9/10/2013
Dementie vroegdiagnostiek: weten of vergeten? Prof.dr. Birgitte Schoenmakers
Taboe?
Dementie=taboe?
• Taboe: onderwerp waarover het ongepast is om te
•
spreken, te gebruiken of om te doen o Filosofisch o Socio-Cultureel o Religieus Taboe in onze maatschappij ~ onwetendheid: met name onderwerpen/discussie die gemeden worden owv emotionele lading (genant, pijnlijk, conflictueus)
Taboe doorbreken?
Taboe doorbreken
•
• Pers en andere media
Taboe doorbreken door kennis te vergroten o Awareness (bewustmaking) vergroten o Zichtbaarheid vergroten o begint bij vroege erkenning/herkenning o Doorkruist elke fase/betrokkene Ziektebeeld ‘normaliseren’ of ‘herwaarderen’ Dit is niet exclusief werken aan positieve beeldvorming: kan ook stigmatiserend werken = dementievriendelijke samenleving
Doembeeld van dementie o Enkel spreken over ‘verlies’ • Hulpverleners o Slechts 3/10 van de artsen communiceren diagnose aan patiënt o Vaak dan nog in bedekte termen o
Ruimte maken voor diagnose: tijdig opsporen en ‘aanspreken’
Visie op ziekte en gezondheid cfr andere chronische ziekten (kanker, …) o Beperkingen versus mogelijkheden o Positieve beeldvorming versus doembeeld o Rolpatronen en verwachtingen in de maatschappij • Op verschillende niveau’s o Patiënt o Mantelzorger o Maatschappij o Artsen en andere hulpverleners angst, onrust, schuldgevoelens schaamte, …ingegeven door een gebrek aan ‘weten’, kennis
Vroegdetectie en ‘timely diagnosis’ Pro en contra!! • Pro: o Zorg organiseren o Recht op weten o Behandeling o Voorafgaande zorgplanning •
•
(Wilsverklaring euthanasie), negatieve wilsverklaring, orgaandonatie, teraardebestelling
Contra: o Ongerustheid o Stigma o Prognose onzeker/onduidelijk o Geen behandeling o Creëren van verwachtingen
Alcove 2013
1
9/10/2013
Vroegdetectie?
Vroegdetectie
Vroegdetectie
• HOE? Onenigheid!
•
• Case-finding
o
Screening • Op bevolkingsniveau
o
Case finding • Op patiëntniveau
o
Aanmelding • Op indicatie
Screening o Bevolkingsniveau: via gestructureerde oproepen o Verantwoording op basis van criteria van Wilson en Jungner (WHO 1968) • • • • • • • • •
Belangrijk gezondheidsprobleem √ √ √ Behandelbaar met algemeen aanvaardbare strategie Voldoende voorzieningen om diagnose te stellen √ Herkenbaar latent stadium Consensus over ‘wie is ziek’ √ Bruikbare opsporingsmethode voorhanden √ Aanvaardbare opsporingstest Kosten/baten Continuïteit in opsporing √
Voorlopig (nog) niet aan de orde voor dementie/cognitief verval
Vroegdetectie
…of timely diagnosis?
• Bij aanmelding
• is defined as the time when the patient or caregiver and
o
Aanmeldingsklacht ~ cognitief verval • Geheugenstoornissen • Verminderde zelfredzaamheid • Gedragsproblemen
Door patiënt en/of door omgeving Is dit nog ‘vroegdetectie’ of…
the primary care physician recognize that a dementia syndrome may be developing (Interdem, 2008, De Lepeleire ea in Aging and mental health)
o o
o
een vorm van preventie in de huisartspraktijk Dit is opsporing bij een patiënt die, los van klachten waarmee die patiënt op het spreekuur komt, plaatsvindt bij die patiënt. De preventieve activiteit staat volkomen los van de klacht waarmee de patiënt bij de huisarts op het spreekuur verschijnt
Geschikt
maar vraagt tijdsinverstering en een gerichte aanpak en degelijke verantwoording!
Verantwoording van ‘timely diagnosis’ • Op niveau van o
Patiënt • Draagt bij aan diagnostiek en beleid,…
o
Mantelzorg • Kan op tijd hulp en steun zoeken,…
Concentreren op vermelding van eerste tekens en symptomen die wijzen op cognitief verval
o
Hulpverlener • Kan zorg interdisciplinair organiseren,…
o
o
Maatschappij • Kostenbesparend ,…
2
9/10/2013
Fases in het zorg/ziekte proces •
Detectiefase
•
Ziektediagnose
• Case-finding • Aanmelding
timely diagnosis
• Verfijnen en differentiëren van diagnose
•
Zorgdiagnose
•
Beleid en follow-up
• Noden van patiënt • Noden van mantelzorger • In overleg met patiënt en mantelzorger • Multi-en interdisciplinair Interdem 2008, Buntinx, De Lepeleire, Schoenmakers BJGP 2011
Detectiefase: aanpak bij aanmelding = timely diagnosis • Casus 1 Bezorgde mantelzorger o
Veerle, 46 jaar komt naar je consultatie om over haar moeder te praten. Moeder is 73 en sinds bijna een jaar heeft Veerle het gevoel dat er iets aan de hand is: ze is in haar vertrouwde omgeving vaak de weg kwijt, is achterdochtig en in zichzelf gekeerd en vergeet nogal eens eten te maken of zichzelf te wassen. Moeder zelf wuift elk probleem van de hand en is niet van plan aandacht te schenken aan de bezorgdheid van de dochter. Vader besteedt niet al teveel aandacht aan het ‘probleem’ en houdt zich afzijdig zoals altijd. Verder anamnese levert geen bijzonderheden op.
Detectiefase: aanpak bij aanmelding • Bezorgde mantelzorger: – Aangeven van tekens van cognitief verval, gedragsstoornissen en verlies van zelfredzaamheid – – – – –
Taboe Onzekerheid Tijdsgebrek Ethische overwegingen Niet willen weten
wederzijdse aanspreekbaarheid creëren en tijd voor maken In aparte consultaties!
Detectiefase: aanpak bij aanmelding
Detectiefase: concreet
• Frailty
•
MMSE: cognitie
•
OLD: cognitie, dagelijks functioneren, gedrag
o
o
o
o
Is de mate van kwetsbaarheid voor situaties met een negatieve impact Is niet per definitie in overeenstemming met de mate van comorbiditeit Geeft een aanwijzing van de mate van het biopsychosociaal functioneren = holistische benadering Is een voorspeller van oa. cognitief verval Meetbaar en dus zeer bruikbaar voor de huisarts
• • • • •
Detectie (awareness) en diagnostiek Coöperatieve patiënt observatielijst voor vroege symptomen Aanzet tot verdere diagnostiek Patiënt hoeft niet mee te werken http://www.tno.nl/vroegsignaleringouderen
•
Zelfredzaamheid
•
Niet Pluis Index
• • • •
Hetero-anamese ADL, IADL: Katz 2000 Frail Dagelijks sociaal, cognitief, mentaal functioneren, heteroanamnese http://www.ouderenpsychiatrie.nl/
Qualidem 2006
3
9/10/2013
Detectiefase: concreet
Detectiefase: aanpak bij aanmelding
•
• Casus 2 Bezorgde patiënt
MMSE: cognitie • •
•
Detectie (awareness) en diagnostiek Coöperatieve patiënt
• Casus Jef, een 76 jarige overigens gezonde man komt op consultatie omdat hij ‘geheugenproblemen’ heeft. Hij geeft aan toch wel erg veel last te ondervinden bij wat hij dagdagelijkse gewoonten en gebruiken noemt: hij vergeet waar de krant ligt, vergeet of hij zijn bloeddrukmedicatie al innam, vergeet waar de autosleutels terechtkwamen… Je kent Jef verder als een erg actieve , belezen man met een druk sociaal en verenigingsleven en die bovendien nog dagelijks op zijn kleinkinderen past. De anamnese levert verder geen bijzonderheden op
OLD: cognitie, dagelijks functioneren, gedrag • • •
observatielijst voor vroege symptomen Aanzet tot verdere diagnostiek Patiënt hoeft niet mee te werken http://www.tno.nl/vroegsignaleringouderen
•
Zelfredzaamheid • • •
•
Hetero-anamese ADL, IADL: Katz 2000 Frail
Niet Pluis Index •
Dagelijks sociaal, cognitief, mentaal functioneren, heteroanamnese http://www.ouderenpsychiatrie.nl/
MMSE overwegen Coöperatieve patiënt Ongerust Zelfredzaamheid bevragen/inschatten Frailty ADL-IADL
Detectiefase: aanpak bij aanmelding
Diagnostische fase
Diagnostische fase
• Target-patient
• Anamnese
• Anamnese en hetero-anamnese
o
Risicofactoren? • Geen consensus/duidelijkheid • Vooral lifestyle gerelateerde factoren • • • •
Cardiovasculaire risicofactoren Overgewicht Diabetes …
• Genetisch: voorlopig slechts beperkte inzichten maar op populatieniveau weinig impact
o o
Cognitieve en niet cognitieve symptomen bevragen Comorbiditeit
• Hetero-anamnese
o
o
Vraaggesprek: ontstaanswijze klachten, specifiëren van de klachten, verloop, … Gestructureerd: meten = weten www.ouderenpsychiatrie.nl
o
Belang informatie mantelzorger
o
Belang informatie andere zorgverstrekkers, inclusief poetsvrouw, postbode, …
• • • •
Gedragssproblemen: NPI Psychisch welzijn: GDS Stagiëring: CDR Zelfredzaamheid: ADL, IADL, Frailty
4
9/10/2013
Diagnostische fase
Diagnostische fase
• Klinisch onderzoek: vooral op zoek naar corrigeerbare oorzaken
• Technische onderzoeken
o o
Zintuigen!! Tekens van infectie en intoxicatie •
o
Cardiovasculaire status •
o
o
Ritmestoornissen, atherosclerose, corfalen
Beeldvorming • Ter differentiatie en evt opvolging (weinig evidentie) • CT: vooral voor aantonen mechanische oorzaken (RIP, haematoom) • NMR: DD frontotemporale, vasculaire, alzheimer
hypoxie
Voedingstoestand en hydratatie Neurologisch onderzoek •
Labo • Complet en formule, Glu, TSH, nierfunctie, electrolyten, CRP
o
Pulmonaire status •
o
o
Sufheid, verwardheid
Tremoren, nystagmus, tonus, reflexen, extra-pyramidale symptomen
Zorgdiagnose
Zorgdiagnose
Zorgdiagnose
• Zorg voor mantelzorger en patiënt In functie van beleid en opvolging
• Noden van de patiënt
•
o o
Inventaris van noden • Fysiek • Psychisch • Socio-economisch
o
Noden van patiënten komen meestal niet overeen met de noden van de mantelzorger
o o o
zelfredzaamheid gedragingen psychisch welzijn Financieel plaatje
Mantelzorger = kwetsbaar EN onmisbaar in zorg • • • •
Tot 80% van patiënten thuis Mantelzorgers vooral partners en dochters Meer dan 75% burnout en depressie = stopzetten thuiszorg Interventies (zorgondersteuning) weinig efficiënt voor mantelzorger
zorg op maat, dynamisch en niet ‘hiërarchisch’ •
Wat wil de mantelzorger? • • • • • • •
Info Praatgroepen Verpleeghulp Poetshulp Dagopvang Supervisie …
5
9/10/2013
Conclusie
Taboe doorbroken?
• Timely diagnosis? o
Ja maar… • • • • •
Tijd voor maken In overleg met alle partijen Informatie geven over ziekte, zorg, beleid, … Begeleiden, opvolgen EN bijsturen Cave overshooting: financieel en emotioneel kostenplaatje
• Informeren op maat van patiënt en mantelzorger • Destigmatiseren • Cave (te) positieve beeldvorming!
6
