Strategische positiebepaling gemeente Harlingen Taken in het sociaal domein
Datum 17 oktober 2015 Opdrachtgever Gemeente Harlingen Contact Indra van der Geld Lieke Bruinooge Referentie HG55/document2
Andersson Elffers Felix www.aef.nl
Andersson Elffers Felix
Maliebaan 16 | postbus 85198 | 3508 AD Utrecht | telefoon 030 236 3030 | telefax 030 236 3070 | kvk 30096560 |
[email protected]
Inhoud
1 1.1 1.2 1.3
Inleiding Context Uw vraag Aanpak AEF
4 4 4 5
2 2.1 2.2 2.3 2.4
Harlingen als regiegemeente in het sociaal domein Visie Harlingen Sociaal domein in Harlingen Eisen en wensen uitvoering taken sociaal domein Invulling regierol
6 6 6 7 11
3 3.1 3.2
Toekomst Dienst SoZaWe Noardwest Fryslân Veranderingen Scenario’s
12 12 12
4
Strategische positiebepaling Harlingen
15
1 Inleiding 1.1
Context De gemeente Harlingen wil een duurzaam bestuurlijk zelfstandige gemeente worden. Dit houdt in dat de gemeente zich wil ontwikkelen naar een regiegemeente en de uitvoering zoveel mogelijk wil beleggen bij andere partners1. In het sociaal domein werkt de gemeente Harlingen samen met omliggende gemeenten, onder andere in de gemeenschappelijke regeling Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid Noardwest Fryslân (Dienst SoZaWe of de dienst). Van de gemeenten die in deze dienst deelnemen, hebben drie gemeenten het voornemen per 1 januari 2018 te fuseren (Franekeradeel, Menameradiel en het Bildt). Gemeente Leeuwarderadeel zal zich per 1 januari 2018 aansluiten bij de gemeente Leeuwarden. Met de invoering van de Participatiewet, Jeugdwet en Wmo 2015 zijn de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de dienst heroverwogen. Ook de invoering van gebiedsteams heeft impact op de manier waarop de dienst zijn taken uitvoert en de manier waarop de gemeente Harlingen uitvoering geeft en laat geven aan de taken in het sociaal domein. Deze ontwikkelingen maken dat het college van B en W van de gemeente Harlingen verkent hoe invulling te geven aan de rol van Harlingen als regiegemeente in het sociaal domein en wat dit betekent voor de deelname in de Dienst SoZaWe. Hierdoor kan een duidelijke uitgangspositie worden ingenomen in de vraag hoe en waar de gemeente Harlingen de taken in het sociaal domein in de toekomst belegt.
1.2
Uw vraag Adviesbureau Andersson Elffers Felix (AEF) is gevraagd om het college ondersteuning te bieden bij deze verkenning. Het beoogd resultaat van deze ondersteuning moet minimaal leiden tot: een antwoord op de vraag aan welke minimale eisen en voorwaarden de gemeente moet voldoen om als organisatie invulling te kunnen geven aan (strategische) beleidsvoering in het sociaal domein een verkenning van de mogelijke opties om de taken van de gemeente Harlingen in het sociaal domein vorm te geven vanaf 1 januari 2018 een advies, en daarmee een weloverwogen uitgangspositie, voor de gesprekken over het toekomstperspectief van de Dienst SoZaWe. Deze positie dient in elk geval in te gaan op de vraag hoe de gemeente vormgeeft aan de gewenste grip en sturing op het beleid en dient aan te sluiten bij de visie van Harlingen voor 2022: Harlingen als regieorganisatie Gedurende de opdracht is uw vraag bijgesteld op basis van ontwikkelingen rondom de positie die de gemeenten die opgaan in Westergo i.o. innemen met betrekking tot de dienst. Zij willen deze, in de huidige samenstelling, laten voortbestaan na 2018. Een mogelijke keuze tot opheffing van de dienst is hiermee uitgesteld tot na 2018 en een
1 ‘Harlingen blijft Harlingen’, visiedocument voor een toekomstbestendig Harlingen, september 2014
4
weloverwogen uitgangspositie voor de gesprekken in oktober is dan ook minder relevant geworden. Van belang blijft de vraag wat belangrijk is voor Harlingen in de uitvoering van de taken in het sociaal domein en hoe Harlingen deze uitvoering van taken wil laten aansluiten op de visie Harlingen als regiegemeente. 1.3
Aanpak AEF Om uw vraag te kunnen beantwoorden heeft AEF het volgende plan van aanpak gevolgd: analyse van de huidige structuur van het sociaal domein van de gemeente Harlingen aan de hand van documentenanalyse een werksessie met beleidsmedewerkers van de gemeente en aanvullend gesprekken met de gemeentesecretaris van Harlingen en de directeur van de Dienst SoZaWe het ontwikkelen van een afwegingskader en toetsing van dit kader in een werksessie met beleidsmedewerkers van de gemeente Harlingen en de wethouder sociaal domein uitwerking en analyse van de opgehaalde informatie en toepassing op toekomstscenario’s uitwerking van de keuzes waarvoor de gemeente Harlingen staat en formulering van een advies.
5
2 Harlingen als regiegemeente in het sociaal domein 2.1
Visie Harlingen In het visiedocument ‘Harlingen blijft Harlingen’2 wordt verwoord hoe Harlingen in 2022 een duurzaam bestuurlijk zelfstandige gemeente kan zijn en hoe de route naar 2022 er uit ziet. De Harlinger politiek moet in staat worden gesteld om signalen uit de Harlinger samenleving te kunnen vertalen naar beleidsinhoudelijke maatregelen. De manier waarop (‘hoe’) deze maatregelen vervolgens worden uitgevoerd is zeker niet van minder belang, maar hoeft niet zelfstandig. (…) samenwerking in de uitvoering van beleid wordt gezien als noodzakelijk. Uit deze visie komt naar voren dat de organisatie van de gemeente Harlingen zich moet ontwikkelen naar een compacte regiegemeente met beleidsmakers en regievoerders. De teams die zich bezighouden met uitvoering worden ondergebracht bij andere partners. Het beleidsmatige deel wordt in Harlingen bestendigd en gereedgemaakt voor de nieuwe rol.
2.2
Sociaal domein in Harlingen In de kadernota ‘Vaststellen en doorpakken’ van oktober 2013 hebben de gemeenten in Noardwest Fryslân aangegeven één samenhangende aanpak te ontwikkelen voor het sociaal domein. Overwegingen hiervoor waren: samenhang leidt tot een effectieve en efficiënte uitvoering synergie met bestaande voorzieningen en infrastructuur voldoende schaalgrootte voor een efficiënte inkoop, behoud van deskundigheid, et cetera. Per 1 januari 2015 is de gemeenschappelijke regeling Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid Noardwest Fryslân aangepast, waardoor deze dienst uitvoering geeft aan alle gemeentelijke taken met betrekking tot de Wmo 2015, de Participatiewet en de Jeugdwet. Hier worden ook de taken op het gebied van beleidsvoorbereiding gerekend. De deelnemende gemeenten hebben hun bevoegdheden van regeling en bestuur en de daarmee samenhangende algemene maatregelen van bestuur, uitvoeringsregelingen en beleidsregels, overgedragen aan de dienst. Het beleid van de deelnemende gemeenten wordt in gezamenlijkheid ontwikkeld door het beleidscoördinatie team. In dit team participeren beleidsmedewerkers van de dienst en beleidsmedewerkers van de deelnemende gemeenten, waaronder Harlingen. De toegang tot hulp en ondersteuning wordt gevormd door de gebiedsteams. Deze teams worden lokaal georganiseerd en werken per gemeente op maat aan opdrachten. In Harlingen is de GGD Fryslân regiehouder van de gebiedsteams. Dit betekent dat de Dienst SoZaWe overlegt met de GGD betreffende de aansluiting van de lokale toegang op beleidsuitvoering. Deze samenwerking is nog in ontwikkeling. Vanuit de gemeente Harlingen
2 ‘Harlingen blijft Harlingen’, visiedocument voor een toekomstbestendig Harlingen, september 2014
6
wordt aangegeven dat de aansluiting van de gebiedsteams op de gemeentelijke organisatie aandacht behoeft.
Harlingen werkt daarnaast ook op andere niveaus samen met andere gemeenten: Jeugdwet: De 24 Friese gemeenten werken samen in de beleidsvoorbereiding onder noemer Zorg voor Jeugd Fryslân. Specialistische taken zoals jeugdreclassering, kinderbeschermingsmaatregelen, specialistische jeugdzorg w.o. crisisopvang en Veilig Thuis worden provinciaal voorbereid en gecontracteerd. Participatiewet: De arbeidsmarktregio is doorontwikkeld tot een Werkbedrijf Friesland op provinciale schaal. Sub-regionale en lokale beleidsvoornemens worden op het niveau van Fryslân-West (onder Werkvermogen!) en de Dienst SoZaWe uitgewerkt. Beschermd wonen en maatschappelijke opvang: De 24 Friese gemeenten hebben de inkoop en beleidsvoorbereiding van beschermd wonen, maatschappelijke opvang en vrouwenopvang ondergebracht bij Sociaal Domein Fryslân. Uit gesprekken met de wethouder sociaal domein, de gemeentesecretaris en beleidsmedewerkers van de gemeente Harlingen blijkt dat zij positief zijn over hoe de Dienst SoZaWe uitvoering geeft aan de taken in het sociaal domein. De dienst wordt gezien als een slagvaardige organisatie die ook de flexibiliteit bezit om, als nodig, lokale uitzonderingen en aanpassingen te maken zoals in het geval van Harlingen bijvoorbeeld in de uitvoering van het minimabeleid. Eerder genoemde ontwikkelingen (visie Harlingen als regiegemeente, decentralisaties en aansluiting gebiedsteams en het effect van de fusie van drie gemeenten op de toekomst van de Dienst SoZaWe) vragen om een heroverweging van de wijze waarop de uitvoering van de taken in het sociaal domein is belegd en daarmee van de deelname van Harlingen aan de Dienst SoZaWe.
2.3
Eisen en wensen uitvoering taken sociaal domein Voor de heroverweging van de wijze waarop de uitvoering van de taken in het sociaal domein is belegd wordt gebruik gemaakt van de argumenten die voor Harlingen doorslaggevend waren om in 1999 te besluiten deel te nemen aan de Dienst SoZaWe Noardwest Fryslân: kwaliteitsverbetering van de beleidsvoorbereiding en uitvoering daarvan structureel minder middelen voor de uitvoering het opheffen van de kwetsbaarheid van de individuele gemeente versterking van de positionering van het gemeentebestuur ten opzichte van andere partijen Daarnaast is in verschillende gesprekken3 aangegeven dat in Harlingen behoefte is aan meer mogelijkheden tot sturing en grip op beleidsvorming en in mindere mate op sturing en grip op de beleidsuitvoering in het sociaal domein. De uitvoering van de taken in het sociaal domein wordt aan de hand van bovenstaande thema’s tegen het licht gehouden. Per thema is in kaart gebracht welke eisen en wensen de gemeente Harlingen stelt aan de uitvoering van taken in het sociaal domein.
3 Onder andere een gesprek met de gemeentesecretaris en tijdens een werksessie met verschillende beleidsmedewerkers
van de gemeente Harlingen.
7
Kwaliteit van beleidsvoorbereiding Thema
Eisen en wensen van Harlingen
Kwaliteit van beleidsvoorbereiding
- Beleid passend bij lokale situatie - Aansluiten bij ontwikkelingen in het sociaal domein (integraal beleid) - Minimale schaalgrootte voor de invulling van specialismen - Maximale invloed, beleidsbesluiten lokaal nemen (regie organisatie)
In de huidige situatie wordt een aantal van bovenstaande punten geborgd: er kan op beleidsthema’s afgeweken worden van het algemene beleid van de dienst zodat beleid (tegen extra uitvoeringskosten) passend kan worden gemaakt op de lokale situatie. Ook sluit de werkwijze van de dienst aan bij de door Harlingen gewenste integrale werkwijze aangezien de dienst het hele pakket aan taken in het sociaal domein taken uitvoert. Om een integrale werkwijze binnen de gemeente te kunnen waarborgen is het van belang dat er een goede aansluiting is tussen gemeentelijke beleidsmedewerkers en de medewerkers van de dienst. De gemeente Harlingen vindt het belangrijk dat de verschillende beleidsterreinen kunnen worden bediend en er voldoende specialisme beschikbaar is op deze beleidsterreinen. Door de schaalgrootte van de dienst is dit nu gewaarborgd. Het volledig in eigen huis uitvoeren van de beleidsvoorbereiding zou bovenstaande onder druk zetten. De visie van Harlingen als regiegemeente leidt er toe dat er behoefte is aan invloed op de beleidsvoorbereiding. Deze invloed wordt nu ambtelijk mogelijk gemaakt via het beleidscoördinatie team (zie paragraaf 2.2) en bestuurlijk via het algemeen bestuur van de dienst. Kwaliteit van beleidsuitvoering Thema
Eisen en wensen van Harlingen
Kwaliteit van beleidsuitvoering
-
Goede wisselwerking front- en backoffice Doorlooptijden op orde Bereikbaarheid voor burgers Stellen van criteria en mogelijkheid tot controle op het resultaat
De kwaliteitscriteria voor de uitvoering worden gezamenlijk vastgesteld en tussentijdse controle hierop wordt uitgeoefend door middel van (cijfer-)rapportages en bestuurlijk overleg. De wethouder en beleidsambtenaren geven aan tevreden te zijn over de kwaliteit van uitvoering door de dienst. De aansluiting van de gebiedsteams op de dienst en op de gemeente wordt door de gemeente als aandachtspunt genoemd. De aansturing van de gebiedsteams is in eerste instantie bij de GGD Fryslân belegd. De Dienst SoZaWe en de gemeente hebben maandelijks overleg met de lokale gebiedsteams.
8
Financiën Thema
Eisen en wensen van Harlingen
Financiën
-
Positionering van het gemeentebestuur ten opzichte van andere partijen
Structureel minder inzet Geen onvoorziene kosten Schaalvoordeel: overhead/uitvoering ratio Sterkere positie bij inkopen.
Op het gebied van financiën wil Harlingen een goede overhead en uitvoeringsratio en een efficiënte werkwijze. Door het volume worden deze aspecten geborgd in de huidige dienst. De Dienst SoZaWe wordt door de gemeente op financieel gebied als transparant en voorspelbaar ervaren. Er zijn in principe geen onvoorziene kosten voor de gemeente, tenzij de gemeente de dienst vraagt specifieke extra diensten uit te voeren. In de huidige GR met zeven participerende gemeenten telt het inwoneraantal van Harlingen van ongeveer 16.800 inwoners voor ongeveer een vijfde van het totale aantal burgers vallend onder de GR. Financieel droeg Harlingen in 2014 € 1.740.148,- bij op een totaal van € 7.369.4594. Met betrekking tot de inkoop biedt deelname in de Dienst SoZaWe Harlingen theoretisch een sterkere positie bij de inkoop aangezien er op een grotere schaal wordt ingekocht. In hoeverre dit daadwerkelijk leidt tot een voordeel is lastig vast te stellen. Samenwerking in andere regionale en provinciale verbanden gebeurt op andere terreinen ook al.
4 Financiële verdeling over de gemeenten uit Jaarstukken 2014. Versie 2. Dienst
Verdeling over gemeenten
Jaar 2014
Gemeente Het Bildt
€
977.323,00
Gemeente Ferwerderadiel
€
681.691,00
Gemeente Franekeradeel
€ 1.967.019,00
Gemeente Harlingen
€ 1.740.148,00
Gemeente Leeuwarderadeel
€
785.905,00
Gemeente Menameradiel
€
956.264,00
Gemeente Terschelling
€
203.702,00
Gemeente Vlieland
€
Totaal Dienst
€ 7.369.459,00
57.408,00
9
Duurzaamheid Thema
Eisen en wensen van Harlingen
Duurzaamheid
- Risico’s rondom veranderingen vermijden - Samenwerking tussen front-(toegang) en back office (administratieve verwerking) versterken - Goede relatie tussen beleidsontwikkeling en uitvoering. - Verminderen kwetsbaarheid - Aansluiting bij gemeentelijke samenwerking in de regio en provincie zoeken.
Kwetsbaarheid van de individuele gemeente
Deelname in een gemeenschappelijke regeling maakt een gemeente in enige mate afhankelijk van de andere deelnemende gemeenten. Gebeurtenissen buiten de invloed van Harlingen kunnen consequenties hebben voor de GR, zoals nu het geval is door de voorgenomen fusie van drie gemeenten tot Westergo i.o.. Deze afhankelijkheid kan verminderd worden door (delen van) de taken in het sociaal domein in ‘eigen huis’ uit te voeren. Gezien de relatief beperkte omvang van de gemeente Harlingen leidt dit tot kwetsbaarheid met betrekking tot de continuïteit en kwaliteit van de uitvoering van de taken. Een wens van Harlingen is juist om de kwetsbaarheid van de individuele gemeente te verminderen. In de huidige GR is dit geborgd door het volume waardoor het gemakkelijker is invulling te geven aan specifieke functies en er een sterkere positie ontstaat bij het zoeken van regionale en provinciale aansluiting. AEF is van mening dat de onafhankelijkheid die het volledig in ‘eigen huis’ uitvoeren van taken in het sociaal domein niet opweegt tegen de kwetsbaarheid op continuïteit en kwaliteit die dit met zich meebrengt. Sturing en grip Thema
Eisen en wensen Harlingen
Bestuurlijke invloed (sturing, grip, regie)
- Regievoering in eigen hand. - Meer invloed van het college van B en W en de raad op het te voeren beleid - Meer invloed van gemeente Harlingen in de beleidsvoorbereiding
Vanuit de gemeentelijke organisatie van Harlingen wordt aangegeven dat er tevredenheid is over de kwaliteit van de beleidsvoorbereiding en de beleidsuitvoering. Ook zijn er voldoende mogelijkheden om zicht te houden op de uitvoering en eventueel bij te sturen. Er wordt aangegeven dat de behoefte aan meer grip en sturing zich met name richt op de beleidsvoorbereiding. De bestuurlijke invloed van de gemeente Harlingen op de taken die de Dienst SoZaWe uitvoert komt met name tot uiting in het stemrecht dat de bestuurder heeft in het algemeen bestuur. In de huidige GR is er een ‘one man, one vote’ principe van kracht waardoor de stemmen van de kleinere en grotere gemeenten even zwaar tellen.
10
Ook in de mate waarin de (financiële) resultaten kunnen worden gemonitord komt de invloed van Harlingen tot uiting. Zo kan de gemeente Harlingen ‘eigen’ wensen stellen aan het beleid. Hier worden echter wel kosten voor doorberekend. De bevoegdheid tot het vaststellen van verordeningen is momenteel door de gemeente Harlingen overgedragen aan het algemeen bestuur van de Dienst SoZaWe. Wanneer dit soort bevoegdheden weer ‘terug’ naar Harlingen worden gebracht neemt de bestuurlijke invloed (sturing en grip) op de beleidsvoorbereiding, en daarvan afgeleid de beleidsuitvoering, toe. 2.4
Invulling regierol Wanneer de eisen en wensen van Harlingen ten aanzien van de taken in het sociaal domein, zoals deze in bovenstaande paragraaf zijn beschreven, worden gelegd langs de visie van Harlingen als een compacte regiegemeente met beleidsmakers en regievoerders, dan vraagt dat volgens AEF de volgende aanpassingen in de manier waarop de uitvoering van de taken in het sociaal domein wordt vormgegeven. Versterken opdrachtgeverschap Harlingen Harlingen wil zowel ambtelijk als bestuurlijk meer invloed op de beleidsvoorbereiding. Dit vraagt een krachtigere invulling van het opdrachtgeverschap van de gemeente Harlingen aan de Dienst SoZaWe door het versterken van inhoudelijke (beleids-)expertise binnen de gemeente. Aanpassen mandaat Dienst SoZaWe Het College van B&W heeft aangegeven meer mogelijkheden te willen om te sturen op het beleid met betrekking tot het sociaal domein. AEF is van mening dat dit vraagt om een aanpassing van de gemeenschappelijke regeling waarbij (een deel van) de overgedragen bevoegdheden weer ‘teruggehaald’ worden naar de gemeente. Het gaat hier met name om de verordenende bevoegdheden en eventueel ook om taken in het kader van de beleidsvoorbereiding. Welke bevoegdheden naast de verordenende bevoegdheden weer ‘terug’ naar Harlingen moeten worden gehaald moet nader worden verkend.
11
3 Toekomst Dienst SoZaWe Noardwest Fryslân 3.1
Veranderingen Naast de manier waarop de gemeente Harlingen invulling zal willen geven aan de rol als regiegemeente wordt de toekomst van de Dienst SoZaWe Noardwest Fryslân onder andere ook beïnvloed door de volgende veranderingen. Veranderingen in deelnemende gemeenten: - Leeuwarderadeel zal per 1 januari 2018 uittreden vanwege de fusie met gemeente Leeuwarden - Franekeradeel, Het Bildt en Menameradiel zijn voornemens per 1 januari 2018 te fuseren tot de gemeente Westergo i.o. Veranderingen in taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden: - De decentralisaties sociaal domein hebben geleid tot (gedeeltelijke) verschuiving van de uitvoering van taken naar gebieds-/wijkteams en extra ondersteunende taken op het gebied van de Jeugdwet voor de GR - De invulling die Harlingen geeft aan ‘regiegemeente’ (zie paragraaf 2.4) zal invloed hebben op de taken en verantwoordelijkheden van de GR Ook vraagt de invoering van de gebiedsteams keuzes op het gebied van beleid en uitvoering, verantwoordelijkheden en aansturing van front- en backoffice, de arbeidsrechtelijke verhouding voor de gebiedsteammedewerkers en de bijbehorende financiële consequenties. Deze keuzes kunnen ook consequenties hebben voor de Dienst SoZaWe Noardwest Fryslân (GR).
3.2
Scenario’s In het memo ‘de GR Noardwest Fryslân – een beeld voor de toekomst’ van 27 augustus 2015 heeft de Dienst SoZaWe een aantal toekomstscenario’s uitgewerkt en beschreven wat de impact van deze scenario’s is op de (deelnemers van de) dienst. Deze scenario’s kunnen worden herleid naar twee hoofdscenario’s: de GR wordt geliquideerd, alle gemeenten zijn vanaf 1 januari 2018 zelf verantwoordelijk voor de uitvoering van taken in het sociaal domein de GR wordt voortgezet met vier deelnemende gemeenten (Harlingen, Terschelling, Vlieland en Westergo i.o.). Binnen dit scenario kan gedacht worden aan een eventuele wijziging van de opzet en entiteit van de GR en/of een inhoudelijk wijziging/innovatie Liquidatie Het liquideren van de GR leidt voor Harlingen (en andere deelnemende gemeenten) tot aanzienlijke financiële kosten. Deze kosten zouden eventueel beperkt kunnen worden als de gemeente Westergo i.o., conform een voorgenomen besluit uit 2013, de taken en bevoegdheden van de huidige GR per 1 januari 2018 onderbrengt bij een afdeling van deze gemeente. Harlingen heeft in het scenario van liquidatie de keuze de taken volledig zelf uit te gaan voeren dan wel de producten elders in te kopen. De heroverweging op de uitvoering van de taken in het sociaal domein zoals deze in hoofdstuk 2 is opgenomen laat zien dat het inkopen van (een aantal van) deze producten volgens AEF beter aansluit bij Harlingen als regiegemeente.
12
Op 10 september jl. is in de vergadering van het algemeen bestuur van de dienst in aanwezigheid van de gemeentesecretarissen de liquidatie van de GR als onwenselijke optie aangemerkt voor 1 januari 20185.
Voortzetting Er is (voorlopig) dus een bestuurlijke basis voor voortzetting van de gemeenschappelijke regeling Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid Noardwest Fryslân. In het memo ‘de GR Noardwest Fryslân – een beeld voor de toekomst’ van 27 augustus 2015 worden twee scenario’s geschetst bij voortzetting: De GR wordt omgezet in een zelfstandige bedrijfsvoeringsorganisatie (BVO), waarmee Harlingen, Terschelling, Vlieland en Westergo i.o. een dienstverleningsovereenkomst aangaan6. De GR gaat door met vier gemeenten (Harlingen, Terschelling, Vlieland en Westergo i.o.) maar wordt inhoudelijk gewijzigd/geïnnoveerd. In onderstaande tabel is aangegeven hoe de eisen en wensen van Harlingen (zie paragraaf 2.3) en de invulling van Harlingen als regiegemeente zich verhouden tot deze scenario’s. Thema’s
BVO
Dienst SoZaWe
Kwaliteit van beleidsvoorbereiding
- Beleidsvoorbereiding kan geen plaats hebben in een BVO. - De gemeente Harlingen zal capaciteit in ‘eigen huis’ moeten organiseren of elders moeten inkopen. - Verordenende bevoegdheden moeten worden ‘teruggehaald’. - Een BVO kan slechts uitvoering geven aan beleidsarme taken. Dit kan een goede wisselwerking tussen front- en backoffice in de weg staan.
- Voldoet in principe aan de wensen en eisen van de gemeente Harlingen. Echter de wens tot meer sturing en grip kan tot wijzigingen leiden.
Kwaliteit van beleidsuitvoering
- De gemeente Harlingen geeft aan tevreden te zijn met de huidige constructie. De aansluiting op de gebiedsteams blijft een aandachtspunt.
5 Raadinformatiebrief GR15.00118, 16 september 2015, gemeente Harlingen 6 De huidige GR is opgericht als openbaar lichaam wat betekent dat deze een zware bestuurlijke aansturing in de vorm van
drie interne bestuursorganen heeft, een rechtsentiteit is en verordenende bevoegdheid kan hebben. Een BVO is ook een rechtsentiteit maar heeft geen interne verantwoordingsstructuur (enkel één intern bestuursorgaan). Vandaar ook dat een BVO geen verordenende bevoegdheid kan hebben en enkel kan worden ingesteld voor ondersteunende processen en eenvoudige uitvoeringstaken. Onder eenvoudige uitvoering wordt verstaan: uitvoering waarvoor geen beleidsmatige afwegingen gemaakt hoeven worden. Een wijziging van de gemeenschappelijke regeling zou door de verschillende raden moeten worden goedgekeurd.
13
Financiën
- Enkel uitvoerende taken worden ingekocht.
Duurzaamheid
- Voldoet aan de wensen en eisen van de gemeente Harlingen - Beleidsvoorbereiding kan geen plaats hebben in een BVO en bestuurlijke invloed op beleidsvoorbereiding zal dus groter zijn, het is namelijk in eigen hand.
Bestuurlijke invloed/sturing en grip
- Voldoet aan de wensen en eisen van de gemeente Harlingen - Voldoet aan de wensen en eisen van de gemeente Harlingen - Verordenende bevoegdheden kunnen worden ‘teruggehaald’ - Taken op het gebied van beleidsvoorbereiding kunnen worden ‘teruggehaald’ in afstemming met de andere gemeenten. - Er is flexibiliteit om aan te passen aan de lokale situatie.
Uit bovenstaande tabel blijkt dat de huidige opzet van de GR al in veel opzichten aan de eisen en wensen van Harlingen voldoet. Ook is volgens AEF een BVO niet de gepaste organisatievorm voor de uitvoering van taken in het sociaal domein. Het belangrijkste argument hiervoor is dat in een BVO enkel ‘eenvoudige’ uitvoering kan worden belegd waarvoor geen beleidsafstemming hoeft plaats te vinden. Ook zou de gehele beleidsvoorbereiding moeten worden belegd binnen de gemeente Harlingen. De beperkte omvang van de gemeente maakt dit kwetsbaar.
14
4 Strategische positiebepaling Harlingen Op 10 september jl. heeft het algemeen bestuur van de GR aangekondigd voornemens te zijn de Dienst SoZaWe te laten bestaan na 1 januari 2018. Gezien de visie van Harlingen om in 2022 regiegemeente te zijn raadt AEF de gemeente aan zich op (korte) termijn te beraden over hoe en waar de gemeente de uitvoering van taken in het sociaal domein wil beleggen en over welke gevolgen dit heeft voor deelname in de Dienst SoZaWe. Aanpassing en doorontwikkeling van de samenwerkingsafspraken in de GR is ook door het algemeen bestuur van de GR benoemd als onderwerp van gesprek voor de komende tijd. Op basis van de visie van Harlingen als regiegemeente en de eisen en wensen die Harlingen heeft ten aanzien van de uitvoering van de taken in het sociaal domein komt AEF tot de volgende aandachtspunten en aanbevelingen: Algemeen Harlingen wil zowel ambtelijk als bestuurlijk meer grip en regie op de beleidsvoorbereiding. AEF adviseert Harlingen een krachtigere invulling van het opdrachtgeverschap aan de Dienst SoZaWe door het versterken van inhoudelijke (beleids-)expertise binnen de gemeente. Ook is AEF van mening dat het ‘terughalen’ van de verordenende bevoegdheden naar de gemeente de gemeente bestuurlijk meer grip en regie geeft op de uitvoering van taken in het sociaal domein. Dienst SoZaWe De Dienst SoZaWe heeft een aantal mogelijke scenario’s geschetst voor de toekomst van de dienst (zie paragraaf 3.2). De vorming van een BVO is naar de mening van AEF geen geschikt scenario omdat beleidsuitvoering in het sociaal domein dermate complex is dat deze niet zonder voortdurende beleidsafwegingen kan. Volgens AEF is het niet wenselijk voor Harlingen om op de korte termijn (voor 1 januari 2018) af te zien van deelname aan de dienst. Dit zou aanzienlijke financiële consequenties met zich mee brengen voor de gemeente. Deze consequenties zijn door de dienst inzichtelijk gemaakt in het memo van 27 augustus 2015. Wanneer Harlingen op korte termijn aangeeft deelname in de dienst per 1 januari 2022 te heroverwegen, dan zouden de financiële consequenties van uittreding waarschijnlijk beperkter zijn omdat de dienst meer voorbereidingstijd heeft. AEF raadt Harlingen aan om de Dienst SoZaWe te verzoeken inzichtelijk te maken tot welke kosten uittreding per 1 januari 2022 zou leiden. Wanneer de gemeenten Franekeradeel, Het Bildt en Menameradiel per 1 januari 2018 fuseren tot de gemeente Westergo dan kan dit gevolgen hebben voor de stemverhoudingen die binnen het algemeen bestuur van de Dienst SoZaWe worden gehanteerd. De gemeente Westergo i.o. omvat momenteel ongeveer 70% van het totaal van de dienst. De gemeente Harlingen heeft aangegeven meer grip en regie te willen hebben op de uitvoering van taken in het sociaal domein. Dit kan binnen de dienst alleen wanneer Harlingen een substantieel aandeel heeft van de stemmen. Het is volgens AEF dan ook van belang dat Harlingen op korte termijn zicht krijgt op de vraag of er sprake kan zijn van een duurzame toekomst van de Dienst SoZaWe en de mate van invloed die Harlingen heeft in de dienst.
15
Wanneer Harlingen geen substantieel aandeel heeft van de stemmen binnen de GR dan zal de gemeente evenveel of zelfs minder grip krijgen op de uitvoering van de taken in het sociaal domein dan dat het nu heeft. Binnen de huidige samenwerkingsafspraken kan de gemeente op punten afwijken van het algemene GR beleid maar dit leidt tot (aanzienlijke) meerkosten. AEF is van mening dat dit geen wenselijke invulling is voor een regiegemeente. Deelname in de Dienst SoZaWe heeft voor de gemeente Harlingen in dit geval weinig meerwaarde boven een inkooprelatie. Inkooprelatie Zoals hierboven beschreven is volgens AEF het uittreden van Harlingen uit de GR op dit moment geen realistisch scenario gezien de omvangrijke financiële consequenties. Met zicht op verkenning van de mogelijke opties richting 2022 raadt AEF de gemeente Harlingen aan bij relevante partijen (waaronder de gemeente Leeuwarden en de gemeente Súdwest-Fryslân) een aanbod te vragen voor de uitvoering van de taken op het gebied van het sociaal domein. De gemeente Harlingen koopt de ICT voor de gemeente momenteel in bij de gemeente Súdwest-Fryslân. Tot voor kort stond deze gemeente niet positief tegenover de uitbreiding van deze inkooprelatie met taken op het gebied van het sociaal domein. Daar lijkt verandering in te (kunnen) komen. Ook de gemeente Leeuwarden heeft aangegeven de gemeente Harlingen te kunnen ondersteunen, zowel op het gebied van ICT als het sociaal domein. AEF is van mening dat het voordelen kan bieden om zowel ICT als de uitvoering van taken op het gebied van het sociaal domein in te kopen bij eenzelfde partner, mits hierdoor niet (te) veel concessies gedaan moeten worden aan de kwaliteit op één van beide terreinen, aan de mate van grip die de gemeente van Harlingen kan uitoefenen en dit niet leidt tot hogere financiële kosten. Wanneer gemeente Westergo i.o. op enig moment daadwerkelijk besluit de taken en bevoegdheden van de Dienst SoZaWe onder te brengen bij een afdeling van deze gemeente en daarmee aan te koersen op liquidatie van de GR dan zou Harlingen ook kunnen overwegen de benodigde producten bij Westergo i.o. in te kopen. AEF raadt Harlingen aan om in dit geval ook de gemeente Westergo om een aanbod te vragen. Gebiedsteams In de gesprekken is door medewerkers van de gemeente Harlingen kenbaar gemaakt dat de aansturing en regievoering op de gebiedsteams in Harlingen aandacht behoeft. De regie op de gebiedsteams wordt momenteel door de GGD Fryslân gevoerd. AEF adviseert om in de overwegingen rondom de inkoop van de uitvoering van taken in het sociaal domein ook de regievoering op de gebiedsteams een plaats te geven.
16
www.aef.nl
17
