Talent voor innovatie en groei Samen werken aan aantrekkelijk onderwijs, aantrekkelijke carrières
Drs. Arie Kraaijeveld, voorzitter Platform Bèta Techniek
Drs. Hans Corstjens, directeur Platform Bèta Techniek
Voorwoord Meer dan dertienhonderd basisscholen. Honderden vmbo-, havo- en vwo-scholen en roc’s. Vrijwel alle hogescholen en universiteiten. Vele branches, sectoren en bedrijven. De bètatechniek-beweging groeit en bloeit. Steeds meer scholen en instellingen vernieuwen hun onderwijs om nieuwe generaties te stimuleren hun bètatalent te ontdekken en te benutten. Branches en bedrijven spannen zich in om carrières in de techniek aantrekkelijker te maken.
Het Platform heeft in de eerste twee jaar succesvolle strategieën van organisaties geïnventariseerd. Deze zijn de grondslag voor de brede aanpak die we hebben opgezet. Curriculumvernieuwing, didactische innovaties, betere verbindingen tussen bedrijven, kennisinstellingen en lokale overheden in regionale netwerken en een betere samenwerking in de keten zijn daarin leidende thema’s gebleken. En succesvolle scholen en instellingen scheppen de juiste randvoorwaarden om deze thema’s in samenhang op te pakken. Ambities van scholen staan daarin centraal, úw plannen om bètatechnisch talent te ontwikkelen en benutten zijn het uitgangspunt.
In deze brochure leest u meer over deze bottum-up aanpak. Ook hebben we enkele verrassende verhalen opgetekend. Verhalen die illustreren hoe groot de toegevoegde waarde van wetenschap en technologie is. Of u nu onderwijzer, docent of decaan bent, sector directeur techniek of werkzaam in het bedrijfsleven, u kunt deel uitmaken van de bètatechniek-beweging. Een innovatieve beweging met de trekken van een lerende organisatie. Wij reiken u graag bewezen concepten aan. Tegelijkertijd laten we ons graag verrassen met verse ideeën en onverwachte allianties. Op die manier benutten we onze gezamenlijke talenten voor innovatie en groei optimaal.
Voorwoord
Bètatechniek is hot. Tot ons grote genoegen. Want alleen met meer én beter toegeruste bètatechnici kunnen we onze nationale ambitie, een toonaangevende kenniseconomie zijn, realiseren.
Nederland wil een toonaangevende kenniseconomie worden. Een koploper op het gebied van onderwijs, onderzoek en innovatie. Economisch competitief, sociaal innovatief. Om te excelleren heeft Nederland een impuls op het gebied van bètatechniek nodig. Door technologie en menselijk talent beter te benutten kunnen we onze samenleving met succes innoveren. Bètatechniek is een krachtige katalysator voor groei en werkgelegenheid. Investeren in bètatechniek loont.
Strategie & Aanpak
Meer, beter, breder
Strategie & Aanpak
Op allerlei terreinen is behoefte aan bèta’s en technici. Niet alleen uitmuntende academici die zorgen voor baanbrekend onderzoek, maar ook vakmensen die productieprocessen runnen. Ook buiten traditionele technische sectoren is er een wereld te winnen. In dienstverlening, gezondheidszorg, media, entertainment, vervoer en logistiek liggen kansen door bètatechniek beter te integreren. Zo ontstaan slimmere en productievere werkprocessen en betere dienstverlening.
Ondanks de goede marktkansen kiezen jongeren relatief weinig voor bètavakken en techniek. Jonge kinderen hebben een overwegend positieve houding ten opzichte van bètavakken en techniek. Maar rond het veertiende, vijftiende jaar haken velen af, mede als gevolg van negatieve beeldvorming. Bètavakken en techniek gelden als eenzijdig, met weinig ontwikkel mogelijkheden. Daarnaast moeten leerlingen zich in het huidige aanbodgerichte onderwijssysteem op jonge leeftijd gericht kiezen. Deze snelle selectie draagt er toe bij dat menig jongere zich al vroeg afkeert van bètatechniek. En een carrière in de techniek of als bèta biedt naar de smaak van jongeren te weinig perspectief. Ook is de maatschappelijke relevantie van dergelijke beroepen onduidelijk.
Leerling en loopbaan centraal Het is van cruciaal belang om de interesse van jongeren voor bètawetenschappen en techniek te vergroten. Van primair onderwijs tot universiteit, van beroepsonderwijs tot bedrijfsleven - samen staan we voor de uitdaging om jongeren bewust te maken van de enorme mogelijkheden van wetenschap en technologie op álle levensterreinen.
aansluiten op de vraag van de (toekomstige) arbeidsmarkt. En ook door aantrekkelijke banen. Hoofddoel van het Platform is bij te dragen aan een dynamische kennis economie, in lijn met de ambitieuze Lissabon-agenda van de Europese Unie. De aandacht van het Platform richt zich hierbij primair op de ontwikkeling van bètatechnisch talent – ons human capital is goud waard.
Ambities realiseren Of u nu actief bent voor een onderwijs- of kennisinstelling, een branche of een bedrijf – iedereen heeft ambities. Uw bedrijf wil misschien de werving van bètatechnici aanscherpen. Uw school heeft misschien plannen voor vakkenintegratie of doorlopende leerlijnen, een universiteit werkt wellicht aan verbreding van de bachelorfase. Ambities hebben is één, plannen van de tekentafel naar de praktijk brengen is twee. Door zich aan te sluiten bij de innovatieve programma’s van het Platform kunnen organisaties hun ambities daadwerkelijk realiseren.
Instappen in groeiend netwerk
Focus op talent en innovatie
De bètatechniek-beweging wint aan kracht en snelheid. Inmiddels bouwen 1330 basisscholen, meer dan 150 middelbare scholen, bijna 175 vmbo-scholen, 10 roc’s, 18 hogescholen en 10 universiteiten samen met het Platform Bèta Techniek aan hoogwaardig onderwijs. Uitdagend bètatechnisch onderwijs dat kansen biedt voor toptalenten, maar dat ook lager opgeleiden de mogelijkheid biedt om aan te haken bij een gemoderniseerde kennis- en diensteneconomie. Hetzelfde geldt voor een toenemend aantal bedrijven, branches en regio’s dat samen met het Platform werkt aan talentbenutting en carrièrebeleid voor bèta’s en technici.
Het Platform Bèta Techniek heeft als opgave meer in-, door- en uitstroom van bètatechnisch studenten. Dit doel wordt bereikt via een kwaliteitsaanpak en maatwerkoplossingen. Door goede en aantrekkelijke, maar ook door nieuwe opleidingen. Opleidingen die
De groei van de bètatechniek-beweging biedt kansen. Voor wie nog niet meedoet is het een mooi instapmoment. Voor iedereen die al actief is: het netwerk wordt steeds groter, en daarmee ook de
Samen kunnen we werken aan innovatief onderwijs waarbij de leerling en zijn talenten centraal staan. Met docenten die alert zijn op cruciale momenten tijdens de (school)loopbaan van jongeren, bijvoorbeeld bij de profiel- en studiekeuze. Werkgevers en branches kunnen zorgen voor aantrekkelijker carrières en hun technologische talenten beter benutten.
Strategie & Aanpak
De keuzes van jongeren
Feedback als spiegel
mogelijkheid om te leren van elkaars aanpak. Er komt steeds meer kennis en expertise op het gebied van innovatie en bètatechniek.
Belangrijk onderdeel van de samenwerking is monitoring en auditing. Experts van het Platform bespreken regelmatig de feitelijke situatie met de deelnemende scholen en bedrijven. Met deze feedback houden zij iedereen een spiegel voor. Instellingen en bedrijven krijgen zicht op de effectiviteit van hun maatregelen. Mede dankzij de ondersteuning van het Platform kunnen organisaties vasthouden aan hun lijn en zichzelf continu blijven verbeteren.
Eigen verantwoordelijkheid, eigen tempo
De juiste verbindingen
In de Platform programma’s nemen instellingen, branches en bedrijven zelf verantwoordelijkheid voor vernieuwing. Organisaties bepalen zelf de manier waarop ze innoveren, bepalen zelf het tempo. Het Platform heeft een rol als aanjager en aanreiker van innovatieve oplossingen. We bieden actieve ondersteuning in de vorm van advies, feedback en diverse praktische handreikingen. Alles is erop gericht om de ambitie van deelnemende organisaties te realiseren. De samenwerking wordt vastgelegd via heldere prestatie-innovatie-afspraken.
Het Platform Bèta Techniek maakt afspraken op het niveau van de school, instelling of branche. En probeert ook landelijk en regionaal gunstige randvoorwaarden te creëren. Het Platform zorgt voor de juiste verbindingen, bijvoorbeeld door allianties te smeden tussen politiek, werkgevers organisaties en onderwijs. De aanpak sluit ook aan op de beleidslijnen in de Industriebrief, de nota Pieken in de Delta (EZ), de Koers Primair en Voortgezet Onderwijs, herontwerp mbo en de sectorplannen bètatechniek hbo en wo. Ook heeft het Platform convenanten gesloten met industrie regio´s zoals Eindhoven, Limburg en Twente. Er is nauwe samenwerking met goed functionerende regionetwerken zoals de Technocentra, de ITSOgemeenten en Syntens. Arrangementen met branches geven de komende jaren vorm en inhoud aan de brede bètatechniek-ambities.
Strategie & Aanpak
Profiteren van kennisbasis en expertise
Organisaties die kiezen voor bètatechniek, kunnen rekenen op geïnspireerde dienstverlening van het Platform Bèta Techniek, spil van expertise op het gebied van bètatechniek en innovatie. Via aanvullende financiële middelen, maar vooral in de vorm van advisering, monitoring en auditing, expertmeetings, focusgroepen en kennisuitwisseling. Bedrijven en instellingen profiteren op deze manier van het kennisnetwerk en de knowhow van het Platform Bèta Techniek. Praktische oplossingen en verdiepend onderzoek leveren de inzichten die nodig zijn om oplossingen ook elders te kunnen toepassen. Deze kennisbasis breidt zich alleen maar verder uit.
Kennisontwikkeling Succesvolle innovatie hangt nauw samen met de manier waarop organisaties nieuwe kennis opdoen, toepassen en delen. Ten behoeve van kennis ontwikkeling heeft het Platform samen met het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) een onderzoeksprogramma opgezet. Met nieuwsbrieven, een jaarlijkse essaybundel
Technotopics en de tweejaarlijkse Technomonitor worden trends, ontwikkelingen en data op het gebied van onderwijs en arbeidsmarkt ontsloten. Het Platform ondersteunt tevens actiegericht onderzoek en is betrokken bij verkenningen naar de stand van bètatechniek in diverse branches en sectoren.
Kennisdeling Innovatie vraagt om open source-netwerken waarin kennis wordt gedeeld. Ieder Platform programma zorgt hierbij voor een toegankelijke infrastructuur. Onder andere via online kennisbanken, multimediale presentaties, expertmeetings en masterclasses kan iedereen binnen de bètatechniek-beweging op een laagdrempelige manier ervaringen uitwisselen.
Kiezen voor meerjarige aanpak
Strategie & Aanpak
Het Platform werkt samen met organisaties die hun doelen en plannen verankeren in het organisatiebeleid, zodat de vernieuwing zich ook na beëindiging van tijdelijke stimuleringsmiddelen doorzet. Als handreiking heeft het Platform een kompas voor het realiseren van de bètatechniek-ambities ontwikkeld. Dit kompas is mede gebaseerd op succesvolle ervaringen van organisaties zelf.
Koersen op beproefd kompas Bedrijven en instellingen kunnen het kompas gebruiken bij het ontwerpen van hun beleid. Zij bepalen zelf of zij alle elementen uit het kompas integraal benutten of dat ze zich beperken tot enkele elementen. Organisaties kunnen ook gefaseerd te werk gaan. Beginnen met enkele elementen - bijvoorbeeld HRM-beleid, nieuwe werkvormen, beroepsoriëntatie - en later andere elementen omarmen zoals ketenaanpak, imago en beeldvorming.
Strategie & Aanpak
Hoe meer kompaselementen Nieuwe werkvormen scholen en bedrijven (nieuwe didactiek/werk integreren in hun anders inrichten) Imago en beeldvorming organisatiebeleid, des te groter de kans op succesvolle innovatie en versterking van de positie van bètatechniek. Ketenaanpak/ Beleid van netwerk instelling/ bedrijf HRM-beleid
Beroepsoriëntatie en loopbaanontwikkeling
Innovatie (onderwijs inhoudelijk/producten en processen)
Strategie & Aanpak
illustratie ‘Werelden’ volgt
Goede organisatie, afgebakende programma´s Om de bètatechniek-beweging kracht en vaart te geven is focus nodig. Met een goede organisatie en afgebakende doelen kunnen innovatieve ideeën daadwerkelijk gerealiseerd worden. Op basis van opgebouwde expertise en concrete ervaringen uit de bètatechniek-wereld heeft het Platform in de hele keten programma’s ontwikkeld. Deze zijn op maat gesneden voor diverse onderwijssectoren en voor de arbeidsmarkt. De programma’s bieden scholen, instellingen en sectoren de mogelijkheid om hun ambities op het gebied van bètatechniek en innovatie zelf handen en voeten te geven.
Strategie & Aanpak
Andere beelden, andere keuzes
10
Naast deze sectorale, programmatische aanpak zet het Platform in op bewustwording en imagoverbetering. Het Platform probeert, samen met spelers uit onderwijs en arbeidsmarkt, de beeldvorming over bètatechniek te veranderen. Dit gebeurt onder andere door jongeren andere werelden van bètatechniek te laten zien. Deze beelden kunnen jongeren op andere gedachten brengen. De ‘werelden van bètatechniek’ sluiten aan bij de motivaties van jongeren en bij de vernieuwingen in het onderwijs. De werelden bieden bedrijven en instellingen ook aanknopingspunten voor effectieve communicatie met jongeren. Belangrijk daarbij zijn directe verbindingen waarin een dialoog tussen jongeren, studenten en beroepsbeoefenaren tot stand komt. Het Platform is daarom sterk betrokken bij het Jongeren en Technologie Netwerk Nederland (Jet-Net) waarin rechtstreekse contacten tussen leerlingen en onderzoekers uit het bedrijfsleven ontstaan. Ook ondersteunt het Platform zogenaamde één-op-één netwerken tussen studenten en leerlingen via het “bèta 1op1” programma in samenwerking met het hoger onderwijs.
Belevingswereld
Sport & Fun 11
Hans van Breukelen is directeur van de stichting Sports & Technology. Deze brengt partijen - zoals TNO, NOC*NSF, TU-Eindhoven en Philips - bij elkaar om sport met behulp van technologie op een hoger niveau te krijgen.
“Tegelijkertijd kun je sport mede gebruiken om technologieontwikkeling te stimuleren en nieuwe business te creëren. Het mes snijdt aan twee kanten. Sport is mijn passie, mijn talent is dat ik goed met mensen overweg kan en dingen goed kan verwoorden. Bij Sports & Technology kan ik dit combineren. Mijn lijfspreuk: Als je je talent en passie weet te mixen, heb je altijd plezier in je werk. En dit geeft je energie.
Field labs
Sport & Fun
Er zijn allerlei field labs; Sports & Technology helpt graag mee er meerdere te creëren. Zo is er een field lab schaatsen. Daarmee probeert men de prestaties van topschaatsers te verbeteren. In de Olympische schaatswereld gaat het om honderdsten van seconden. De schaatser krijgt in het field lab sensoren op zijn lichaam; daarmee wordt via de computer
12
zijn skelet weergegeven. Als hij schaatst, zie je dus op het scherm een skelet schaatsen. Zo kun je nauwkeurig beoordelen of een schouder te hoog staat, de kniebuiging goed is, et cetera. Met deze technologie is het gelukt om bij Wennemars een verbetering te realiseren bij het inzetten van bochten. En is hij er in geslaagd om records te verbreken. PSV, TNO, Philips en enkele software bedrijven werken ook al enkele jaren samen aan een field lab voor voetbal. Guus Hiddink heeft aangegeven wat hij nodig heeft om PSV in tactisch opzicht nog beter te maken. Hij wil daarvoor real time kunnen zien hoe spelers het positiespel spelen. TNO heeft het systeem ‘local position measurement’ ontwikkeld: software die gegevens uit een database omzet in beelden. De
spelers kunnen op die manier zien hoe zij zich op het veld bewegen en hoe ze zich kunnen verbeteren. De software wil men ook op de markt gaan brengen.
Brainport Sinds eind 2004 is de regio Eindhoven bekend als Brainport Eindhoven/ Zuidoost-Brabant. Allerlei partijen hebben hun krachten gebundeld om de regio economisch nog sterker te maken. Bedrijven en kennisinstellingen werken op diverse terreinen intensief samen. En de overheid investeert in diverse initiatieven. Dat vind ik allemaal klasse. Want technologie en innovatie zijn heel belangrijk voor de toekomst van Nederland!”
“Martijn Brautigaum en ik hadden een fictief bedrijfsplan voor Management & Organisatie: een bedrijf met verwarmde schoenzolen voor bergsporters. Later hebben we de zooltjes echt gemaakt voor het profielwerkstuk Natuur & Techniek. Een sporters-edition maar ook ‘granny-edition’ voor oudere mensen met koude voeten. Was ontzettend leuk!” Oud 6 VWO- leerling Sophie van der Ham van het IJsselcollege in Capelle aan den IJssel
Bertina Breukink, plaatsvervangend rector Baudartius College in Zutphen
“Mix je passie en talent, dan heb je altijd plezier”
Sport & Fun
Hans van Breukelen, directeur stichting Sports & Technology
“Het Baudartius heeft een projectweek georganiseerd met het thema ‘krachten in de sport’. De vakken natuurkunde, scheikunde, biologie en anw gingen die week over dit thema. Zowel voor leerlingen als docenten was het zeer geslaagd.”
13
Jong geleerd is oud gedaan. Daarom is het belangrijk om kinderen al vroeg in aanraking te brengen met techniek. Het programma Verbreding Techniek Basisonderwijs (VTB) stimuleert scholen om techniek een structurele en geïntegreerde plek in het onderwijs te geven. Scholen worden daarbij financieel, organisatorisch en inhoudelijk ondersteund.
programma 1: VTB
Jong geleerd, oud gedaan
Ook de pabo’s doen mee. Zij vertalen de Kerndoelen techniek naar competenties voor toekomstige docenten. Ten slotte organiseert het Programma VTB krachtenbundeling van aanbieders van lesmateriaal en andere partijen, zoals de academische wereld.
De meerwaarde van VTB
programma 1: VTB
Innovatief Basisonderwijs
14
Techniek verdient een vaste plek in het basis onderwijs omdat het hoort bij de kerndoelen en omdat het past bij de manier waarop kinderen leren: techniek sluit aan bij hun nieuwsgierig heid, creativiteit en oplossend vermogen. Maar techniek is meer dan een vak op het rooster. Volgens VTB past techniek bij de brede pedagogische opdracht van scholen. Je kunt zoveel meer leren met techniek. VTB vormt samen met regionale netwerken een brede vernieuwingsbeweging in het basisonderwijs. Na anderhalf jaar participeren 1.330 basis scholen actief in het programma. In 2010 zullen 2.500 basisscholen techniek in hun onderwijs hebben geïmplementeerd met steun van het Programma VTB. Daarna hebben alle basis scholen in Nederland toegang tot de kennis en kunde die door VTB-scholen is ontwikkeld.
• Techniek en onderzoekend leren worden verankerd in het schoolbeleid, de schoolorganisatie en het lesprogramma • Scholen leren van en met elkaar in regionale netwerken van bedrijven, technocentra, begeleidingsdiensten en ook science centra • Belanghebbende partijen bundelen hun krachten en bevorderen deskundigheid op het gebied van wetenschap en techniek in het basisonderwijs • In samenwerking met pabo’s worden succesvolle leergangen voor (aspirant-) leerkrachten ontwikkeld • Een soepeler aansluiting tussen primair onderwijs en onderbouw voortgezet onderwijs Meer informatie: www.programmavtb.nl
Belevingswereld
Gezondheid & Voeding
15
“Ik houd me bezig met moleculaire biologie en de diagnostiek van kanker. Heel belangrijk vind ik het om nieuwe onderzoekstechnieken in te zetten bij de ontwikkeling van kankergeneesmiddelen en bij de behandeling van kanker. Daarom heb ik biotechnologiebedrijf Agendia opgericht, waar we nieuwe technieken toepassen.” René Bernards, hoofd Moleculaire Carcinogenese Nederlands Kanker Instituut, hoogleraar Carcinogenese Universiteit Utrecht en Spinozaprijs-winnaar 2005
Charlotte Ros zit in 3 vwo op het Arentheem College in Arnhem. Ze is van plan te kiezen voor het profiel Natuur & Gezondheid. Charlotte verdiept zich in de natuur en heeft veel met biologische onderwerpen. “Onze klas, een gymnasium-plus klas, is een experiment van de school. Leerlingen krijgen veel studie-uren om zelf in te vullen. We worden daarin heel vrij gelaten. Je kunt bijvoorbeeld projecten opzetten over dingen die je interesseren. Daarom ben ik een boekje aan het schrijven over alledaagse bloemen en planten. Ik zoek uit wat je er allemaal mee kunt. Veel bloemen en planten om ons heen hebben heel waardevolle stoffen. Zo bevat weegbree, het plantje dat naast brandnetels groeit, veel antibiotica en het is ontstekingsremmend. En gesuikerde rozenblaadjes zijn heel lekker om te eten.
Gezondheid & Voeding
Bio-industrie versus biologisch voedsel
16
Vorig jaar hield ik een presentatie over biologisch voedsel en voedsel uit de bio-industrie. Ik had er allemaal informatie over opgezocht en gesproken met organisaties die tegen de bioindustrie zijn. Het mooie was dat na mijn presentatie tien leerlingen zijn gestopt met het eten van vlees uit de bio-industrie. Zelf ben ik al een paar jaar
vegetariër en eet ik zoveel mogelijk biologisch voedsel. Ik was er altijd van overtuigd dat biologisch voedsel gezonder is. Maar onlangs verscheen er een onderzoek dat aangaf dat niet-biologisch voedsel net zo gezond is. Dat vind ik moeilijk te geloven. Als je een legbatterij kip en een biologische kip van hetzelfde gewicht gebruikt om eten van te maken, houd je meer vlees over bij een biologisch kip. Ik ga het verder uitzoeken, ook weer in het kader van een gymnasium-plus project.
Natuur en Gezondheid Ik wil gewoon weten hoe dingen in elkaar zitten. Ben onder de indruk van hoeveel artsen weten van lichamen. Dat zou ik ook wel willen. De meeste leerlingen hebben een afkeer van het ontleden van organen, zoals een koeienhart. Mij boeit het juist enorm. Misschien ga ik later werken voor Artsen zonder Grenzen. Of als wetenschapper onderzoek doen naar vaccins of medicijnen.”
“Ik wil
Charlotte Ros, leerlinge 3 vwo Arentheem College Arnhem
Huub Savelkoul, hoogleraar celbiologie en immunologie Wageningen Universiteit
weten wat waar is”
Gezondheid & Voeding
“Het raakvlak van immuniteit en gezondheid bij mens en dier, fascineert me. Ik wil begrijpen hoe een verkeerd functionerend immuunsysteem bijdraagt tot verhoogde gevoeligheid voor ontwikkeling van ziekten. Vind het heel interessant te onderzoeken hoe allergieën ontstaan én hoe ze kunnen worden voorkómen.”
17
Bèta en technische studies geven jongeren goede kansen op de arbeidsmarkt. Kiezen voor exacte vaardigheden en technologie is kiezen voor perspectief. Dit maakt havo- & vwo-scholen die zich profileren als bètaschool extra aantrekkelijk. Het Universum Programma ondersteunt deze bètascholen bij hun technische aspiraties en onderwijskundige ambities.
programma 2: Universum
Beter met Bèta
programma 2: Universum
Profileren met Bèta
18
Steeds meer scholen maken deel uit van het Universum Programma. In 2006 sluiten ongeveer 70 scholen zich aan bij de eerste dertig voorloperscholen. Via monitoring, auditing en bijeenkomsten kunnen scholen ervaringen, bewezen concepten en good practices met elkaar delen. Ze bouwen op deze manier samen aan landelijke innovatie. Elke Universum-school wijst een volgschool aan die zij begeleidt en die door kan groeien naar een Universum-school.
De meerwaarde van Universum • Scholen kunnen zich profileren met bèta • Hoge aantrekkingskracht op leerlingen, ouders en (toekomstige) leerkrachten • Scholen werken gestructureerd aan kwaliteitsverbetering aan de hand van een kompas dat onderwijsinstellingen zelf hebben ontwikkeld
• Toegang tot een actief netwerk voor advies, expertise, feedback en diverse praktische handreikingen • Voorop lopen met nieuwe ontwikkelingen in de bètavakken en de ontwikkeling van het nieuwe bètavak: Natuur, Leven en Technologie. • Verbinding met netwerk van universiteiten, HBO’s, kennisinstellingen en bedrijven. De Universumschool zit dicht op maatschappelijke ontwikkelingen, hierdoor verloopt de aansluiting op het hoger onderwijs soepeler • Nauwe samenwerking met Jet-Net, het netwerk dat jongeren en bedrijven samenbrengt Meer informatie: www.universumprogramma.nl
Jet-Net Al 25 researchgedreven bedrijven en ruim 125 havo-vwo scholen zijn verbonden in Jet-Net. In de vorm van lesmodules, ‘ingenieurs voor de klas’, beroepskeuze voorlichting en allerlei vormen van excursies krijgen leerlingen een fris beeld van technologie binnen bedrijven en de waarde ervan voor de samenleving. En door directe ontmoetingen met technologen uit de bedrijven krijgen zij een veel beter beeld van het werken in de technologie en kunnen een betere studiekeuze maken.
Belevingswereld
Lifestyle & Design
19
Tjeerd Hoek, hoofd Windows User Experience Design bij Microsoft
Lifestyle & design
“Wat ik maak heeft wereldwijd impact”
20
“ In de loop van deze eeuw zullen er ongekende mogelijkheden ontstaan door een samengaan van research, wetenschap en vormgeving. Uiteindelijk zullen de beide hersenhelften overbrugd worden.” Lidewij Edelkoort, directeur Design Academy Eindhoven
“Ik heb een mobiele telefoon, daarmee bel ik vrienden. Ik zou wel een telefoon willen ontwerpen die zichzelf kan veranderen in een robot. Die kan dan dingen voor je doen. Dan kopen meer mensen mijn ontwerp omdat er een robotsysteem op zit.” Mats Uiterwijk, 8 jaar, basisschool Het Talent in Lent
meest gebruikte operating systems voor computers, worden dus sterk beïnvloed door Nederlandse ontwerpers. Bijna niemand in Nederland weet dat. Naast onze goede reputatie op het gebied van architectuur en kunst, lijkt mij het iets om trots op te zijn!
“Toen was ik een van de eerste industrieel ontwerpers die ‘Interaction Design’ deed voor software. In mijn team ‘User Experience Design’, dat bestaat uit 35 mensen, werken maar liefst vijf Nederlanders. Allemaal industrieel ontwerpers van de TU-Delft, net als ik. Ook bij Apple werken Nederlanders aan het ontwerp van de user interfaces. De user interfaces van de
Balans Hoog aangeschreven Interface Design is als ontwerpdiscipline niet zo bekend. Lange tijd bestonden wereldwijd maar enkele specifieke ontwerpopleidingen voor interaction design. Daarvan staan wat mij betreft de Nederlandse, zoals aan de TU-Delft en TU-Eindhoven, hoog aangeschreven. Ooit heb ik voor deze richting gekozen omdat ik informatietechnologie veelbelovend vond: een prachtige manier om ervoor te zorgen dat over de hele wereld heel veel informatie beschikbaar komt voor iedereen. Essentieel voor ontwerpen is voor mij dat waaraan ik werk ook daadwerkelijk gebruikt wordt. Dat mijn werk impact
Ons User Experience Design team denkt na over: wat willen mensen doen, en hoe kunnen wij optimale producten ontwerpen die dat mogelijk maken? Daarbij moeten we goed stilstaan bij wat kán binnen het technische platform en de resources, en tijd die we hebben voor een volgende release. De uitdaging is om een balans te vinden tussen de zakelijk doelen en bedrijfsstrategie, de technologische mogelijkheden en beperkingen, en de belangen van de eindgebruikers. Als zij niet iets nuttigs en waardevols kunnen doen met wat je hebt gemaakt, kan geen marketing campagne of verkooppraatje de zaak uiteindelijk redden. Product design is essentieel voor succes.”
Lifestyle & Design programmalijn/belevingswereld
Tjeerd Hoek is een van de sleutelfiguren achter de user interface voor de aankomende versie van Windows, MSN, Internet Explorer en Microsoft Office. Sinds 1994 werkt de industrieel ontwerper bij Microsoft.
heeft op de ‘echte’ wereld en relevant is voor wat mensen (willen) doen. Een wereldwijd gebruik, ongeveer 800 miljoen mensen, brengt ook een verantwoordelijkheid met zich mee. Daarvan ben ik me terdege bewust.
21
Vmbo en mbo zijn hofleverancier van vakmensen en technische kenniswerkers. Het Ambitie Programma ondersteunt scholen en instellingen meer jongeren te boeien en te binden met aantrekkelijk technisch onderwijs. Ambitie streeft naar 15% meer jongeren in technische opleidingen.
programma 3: Ambitie Programma
Backbone voor kenniseconomie
proces van monitoring bij jongeren, docenten en schoolleiding maakt duidelijk welke innovaties er toe doen. Voor het vmbo werkt het Platform Bèta Techniek samen met de Technocentra, Schoolmanagers_VO en Stichting Platforms vmbo en het Platform Beroepsonderwijs.
programma 3: Ambitie
Ambitie mbo
22
Vmbo-scholen en ROC’s die aansluiten bij het Ambitie Programma staan voor de uitdaging: hun onderwijs beter laten aansluiten op de voorkeuren van jongeren én de vraag van de arbeidsmarkt. Voorloper-scholen tonen dat met actueel en aantrekkelijk onderwijs meer jongeren kiezen voor techniek en ook succesvol doorstromen naar vervolgopleidingen en werk. Het Ambitie Programma nodigt scholen uit met gedeelde kennis en ervaring techniek in de volle breedte te laten innoveren en presteren.
Ambitie vmbo Per jaar kunnen zich veertig scholen aanmelden voor het Ambitie Programma. Deelnemende scholen krijgen toegang tot kennis en ervaring die zij kunnen gebruiken bij het realiseren van hun eigen ambities. Een interactief
Het Ambitie Programma voor het mbo start in 2007 met 7 instellingen. Uiteindelijk kunnen ruim 20 instellingen kiezen voor deelname. Zij maken deze keuze vanuit de ambitie het technisch middelbaar beroepsonderwijs zo aantrekkelijk mogelijk maken voor alle betrokken partijen. Met attractief en ter zake doend onderwijs stromen meer scholieren in, verbetert de doorstroom én de uitstroom naar de arbeidsmarkt.
De meerwaarde van Ambitie Scholen die zich verbinden aan Ambitie: • Profiteren van nieuwste inzichten op het gebied van instroom, beroepenveld en didactiek. • Delen kennis met andere instellingen voor het invoeren van innovaties die leiden tot prestaties. • Worden ondersteund door het Platform bij het realiseren van hun ambities. Meer informatie: www.ambitieprogramma.nl
Travel & Transport
“We moeten werken aan vliegtuigen op zonne-energie. Er zouden zonnepanelen moeten worden bevestigd op de vleugels en de staart. Ook zouden er trechters moeten worden gemaakt op de kleine openingen bij de vleugels. Die vangen regenwater op. Dat zouden we kunnen omzetten in energie.” Daan 7 jaar, basisschool Het Talent in Lent
René de Moor is docent vliegtuigtechniek van ROC Schiphol. Hij leidt zijn leerlingen op tot ‘trouble shooters’. De steeksleutel en het kannetje olie zijn verleden tijd. Een moderne vliegtuigtechnicus is vooral analist. “Vliegtuigtechniek is een boeiend en uitdagend vak. De meeste studenten kiezen er heel bewust voor. Ze willen echt álles weten en zijn superkritisch. Dat moet ook, dat is een beroepseis. Niks is waar totdat je gezien hebt dat het echt zo is.
indrukwekkend voor studenten. Daarnaast hebben we een afdeling bank- en plaatwerk, een natuurkunde practicum, een lokaal met gasturbinemotoren en systemen, leslokalen en een open leercentrum.
Tijd is geld
Travel & Transport
F-16
24
Ik heb zelf jarenlang gewerkt als vliegtuigonderhoudsmonteur, -technicus en boordwerktuigbouwkundige in de lucht. Daarom vind ik het vooral leuk studenten het verband te laten zien tussen hun werk op de grond en wat er in de lucht gebeurt met een vliegtuig. De logica, het proces. ROC Schiphol heeft een enorm grote onderhoudshal met veertien vliegtuigen, waaronder een F-16. Heel
Het vak vliegtuigtechniek is continu in ontwikkeling. Met name computers hebben voor gigantische veranderingen gezorgd. De oude vliegtuigen hield je met een steeksleutel en een kannetje olie in de lucht. Tegenwoordig is dat heel anders. Je zorgt ervoor dat een vliegtuig zo kort mogelijk aan de grond blijft. Tijd is geld. Dat betekent dat je heel snel storingen moet kunnen opsporen, kunt analyseren wat er stuk is. En vervolgens repareert de technicus niet, hij vervangt een onderdeel. Het defecte onderdeel
wordt door een gespecialiseerd bedrijf in alle rust gerepareerd. Onderhoudsmonteurs en technici zijn tegenwoordig dus meer ‘trouble shooters’. Studenten leren dat tijdens de opleiding. In het onderwijs moet je meegroeien met ontwikkelingen in de luchtvaart. Ik kijk regelmatig bij een bedrijf wat men daar nu doet. ROC Schiphol heeft heel veel contact met het bedrijfsleven, met name met KLM. Eén contactpersoon van KLM zit zelfs fulltime bij ons. Docenten ontwikkelen zelf de lesstof, ook KLM werkt eraan mee. Lesgeven en lesmateriaal schrijven doe ik met veel plezier, vooral omdat je direct invloed hebt op wat leerlingen zullen leren.”
”Door de ontwikkeling van de wiskunde en informatica kunnen we steeds meer vragen oplossen van combinatorische en algoritmische aard. Bijvoorbeeld: hoe rooster je treinen zó in, dat er voldoende zitplaatsen zijn? De combinatie van uitdagende wiskunde en aansprekende praktijkproblemen maakt het vakgebied aantrekkelijk voor studenten.”
“Leerlingen willen echt álles weten” René de Moor, docent vliegtuigtechniek ROC Schiphol
travel & transport
Wiskundige Lex Schrijver, Spinozaprijswinnaar 2005
25
De hogescholen en universiteiten in Nederland vormen het epicentrum van onze kenniseconomie. Zij zijn de directe leverancier van de onderzoekers, ondernemers en uitvoerders waarmee we de concurrentieslag aankunnen. Alle 18 technische hogescholen en 11 universiteiten met bètatechnische studies zijn aangesloten bij Sprint. Door deze honderd procent commitment is het mogelijk om alle bètatechnische inspanningen, beginnend vanaf de basisschool, in successen om te zetten.
programma 4: Sprint
Bètatechniek op topsnelheid
programma 4: Sprint
Koesteren van bètatechnische talenten
26
Natuurwetenschappen en technologie spelen een essentiële rol in alle facetten van onze snel ontwikkelende wereld. Bèta kennis en vaardigheden zijn daarom gewild op de arbeidsmarkt en zijn voor studenten belangrijke troeven voor hun toekomst. Het onderwijs kan daar beter op inspelen. Meer variatie in de breedte en de diepte, intensieve netwerken met het voortgezet onderwijs en beroeps onderwijs, nauwe samenwerking tussen hbo en academische instellingen. En Sprint stimuleert goede samenwerking met bedrijfsleven, onderzoeksinstellingen en alumninetwerken.
De meerwaarde van Sprint • Sprint sluit aan op eigen ambities en innovatiebeleid van Hogescholen en
Universiteiten • Actieve ondersteuning met het netwerk in de vorm van advies, expertise, feedback en diverse praktische handreikingen • Toegang tot netwerken van ambitieuze bètascholen en leerlingen • Extra aandacht voor in-, door- en uitstroom van studenten • Ondersteuning bij het realiseren van doorlopende leerlijnen en bij onderwijsinnovatie voor meer variatie voor de student • Betere aanvoer van toekomstige onderzoekers in de universiteiten • Ruimere mogelijkheden de banden met bedrijven te verstevigen • Mogelijkheid om inhoudelijk interessante opleidingen te ontwikkelen die kwaliteit combineren met aantrekkingskracht. • Onderwijsinstellingen krijgen een duidelijk beeld over de voortgang van hun onderwijsinnovatie. Sprint is een lerend programma. Meer informatie: www.sprintprogramma.nl
Belevingswereld
Market & Money
27
Janneke Lagerwaard studeert Econometrie en Operationele Research aan de Universiteit van Tilburg. Na haar studie wil ze werken bij een consultancy bureau. Eerst gaat Janneke naar Canada voor haar afstudeerstage.
“Zelf dingen uitpuzzelen is heerlijk” “Bij het eerste college was het me meteen duidelijk: Econometrie is echt iets voor mij. De studie combineert wiskunde en economie. Wiskundige en statistische technieken pas je toe binnen de economie, je vertaalt economische verbanden in modellen.
pittige studie is. Ongeveer de helft van de studie bevat wiskunde; het is een echte bètastudie. Maar geen van de bètaprofielen past er echt bij. Scholieren met Economie & Maatschappij kiezen meestal niet voor wiskunde b; voor scholieren met een Natuurprofiel ligt economie weer niet voor de hand.
Meer promotie Al een hele tijd ben ik voorlichter van de studie en zit ik in de pr-commissie van ons departement. Ik vind het belangrijk dat de opleiding gepromoot wordt. Jammer genoeg is de opleiding niet zo in beeld bij decanen en scholieren. Ik vertel scholieren altijd dat het een boeiende,
Op de middelbare school, het Bouwens van der Boijecollege in Panningen, vond ik wiskunde en economie de leukste vakken. Vooral zelf dingen uitpuzzelen en echt dingen doen vind ik heerlijk. Bij andere schoolvakken is het toch vooral luisteren.
“Steeds meer handelingen in de financiële wereld verlopen digitaal. Er zijn oneindig veel toepassingen denkbaar van informatietechnologie. Over tien jaar zal er een hoop veranderd zijn. En er komt een tijd dat kinderen uit hun digitale ‘geschiedenisboek’ moeten leren wat geld is...” Geert Hids, global information manager Fortis Bank
Janneke Lagerwaard, studente Econometrie en Operationele Research Universiteit van Tilburg
Econometrie is een interessante opleiding voor mensen die net als ik plezier beleven aan het oplossen van vraagstukken met wiskunde. Bovendien zijn de toekomstperspectieven heel goed! Je kunt in feite elk beroep uitoefenen dat een econoom uitoefent. Bij een vacature voor een econoom maak je vaak een goede kans. Maar met Econometrie kun je ook op heel andere vacatures solliciteren, de meer wiskundige banen. Er zijn drie afstudeerrichtingen: logistiek, financiering en actuariaat, en algemene econometrie. Ik heb gekozen voor logistiek. Nu ben ik een halfjaar in Canada voor mijn afstudeerstage op een universiteit. Ik zal een simulatiemodel uitproberen en aanpassen dat betrekking heeft op het logistieke proces van bevoorrading bij een bloemenexporteur. Van begin tot eindproduct aan klant. Mijn invalshoek daarbij is de optimalisatie van de
logistiek binnen het distributiecentrum. Na mijn studie wil ik bedrijven adviseren over de manier waarop ze verbeteringen kunnen realiseren in het logistieke proces en dus ook de bedrijfsvoering. Lekker praktisch, toepasbaar bezig zijn. Dat trekt mij heel erg.”
“Er moet een complete heroriëntatie komen van de economie. Er zijn meer kennis intensieve activiteiten nodig. Economie gaat om de behoeftebevrediging van mensen, de kwaliteit van het bestaan. De technologie schrijdt voort en de aard van de mens zorgt ervoor dat er altijd economisch aantrekkelijke toepassingen worden gevonden.” Arnold Heertje, hoogleraar economie Universiteit van Amsterdam
Market & Money
Uitstekende perspectieven
29
Een aansprekende functie met voldoende groeimogelijkheden. Dat is de belangrijkste reden voor jongeren om te kiezen voor een carrière in de bètatechniek. En is de beste manier om mensen te behouden. Het ACT Programma (Aantrekkelijke Carrières Techniek) maakt zich daarom sterk voor aansprekende, gevarieerde loopbanen voor bètatechnici. Centrale gedachte: aantrekkelijke carrières zijn de beste garantie voor talentbenutting, innovatie en groei.
programma 5: Act Programma
Aantrekkelijke carrières, innovatieve bedrijven
programma 5: Act Programma
Betere branches, sterke sleutelgebieden
30
Het ACT Programma helpt werkgevers structureel te werken aan beschikbaarheid en een betere benutting van bèta’s en technici. Zo zijn er bètatechniek actieagenda’s voor technische branches opgesteld en is de ‘human talent’ dimensie van de innovatie sleutelgebieden in kaart gebracht. Dit om de aanvoer van talent voor de sterke innovatieclusters in Nederland te waarborgen. Ook in actieve innovatieve industriële kerngebieden zijn integrale regionale actieplannen in uitvoering zoals in Eindhoven, Limburg en Twente. Het Casimir-
programma laat zien dat publiek-private mobiliteit de baan van onderzoeker aantrekkelijker maakt.
De meerwaarde van ACT • De schaarste aan bètatechnisch personeel verminderen • Bedrijven en instellingen versterken innovatie en competitief vermogen door structureel werk te maken van talent voor hun onderneming • Profiteren van krachtenbundeling van netwerk en middelen van het Platform, Syntens, Technocentra, regionale en lokale overheden. • Werkgevers profiteren van het uitgebreide netwerk van ambitieuze bètatechnische georiënteerde onderwijsinstellingen • Bedrijven en instellingen profiteren van elkaars kennis en van succesvolle, soms onorthodoxe concepten • Imago bètatechniekwereld naar jongere generaties wordt versterkt • Onderzoekers doen waardevolle ervaringen op die hun loopbaanpotentieel versterken Meer weten over het ACT Programma: www.actprogramma.nl
Belevingswereld
Water, Energie & Natuur
31
water, energie & natuur
“Betrokken zijn bij onderwijsvernieuwing motiveert enorm”
32
Ido de Haan, projectcoördinator bij SME Advies
“Wetsus richt zich op de ontwikkeling van nieuwe technologieën op het gebied van duurzaam water. We doen fundamenteel en toegepast onderzoek, en werken multidisciplinair. We combineren onder andere kennis van biologische zuiveringsprocessen met membraantechnologie en disciplines als materiaalkunde en microbiologie. Hieruit zullen verrassende dingen voortkomen.” Cees Buisman, wetenschappelijk directeur van onderzoeksinstituut Wetsus
“Aan het science programma Globe nemen scholen deel uit 109 landen. Leerlingen voeren milieuonderzoek uit, ze meten bijvoorbeeld de waterkwaliteit. De data geven ze via internet door. Deze worden in de Verenigde Staten ingevoerd in een database. Hiermee krijgen leerlingen en wetenschappers inzicht in milieuveranderingen.
Enthousiasmerend Globe is een goede manier om leerlingen onderzoeksvaardigheden bij te brengen.
De realistische context van het onderzoek spreekt hen erg aan. In Nederland hebben we een samenwerking opgezet met kennisinstellingen, zoals het KNMI en de Wageningen Universiteit. Het KNMI gebruikt de gegevens voor het valideren (controleren) van satellietmetingen. Zo’n samenwerking werkt enthousiasmerend, zowel bij leerlingen als docenten. De werkwijze van Globe is heel geschikt voor het nieuwe bètavak. Dit modulair opgebouwde vak kunnen scholen per schooljaar 2006-2007 aanbieden. In 2004 heb ik docenten van een aantal Globe-scholen benaderd met de vraag modules te ontwikkelen voor het nieuwe bètavak. Met vijf scholen zijn we aan de slag gegaan. Inmiddels zijn we een eind met wat is gaan heten: XLNTtalent. Er zijn nu vijf modules en deze worden uitgeprobeerd op diverse
“Ik ben net begonnen met de post-hbo cursus Energy Management bij HanzeConnect van de Hanzehogeschool Groningen. Ik verwacht dat de cursus me meer inzicht geeft in de energiebehoefte van mijn bedrijf, in de wet- en regelgeving en in de spelers op de energiemarkt. Noord-Nederland wil zich profileren als Energy Valley. Deze opleiding past daarbij, net als het Energiekenniscentrum van de Hanzehogeschool Groningen.” Lucas Centen, werkzaam bij het Scheperziekenhuis Emmen en cursist post-hbo opleiding Energy Management Hanzehogeschool Groningen
scholen. En nieuwe scholen hebben zich aangesloten bij XLNT om nog meer modules te ontwikkelen!
Energie komt terug Er gaat veel energie in XLNT-talent zitten, maar er komt ook veel energie uit terug. Het is het spannendste project dat ik tot nu toe heb opgezet. Het is bijzonder om met een groep docenten bezig te zijn met iets compleet nieuws. Er is durf voor nodig om die nieuwe dingen uit te proberen. Als dat goed uitpakt, geeft dat veel voldoening. Onderzoeksprojecten op het terrein van water, energie en natuur vind ik enorm belangrijk. Het spreekt voor mij voor zich dat dit een onderdeel is van het onderwijs. Water, energie en natuur kom je dagelijks tegen. En het onderwijs moet gebruik maken van de dingen om je heen, proberen leerlingen de dingen om zich heen te laten begrijpen.”
Water, Energie & Natuur
Ido de Haan, adviseur bij SME Advies, is projectleider in Nederland van een science programma waaraan internationaal meer dan 12.000 scholen deelnemen. Ook coördineert hij de ontwikkeling van enkele modules voor een nieuw bètavak.
33
Bestuur
Bestuursleden
Platform Bèta Techniek bureau
Voorzitter Dhr. drs. A. Kraaijeveld Vice voorzitter Mw. mr. Y.C.M.T. van Rooy - voorzitter CvB UU Penningmeester Dhr. ing. S.J. Heeres - voorzitter Uneto-VNI Leden Dhr. P. Boekhoud - voorzitter CvB Albeda College Mw. drs. G.T.C. Bonhof - voorzitter College van Bestuur HvU Dhr. J. Eijkelenboom - directeur Kenteq Mw. Dr. A. Esmeijer - directeur Prins Bernhard Cultuurfonds Dhr. T.J.M. van Haaster - voorzitter FNV Bouw Mw. dr. L. Jongeling - rector Nortgo College Mw. drs. M. M. Mewissen-Teeuw -voorzitter Centrale Directie interconfessioneel Hofstad College Dhr. A. Voogt - directeur Aannemersbedrijf Voogt BV Dhr. ir. J. Zuidam - vice voorzitter RvB DSM NV
Directeur Hans Corstjens programmaregisseur VTB Jeroen Gommers programmaregisseur VO-HO Beatrice Boots programmaregisseur Beroepsonderwijs Jan de Vries p.l.v. directeur/programmaregisseur arbeidsmarkt en innovatie Henk van Terwisga programmaregiseur Regio’s en Technocentra Loek Schueler
Bestuur
manager communicatie Rolf Schreuder
34
Contact met het Platform Bèta Techniek Lange Voorhout 20 Postbus 556 2501 CN Den Haag T (070) 311 97 11 F (070) 311 97 10
[email protected] www.platformbetatechniek.nl
Dit is een uitgave van Platform Bèta Techniek Hoofdredactie: Rolf Schreuder, manager Communicatie Projectbegeleiding: Martijn de Graaff Concept, coördinatie, ontwerp en realisatie: Ambitions Creative Communication©, ‘s-Hertogenbosch Fotografie: Koenders Workhouse, Best Hollandse Hoogte, Amsterdam
