen en vrouwen. Speciaal voor de bevrijding hebben velen een fles alcohol bewaard. Natuurlilk, er is een tel(ort aan vrijwel alles. Mensen hebben geen eten, geen huis, geen kleding. Toch is de vreugde er niet m inder om. Pas na alle euforie dringt het
langzaam door hoe levensgroot
de problemen zijn. Nederland ligt voor een groot gedeelte in puin. Er heerst enorme woningnood: tienduizenden huizen zijn volledig verwoest. Ool< de infra-
structuur ligt totaal overhoop. Vlak voor het ei nde van de oorlog hebben de Duitsers nog flinl<wat
bruggen opgeblazen. Die moeten allemaal worden hersteld. Maar allereerst moet de voedselvoorziening weer op gang gebracht worden. En wacht de gigantische inflatie op een oplossing. Dan zijn er ool< de grote groepen dwangarbeiders die lichamelijk
gesloopt en geestelijk gel
Veel mettsett tltarelt te verzwakt ont ztltaar tlterk als
b rugge n
boultlett te verrichten
)
maar te zr,vijgen over de toestand van degenen die de concentratiekarnpen overleefden. Nederland staat na de bevrijding aan de voet van een berg problemen. lvaar te beginnen?
Plicht moet vervuld De in maart uit Engeland teruggekeerde koningin Wilhelmina laat er in elk geval geen gras over groeien. ln juni 1945 stelt ze een
in werl
aanpal
ziln de bevolkingsregisters niet volledig, het papier is schaars. Door al dit soort vertragende factoren zou het installeren van een nieuw bestuur veel te lang
Grote groepen socialisten liberalen verenigen zich in
duren. Bovendien hebben
nieuwe Partij van de Arbeid. Ool< Wim Schermerhorn, de ministerpresident van het noodl
zegt
van het kabinet legt
regering doet een dringend
de
politiel(e Ieiders tijdens de oorlog veel gepraat over hoe het straks verder moet. Een deel van de elite wil het politieke bestel grondig veranderen. Om die vernieuwers een l
hil
en de
de
nadruk op politieke vernieuwing
en materieel herstel.
Iedereen
die daartoe enigszins in staat
is,
rnoeI aan dat laatste meedoen, zo
hij in
een radiotoespraak.
Met name 'jonge,
ongehuwde
mannen'. Want daarvan zouden er volgens de prem ier duizenden nog zonder werk rondlopen. 'De beroep op deze mensen, om ze te
doen beseffen dat ze een nationale plicht te vervullen hebben.'
Trams rijden weer Het l
in bijvoorbeeld Amsterdam
20.000 mensen als werl
ingeschreven. Ze ontvangen 25 gulden wachtgeld perweek. (Dat is dan nog niet landelijk, maar per gemeente geregeld.) Guus Meershoek is historicus en als docent maatschappelijke veilig-
heidszorg verbonden aan
de
Universiteit van TWente. Meers-
tÍEs lLl
{ rxr*
-l
;:.€q.r.
,èfr-I
:e
weggevoerd worden. Het ontbrak simpelweg ool< aan werkl
flltEI|ERil0
60oo werklozen meedoen in gemeentelijl<e projecten voor de
wederopbouw van Amsterdam. Toch zijn er ool< voorspoedige
.a hoel<: 'Veel mensen rvaren ',,lak
na de oorlog nog steeds erg rerzwal
\lles moest nret
l
berichten te melden over het
En 40.000 meter
herstel. In augustus 1945 laat het
d
Amsterdamse gemeentebestuur via aanplakbiljetten weten wat er sinds 5 mei allemaal wel niet is bereil
er dus op dat het normale leven weer een beetje op gang begint te l
tramlijnen
in bedrijf gesteld.
prikkel-
xu,kriti't
raadversperring opgeruimd.' Het
lijkt
il iiffiïh,lËÍtffiil
2ít St:Pl'ttltil:R trrt
cl
nrcl
iilyermns
2 OcTOtJcR l5
meesten die daartoe in staat waren hun normale baan wel weer opgepakt. Voor sommigen was de zwarte handel ook een aan lokl<elill<
alternatief.
Want producten waren schaars, en daarom viel er op die manier veel geld te verdienen.'
Geld verliest waarde Die zwarte handel is het noodkabinet een doorn in het oog. Ool< de inflatie is een immens probleem. Jarenlang hebben de Duitsers extra geld gedrul
problemen de kop te bieden, kondigt minister van Financiën Piet Lieftinck drastische maatregelen aan. Vanaf26 september
Briefgeld is geen stuiver meer waard. Daarom wordt er in het najaar van 1945 een nationale omruilweek georganiseeÍd. 1945 verliest al het papiergeld zijn waarde. Lieftinck legt het als
volgt uit in het bioscoopjournaal:
'Geldzuivering is niet alleen nodig om zwarte winsten op te sporen en om diegenen die zwarte winsten hebben gemaal
te treffen. Maar ook omdat wij, na vijfjaar van Duitse afpersing,
t F
br .*S 'l&'^ \r
'
lokte. Door schaarste daarntee tleel ge ld te verdieltett De zwarte handel
vie
I
't''*>
{f?'
Voor uerniel
en ste
vtR
/
N
{ I
)
zo berooid zijn als niemand voor
mogelijk kan houden.' Om het oude geld uit de roulatie te halen,
kan iedereen zijn bankbiljetten
omruilen voor nieuwe. Maar alleen als je l
er op eerlijke wijze aan bent gekomen. Er wordt een volle week uitgetrokken om deze gigantische
operatie gesmeerd te laten verlopen. Tussen 26 september en 2 oktober moeten alle Nederlanders
t
In tegenstelling tot wat veel mensen nu denl<en
was dat tientje geen gift van de overheid. Men l
aan oud geld alleen omruilen voor tien gulden aan nieuw geld. HetTientje was ook niet één biljet
van tien gulden. Het
waren
verschillende, kleinere biljetten van tezamen tien gulden.
Nederland kriigt standie
verplicht rondkomen van het
Dan was er nog die andere grote
beroemde Tientje van lieftinck.
geldoperatie: de Marshallhulp.
Na de oorlog gingen er stemmen op om de geleden schade goed te maken door stukken Duits grondgebied in te pikken.
Dit Ameril
de oorlog getroffen Europese landen op de been te helpen,
wordt in juni 1947 door minister George Marshall ontvouwen. Een jaar later treedt het in werking. Het is dus niet zo dat de Nederlandse wederopbouw is gestart metgeld uitAmerika. In 1948 ligr de productie in ons land alrveer op het niveau van voor de oorlog. Wat natuurlijk niet wegneemt
t1 l.-
dat het Amerikaanse geld en de hulpgoederen (samen goed voor ruim een miljard dollar)bijzonder welkom zijn. Moet Nederland nog iets doen voor deze steun? Niet direct. Het grootste gedeelte ervan is een
gift.
De Ameril
vervallen', zegt Marshall. Door
l*.
"r
sfipr'.
-Í
I
rrb 'a
,,
t
bij de verkiezingen in 1946, maar de katholieke I0P. De verzuilde
!).uEJJi ug l.tlj lr.-rttt-l llt li JJ:J7 rrer ll 4i ,rrrÊtyu$ uu4 ïrJl uufcg,
elites vanvoor de oorlogherstelden
al snel hun macht. Toch wordt
/atil'tyl-t!
de hulp komt Europa natuurlijk
wel onder Ameril
blijkt
als Amerika dreigt de Marshallhulp aan Nederland op te schorten. De reden daarvoor? Het bevalt de Amerikanen allerminst dat Nederland de kolonie Dat
lndonesië niet wil opgeven. De Nederlandse regering probeert Indonesië zelfs met geweld weer in haar macht te krijgen. Niet in de laatste plaats omdat het de inkomsten uit de plantages hard nodig heeft. En ondanl<s de vele problemen in eigen land, wordt de naoorlogse politiek zo jaren-
lang beheerst door de Indonesiëkwestie. Dat is ook niet zo gek als je bedenkt dat er ruim 10o.ooo Nederlandse militairen naar het land zijn verscheept. Na veel
buitenlandse druk erkent Nederland op 27 december 1949 de onafhankelijkheid van Indonesië.
Zuilen herstellen macht Bijna vijf jaar na de bevrijding
lijkt de oorlog daarmee in
alle
opzichten definitief voorbij. Met
de nadruk op lijkt. Want voor blijft de oorlog een leven lang door hun hoofd
veel Nederlanders
daar nu genuanceerder
spoken. Maar in elk geval zijn de
over gedacht. In de jaren na de oorlog is wel degelijk de kiem voor sociale verandering gelegd, zegt bijvoor-
grootste materiële noden nu geledigd. Het puin is geruimd,
Volgens haar werd onder leiding
het geld is gezuiverd, de treinen
van de socialistische Willem
rijden weer. De woningnood
Drees, die in 1948 premier werd, de basis gelegdvooronze huidige
is
niet opeens verdwenen, wel heeft vrijwel iedereen een dak boven zijn hoofd. En die politiel<e vernieuwing, kwam daar nog iets van terecht?
Daarover verschillen historici van mening. Jarenlang overheerste het beeld dat er van hervormingsplannen bar weinig was uitgekomen. Niet de PvdA
beeld historica Nele
Beyens.
verzorgingsstaat. Waar historici het wel over eens zijn: het feest na de bevrijding van 5 mei was het
feest van de eeuw. Een soort I(oninginnedag waar geen eind aan kwam. Want met alle respect
voorBevrijdingsdag: Koninginnedag komt daar een stuk dichter
bij in de buurt.
I
werd de grootste politieke partij
0ver(,angspolitiek, Nele Beyens, U itgeverij : Wereldbibliotheek
(2009): over de Nederlandse politiek tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.
De bevrijdin! van Amsterdam, Guus Meershoek, e.a,, Uitgeverij Waanders (1989): gedetailleerde beschrlving van het Amsterdamse leven rondom de bevrijding.
