Subsidieverslag Modelwoning, ontwikkelen vanuit en voorbij de tussentijd
Inhoud
Algemene gegevens H-Lab Onderzoek Publiek Conclusie Overzicht lezingen en debatten Overzicht bijlages
Algemene gegevens contact
Iris Schutten Studio Iris Schutten Elandstraat 200 2512 GX Den Haag www.irisschutten.net
definitieve projectnaam H-Lab, ontwikkelen vanuit en voorbij de tussentijd Website van project Uitvoerders, Betrokken organisaties
www.http://h-lab.nu - BAVAVLA architecten - Superuse Studios (voorheen 2012 architecten) - woningbouwcorporatie Ymere - H-team - Vereniging Heesterveld Creative Community - Studio Papaver - Pakhuis de Zwijger
Bereik / Aantal deelnemers Workhops 6 x 20 120 Presentaties 4 x 50 200 Opening 100 Expo 200 Slotmanifestatie 200 Gasten modelwoning 300 Betrokken ontwerp / bouw 40 Experts lezingen / debat 50 Ruimtevolk Expeditie 2013 100 Kennisplatform Tussentijd in Ontw. 50 Nieuwsbrieven 300 Flyers 1.000 artikelen elders 120.000 Expo 200 A’dam Urban Innovation Week 400 Museumnacht 300 Hogeschool van Amsterdam 30 HNI/Havensteder 30 Websitebezoek 18 mnd*100 p 1.800 Algemene bezoekers heesterveld 1.600 Totaal 128.120 Lokaties workshops presentaties slotmanifestatie externe presentaties:
Periode
H-Lab, Heesterveld 69-71, Amsterdam H75, Heesterveld 75, Amsterdam H-lab & Pakhuis de Zwijger, Amsterdam Ruimtevolk Expeditie 2013 Expertsessie Het Nieuwe Instituut i.s.m. Havensteder Hogeschool van Amsterdam 1 mei 2012 – 1 oktober 2013
H-lab Het project behelst een architectonisch onderzoek, experimentele interventie èn cultureel programma in Heesterveld, Amsterdam Zuidoost. Heesterveld bestaat uit vier blokken portiek etage woningen uit de jaren tachtig en is in eigendom van Ymere. De sloop-nieuwbouwplannen voor deze blokken zijn stil komen te liggen en in één van de blokken floreert het tussentijd-initiatief Heesterveld. De Modelwoning is één van de projecten van dit tussentijdinitiatief en staat daardoor niet op zichzelf. Het functioneert binnen een groter geheel aan actviteiten en projecten die met elkaar nieuwe ontwikkelingsmethodieken voorstaan, testen en op de agenda zetten. Op een concrete en hands-on manier werd onderzocht hoe de tussentijd kan worden benut voor nieuwe vormen van stedelijke ontwikkeling. Twee woningen werden verbouwd tot een ‘modelwoning’ die een levensgrote groei-maquette van het bouwblok bevatte. De woning bood tegelijkertijd ruimte aan onderzoek, expertmeetings, lezingen en debatten. Het project onderzocht daarmee niet alleen nieuwe processen van ontwikkelen, bouwen, beheren en exploiteren maar legde ook een relatie tussen de plaatselijke hiphopcultuur en stedelijke ontwikkeling.
De modelwoning Gedurende de workshops, lezingen en debatten werden de uitkomsten van het onderzoek tussentijds getoetst bij experts en stakeholders uit het veld en zo kon worden bijgestuurd op basis van concrete input en ervaringen uit de praktijk. Deze expertmeetings waren thematisch gekoppeld aan de fase waarin het project zich bevond. De resultaten van het onderzoek kregen direct een vervolg middels de uiteindelijke bouw van de Modelwoning, de levensgrote groeimaquette van het bouwblok (beiden gefinancierd door st. Doen) en de herontwikkelingsstrategie als verbeelding en testcase van het ontwerpend onderzoek. De ervaringen van deze testcase werden meegenomen in de reflectiefase van het onderzoek. Het project werd afgesloten met een publieke slotmanifestatie i.s.m. Pakhuis de Zwijger / Amsterdam Urban Innovation Week. In dit verslag zijn alle activiteiten waar het Stimuleringsfonds voor Architectuur een financiële bijdrage aan heeft geleverd beschreven. Het project was echter groter en ruimer dan dat, zo konden aanvullende projecten worden georganiseerd m.b.v. Stichting Doen en het Fonds voor Beeldende Kunst en Vormgeving (nu de Mondriaanstichting). Deze staan niet in dit verslag vermeld, maar zijn wel te vinden op de website www.h-lab.nu. Uiteindelijk is niet alle beoogde financiering binnengekomen, enkele onderdelen en/of ‘luxes’ hebben we daarom moeten laten vallen, zo is het internationale artist in residence programma niet doorgegaan en hebben we moeten bezuinigen op fotografie e.d. Alle door het Stimuleringsfonds voor Architectuur gesubsidieerde activiteiten hebben gewoon doorgang gevonden.
Bouwblok Heesterveld & Slotmanifestatie in Pakhuis de Zwijger
ONDERZOEK Het onderzoek is gesplitst in een voorbereidend, ontwerpend onderzoek en reflectief gedeelte. Voorbereidend Onderzoek: IN KAART - Nieuwe Condities, Studio Iris Schutten & Anne Seghers. Onderzoek naar de betekenis van recente, innovatieve ontwikkelingen binnen organisatie, financiën en regelgeving voor ontwikkelend beheer. Er is een inventarisatie gemaakt van Nederlandse voorbeeldprojecten, en middels interviews een link gelegd met ontwikkelend beheer. Resulterend in het stuk: Nieuwe Condities, onderzoek naar financierings-en organisatieconstructies voor adaptief vastgoed. (zie bijlage) - Tabula Non Rasa, de geleefde stad als input voor ontwikkelend beheer, Superuse Studios. Zijn naar analogie van het cyclifier-concept naast materiaal-, water- en energiestromen ook arbeid/kennis en kapitaalstromen in te zetten voor ontwikkelend beheer? Analyses van de locatie/situatie verwerkt tot diagrammen, ‘oogstkaarten’ en 'stroomkaarten', resulterend in het advies: Heesterveld Flows (zie bijlage). - Bouwblok in flux, BAVAVLA. Welke mogelijkheden biedt de typologie van portieketagewoningen in het algemeen en Heesterveld in het bijzonder voor ontwikkelend beheer in de toekomst? Architectonische en stedenbouwkundige studie. Resulterend in het boekje: Ruimtelijke en typologische mogelijkheden in het bestaande casco bij verschillende korrelgroottes en organisatieniveaus (zie bijlage). De uitkomsten van het voorbereidend onderzoek dienden als input voor het ontwerpend onderzoek. De verschillende onderdelen hiervan vonden gelijktijdig plaats zodat tot een integrale herontwikkelingsstrategie kon worden gekomen. Ontwerpend Onderzoek: MUTATIES - Het nieuwe ontwikkelen, Studio Iris Schutten / BAVAVLA / Superuse Studios. Herontwikkelingsstrategie op basis van ontwikkelend beheer in het algemeen & geconcretiseerd t.a.v. Heesterveld. Resulterend in het boekje: Ruimte voor Dynamiek (zie bijlage). - De Modelwoning, Superuse Studios. Wat betekent ontwikkelend beheer voor de woning? Herontwerp woningen in relatie tot de factor tijd. Ontwerp waarbij twee boven elkaar gelegen woningen met elkaar zijn verbonden door de tussenliggende vloer letterlijk te laten kantelen. Ontwerp is 1:1 uitgevoerd. - Uit het keurslijf bevrijd, BAVAVLA & Studio Iris Schutten. Wat betekent ontwikkelend beheer voor het bouwblok en de openbare ruimte? Herontwerp bouwblok met aandacht voor innovatie en differentiatie in de loop van de tijd, resulterend in een ‘groeimaquette’ welke is geëxposeerd tijdens de slotmanifestatie en later bij Ymere. - Money Couleur Locale, BAVAVLA. Wat betekent ontwikkelend beheer voor de exploitatie op complex & woningniveau? Stichtingskosten vergelijkingen en potenties van corporatief/private samenwerking. Resultaten verwerkt in de transformatiematrix (zie bijlage).
de groeimaquette van Bavavla REFLECTIE De ervaringen van de hands-on uitvoering van de Modelwoning (verbouw woning en evaluatie met stakeholder) boden kans de conclusies van het onderzoek nogmaals aan te scherpen aan de hand van concrete ervaringen in de praktijk. Een en ander vond publiekelijk plaats tijdens de Amsterdam Urban Innovation Week in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam, met o.a. Pieter Jan Datema (regiodirecteur ymere) en Heidi Borm o.l.v. Eric Dil. Daarnaast was drie weken lang de expositie van het project in de Modelwoning te bezoeken.
PUBLIEK Binnen het project werden verschillende groepen aangesproken en met elkaar in contact gebracht: experts aangaande stedelijke ontwikkeling (ambtenaren rijksniveau en gemeente niveau, architecten, stedenbouwers, planologen, ontwikkelaars, corporaties, politici), tussentijdinitiatieven, kennisinstituten zoals Platform 31 en het Landelijk Kennisplatform Tussentijd in Ontwikkeling, academies waaronder de Hogeschool van Amsterdam, lokale bewoners en bedrijven Heesterveld en algemeen geïnteresseerden in stedelijke ontwikkeling. Met name de ontmoeting tussen woningbouwcorporatie en lokale betrokkenen bracht interessante confrontaties voort, die voor beide partijen inzicht gaven in elkaars belangen, ambities, potenties en overwegingen. Dit was de aanleiding voor de betrokken experts om de matrix ‘Ruimte voor dynamiek’ te ontwikkleen, waarmee beide partijen een tool in handen krijgen om het ontwikkelen vanuit de tussentijd voorbij de tussentijd bespreekbaar te maken en keuzes te kunnen maken. De tool is ook inzictbaar voor niet-tussentijdlokaties waar men aan de slag zou willen het ontwikkelend beheren van hun vastgoed. Tijdens het onderzoek vonden zes interne workshops plaats met steeds twee externe experts, afgestemd op het onderwerp dat aan de orde is. Lopend onderzoek werd getoetst aan de praktijk en verdiept. Verder vond maandelijks een publiek programma plaats. Dit programma werd voor de helft georganiseerd door de experts die betrokken zijn bij de Modelwoning, de andere helft wordt georganiseerd door de tussentijdcommunity zelf. Publieke bijeenkomsten - Augustus 2012 – september 2013: 6 interne workshops - September 2012 – september 2013: 8 publieke lezingen, steeds twee per avond (2-maandelijks) - september 2013 slotmanifestatie, met presentaties, lezingen, debat en expositie Evenementen Heesterveld In en rondom de broedplaats Heesterveld vinden meer spraakmakende evenementen plaats, zoals de Open Space Activism Marathon, Art-space H 75, OP DE BLOCK festival, Open Atelier Route Zuid Oost en de Museumnacht, waardoor de Modelwoning ook op andere manieren onder de aandacht is gekomen. Tijdens de Museumnacht was de verbouwde modelwoning onderdeel van de programmering. Ook vond 8x culturele programmering in H-lab plaats door de ondernemers van de Heesterveld Creative Community.
workshop o.l.v. Eric Dil in H75 & Open Art Route Zuid Oost Samenwerking Het project is gelinked aan het Kennisplatform Tussentijd in Ontwikkeling, één van haar bijeenkomsten vond plaats in De Modelwoning en had de woning en ontwikkelend beheer als onderwerp. Daarnaast is samengewerkt met de Ruimtevolk Expeditie Nieuw kapitaal (2013) waar Bas van Vlaenderen twee presentaties heeft gegeven over het project als input voor een publieke discussie over nieuw kapitaal. Bij het Atelier Stedelijke vernieuwing en duurzame gebiedsontwikkeling van de Hogeschool van Amsterdam, heeft het voltallige team van de Modelwoning een presentatie gegeven en één van hun afstudeerders (Clyde oosterling) is op het onderwerp afgestudeerd. Daarnaast gaf Iris Schutten een presentatie over het project voor Het Nieuwe Instituut i.s.m. Havensteder. De slotmanifestaie vond plaats in samenwerking met Pakhuis de Zwijger tijdens de Amsterdam Urban Innovation Week.
Ruimtevolk Expeditie 2013
Website De Modelwoning Alle resultaten zijn publiek toegankelijk gemaakt via een eigen website van het project: www.h-lab.nu. Artikelen Over het project zijn verschillende artikelen verschenen (zie bijlages): -
Iris Schutten, Tussentijd in Heesterveld, Architectuur Lokaal, herfst 2012 (oplage 7500) Leon Sebregts, Architectuur van de Tussentijd, De architect, april 2013 (oplage 4.400) Betty Rombout, Tijdelijkheid als permanente kans, Bouw-en uitvoering 31, 2013 pag 58-60 (oplage 82.700) Anne Seghers & Iris Schutten, Nieuwe Condities, juli-augustus 2013 (oplage 4.400) Iris Schutten, Heesterveld Creative Community, een uniek experiment in zuidoost, pag 77-79, Nieuw Amsterdam #1, Amsterdam sept. 2013 (oplage 18.000) Anne Seghers & Iris Schutten, Kapitaal, De architect, september 2013 (oplage 4.400) Lobke Alkemade, Ruimte voor Dynamiek, AUIW Blog, Pakhuis de Zwijger (website)
Totale oplage artikelen:
125.800
Online Video: Ruimte voor Dynamiek Video’s van slotmanifestatie bij Pakhuis de Zwijger, Amsterdam Urban Innovation Week deel 1: http://www.youtube.com/watch?v=pVYEpa9TYdk deel 2: http://www.youtube.com/watch?v=euvLh3NcF0o
kaft studie Ruimte voor Dynamiek
CONCLUSIE Ons doel was tot nieuwe herontwikkelingsperspectieven voor bestaande sociale woningbouw te komen door het beheer van de geleefde stad aan ontwikkeling te koppelen. Ontwikkelend beheer is een strategie die een mogelijke uitweg biedt voor de gestagneerde stedelijke ontwikkeling. Als ontwikkeling en beheer samensmelten gaan ontwikkelaars gebruik maken van de structurele aandacht, kennis, potentie en investeringsstromen die besloten liggen in het domein van het beheer van de geleefde stad, en gaan beheerders de slagkracht van ontwikkeling inzetten voor de waardeontwikkeling van hun vastgoed. Uiteindelijk leidt deze aanpak tot een diverser en dynamischer stad. Welke nieuwe posities en werkmethoden brengt dat met zich mee voor de corporatie, gemeente, ontwerper, ontwikkelaar, bouwer en eindgebruiker? Het onderzoek hiernaar sloot aan op Schuttens publicatie ‘Stedelijke Transformatie in de tussentijd’ en in Oase gepubliceerde artikel ‘Ontwikkelend beheer, tijd als instrument voor waarde-creatie’. Voor het onderzoek is De Interact van In Situ architecten voor Mobiel Projectbureau OpTrek (2007) een referentieproject. Tijdens het project De Modelwoning werd dieper ingegaan op de transformatiemogelijkheden van de woning (naast ruimtelijkheid ook verduurzaming en flexibilisering), de kansen die het beheer en de geleefde stad biedt (informeel gebruik, stromen kapitaal, kennis en energie), het schaalniveau van het woningblok (innovatie en differentiatie) en het ontwikkelproces (planning, financiering, exploitatie). Dit resulteerde in de matrix ‘Modellen voor Dynamiek in een dynamisch bouwblok’. In deze matrix worden voor verschillende soorten van beheer en organisatie (zelfbeheer, coöperatief beheer en corporatief beheer) de consequenties aangegeven aan de hand waarvan betrokken (een woningbouwcorporatie, huurders, gemeente) met elkaar in gesprek kunnen komen over de mogelijkheden en kansen en consequenties van het doorontwikkelen van hun vastgoed binnen de ene of andere organisatievorm. “Stedelijke vernieuwing op basis van het masterplan is financieel en praktisch onhaalbaar geworden. Sinds de vastgoedcrisis verkeren we in een vraaggestuurde markt. Bestaande gebouwen en hun gebruikers zijn nu het uitgangspunt van stadsontwikkeling. Er wordt een steeds dringender beroep gedaan op particulieren; die zoeken naar alternatieve wooncarrières en geven hieraan breed gehoor. In tegenstelling tot het masterplan zijn met een open planproces de ambities van veel “kleine” participanten wél te kanaliseren in ruimtelijke ontwikkeling. De concentratie van verantwoordelijkheden in corporaties heeft echter geleid tot een planmatig beheerde, uniforme en ”statische” woningvoorraad. Met alternatieve beheermodellen voor bestaande sociale huurwoningen is de procesmatige ontwikkeling ervan beheersbaar te maken. Gestuwd door corporatieve en particuliere belangen en ambities kunnen collectieve en individuele schaalniveaus zich in een eigen dynamiek ontwikkelen. Voor Heesterveld zijn zes beheermodellen op een rijtje gezet. Een beheermodel bevat de volgende componenten: De organisatie van het beheer. Dit betreft een breed spectrum van corporatief beheer, coöperatief beheer tot zelfbeheer. Onder het corporatief beheer heeft voornamelijk de beheerder het voor het zeggen en is de huurder ondervertegenwoordigd. Omgekeerd hebben bij zelfbeheer de individuele bewoners veel zeggenschap en moeten collectieve belangen geborgd worden. In het coöperatieve model hebben beheerder en bewoners beide invloed. Het ruimtelijke kader. Dit is de fysieke grens tussen het collectieve en individuele domein: vanaf corporatief beheer van het gehele bouwblok, via variaties in casco en inbouw, tot het beheer van bewoners over de woningen en woonruimteverdeling in klusblokken. Het ruimtelijke kader moet passen op de bestaande stedenbouwkundige en architectonische kernwaarden. Het financiële belang. Huur, casco huur, maatschappelijk gebonden eigendom of volledig eigendom bepalen in hoeverre bewoners en beheerder risico dragen en belang hebben. Het financiële belang moet passen op de draagkracht van bewoners en beheerder. In Heesterveld betreft dat een inkomen tot de huursubsidiegrens. De ruimte voor ambitie. In hoeverre het mogelijk is plannen ook daadwerkelijk te realiseren hangt af van het ruimtelijk kader, de organisatie van het beheer en de financiële belangen. De ruimte voor ambitie moet passen op het ambitieniveau van de bewoners en de beheerder. De dynamiek. De frequentie en het volume van ontwikkelingen op collectieve en individuele schaalniveaus is
berekend en beargumenteerd. Uitgangspunten zijn bouwkostenramingen van verbeteringen en verbouwingen en cashflow gestuurd ontwikkelend beheer, gefinancierd uit opbrengsten uit de exploitatie. Binnen een dynamische configuratie zijn de organisatie van beheer, ruimtelijke kader, financiële belangen en de ruimte voor ambitie op elkaar- en op de participanten afgestemd. In Heesterveld is sprake van sociale verhuur, terwijl van de bewoners een ambitie verlangd wordt die past bij meer zeggenschap en/of belang. Verwachtingen over en weer worden daarom nu veelal niet ingelost. H-lab hoopt met dit schema de participanten een middel te geven waarmee zij een gesprek kunnen voeren over mogelijke ontwikkelingen en beheervormen. Een gemengd project uit verschillende beheermodellen is het overwegen waard. Het kan een manier zijn om Heesterveld vanuit de tussentijd te ontwikkelen, de huurders een woon/werkcarrière te bieden en de creative community verder te ontplooien.” (zie bijlage Ruimte voor Dynamiek).
Overzicht matrix Ruimte voor Dynamiek (zie bijlage) Betekenis Het project diende als het ‘theoretisch geweten’ van het tussentijd-initiatief Heesterveld, dat richting wil geven aan de tot stilstand gekomen herontwikkeling van zijn locatie. Door de economische crisis staan tussentijd, hergebruik van de bestaande stad, ontwikkelend beheer, co-creatie en organische vernieuwing volop op de agenda. Het onderzoek leidde tot strategieën voor het herontwikkelen, beheren en exploiteren van corporatief bezit, waarbij de traditionele rol van de corporatie, ontwikkelaar, gemeente, financier, ontwerper en eindgebruiker is verschoven, omgekeerd of veranderd. De impact van het project is daardoor van groter belang dan Heesterveld zelf. Vergelijkbare portiek-etagewoningen maken een groot deel uit van de bestaande vastgoed-voorraad en bij vele woningbouwcorporaties, ontwikkelaars en gemeentes staat de afstand tussen de disciplines ontwikkeling en beheer meer dynamische ontwikkelprocessen in de weg. Het herontwerpen hiervan is dan ook meer (inter-)nationaal dan lokaal van betekenis, en dient ter kennisontwikkeling, agendering en inspiratie voor anderen. De diverse en brede opkomst tijdens de goed bezochte slotmanifestatie in Pakhuis de Zwijger en de verschillende artikelen in diverse media geven aan dat het project hierin goed geslaagd is. Als kanttekening kan worden meegegeven dat tijdens het project ook zichtbaar werd dat ondanks persoonlijke waardering voor H-lab en ambities van medewerkers bij de betrokken woningbouwcorporatie Ymere het denken over ontwikkelend beheer en de wijzigingen die dat vraagt van de organisatiecultuur voor een dergelijk instituut moeilijk zijn. Ook het idee om een ‘financieel hek’ rondom de locatie te zetten bleek lastig.
Het feit dat tijdens de diverse sessies van de Modelwoning vaak meer dan één afdeling deelnam (conceptontwikkeling, beheer, milieu, programmering) heeft wat dat betreft al heel wat muren geslecht. Veelbelovend was de uitspraak van Pieter Jan Datema (regiodirecteur Ymere) tijdens de slotmanifestatie dat de voorgenomen sloop van Heesterveld van de baan is en dat hij wil kijken of het tussentijdinitiatief kan dienen als basis voor doorontwikkeling naar de toekomst toe, wat hem betreft is geen sprake van tussentijd en is het ontwikkelend beheren ervan concorm de H-lab matrix bespreekbaar. Ook tijdens de landelijke Ruimtevolk Expeditie 2013 werd de ontwikkelde matrix Modellen voor Dynamiek gezien als helder handvat om het aanwezig maar vaak onbenut kapitaal te kanaliseren voor ontwikkeling. Bij vertrek van H-lab uit Heesterveld gaven bewoners aan dat het project hen meer inzicht had gegeven in de huidige, maar ook in mogelijke toekomstige verhoudingen met de eigenaar. Momenteel wordt bekeken of de modelwoning een Artist in Residence functie kan gaan krijgen. Op deze manier blijft het een publiek toegankelijke ruimte. De bewoners van Heesterveld hebben zich georganiseerd in een Vereniging HCC waarmee nu gesprekken worden gevoerd over de verschillende vormen van beheer uit de matrix “Ruimte voor Dynamiek. Op landelijke schaal is het thema ook aangeslagen, zo is bij het Nationaal Platform Herbestemming ‘Ontwikkelend Beheer als Strategie’ één van de onderwerpen waarbij Iris Schutten zal aanschuiven. Ook binnen het onderwijs is dit thema op de agenda gezet; tijdens de Week van Het Lege Gebouw (een workshop week waaraan 14 verschillende universiteiten en academies deelnamen) is dit thema één van de invalshoeken geweest voor de studenten. In de Week van het lege Gebouw 2014 zal dit opnieuw aan de orde komen. Ook bij de masterclass STAD.Academie zal het aan de orde komen in module 3. (http://www.stadacademie.com/2013-2014/tijdelijkheid)
Deel van de expo ‘Ruimte voor dynamiek’ in H-lab
Overzicht lezingen /debatten 1. MONEY COULEUR LOCALE
Tot voor kort ging stedelijke ontwikkeling gepaard met grootschalige investeringsplannen. Momenteel worden hier nieuwe strategieën voor uitgevonden die uitgaan van reeds bestaande beheerbudgetten, naast vele kleine investeerders en worden naast kapitaal ook kennis, ruimte en materialen als ruilmiddel gezien. Welke kansen biedt dit voor stedelijke ontwikkeling?
19-9-2012 ADAPTIVE CITY WORKSHOP Heesterveld & het organiseren van vrijheid, vanuit en voorbij de tussentijd. Op steeds meer plekken nestelen zich creatieven in de tussentijd, zo ook in Heesterveld, Amsterdam ZO. De Heesterveld Creative Community steekt veel energie in hun locatie en geeft meerwaarde aan de plek. Wat als deze community initiatief neemt voor ontwikkeling van het woningblok voorbij de tussentijd, na 2017? Hoe zou dat er voor Heesterveld uit kunnen zien? Na een beknopte intro over H-LAB starten we met twee inspirerende presentaties: Ester van de Wiel over De Dichterlijke Vrijheid Rogier Noyon over het mogelijk maken van wisselende bestemmingen in één gebouw. Daarna laat Bas van Vlaenderen (BAVAVLA) mogelijkheden van Heesterveld en ontwikkelend beheer zien. Bij ontwikkelend beheer wordt een gebouw tijdens zijn gebruik doorontwikkeld. Dit levert mogelijkheden op voor bijvoorbeeld de aanpassing van bestemming, woningtypologie, duurzaamheid en woninggroote gaandeweg. Workshop Wat is de droom voor Heesterveld? Wat voor soort organisatie is passend voor Heesterveld? Moet het eigendom bij de woningbouwcorporatie blijven, juist aan de bewoners worden overgedragen of is een mengvorm van deze twee? Wat zijn de problemen en kansen? En wat zou dat betekenen voor de verschillende spelers en partijen? Met o.a. Leden & bestuur van de Heesterveld Creative Community (HCC, Amsterdam), Ester van de Wiel (ontwerper / curator in de publieke ruimte & van De Dichtelijke Vrijheid, Rotterdam), Rogier Noyon (oud-directeur strategie en beleid Stadgenoot), Frank Licher (projectmanager bij het Projectbureau Vernieuwing Bijlmermeer, gemeente Amsterdam), Paul Tuijp (projectleider duurzaamheid bij woningbouwcorporatie Ymere), Irene Ponec (gebiedsontwikkelaar bij woningbouwcorporatie Ymere), Adinda Marjenburgh (technisch projectleider bij woningbouwcorporatie Ymere), Eva de Klerk (projectbooster en initiatiefnemer van Proeftuin Heesterveld), Floris Schiferli / Jan Jongert, 2012architecten, Rotterdam), Bas van Vlaenderen (BAVAVLA, Amsterdam), Anne Seghers (Studio Papaver, Utrecht) en Iris Schutten (Studio Iris Schutten, Den Haag) o.l.v. Eric Dil (interim management).
2. HIP HOP CITY Hiphop gaat onder andere over initiatief nemen; over zelf je eigen leven vormgeven, over ondernemerschap. Een leefstijl ‘ .. waarin identiteiten worden gefileerd, gemanipuleerd en vervormd, en vervolgens opnieuw worden geboren in een ongedefinieerde melange van beeldculturen en levenspraktijken’, een leefstijl ook die aansluit op de nieuw trend in stedelijke ontwikkeling, waarin wordt voortgebouwd op de bestaande stad, ruimte is voor zelforganisatie en nieuwe allianties. In hoeverre is met de mentaliteit van HIPHOP de stad zelf te transformeren?
13-12-2012 Hiphop City Talkshow
The underlying values of hiphop match a new trend in urban development in which the existing city is the starting point and which offers room for self-organisation and new coalitions. To what extend can hiphopmentality contribute to the self-transformation of cities? And what does this mean for the roles of the different players in the urban setting? These are the main questions during HIPHOP CITY talkshow. Hiphop is more than just a music genre. It’s a way of live that has been based on values as taking initiative, designing your own life and enterprise. Hiphop is also about (re)using the existing and creating new connections with it. ‘Beat juggling’ and ‘scratching’ literally show this, by using ingredients of existing music and create new compositions out of it. During the talkshow, special guests will bring in different subjects for discussions. MC Lazy (Tariq Khan) kicks off with a music performance on the values of hiphop. Afaina de Jong (architect, author of For the people, by the people) will give a presentation on what the values of hiphop can mean to urban development and Bas van Vlaenderen (architect) will shortly put apart what it takes to be an adaptive city. The host of the talkshow is ERIC DIL. Other guests are, among others: Justin Samgar (Heesterveld Creative Community), Mariska van den Berg, Joi Sears, Jeremy Worker, Anouk Schuitemaker (Platform 31), Tom Bergevoet and Maarten van Tuijl (TEMP. architecture), Eva de Klerk en Koj Koning (Woonbedrijf)
3. KORTSLUITING IN DE STAD Door stromen van materialen, water, energie maar ook van kennis/cultuur en financiën te analyseren en op lokale schaal kort te sluiten ontstaan mogelijkheden voor slimme transformaties van de bestaande gebouwde omgeving.
21-02-2013 RESET CITY TALKSHOW De manier van bouwen, plannen en ontwerpen zal anders worden dan we tot nu toe gewend waren. Er zal veel meer gewerkt worden met het bestaande: zowel qua bebouwing, als materialen, mensen en programma. Door nieuwe, slimme verbindingen te leggen tussen deze bestaande grondstoffen, kan een verrassende toekomst voor de stad ontstaan. De kunst is dus om bestaande en lokale krachten te verbinden tot nieuwe mogelijkheden en perspectieven. Wat betekent dat voor de bestaande sociale woningbouw en Heesterveld in het bijzonder? “Transformatie van de bestaande stad/woningvoorraad wordt het adagium voor de toekomst, om zo te voorzien in de veranderende wensen van gebruikers en bewoners. Hoe krijgt dit vorm, wanneer je vertrekt vanuit bestaande kwaliteiten, materialen en mensen? Hoe komt deze manier van stadsontwikkeling van de grond? En wat betekent dit voor de rollen van de verschillende spelers, zoals de woningcorporatie, de (lokale) overheid, de gebruiker of bewoner, de investeerder en de ontwerper?” Om het debat te voeden, wordt er gestart met twee presentaties als inspiratie en vliegwiel voor deze discussie. Rick Wessels | Biq architecten: Back to the Existing. Rick Wessels is een van de oprichters en directeur van Biq Stadsontwerp. In 2010 verscheen er een groot essay van hem bij KEI over de noodzaak en kansen om transformatie van de bestaande woningvoorraad als opgave serieus te nemen. Jan Jongert | 2012 architecten: Tabula non rasa. Het werk van 2012 architecten kenmerkt zich door een drang om een duurzame maatschappij mogelijk te maken. Ze onderzoeken altijd de lokale mogelijkheden alvorens te ontwerpen. Ze zien een ontwerp dan ook niet als een lineair proces, maar als een continue cirkel van creatie en hergebruik. Juan-Carlos Goilo: Poëtisch motto en nawoord. Dichtkunst ter plekke, n.a.v. het gesprek op de avond.
Gesprek RESET the CITY Tussen en na de presentaties zullen diverse experts uit het veld met sprekers en het publiek in gesprek gaan onder leiding van Eric Dil. Met onder andere: Annius Hoornstra (Ontwikkelbedrijf Gemeente Amsterdam), Anouk Schuitemaker (Platform 31), leden Heesterveld Creative Community, Jürgen Hoogendoorn (Ontwikkelingsbedrijf Gemeente Amsterdam en kennisplatform Tussentijd in Ontwikkeling), Frank Licher (Gemeente Amsterdam, Stadsdeel Z.O.) en Bas van Vlaenderen (BAVAVLA).
4. Van tussentijd naar ontwikkelend beheer Tussentijd en ontwikkelend beheer worden gezien als oplossingen in een wereld waarin de stedelijke ontwikeling is gestagneerd. Beiden verondertsellen een groot zelforganiserend vermogen van de burger. Hoe kan daar ruimte aan worden gegeven?
25-4-2013 DIY City Talkshow, the eighties revisited? Budgetten van professionele opdrachtgevers zijn opgedroogd, gangbare verdienmodellen zijn verouderd. Gevestigde top down partijen vallen om en bottom-up initiatieven poppen als paddenstoelen uit de grond. Organisaties met een DIY – do it yourself – mentaliteit lijken het best te gedijen in deze tijden. Tijdens de recessie van de jaren tachtig ontstonden eveneens veel DIY initiatieven. Toen waren het bijvoorbeeld krakers bestaande uit woningzoekende Surinaamse immigranten die hun eigen woongebouw (Gliphoeve in de Bijlmer) claimden. Momenteel streven groepen als de Heesterveld Creative Community opnieuw naar zelfbeheer en onafhankelijkheid. Wat kunnen ‘tussentijd-communities’ leren van de DIY mentaliteit uit de jaren 80’? Wat vraagt dat wel/of niet van de betrokken huurders, woningbouwcorporatie en gemeente? Met presentaties van: Architect Wouter Oostendorp: ‘Architecture in Limbo’ over de kraakactie Gliphoeve door Surinaamse gezinnen in de Bijlmer eind jaren ‘70. Ir Wouter Oostendorp is actief als architect, stedelijk ontwerper en is mede auteur van ‘Architecture in Limbo’ en ‘Interpreting Modernism, Journeys’ CCA Montreal CA. Daarnaast is hij co-oprichter van architectenbureau ‘ ‘Studio O×L’ en ‘Supermaakbaar’, een initiatief met het zwaartepunt op vastgoed advies op het gebied van particuliere projecten, energie beheersing en CPO processen. Artiest Gikkels: Bijlmer Style, over het oprichten van Bijlmer style (label,stichting, politiek); een prototype DIY initiatief van nu! Gideon Everduim, beter bekend als ‘Gikkels’ is een Nederlands rapper. Hij staat getekend bij het platenlabel Bijlmer Style. Everduim laat klaarblijkelijk merken dat hij uit de Amsterdamse Bijlmer komt en dat hij tegen racisme is. In de videoclip voor zijn nummer Vuisten in de lucht is hij vertegenwoordiger van de regionale politieke partij Bijlmer Style, waarin hij de oppositie van de PVV en LPF voorstelt. Artiest Mu-Siz: MuSiz, spoken word, met een gedicht n.a.v. het gesprek op de avond. Mu-Siz is een MC uit de Rotterdamse underground-scene waar hij als lid van Hip Hop-formatie ‘Schrijversgilde’ bekend werd. Naast het schrijven van zinnenprikkelende lyriek, vertoeft hij als MC graag op plekken van kruisbestuiving tussen muzikanten en diverse creatievelingen. Gesprekken met o.a.: Auke VanderHoek (journalist, fotograaf en betrokken inwoner van B. Zuid Oost), Jouke Sieswerda (mede Bijlmer onderzoeker van Wouter Oostendorp), Heidi Borm (programmamanager woningcorporatie Ymere), Jurgen Hoogendoorn (Ontwikkelingsbedrijf Gemeente Amsterdam) en Eva de Klerk (initiatiefnemer van de Stad als Casco, NDSM terrein & Heesterveld in A’dam) onder leiding van Mathis J. Bout, URBMATH.
SLOTMANIFESTATIE H-Lab bij Pakhuis de Zwijger Amsterdam Urban Innovation Week, Grote Zaal De uitweg voor de vastgelopen grootschalige en stedelijke vernieuwing ligt niet alleen in het herontwerp van de fysieke verschijningsvorm, maar ook in het omzetten van beheer naar ontwikkelend beheer. Hierdoor veranderen de condities waaronder architectuur en stedenbouw tot stand komen en worden verschillende schaalniveaus en disciplines op elkaar betrokken worden. Uitgangspunt is dat innovaties op deze aan architectuur en stedenbouw verwante terreinen van grote invloed zijn op de uiteindelijke vorm en mogelijkheden van de transformatie van de bestaande stad, net zoals innovaties op het gebied van techniek leiden tot nieuwe mogelijkheden voor architectuur en stedenbouw.
Het nieuwe ontwikkelen 16-09-2013 Ruimte voor Dynamiek in Pakhuis de Zwijger Een avond in het teken van ‘dynamische tussentijd ontwikkeling’ in het algemeen, en de Heesterveld Creative Community in het bijzonder. Mét performances van de kunstenaars van Heesterveld. Aan de hand van de case Heesterveld, worden de hoofdrolspelers uitgedaagd om nieuwe paden te bewandelen. Hoe kunnen we woningcorporaties, vastgoedeigenaren, bestuurders en initiatiefnemers bewust te maken van nieuwe mogelijkheden voor de ontwikkeling van bestaande panden en gebieden? En hoe zorgen we voor actieve deelname van individuele huurders mét zeggenschap? De stedelijke ontwikkeling die gestoeld was op ‘uitbreiding’ maakt plaats voor ontwikkeling waarbij het bestaande leidraad is. Het bestaande kan alleen ontwikkelen als zij ruimte biedt voor dynamiek en open staat voor voortdurende transformatie van binnenuit. Het vergoten van de ruimte voor een stedelijke dynamiek vraagt om het denken in modellen in plaats van eindbeelden, om het denken in schaalniveaus in plaats van totaalplaatjes en het ruimte laten aan direct betrokkenen. Momenteel nestelen zich op talloze locaties ‘tussentijdinitiatieven’ in leegstaande gebouwen of op braakliggende terreinen. Veelal innovatieve, creatieve doeners en denkers die wel raad weten met de overdaad aan ruimte maar vaak veroordeeld zijn tot de tijdelijkheid. Zou het tijdelijk gebruik ook de basis kunnen vormen voor ontwikkeling voorbij de tussentijd? Heesterveld is een woningbouwcomplex in de Bijlmermeer van Amsterdam Zuidoost. In de afgelopen jaren heeft in grote delen van de Bijlmer een enorme herontwikkeling plaats gevonden. Dit staat ook voor Heesterveld in de planning, maar met de huidige economische crisis is dit tot stilstand gekomen. Hierdoor is er ruimte ontstaan voor Heesterveld Creative Community, een bijzonder tussentijdinitiatief in Heesterveld dat wordt ontwikkeld door Eva de Klerk en ondersteund door woningcorporatie Ymere. H-lab is een architectonisch experiment èn cultureel programma in Heesterveld. Op een concrete en handson manier wordt onderzocht hoe de tussentijd kan worden benut voor nieuwe vormen van stedelijke ontwikkeling. H-lab pleit ervoor om meer zeggenschap over sociale woningbouw bij individuele huurders en/of collectieven van huurders te leggen. Bestaand vastgoed krijgt dan de kans om in waarde te stijgen, in plaats van dat zij wordt afgeschreven. Huurders krijgen dan de kans om op locatie een wooncarrière te maken en het vastgoed conformeert zich aan een voortdurend veranderende samenleving. Gasten:
Iris Schutten – Architectuurstudio Iris Schutten Eva de Klerk Bas van Vlaenderen – BAVAVLA Architecten Pieter Jan Datema – regiodirecteur Ymere Oost Heidi Borm - Programmamanager Taskforce Wijkaanpak (Ymere) Floris Schiferli (Superuse Studios) 3 performances door diverse kunstenaars van HCC o.l.v. Eric Dil
Expositie, in H-Lab 21-09-2013 Opening Expo Ruimte voor Dynamiek in H-lab, Heesterveld 69-71, Amsterdam De POP-UP expo laat de dynamiek van HEESTERVELD zien en doet voorstellen voor de toekomst. Een deel van de expo vindt plaats in ‘de MODELWONING’. De Modelwoning is een architectonische interventie van SUPERUSE STUDIOS waarbij van 2 woningen 1 is gemaakt door een vloer te kantelen. De expo bevat onder andere fotografie, design, kunst, film, fashion en poëzie van diverse kunstenaars en ondernemers uit Heesterveld en in H-lab worden nieuwe vormen van stedelijke ontwikkeling gepresenteerd. Heesterveld NOW: Wat tot voor kort een grijs en onveilig woongebouw was vormt momenteel het kleurige thuishonk van een creatieve woon-en werkgemeenschap. Deze transitie komt door de huidige economische situatie, die de woningcorporatie dwong haar oorspronkelijke plannen voor sloop-en nieuwbouw uit te stellen. In de tussentijd huist momenteel de Heesterveld Creative Community (HCC). Diverse kunstenaars en ondernemers uit Heesterveld presenteren zich in H75. Met o.a: ROSELIEN BEERTEN en ANGELA TELLIER (in samenwerking een foto expositie), SEBASTIAN SKEETE Mc LEED (Meubel design / Hang drums), OLGA NUNNINK (Schilderijen), SALLY OVISI (Fashion design), BOUBA DOLA (Film/Foto), ELON LIBERTMAN (Filmproject, Storage Space), GREGORY ALBERTZOON (Beeldmateriaal choreografische werk), UNOM (Poezie), OMAR PASHA (Schilderijen). H-lab, ruimte voor dynamiek: Momenteel nestelen zich op talloze locaties ‘tussentijdinitiatieven’ in leegstaande gebouwen of op braakliggende terreinen. Veelal innovatieve, creatieve doeners en denkers die wel raad weten met de overdaad aan ruimte maar vaak veroordeeld zijn tot de tijdelijkheid. Zo ook in Heesterveld (Amsterdam ZO). Zou het tijdelijk gebruik ook de basis kunnen vormen voor ontwikkeling voorbij de tussentijd? De POP-UP expo laat de dynamiek van tussentijd-lokatie HEESTERVELD zien en doet voorstellen voor de toekomst. Een deel van de expo vindt plaats in ‘de MODELWONING’, een architectonische interventie van SUPERUSE STUDIOS waarbij van 2 woningen 1 is gemaakt door een vloer te kantelen. Een veelzijdige expo met maquettes, studies en toekomstvisies van BAVAVLA architecten, Studio IRIS SCHUTTEN en SUPERUSE STUDIOS.
Deel van Expo ‘Ruimte voor Dynamiek’ in H-lab
Overzicht bijlages 1.
Anne Seghers & Iris Schutten: Nieuwe Condities, onderzoek naar financierings-en organisatieconstructies voor adaptief vastgoed, H-lab 2013 2. Superuse Studios: Heesterveld Flows, H-lab 2013 3. Bavavla: Ruimtelijke en typologische mogelijkheden in het bestaande casco, H-lab 2013 4. H-Lab: Ruimte voor Dynamiek, H-lab 2013 5. Iris Schutten, Tussentijd in Heesterveld, Architectuur Lokaal, herfst 2012 (oplage 7500) 6. Leon Sebregts, Architectuur van de Tussentijd, De Architect, april 2013 (oplage 4.400) 7. Betty Rombout, Tijdelijkheid als permanente kans, Bouw-en uitvoering 31, 2013 pag 58-60 (oplage 82.700) 8. Iris Schutten, Heesterveld Creative Community, een uniek experiment in zuidoost, pag 77-79, Nieuw Amsterdam #1, Amsterdam sept. 2013 (oplage 18.000) 9. Financieel overzicht 10. Bonnen
