Stichting Pensioenfonds Avery Dennison. Jaarrapport 2013

Stichting Pensioenfonds Avery Dennison

Jaarrapport 2013

Stichting Pensioenfonds Avery Dennison E-mail: [email protected] Telefoon: (013) 462 35 74 Internetsite: www.pensioenfondsaverydennison.nl KvK-nummer: 41166415

INHOUDSOPGAVE Pagina

A B C D

E F

Voorwoord Kerncijfers Karakteristieken van het pensioenfonds Bestuursverslag Algemeen Stichting Pensioenfonds Avery Dennison in 2013 Vermogensbeheer en vermogenspositie Financiële positie Risicoparagraaf Vooruitblik Rapport van de visitatiecommissie Oordeel van het verantwoordingsorgaan

4 6 9 15 16 23 28 32 35 38 39 44

JAARREKENING 1 2 3 4 5 6

Balans per 31 december 2013 Staat van baten en lasten over 2013 Kasstroomoverzicht 2013 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling Toelichting op de balans per 31 december 2013 Toelichting op de staat van baten en lasten over 2013

48 49 50 51 56 69

OVERIGE GEGEVENS 1 2 3 4

Belangrijke gebeurtenissen na balansdatum Resultaatverdeling Actuariële verklaring Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

75 75 76 78

BIJLAGEN 1

Verloopstaat deelnemers

81

___________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________ Stichting Pensioenfonds Avery Dennison 3

A

VOORWOORD


VOORWOORD Voor u ligt het jaarverslag 2013 van de Stichting Pensioenfonds Avery Dennison (het fonds).

Financiële positie In 2013 heeft het vermogen van het fonds zich in gunstige zin ontwikkeld. Met een dekkingsgraad van 114,8% aan het einde van het jaar (ultimo 2012: 106,9%) hoefden er geen herstelmaatregelen te worden getroffen. Al in september 2013 was het in 2009 bij DNB ingediende korte termijnherstelplan niet langer van toepassing, omdat op dat moment de dekkingsgraad gedurende drie kwartalen hoger was dan benodigd voor het aanhouden van het minimaal vereist vermogen. Met de gestegen dekkingsgraad bleef het fonds eind 2013 nog iets achter op het vereist vermogen, waarvoor op dat moment een dekkingsgraad van 115,2% nodig was. Dit betekent dat het lange termijnherstelplan nog wel van toepassing is. Daarvoor moet de dekkingsgraad gedurende drie kwartalen boven het niveau van het vereist vermogen liggen en dat is nog niet het geval. In november 2013 heeft het bestuur conform het daarvoor geldende beleid besloten om per 1 januari 2014 geen toeslagen te verlenen op de pensioenen van de (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden. De dekkingsgraad was daarvoor in de visie van het bestuur onvoldoende hoog. Uitdagingen Er is in het verslagjaar veel aandacht besteed aan maatregelen die erop gericht zijn dat het fonds op het gebied van beleggingen in control is en blijft. Transparantie en een goede vastlegging van de administratie alsmede beheersing van risico's bij uitbesteding van het vermogensbeheer stonden hierbij centraal. In 2014 staat het bestuur weer voor geheel andere uitdagingen. Alle fondsdocumenten dienen te worden aangepast aan de Wet Versterking Bestuur Pensioenfondsen alsmede de Code Pensioenfondsen. Nieuwe weten regelgeving zal daarnaast zorgen voor een nieuwe pensioenregeling die per 1 januari 2015 moet ingaan. Allereerst zijn er de fiscale beperkingen van de toegestane pensioenopbouw, die in een aantal opzichten tot een versobering van de pensioenregeling zullen leiden. Daarnaast wordt door het bestuur uitgekeken naar het nieuwe financieel toetsingskader, dat eveneens in 2015 wordt ingevoerd. De daarvoor benodigde voorstellen van staatssecretaris Klijnsma worden elk moment verwacht en moeten daarna nog vóór het zomerreces door het parlement worden goedgekeurd. In samenhang daarmee zal het fonds nog een ALM-studie uitvoeren, waarbij de impact van een eventuele aanpassing op het beleggingsbeleid zal worden geanalyseerd. De voorbereidingstijd voor de sociale partners en het fonds wordt daarmee overigens erg krap.

Huib van Gijn Voorzitter


B

KERNCIJFERS


KERNCIJFERS Deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden 2013 Aantal Deelnemers Gewezen deelnemers Pensioengerechtigden

2012 %

Aantal

2011 %

Aantal

2010 %

2009

Aantal

%

Aantal

%

596

29,9

632

32,6

639

34,1

643

34,8

625

34,6

840 555

42,2 27,9

786 519

40,6 26,8

750 486

40,0 25,9

739 466

40,0 25,2

736 444

40,8 24,6

1.991

100,0

1.937

100,0

1.875

100,0

1.848

100,0

1.805

100,0

Premiebijdragen, saldo waardeoverdrachten, pensioenuitkeringen en pensioenuitvoeringskosten (x € 1.000) 2013

Premiebijdragen van werkgever, werknemers en FVP Saldo waardeoverdrachten Pensioenuitkeringen Pensioenuitvoeringskosten

2012

2011

2010

2009

7.520

7.826

6.429

5.997

14.142

-396

-151

107

-527

13

7.100

6.620

6.244

5.914

5.682

635

483

450

472

476

Toelichting: Premiebijdragen van werkgevers en werknemers 2009 is inclusief bijstorting werkgever van € 7,8 miljoen. Technische voorzieningen, stichtingskapitaal en reserves, belegd vermogen (x € 1.000) en dekkingsgraad (%) 31-12-2013

Technische voorzieningen Reserves Belegd vermogen Beleggingen Liquide middelen Herverzekeringsdeel technische voorzieningen Saldo overige activa en passiva Totaal vermogen Aanwezige dekkingsgraad Vereiste dekkingsgraad

31-12-2012

31-12-2011

31-12-2010

31-12-2009

228.583

237.528

217.753

188.251

167.923

33.818

16.290

-1.530

12.735

13.252

272.693 2.367

254.828 1.542

215.831 790

200.168 647

180.143 108

456 -13.115

487 -3.039

537 -935

714 -543

642 282

262.401

253.818

216.223

200.986

181.175

114,8 115,2

106,9 113,7

99,3 115,3

106,8 114,7

107,9 114,1


Verdeling beleggingsportefeuille voor risico pensioenfonds (x € 1.000) 31-12-2013

31-12-2012

% Vastgoed beleggingen Aandelen Vastrentende waarden Derivaten Overige beleggingen

Derivaten met een negatieve waarde

31-12-2011

%

31-12-2010

%

31-12-2009

%

%

21.063 89.995

8,1 34,5

21.774 69.891

8,6 27,7

15.654 48.392

7,2 22,5

16.373 65.931

8,1 33,0

12.876 58.087

7,1 32,3

146.681 -4.845 8.029

56,2 -1,9 3,1

144.782 6.566 8.956

57,5 2,6 3,6

118.440 19.484 13.234

55,0 9,1 6,2

113.251 54 4.508

56,6 2,3

106.273 39 2.854

59,0 1,6

260.923

100,0

251.969

100,0

215.204

100,0

200.117

100,0

180.129

100,0

11.770

2.859

627

51

14

272.693

254.828

215.831

200.168

180.143

Beleggingsopbrengsten (x € 1.000) 2013

Directe opbrengsten Indirecte opbrengsten Kosten vermogensbeheer

2012

2011

2010

2009

500 9.961 -1.282

-25 38.068 -1.021

190 16.233 -915

191 20.336 -

122 20.670 -

9.179

37.022

15.508

20.527

20.792

Tot en met 2010 zijn de kosten van vermogensbeheer opgenomen onder de indirecte beleggingsopbrengsten. Beleggingsrendement voor risico pensioenfonds

Totaal rendement

2013

2012

2011

2010

2009

%

%

%

%

%

3,9

17,4

7,6

12,4

14,3

2010

2009

Pensioengegevens 2013 Franchise

13.174

2012 13.174

2011 13.174

13.174

13.174

Voor de jaren 2009 tot en met 2013 zijn er geen toeslagen toegekend per 1 januari boekjaar voor de deelnemers, gewezen deelnemers en pensioentrekkenden.


C

KARAKTERISTIEKEN VAN HET PENSIOENFONDS


KARAKTERISTIEKEN VAN HET PENSIOENFONDS

Profiel Stichting Pensioenfonds Avery Dennison (hierna het fonds), statutair gevestigd te Leiden, voert de pensioenregeling uit voor de werknemers van Avery Dennison in Nederland. In Nederland heeft Avery Dennison vestigingen in Leiden, Hazerswoude, Alphen a/d Rijn en Utrecht. Alle werknemers van de werkmaatschappijen, Avery Dennison Materials Nederland B.V., Avery Dennison B.V., Avery Dennison Materials Europe B.V., Avery Dennison Netherlands Investment II B.V. en Avery Dennison Treasury Management B.V. zijn deelnemer aan de pensioenregeling van het fonds. De pensioenovereenkomst die bij het fonds is ondergebracht is een uitkeringsovereenkomst (middelloonregeling). De pensioentoezegging wordt in eigen beheer uitgevoerd. De administratie en het vermogensbeheer zijn uitbesteed aan externe partijen. Het fonds heeft zich tot doel gesteld het uitkeren of doen uitkeren van pensioenen aan de deelnemers en hun nabestaanden, in de gevallen en onder de voorwaarden als zijn geregeld in het pensioenreglement. Het bestuur van het fonds streeft als eindverantwoordelijk uitvoerder van de door de werkgever en werknemers overeengekomen pensioenregeling naar een optimale kwaliteit, zorgvuldigheid en openheid met betrekking tot die uitvoering. Het fonds oefent geen nevenactiviteiten uit. Organisatie van het pensioenfonds Verdeling van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden In het vervolg van dit hoofdstuk beschrijven wij de huidige organisatie van ons fonds aan de hand van het onderstaande schema. Verantwoordings orgaan

Visitatiecommissie Bestuur

Bestuursondersteuning

Beleggingsadviescommissie

Beleggingsadviseur

Communicatiecommissie

Onafhankelijke Accountant

Adviserend Actuar is

Certificerend Actuaris

Vermogensbeheerder / fondsmanagers

Administrateur


Bestuur Het bestuur van het fonds bestaat uit zes leden. De helft van de bestuursleden wordt voorgedragen door de werkgever. Twee leden van het bestuur worden gekozen door de deelnemers uit de (gewezen) deelnemers. Eén bestuurslid wordt gekozen door de gepensioneerden. De leden die door de werkgever worden voorgedragen hebben voor onbepaalde tijd zitting in het bestuur. Van de bestuursleden namens de deelnemers en gepensioneerden treedt ieder jaar een lid in een nader vastgestelde volgorde af. Het aftredende bestuurslid kan zich echter terstond weer herkiesbaar stellen. Het bestuur wordt terzijde gestaan door een beleggingsadviescommissie en een communicatiecommissie. Commissies Beleggingsadviescommissie De beleggingsadviescommissie vergadert in beginsel vier keer per jaar. Daarnaast vindt er maandelijks een conference call plaats. De taken van de commissie zijn onder andere het onderhouden van de contacten met de vermogensbeheerder en fondsmanagers, het monitoren, toetsen en evalueren van het beleid en de resultaten van de vermogensbeheerder en fondsmanagers, advisering van het bestuur met betrekking tot het strategisch beleggingsbeleid en het jaarlijkse beleggingsplan. De beleggingsadviescommissie wordt in haar taken bijgestaan door een externe beleggingsconsultant van Strategeon Investment Consultancy B.V. Communicatiecommissie De communicatiecommissie adviseert het bestuur over de interne en externe communicatie van het fonds. De communicatiecommissie bewaakt de uitvoering van het communicatieplan en draagt onder meer bij aan de totstandkoming van standaardbrieven aan de deelnemers en pensioengerechtigden en de inrichting en invulling van de website. Verantwoordingsorgaan Het bestuur heeft op 13 maart 2008 een verantwoordingsorgaan ingesteld waarin de deelnemers, de gepensioneerden en aangesloten werkgever(s) zijn vertegenwoordigd. De inrichting is zodanig dat iedere geleding evenveel stemmen heeft. Het verantwoordingsorgaan geeft jaarlijks een algemeen oordeel over het handelen van het bestuur aan de hand van het conceptjaarverslag, de conceptjaarrekening en andere relevante informatie, waaronder, indien van toepassing, de bevindingen van het intern toezichtorgaan, het door het bestuur uitgevoerde beleid in het afgelopen kalenderjaar en de beleidskeuzes die op de toekomst betrekking hebben. Op 2 mei 2014 alsmede 23 mei 2014 hebben het verantwoordingsorgaan en het bestuur overleg gevoerd waarin het bestuur verantwoording heeft afgelegd over het door haar gevoerde beleid in 2013 alsmede over de beleidsvoornemens voor de toekomst. Naar aanleiding van dit overleg en op basis van de documenten die het verantwoordingsorgaan ontvangen heeft, heeft het verantwoordingsorgaan zich een oordeel gevormd over het gevoerde beleid in 2013. Het verslag van het verantwoordingsorgaan en een korte reactie van het bestuur zijn opgenomen in dit bestuursverslag.


Intern Toezicht Voor de inrichting van het Intern toezicht heeft het bestuur gekozen voor intern toezicht door een visitatiecommissie. Deze commissie bestaat uit ten minste drie leden die door het bestuur worden benoemd. Leden van de visitatiecommissie hebben geen verdere banden met het fonds of de aangesloten onderneming(en). De visitatiecommissie dient als collectief te beschikken over een deskundigheid die ten minste vergelijkbaar is met de deskundigheid die door De Nederlandsche Bank wordt verlangd van het bestuur. In het verslagjaar heeft visitatie plaatsgevonden, waarover later in dit jaarverslag wordt gerapporteerd. Externe deskundigen Het fonds maakt gebruik van de diensten van externe deskundigen. De adviserend actuaris is aanwezig bij elke bestuursvergadering om het bestuur te adviseren. Het bestuur wordt in de vergaderingen tevens bijgestaan door een bestuursadviseur van Syntrus Achmea. De certificerend actuaris beoordeelt jaarlijks de financiële positie van het fonds en geeft een actuariële verklaring af. De externe onafhankelijke accountant controleert de jaarrekening en de verslagstaten ten behoeve van de toezichthouder. Hij rapporteert aan het bestuur in de vorm van een controleverklaring bij de jaarrekening en een accountantsverslag. Hierin wordt melding gemaakt van eventuele opmerkingen en aanbevelingen omtrent de administratieve organisatie en interne controle van ons fonds. Het bestuur wordt daarnaast bijgestaan door MCW Consult (bestuursondersteuning/management). Nevenfuncties bestuursleden F.W.M. Steeman: Bestuurslid Stichting REMEDI Redistributie Medische Instrumenten. F.W. Veltkamp: Lid raad van toezicht Quercus: vereniging van 11 protestantse basisscholen in de gemeente Haarlemmermeer. S.B.E. Halbertsma: Zelfstandig Management Consultant & Interim Manager; Senior Expert (Volunteer Management Consultant) in ontwikkelingslanden bij PUM Netherlands, Den Haag; Schuldhulpverlener en budgetcoach bij Perspectief Zutphen. Honoreringsregeling bestuurs- en commissieleden Bestuursleden van het fonds en leden van de commissies die in dienst zijn bij Avery Dennison genieten geen beloning van het fonds. Avery Dennison belast geen kosten door aan het fonds voor de werktijd die deze leden voor het fonds besteden. Ook belast Avery Dennison geen kosten door voor het gebruik van haar faciliteiten door het fonds in Leiden. De onkosten van de bestuursleden en leden van de commissies worden vergoed. Voor de bestuursleden en leden van de commissies die niet in dienst van Avery Dennison zijn, geldt dat ze een vergoeding voor de verrichte uren ontvangen conform de wettelijke Regeling Onkostenvergoeding Vrijwilligerswerk. De leden van het Verantwoordingsorgaan zijn onbezoldigd. Hun onkosten worden wel vergoed.


Personalia Stand van zaken per 31 december 2013: Leden bestuur benoemd door de werkgever: H.N. van Gijn, voorzitter E. Voskuilen F.W. Veltkamp Leden bestuur namens de deelnemers: F.W.M. Steeman, secretaris S.B.E. Halbertsma E.C. Megchelse* *De heer Jonker bezette de zetel namens de werknemers (t/m 31 januari 2013). Op 1 februari 2013 is een vacature ontstaan. Deze vacature is per 15 april 2013 ingevuld door mevrouw E.C. Megchelse. Beleggingsadviescommissie F.W.M. Steeman, voorzitter H.N. van Gijn R. Bleeker* E. Voskuilen S.B.E. Halbertsma G. Reddy *Per 31 maart 2014 is de heer Bleeker teruggetreden als lid van de beleggingsadviescommissie. Communicatiecommissie F.W. Veltkamp ,voorzitter E.C. Megchelse* J. Splinter M.C.J. Witteman, consultant *De heer Jonker is per 31 januari 2013 teruggetreden uit de communicatiecommissie. Op 1 februari 2013 is een vacature ontstaan. Deze vacature is per 15 april 2013 ingevuld door mevrouw E.C. Megchelse. Verantwoordingsorgaan Namens: Werknemers Werkgever Gepensioneerden

Lid: R. Beij K.H. Lauret H.L. Ewalds, voorzitter

Compliance officer L. van Leeuwen Onafhankelijke accountant PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. te Rotterdam


Actuaris Adviserend: Mercer (Nederland) B.V. te Amstelveen Certificerend: Mercer (Nederland) B.V. te Amstelveen Beleggingsadministratie alsmede, risico-, compliance- en performancerapportages Syntrus Achmea Vermogensbeheer B.V. te De Meern Administrateur Syntrus Achmea Pensioenbeheer B.V. te Tilburg Vermogensbeheerders / fondsmanagers Robeco Institutional Asset Management B.V. te Rotterdam Russell Investment Limited te Londen Crédit Suisse (Asset Management) Limited te Luxemburg Consultant Vermogensbeheer Strategeon Investment Consultancy B.V. te Amsterdam


D

BESTUURSVERSLAG


BESTUURSVERSLAG

Algemeen Pensioenregeling Om een beeld te geven van de pensioenregeling die door het fonds wordt uitgevoerd, volgen enkele kerngegevens: • De pensioenregeling van het pensioenfonds betreft een uitkeringsovereenkomst. • Het pensioenreglement bevat toezeggingen van ouderdomspensioen ingaande op een leeftijd van 65 jaar, een nabestaandenpensioen en een wezenpensioen op basis van een voorwaardelijk geïndexeerd middelloonsysteem. • Voor de vaststelling van het ouderdomspensioen wordt een pensioengrondslag vastgesteld welke gelijk is aan het pensioengevend salaris verminderd met een franchise. • De franchise is voor deze pensioenregeling op het moment van inwerkingtreding van deze pensioenregeling (1 januari 2005) vastgesteld op € 13.174. Het bestuur van het fonds kan besluiten de franchise in enig jaar per 1 juli aan te passen aan de ontwikkeling van lonen of prijzen. Dit is tot op heden nog niet gebeurd. • Het pensioengevend salaris is gelijk aan 12 maal het maandsalaris inclusief vakantietoeslag, ATV-toeslag, de vaste eindejaarsuitkering, en de ploegentoeslag met een maximum van 8,11% van het pensioengevend salaris. • De jaarlijkse opbouw van het ouderdomspensioen bedraagt 1,75% van de pensioengrondslag. Het nabestaandenpensioen is gelijk aan 70% van het (te bereiken) ouderdomspensioen. Het nabestaandenpensioen is op pensioendatum geheel uitruilbaar voor extra ouderdomspensioen. Het wezenpensioen is gelijk aan 14% van het (te bereiken) ouderdomspensioen. • De hoogte van de eigen bijdrage door de deelnemers bedraagt 1/3 van de premie. De deelnemer op wie de voorportaalregeling van toepassing is, is geen bijdrage verschuldigd. • Voor een deelnemer die arbeidsongeschikt is komt de premie vanaf het tijdstip waarop het dienstverband tussen de deelnemer en de werkgever eindigt, geheel of gedeeltelijk voor rekening van het fonds. In dat geval wordt aan de werkgever en de deelnemer derhalve gehele of gedeeltelijke vrijstelling van premiebetaling verleend. De premie wordt berekend naar de pensioengrondslag die gold onmiddellijk voor aanvang van de bedoelde vrijstelling. Toeslagenbeleid Toeslagverlening is bedoeld om de waarde van uw pensioen op peil te houden. De toeslagverlening op pensioenaanspraken en op pensioenuitkeringen is voorwaardelijk en vindt alleen plaats als de financiële middelen van het fonds dit toelaten. Er bestaat dus een risico dat er in een jaar geen toeslagverlening plaatsvindt. Het bestuur van het pensioenfonds beslist elk jaar of er een toeslag wordt verleend. Gestreefd wordt naar een toeslag op de pensioenaanspraken van deelnemers die gelijk is aan het hoogste van: a) de ontwikkeling van de CAO-lonen bij de werkgever, of b) de ontwikkeling van het afgeleide Consumentenprijsindexcijfer alle huishoudens. De toeslag zal echter nooit meer bedragen dan 3%, behalve ingeval het bestuur van het fonds besluit om een inhaalindexatie toe te passen op de pensioenaanspraken die in het verleden niet volledig zijn verhoogd conform de maatstaf. Voor ingegane pensioenen, de premievrije pensioenaanspraken van ex-deelnemers, pensioenaanspraken van deelnemers die premievrijstelling genieten wegens arbeidsongeschiktheid en aanspraken op bijzonder partnerpensioen van ex-partners en een eventueel eigen aanspraak op ouderdomspensioen van ex-partners wordt gestreefd naar een toeslag die gelijk is aan de ontwikkeling van het afgeleide Consumentenprijsindexcijfer alle huishoudens. De toeslag zal echter nooit meer bedragen dan 3%, behalve ingeval het bestuur van het fonds besluit om een inhaalindexatie toe te passen op de pensioenaanspraken die in het verleden niet volledig zijn verhoogd conform de maatstaf. Er is voor toekomstige toeslagen geen geld gereserveerd en er wordt ook bij de bepaling van de hoogte van de pensioenpremies geen rekening gehouden met toeslagverlening.


Uitbesteding van werkzaamheden Het bestuur heeft de administratie en het vermogensbeheer uitbesteed aan externe partijen. Pensioenadministratie Het uitvoeren van de pensioenadministratie was ook in het verslagjaar uitbesteed aan Syntrus Achmea Pensioenbeheer. Naast het verzorgen van de administratie en het verzorgen van de noodzakelijke financiële rapportages fungeert Syntrus Achmea als eerste aanspreekpunt voor de deelnemers en voert zij de betalingen aan pensioengerechtigden en derden (in het kader van uitvoeringskosten) uit. Het bestuur heeft met Syntrus Achmea afspraken over de kwaliteit van haar dienstverlening door middel van een Service Level Agreement. De administrateur houdt het bestuur door middel van SLArapportages per kwartaal op de hoogte van kerninformatie aangaande de dienstverlening. Daarmee is het bestuur in staat om de dienstverlening te volgen en, waar nodig, bij te sturen. Vermogensbeheer en vermogensadministratie Het vermogensbeheer van het fonds werd in het verslagjaar uitgevoerd door middel van beleggingen in de fondsen van van drie partijen: Robeco Institutional Asset Management B.V., Russell Investment Limited en Crédit Suisse (Asset Management) Limited. Via Robeco wordt belegd in vastrentende fondsen, vastgoed en emerging markets, via Russell in een wereldwijd aandelenfonds en via Credit Suisse in een gering belang in een commodities fonds. Daarnaast is aan Robeco in de rol van vermogensbeheerder een zogeheten balanced mandaat verleend, waarbij het mandaat uitsluitend het niveau van de renteafdekking en de verdeling over de assetcategorieën binnen de daarvoor gesteld normen en bandbreedtes betreft. Robeco en Russell houden het bestuur via de Beleggingsadviescommissie elk kwartaal op de hoogte van de voor het fonds behaalde beleggingsresultaten ten opzichte van de benchmark en leggen daarover verantwoording af tijdens de kwartaalbijeenkomst. Maandelijks ontvangt het bestuur een rapportage over alle beleggingsresultaten. De beleggingsadministratie is in het verslagjaar uitgevoerd door Syntrus Achmea Vermogensbeheer B.V. De visitatiecommissie heeft in 2010 het bestuur aanbevolen de administratieve organisatie rondom het vermogensbeheer nader te bezien op kwetsbaarheid en efficiëntie. De bevindingen van de commissie met betrekking tot de beleggingsadministratie waren voor het bestuur herkenbaar. In december 2010 heeft het bestuur tijdens een door een adviseur van Avida International B.V. begeleide workshop een beter inzicht gekregen in de huidige constellatie van vermogensbeheerder en fondsmanagers en de bijbehorende administratieve organisatie. Hierbij werd het bestuur geadviseerd een zodanige structuur aan te brengen dat het bestuur op ieder gewenst moment een meer gedetailleerd overzicht heeft van de portefeuille en de bijbehorende risico's. Een onderzoek naar een gewenst model daarvoor heeft uiteindelijk in februari 2013 geleid tot de afsluiting van een selectieproces naar een fiduciair manager. Het bestuur heeft daarbij geconcludeerd dat het selectietraject zeer complex was. Op grond van een uiteindelijke kosten/batenanalyse heeft het bestuur besloten vooralsnog geen fiduciair manager te benoemen en in plaats daarvan in 2013 enkele deeloplossingen nader uit te werken. Ook andere overwegingen hebben daarbij een rol gespeeld. In 2012 is het fonds geselecteerd voor een themaonderzoek door DNB in het kader van de uitbesteding van het vermogensbeheer. Dit themaonderzoek richt zich op de effectieve mandatering en juridische vormgeving van de afspraken die er zijn met de vernogensbeheerder(s). In dit kader is op 18 oktober 2012 door DNB een rapport verzonden met de definitieve bevindingen betrekking hebbende op het fonds. Naar aanleiding daarvan heeft het fonds een aantal actiepunten gedefinieerd die zich richtten op een viertal onderwerpen, te weten het beleid en de begrenzing met betrekking tot de beleggingen, de rapportages en monitoring van de risico's, de juridische overeenkomst met de vermogensbeheerder en de monitoring van de vermogensbeheerder en diens organisatie. Op 17 oktober 2013 heeft het fonds de vereiste Eindrapportage naar DNB gezonden.


De hierboven beschreven ontwikkelingen hebben eind 2013 geleid tot een aantal bestuursbesluiten en de implementatie daarvan. Aan een aangepaste overeenkomst met de vermogensbeheerder is een Service Level Agreement toegevoegd waarin de afspraken omtrent de dienstverlening en de rapportages zijn vastgelegd. Het bestuur erkent daarnaast het belang van een onafhankelijk integrale rapportage op basis van look through. Daartoe is een Independent Monitor aangesteld (Syntrus Achmea Vermogensbeheer B.V.). De Independent Monitor stelt de performance- en risicorapportage op, inclusief een attributieanalyse. De risicorapportage wordt vanaf het derde kwartaal 2013 opgeleverd. Met ingang van juni 2014 zal de risicorapportage op maandbasis worden ontvangen door het fonds. Daarnaast toets de Independent Monitor de begrenzingen zoals het bestuur deze in december 2013 ten behoeve van het Beleggingsplan 2014 heeft vastgesteld, zowel op het niveau van de totale portefeuille als op het niveau van de beleggingsfondsen. Voorts is een aantal nieuwe procedures rondom het vermogensbeheer opgesteld. ISAE 3402 verklaringen Het fonds vereist een ISAE 3402 type II verklaring van haar externe dienstverleners op het gebied van pensioenadministratie, vermogensbeheer en fondsmanagers. ISAE staat voor International Standard on Assurance Engagement en is een internationale standaard. De ISAE richtlijnen worden uitgevaardigd door de International Auditing and Assurance Standards Board. Het bestuur heeft de betreffende ISAE 3402 rapportages bestudeerd teneinde zich ervan te vergewissen dat de interne controleprocessen goed functioneren. Het bestuur heeft de ISAE 3402 verklaringen in de vergadering van 14 april 2014 besproken. Transparantie, openheid en communicatie De eisen die Pension Fund Governance stelt aan transparantie, openheid en communicatie zijn door het fonds als volgt ingevuld: • Het fonds beschikt over een communicatieplan, waarin onder meer wordt aangegeven hoe het fonds aan de periodieke en incidentele informatieverplichtingen voldoet. • Het bestuur informeert de aangesloten werkgever(s), de deelnemers en de gepensioneerden ten minste één maal per jaar middels een Pensioen Update over de algemene gang van zaken binnen het pensioenfonds. Daarbij gaat het onder meer om ontwikkelingen met betrekking tot de pensioenregeling en het premie-, beleggings- en indexatiebeleid en de financiële situatie van het fonds (verkort jaarverslag). Deze toelichting wordt ook gegeven tijdens de jaarlijkse Algemene vergadering van deelnemers en gepensioneerden. • Over individuele zaken wordt schriftelijk, of op verzoek telefonisch of via e-mail binnen twee weken naar betrokkene toe gecommuniceerd. • Het fonds beschikt over een Verklaring inzake de Beleggingsbeginselen, die ten minste om de drie jaar wordt herzien. • Geïnteresseerden kunnen het jaarverslag, de statuten en reglementen en de Verklaring inzake de Beleggingsbeginselen van het fonds bij het secretariaat van het fonds opvragen dan wel downloaden vanaf de website van het fonds. Daarnaast worden de betreffende eisen ingevuld door de zaken die in onderhavig jaarverslag zijn vermeld over onder meer nevenactiviteiten en honoreringsregelingen.


Premiebeleid De financiering van de pensioenregeling is gebaseerd op het systeem van doorsneepremie. De voor een deelnemer voor de pensioenregeling aan het fonds verschuldigde premie voor het ouderdoms-, partner- en wezenpensioen betreft een jaarlijks door het bestuur vast te stellen percentage van de pensioengrondslag. De premie moet voldoen aan de eisen van kostendekkendheid. De kostendekkende premie wordt bepaald op basis van de vereisten die daaraan gesteld worden door de Pensioenwet. In de uitvoeringsovereenkomst tussen het fonds en de aangesloten werkgevers is de premievaststelling vastgelegd. Jaarlijks neemt het bestuur een besluit over de premie. Het fonds draagt de kosten verbonden aan het beheer en de administratie van het fonds. Eventuele andere uitgaven, naar het oordeel van het bestuur nodig ter bereiking van het doel van het fonds, komen ten laste van het fonds, tenzij met de werkgevers anders is overeengekomen. Kostendekkende premie Op grond van de pensioenwet rapporteren wij ook de zogenaamde kostendekkende premie. De kostendekkende premie wordt bepaald door met de definitieve gegevens de actuariële premie te bepalen op basis van: • Rentetermijnstructuur (RTS) per 31 december 2012 en • het Vereist Vermogen per 31 december 2012 Deze kostendekkende premie bedraagt over 2013 € 7.449.000 (exclusief FVP). We rapporteren ook de zogenaamde ex-ante toetspremie. De toetspremie wordt bepaald door met de definitieve gegevens de actuariële premie te bepalen op basis van: • de RTS per 31 oktober 2012 en • het vereist vermogen 30 september 2012. Het fonds heeft er namelijk als beleid voor gekozen om op deze grondslagen de feitelijk te betalen premie voor 2013 te bepalen. Deze toetspremie bedraagt over 2013 € 7.493.000 (exclusief FVP). De feitelijke geheven en ontvangen premie over 2013 bedraagt € 7.480.000 (exclusief FVP) en is lager dan de toetspremie. Het fonds brengt een doorsneepremie in rekening bij de werkgever. Deze doorsneepremie was in 2013 vastgesteld op 26,4% van de pensioengrondslag (exclusief FVP). Uitvoeringsovereenkomst Het fonds en de aangesloten werkgevers, Avery Dennison Materials Nederland B.V. en Avery Dennison B.V. per 1 januari 2008 en Avery Dennison Materials Europe B.V. en Avery Dennison Netherlands Investment II B.V. per 1 juli 2008 en Avery Dennison Treasury Management B.V. per 1 juli 2013, hebben conform de eisen van de Pensioenwet een uitvoeringsovereenkomst afgesloten. De uitvoeringsovereenkomst is in 2012 herzien. Op 17 april 2013 is door betrokken partijen een aangepaste uitvoeringsovereenkomst getekend op grond van door DNB uitgevaardigde richtlijnen. De betreffende aanpassing houdt in dat de werkgevers het fonds vrijwaren voor alle financiële gevolgen die ontstaan door onjuiste, onvolledige en/of niet tijdige informatieverstrekking door de werkgevers. ABTN en verklaring beleggingsbeginselen Op 20 januari 2014 heeft het fonds een aangepaste actuariële en bedrijfstechnische nota (ABTN) vastgesteld. De ABTN wordt zo nodig jaarlijks door het pensioenfonds geactualiseerd. De Verklaring beleggingsbeginselen maakt deel uit van de ABTN van het fonds. Deze verklaring wordt verstrekt op verzoek van (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden van het fonds. De Verklaring is opgesteld in overeenstemming met Artikel 145 van de Pensioenwet en Artikel 12 van de Europese Richtlijn 2003/41/EG d.d. 3 juni 2003. Het bestuur van het fonds heeft deze verklaring bekrachtigd op 29 november 2007. Op 20 januari 2014 heeft het bestuur de Verklaring beleggingsbeginselen geactualiseerd.


Deskundigheid Met de pensioenregeling is een groot belang voor de deelnemers en pensioengerechtigden gemoeid. Het bestuur is zich van deze verantwoordelijkheid bewust. Die verantwoordelijkheid wordt meer zichtbaar nu de deskundigheidseisen in de afgelopen jaren zijn aangescherpt. In dit kader heeft het bestuur een beleid ontwikkeld ten aanzien van de deskundigheidsbevordering van de bestuursleden. Onderdeel daarvan zijn de mogelijkheid van het volgen van meerdaagse pensioencursussen, het organiseren van 'in house' deskundigheidssessies voor het bestuur en verantwoordingsorgaan en het ter beschikking stellen van vakliteratuur en artikelen uit de pers. Het beleid ten behoeve van deskundigheidsbevordering is onderdeel van een deskundigheidsplan. Het plan waarborgt dat het bestuur als collectief over de vereiste deskundigheid en ervaring beschikt. Bij het streven naar deskundigheid richt het bestuur zich op de niveaus van deskundigheid opgenomen in de eindtermen van het Plan van Aanpak Deskundigheidsbevordering van de pensioenkoepels (PAD). Bij elke mutatie in het bestuur gaat het bestuur na of aan de eisen van deskundigheid en ervaring nog steeds kan worden voldaan. Ten minste eenmaal per drie jaar gaat het bestuur na of het bestuur als collectief actuele ontwikkelingen op pensioengebied in voldoende mate volgt. Deze toetsing wordt uitgevoerd door een onafhankelijk instituut dat individuele toetsen bij de bestuurders afneemt op het niveau van de in het PAD genoemde eindtermen. Deze toetsing heeft in 2011 plaatsgevonden door middel van de toets SPO Kennisreflector. Op 16 december 2013 heeft het bestuur een aangepast deskundigheidsplan goedgekeurd. In 2013 hebben diverse bestuursleden seminars bijgewoond en cursussen gevolgd. Daarnaast heeft het bestuur als geheel een opleiding op deskundigheidsniveau 2 inzake het beleidsterrein Communicatie gevolgd. Evaluatie functioneren Het bestuur heeft een procedure vastgesteld voor een periodieke zelfevaluatie. Het gaat om het functioneren van het bestuur als geheel en van de individuele bestuursleden afzonderlijk. Doel van de zelfevaluatie is de kwaliteit van het bestuur in stand te houden en/of te verbeteren. Het bestuur bespreekt jaarlijks zijn eigen functioneren en het functioneren van de door het bestuur ingestelde commissies. De voorzitter voert in beginsel eenmaal per jaar een functioneringsgesprek met ieder bestuurslid, waarin ook het functioneren van de voorzitter aan de orde komt. Deze evaluatie heeft ook over 2013 plaatsgevonden. Tijdens een heidag is het functioneren van het bestuur als geheel geëvalueerd. Daar werd geconcludeerd dat sprake is van een effectieve samenwerking en dat het bestuur betrokken en deskundig is. Het bestuur heeft naar aanleiding van de zelfevaluatie besloten tot een collectieve opleiding op deskundigheidsniveau 2 inzake "Pensioenregelingen- en soorten". Integere bedrijfsvoering Wettelijk is geregeld dat een pensioenfonds maatregelen dient te treffen die goed pensioenfondsbestuur waarborgen. Met de invoering van de Pensioenwet per 1 januari 2007 zijn de STAR principes voor pension fund governance (PFG) verankerd in het wettelijk kader. Deze 32 principes betreffen de onderdelen zorgvuldig bestuur; transparantie, openheid en communicatie; deskundigheid; verantwoording en intern toezicht. Het beleid van een fonds is gericht op een integere bedrijfsvoering. Deze verantwoordelijkheid is vastgelegd in artikel 143 van de Pensioenwet. Dit houdt onder meer in: • Adequate administratieve organisatie en interne controle (AO/IC) en risicobeheersing • Analyse en beheersing van integriteitsrisico's • Voorkomen van belangenverstrengeling • Duurzame beheersing van (financiële) risico's • Eenmaal per drie jaar een continuïteitsanalyse. Naleving weten regelgeving Het bestuur is niet bekend met overtredingen van weten regelgeving.


Gedragscode Ook in het verslagjaar 2013 is de gedragscode van het fonds van toepassing. Deze gedragscode is gebaseerd op de modelgedragscode die ontwikkeld is door de pensioenkoepels. Met de verklaring van naleving van de gedragscode, die door ieder bestuurslid is ondertekend, heeft het bestuur een goed instrument in handen voor het omgaan met en het handhaven van de van toepassing zijnde integriteitnormen. Uit de jaarlijkse schriftelijke terugkoppeling van de compliance officer is gebleken dat zich in 2013 geen bijzondere omstandigheden of voorvallen hebben voorgedaan waarvoor de gedragscode bedoeld is of die in strijd zijn met het integriteitsbeleid. Klachten en geschillen Het fonds beschikt over een klachten- en geschillenregeling. Klachten worden in eerste instantie in behandeling genomen door de pensioenadministratie. Wanneer de belanghebbende het niet eens is met de op zijn verzoek ontvangen reactie is hij gerechtigd zich met een bezwaarschrift tot het bestuur van het fonds te richten. Het bestuur is gehouden de klacht nader te onderzoeken. Indien het bestuur besluit niet of niet volledig aan de klacht tegemoet te komen, doet het bestuur haar reactie vergezeld gaan van een uiteenzetting over de mogelijkheid om het ontstane geschil voor te leggen aan de Ombudsman Pensioenen of aan de burgerlijke rechter. In 2013 is één klacht ontvangen. Deze is door de pensioenadministratie afgehandeld. Er was geen sprake van geschillen. Lidmaatschap OPF Het lidmaatschap van de Stichting Ondernemingspensioenfondsen (OPF) werd in het verslagjaar gecontinueerd. OPF heeft tot doel belangenbehartiging van ondernemingspensioenfondsen en het bevorderen van onderlinge samenwerking. Vanuit het bestuur vond in het kader van deskundigheidsbevordering en informatie-uitwisseling ook in het verslagjaar wederom deelname plaats aan themamiddagen en Kringbijeenkomsten. OPF maakt sinds eind 2010 deel uit van het samenwerkingsverband met de pensioenkoepels Unie van Beroepspensioenfondsen (UvB) en Vereniging van Bedrijfstakpensioenfondsen (VB) binnen de Pensioenfederatie, waarmee de dienstverlening aan pensioenfondsen is verbreed. De beleidsagenda van de Pensioenfederatie is de inhoudelijke basis voor de samenwerking. Per 1 januari zijn de drie pensioenkoepels officieel opgegaan in de Pensioenfederatie en heeft het fonds het lidmaatschap voortgezet bij de Pensioenfederatie. Toezichthouders Alle pensioenfondsen in Nederland moeten zich houden aan de regels die geformuleerd zijn in de Pensioenwet en de Wet Financieel Toezicht. Hierop wordt toezicht gehouden door de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en door De Nederlandsche Bank (DNB). Deze laatste instantie zorgt voor het prudentieel toezicht en het materieel toezicht. Prudentieel toezicht houdt in dat DNB controleert of de beleggingen verantwoord geschieden en of het algehele financiële beheer van het pensioenfonds deugdelijk is. Materieel toezicht betekent onder andere dat DNB nagaat of het fonds de inhoudelijke bepalingen van de Pensioenwet naleeft en zorgt voor transparantie in het bestuur, administratie en een klantgerichte uitvoering. DNB ziet erop toe dat de belangen van de deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden in het pensioenfonds gewaarborgd zijn. De AFM verzorgt het gedragstoezicht. Hierbij gaat het vooral om de voorlichting van het pensioenfonds aan de rechthebbenden.


Corporate governance en stembeleid Corporate governance heeft betrekking op de manier waarop ondernemingen worden bestuurd en de wijze waarop er toezicht wordt gehouden op dat bestuur. Uitgangspunt is dat het bestuur en de raad van commissarissen verantwoording afleggen over het ondernemingsbeleid en het door de raad van commissarissen uitgeoefende toezicht hierop. De Nederlandse Corporate Governance Code ('Code Tabaksblat') is op 1 januari 2004 van kracht geworden. De Code vereist van institutionele beleggers, waartoe ook pensioenfondsen behoren, dat zij een stembeleid publiceren en verslag doen van het gevoerde beleid alsmede over hun stemgedrag op aandeelhoudersvergaderingen, via een website. Het fonds belegt in beleggingsfondsen. De vermogensbeheerder en fondsmanagers stemmen actief op aandeelhoudersvergaderingen. Het fonds maakt zelf geen gebruik het stemrecht, omdat het bestuur van mening is dat het fonds - in tegenstelling tot de vermogensbeheerder en fondsmanagers - niet in de positie verkeert om de noodzakelijke betrokkenheid als aandeelhouder waar te maken. Het fonds ziet er wel op toe dat het stembeleid van de vermogensbeheerder en fondsmanagers gebaseerd is op internationaal geaccepteerde principes, zoals die van het International Corporate Governance Network (ICGN). Of dat de vermogensbeheerder en fondsmanagers gebruik maken van de stemadviezen van gerenommeerde onderzoeksbureaus zoals Institutional Shareholder Services (ISS), dat haar stemadviezen baseert op de pan-Europese Corporate Governance codes, maar daarnaast ook rekening houdt met nationale Corporate Governance codes. Voor zover het bestuur stemrecht heeft ten aanzien van zaken die primair de vermogensbeheerder en fondsmanagers zelf betreffen, zoals het beloningsbeleid, wordt dit stemrecht wel uitgeoefend. Het fonds blijft eindverantwoordelijk en zal de vermogensbeheerder en fondsmanagers met regelmaat vragen hoe zij hun corporate governance beleid vormgeven. Maatschappelijk verantwoord beleggen Stichting Pensioenfonds Avery Dennison heeft alle beleggingen uitbesteed. Het fonds heeft geen directe invloed op de beleggingen gezien het feit dat de beleggingen uitsluitend plaats vinden door middel van participaties in fondsen. Het bestuur heeft dan ook besloten om zelf geen expliciet beleid op het gebied van maatschappelijk verantwoord beleggen te formuleren. Wel volgt het bestuur nauwgezet de ontwikkelingen op dit vlak bij de aangestelde vermogensbeheerders. Bij Robeco is verantwoord beleggen een belangrijk onderdeel van het beleggingsbeleid. De aanpak bestaat uit: • Integratie van factoren op het gebied van milieu, maatschappij en ondernemingsbestuur in de beleggingsanalyse en het beslisproces; • In het kader van engagement wordt een actieve dialoog aangegaan met bedrijven en wordt gebruik gemaakt van stemrechten; • Uitsluiting, indien ondernemingen of landen zich schuldig maken aan structurele overtredingen van internationale richtlijnen. Dit geldt voor ondernemingen die controversiële wapens produceren of verhandelen. Russell Investments beoordeelt de gevolgen welke het meenemen van ESG-criteria (environmental, social, governance) hebben op het risico en rendement van de beleggingsportefeuilles. Russell heeft daartoe een overeenkomst gesloten met data provider Sustainalytics. Het beleid wordt nog verder ontwikkeld. Sustainalytics voorziet Russell van ESG-gegevens, wat betekent dat Russell in staat is om portefeuilles van de huidige en potentiële vermogensbeheerders te analyseren en te beoordelen aan de hand van een breed scala aan ESG-factoren. Dit stelt Russell o.a. in staat om te beoordelen hoe effectief beheerders de risico- en rendementseffecten van ESG op hun strategieën evalueren. Voor alle nieuwe onderliggende vermogensbeheermandaten heeft Russell de volgende richtlijn toegevoegd aan de beleggingsrichtlijnen: "Russell requires that the Money Manager consider environmental, social and governance factors in their investment decision making to the extent these factors are relevant and can be integrated into the Money Manager's investment processes." Sinds 1 januari 2013 geldt een investeringsverbod in clustermunitie (artikel 21a van het Besluit Marktmisbruik Wft). Ten minste eenmaal per jaar wordt de portefeuille gescreend op aanwezigheid van ondernemingen die voorkomen op de indicatieve lijst (zoals opgesteld door de sector).


STICHTING PENSIOENFONDS AVERY DENNISON IN 2013 Bestuur Het bestuur kwam in 2013 veertien maal in plenaire zitting bijeen. Daarbij kwamen onder meer de volgende onderwerpen aan de orde: • De financiële positie van het fonds en de evaluatie van het herstelplan; • Het jaarverslag en de jaarrekening; • De toeslagverlening; • De aanpassing van de ABTN en Verklaring beleggingsbeginselen; • De aanpassing van het deskundigheidsplan; • Een update van de risicoanalyse; • Financieel crisisplan; • Het rapport van de visitatiecommissie 2013; • Een aanpassing van de uitvoeringsovereenkomst; • De beleggingen; • De uitbesteding van het vermogensbeheer, mede in het kader van het betreffende DNB themaonderzoek; • De aanstelling van een Independent Monitor voor het vermogensbeheer; • Een nieuw herverzekeringcontract; • Gevolgen van de Wet Versterking Bestuur en Code Pensioenfondsen; • Het nieuw FTK en aanpassing van de pensioenregeling per 1 januari 2015. Per 31 januari 2013 liep de zittingstermijn van de heer Jonker na drie jaar bestuurslidmaatschap af. Het bestuur dankt hem voor zijn inzet en kritische bijdrage aan het bestuur. De heer Jonker is per 15 april 2013 opgevolgd door mevrouw Megchelse. Mevrouw Megchelse is, evenals de heer Jonker dat was, lid van de communicatiecommissie. De heer Veltkamp heeft de heer Jonker vervangen als voorzitter van de communicatiecommissie. Beleggingsadviescommissie Ook in dit verslagjaar heeft de beleggingsadviescommissie ieder kwartaal overleg gevoerd met de vermogensbeheerder en fondsmanagers, de resultaten getoetst en het bestuur geadviseerd over het te voeren beleggingsbeleid, alsmede over de verrichtingen van de vermogensbeheerder en fondsmanagers. In verband met zowel de financiële positie van het fonds als de ontwikkelingen op de financiële markten heeft de beleggingsadviescommissie in het verslagjaar iedere maand een conference call gehouden. Premie 2014 De premie van het fonds moet kostendekkend zijn. Voor 2013 is de premie vastgesteld op 26,4% van de pensioengrondslag. In 2014 bedraagt de premie 25,5% van de pensioengrondslag. De eigen bijdrage van de werknemers bedraagt 1/3 deel. Toeslagbeleid Het bestuur heeft in november 2013 besloten om niet over te gaan tot het verlenen van een toeslag per 1 januari 2014. In de jaren 2003 tot en met 2005 en 2009 tot en met 2014 zijn de pensioenaanspraken van de inactieven niet geïndexeerd. In de jaren 2006 tot en met 2008 is volledige indexatie toegekend. Per saldo bedraagt de cumulatieve indexatieachterstand voor de inactieven 14,2%. In 2003 en 2004 zijn de pensioenaanspraken van de actieve deelnemers niet gecompenseerd voor inflatie. Daarnaast zijn de opgebouwde aanspraken van de actieven vanaf 2009 tot en met 2014 niet geïndexeerd. In de jaren 2006 tot en met 2008 is volledige indexatie toegekend. Per saldo bedraagt de cumulatieve indexatieachterstand voor de actieven 17,7%. De gemiste toeslagen worden door het bestuur bijgehouden en het bestuur bekijkt in de toekomst of er mogelijkheden zijn om de gemiste toeslagen alsnog toe te kennen, waarbij maximaal 10 jaar zal worden teruggegaan. Over de laatste 10 jaar bedraagt de cumulatieve indexatieachterstand voor de inactieven 10,7% en voor de actieven 12,9%.


Intern toezicht In 2013 heeft de visitatiecommissie haar tweede onderzoek bij het fonds uitgevoerd. De visitatiecommissie was ditmaal ingevuld door deskundige leden met bestuurlijke ervaring van Visitatie Commissie Pensioenfondsen (hierna VCP). De bevindingen van de visitatiecommissie alsmede de reactie van het bestuur daarop zijn in dit jaarverslag opgenomen. Onderzoek kwaliteit pensioenadministratie (Quinto-P) Naar aanleiding van een onderzoek naar de kwaliteit van de pensioenadministratie bij een select aantal pensioenfondsen in 2011 heeft DNB pensioenfondsen verzocht om kritisch het administratieproces te laten onderzoek om mogelijk foutieve individuele pensioenberekeningen en zo nodig herstelmaatregelen te treffen. Het bestuur heeft Syntrus Achmea Pensioenbeheer B.V. in 2013 hiertoe opdracht gegeven. De onafhankelijkheid wordt geborgd doordat het bestuur zelf de selectiecriteria voor het uitvoeren van het maatmensenonderzoek en de selectie van de maatmensen heeft vastgesteld. Daarnaast toetst de afdeling Quality Assurance (onafhankelijke partij binnen Syntrus Achmea) de juistheid en volledigheid van de door de pensioenadministratie uitgevoerde werkzaamheden. Wettelijke vermeldingen Het afgelopen jaar zijn aan het pensioenfonds geen dwangsommen of boetes opgelegd. Er zijn door DNB geen aanwijzingen aan het fonds gegeven, noch is een bewindvoerder aangesteld of is bevoegdheidsuitoefening van een van de organen van het fonds gebonden aan toestemming van de toezichthouder. Financieel crisisplan Naar de mening van DNB waren veel pensioenfondsen tijdens de kredietcrisis onvoldoende voorbereid op een snelle verslechtering van de financiële positie. Alle pensioenfondsen hebben daarom een financieel crisisplan opgesteld. De deadline daarvoor was 1 mei 2012. Het bestuur heeft de nieuwe richtlijn en de opzet van een crisisplan uitvoerig besproken tijdens de jaarlijkse heidag in december 2011. Op 16 april 2012 is het crisisplan definitief vastgesteld. In een financiële crisis kan dit document een goede leidraad voor het handelen van het bestuur zijn. DNB en AFM evalueerden de kwaliteit van financiële crisisplannen. Ze publiceerden een document met voorbeelden van good and bad practices. De toezichthouders verwachten dat fondsen hun crisisplannen daarmee verbeteren. In april 2013 heeft het bestuur het crisisplan geactualiseerd. Daarbij is ook gekeken naar de good and bad practices van DNB. Kostentransparantie De pensioenuitvoeringskosten per deelnemer en gepensioneerde bedragen € 552 (2012: € 419). Deze kosten zijn berekend door de totale pensioenuitvoeringskosten te delen door het totaal aantal actieve deelnemers en gepensioneerden ultimo 2013. De totale pensioenuitvoeringskosten 2013 ad € 635.000 (2012: € 483.000) zijn naar de categorieën van de Pensioenfederatie te verdelen naar kosten van de deelnemer en gepensioneerde ad € 304.000 (2012: € 252.000) en kosten van bestuur en financieel beheer ad € 331.000 (2012: € 231.000). De hogere kosten in 2013 komen overeen met de extra activiteiten die in 2013 zijn uitgevoerd ten opzichte van 2012. Deze extra activiteiten waren nodig door de toegenomen governance eisen, waaronder de Wet Versterking Bestuur Pensioenfondsen en Code Pensioenfondsen en het nieuwe FTK. De kosten van vermogensbeheer exclusief transactiekosten waren in het verslagjaar 0,538% (2012: 0,500%) van het gemiddeld belegd vermogen. Hieronder vallen beheerskosten en advieskosten vermogensbeheer. De stijging van de kosten wordt voornamelijk veroorzaakt door de hogere advieskosten als gevolg van de toegenomen governance eisen. De transactiekosten in het verslagjaar bedragen circa 0,144% (2012: schatting niet gemaakt) van het gemiddeld belegd vermogen. De transactiekosten zijn kosten welke verdisconteerd zijn in de aan- en verkoopprijzen van beleggingstransacties. Door middel van schattingsmodellen van Pensioenfederatie zijn deze kosten op basis van de transacties in het verslagjaar berekend. In de jaarrekening zijn deze kosten verwerkt als onderdeel van het beleggingsresultaat. De kosten van het vermogensbeheer inclusief de geschatte transactiekosten komen voor het verslagjaar uit op circa 0,682%.


Communicatie Algemene vergadering van deelnemers en gepensioneerden Op 2 september 2013 is de Algemene Vergadering van deelnemers en gepensioneerden gehouden. De aanwezige deelnemers en gepensioneerden zijn daarin geïnformeerd over de resultaten van het fonds in 2012. Ook de ontwikkeling van het herstelplan kwam aan de orde. Verder werden het beleggingsbeleid, de resultaten tot september 2013 en diverse andere beleidsaandachtspunten van het bestuur toegelicht. Een verkort jaarverslag over 2012 is opgenomen is de jaarlijkse Pensioen Update, die in juni 2013 verscheen. Nieuw FTK Het fonds heeft in 2013 een implementatieplan opgesteld voor het nieuwe financieel toetsingkader (FTK) dat in 2015 wordt ingevoerd en daartoe een werkgroep opgestart, waarin een aantal bestuursleden en de actuaris deelnemen. Ook is gevraagd wie daar namens de sociale partners in willen plaatsnemen. AOW-leeftijd in stappen omhoog De AOW-leeftijd gaat in stappen omhoog naar 67 jaar. Dit is al in wetgeving vastgelegd. Een versnelling van de verhoging van de AOW-leeftijd tot 67 jaar in 2021 is de gecombineerde uitkomst van afspraken uit het Herfstakkoord en het Regeerakkoord van oktober 2012. De indiening van het wetsvoorstel voor versnelde verhoging van de AOW-leeftijd staat voor maart 2014 gepland. Medio april was er echter nog geen wetsvoorstel ingediend in de Tweede Kamer. Fiscale grenzen beperkt Per 1 januari 2014 is de fiscale pensioenrichtleeftijd verhoogd naar 67 jaar. Daarna is de pensioenrichtleeftijd gekoppeld aan de levensverwachting. Verdere verhoging gaat met stappen van één jaar. De komende jaren ligt de fiscale pensioenrichtleeftijd hoger dan de AOW-leeftijd. Verlaging opbouwpercentage De Wet verhoging AOW- en pensioenrichtleeftijd verlaagde per 1 januari 2014 de maximale opbouwpercentages met 0,1%. Voor middelloon geldt een maximaal opbouwpercentage van 2,15% en voor eindloon 1,9%. De opbouwpercentages gaan met ingang van 1 januari 2015 nog verder omlaag. Het kabinet bereikte hierover in december 2013 een akkoord met enkele oppositiepartijen. Een wetsvoorstel is inmiddels door de Tweede Kamer aangenomen. Het akkoord in het kort: • het fiscaal maximale opbouwpercentage wordt 1,875% voor middelloonregelingen op 67 jaar; • er komt een bovengrens voor het tweede pijlerpensioen van €100.000; • er moet premieverlaging worden gerealiseerd; DNB gaat daar op toezien; • de positie van zelfstandigen wordt versterkt; • de mogelijkheid van inzet van het werknemersdeel in de pensioenpremie voor het aflossen van de hypotheekschuld op de eigen woning wordt verkend • er komt een brede dialoog over de toekomst van ons pensioenstelsel. De SER wordt om advies gevraagd en betrekt hierbij de relatie tussen de vermogensopbouw voor pensioen, zorg en de eigen woning. Het gevolg is dat nagenoeg alle pensioenregelingen in de komende jaren versoberen. Voor 2014 is de huidige pensioenregeling nog niet fiscaal bovenmatig. Daarom is de pensioenopbouw nog niet gewijzigd. Wel zijn kleine wijzigingen in de pensioenregeling doorgevoerd om deze beter aan te laten sluiten bij de fiscale regelgeving en verhoogde AOW-leeftijd. Met ingang van 1 januari 2015 zal de pensioenregeling van het fonds, indien deze niet zou worden gewijzigd, wél fiscaal bovenmatig zijn. Het fonds overlegt met de werkgever over aanpassing van de pensioenregeling.


Krimpende pensioenfondsen DNB heeft onderzoek gedaan naar specifieke risico's die kleine krimpende pensioenfondsen lopen. Aan de hand van kwetsbaarheidsciteria heeft DNB een groep van circa 60 pensioenfondsen onderkend waarvan het bedrijfsmodel kwetsbaar is en de houdbaarheid nader onderzocht moet worden. Het fonds behoorde niet tot deze groep pensioenfondsen. Het fonds heeft in februari 2014, gelet op een aanbeveling van de visitatiecommissie alsmede ontwikkelingen bij de werkgever, onderzocht of het fonds hier binnen enige tijd toch niet toe gerekend zou kunnen worden. Op basis van de beschikbare gegevens en de criteria van DNB bleek dat niet het geval en heeft het bestuur besloten om in 2014 geen nader onderzoek naar de houdbaarheid van het huidige bedrijfsmodel te doen. Governance kwaliteitsverbetering bestuur pensioenfondsen Wet versterking bestuur pensioenfondsen De Wet versterking bestuur pensioenfondsen is een integrale herziening van de governance en medezeggenschap bij pensioenfondsen. De wet moet leiden tot verbetering van de kwaliteit van het pensioenfondsbestuur. De wet is van kracht vanaf 9 augustus 2013. De bepalingen over het verantwoorden van beleggingsbeleid en over geschiktheid en tijdsbeslag waren meteen van kracht. Ook verwante wijzigingen traden in werking. Zo zijn in het Besluit FTK regels over het beloningsbeleid vastgelegd en in het Besluit uitvoering PW regels over geschiktheid, betrouwbaarheid en tijdsbeslag. Een deel van de wet wordt van kracht vanaf 1 juli 2014, wanneer de nieuwe bestuursmodellen gaan gelden. Een pensioenfonds kan kiezen uit vijf bestuursmodellen. De paritaire modellen (model 1, 2 en 3) kennen een verantwoordingsorgaan (VO), waarin de deelnemers en pensioengerechtigden naar evenredigheid zijn vertegenwoordigd. Naar keuze kan de werkgever worden vertegenwoordigd. De onafhankelijke modellen (model 4 en 5) kennen een belanghebbendenorgaan (BO), waarin de drie geledingen zijn vertegenwoordigd. Het bestuur heeft gekozen voor het aangepaste paritaire model. In het paritaire model zijn de belanghebbenden direct vertegenwoordigd in het bestuur. Het bestuur achtte het onzeker of een bestuur dat zou bestaan uit onafhankelijke externe bestuursleden zou leiden tot een beter bestuur. Bovendien zouden hiermee de kosten aanzienlijk stijgen. Het paritaire model sluit aan bij het huidige model, waardoor het relatief makkelijk te implementeren is. Het intern toezicht onder de nieuwe wetgeving verstevigd doordat ondernemingspensioenfondsen met een paritair of onafhankelijk bestuur de keuze krijgen tussen een permanente raad van toezicht of een visitatiecommissie die jaarlijks visiteert in plaats van driejaarlijks. Het bestuur heeft gekozen voor jaarlijkse visitatie door een visitatiecommissie. Voorts is in overleg met het verantwoordingsorgaan besloten dat het huidige verantwoordingsorgaan opgaat in het nieuwe verantwoordingsorgaan dat per 1 juli 2014 een gewijzigd pakket van taken en bevoegdheden krijgt. Het fonds heeft de wijzigingen aan DNB voorgelegd. Code Pensioenfondsen De Code Pensioenfondsen van de Pensioenfederatie en de STAR bevat normen voor het gedrag van bestuurders, interne toezichthouders en belanghebbenden in de verantwoordingsfunctie en werkt volgens het principe comply-or explain. Daarnaast zijn overkoepelende thema's opgenomen, die gaan zowel over het eigen functioneren van het fonds als van dienstverleners. Het fonds heeft geïnventariseerd in hoeverre het fonds voldoet aan de Code Pensioenfondsen. Daarbij zijn actiepunten gedefinieerd, welke in 2014 worden geadresseerd. Vanaf het jaarverslag over 2014 rapporteert het fonds in het jaarrapport over de Code Pensioenfondsen.


Convenant arbeidsongeschiktheid In het convenant van Pensioenfederatie en het Verbond van Verzekeraars van januari 2013 zijn afspraken vastgelegd over het in- en uitlooprisico bij arbeidsongeschiktheid in pensioenregelingen. Ook bevat het convenant afspraken over de verzekering van het arbeidsongeschiktheidspensioen en de premievrijstelling voor de werknemers die ziek of arbeidsongeschikt zijn wanneer hun werkgever van pensioenuitvoerder wisselt en er geen collectieve waardeoverdracht plaatsvindt. Het convenant geldt vanaf januari 2014 en is er op gericht de negatieve gevolgen voor werknemers met gezondheidsbeperkingen te voorkomen. Het fonds past het pensioenreglement hier in 2014 op aan. Invoering SEPA/IBAN SEPA staat voor Single Euro Payments Area. SEPA is het initiatief van de Europese Unie en gezamenlijke Europese banken tot harmonisatie van het betalingsverkeer in euro's binnen Europa. Hierdoor wijzigt onder andere het huidige bankrekeningnummer in een IBAN-nummer. Uiterlijk op 1 februari 2014 moest iedereen in Nederland zijn overgestapt op de nieuwe standaarden. De grote pensioenfondsen moesten al op 1 juli 2013 over gestapt zijn. DNB was van mening dat alle pensioenfondsen op 1 november 2013 klaar moesten zijn met de SEPA migratie. De pensioenadministratiesystemen van Syntrus Achmea Pensioenbeheer B.V. voldeden hieraan.


VERMOGENSBEHEER EN VERMOGENSPOSITIE Economische ontwikkelingen en financiële markten in 2013 Het jaar 2013 was voor de wereldeconomie een weerbarstig jaar, waarin zich een duidelijkere divergentie aftekende tussen ontwikkelde landen en opkomende markten. Waar de Verenigde Staten, Europa en Japan duidelijk een versnelling lieten zien, zakte het groeitempo van de opkomende markten juist terug. Het was ook een jaar waarin de Westerse landen de afbouw van de schuldenlast in de publieke- en private sector in trager tempo continueerden. De periferie van de Eurozone liet de eerste signalen van herstel zien na de door de Trojka (ECB, IMF en EC) opgelegde stringente bezuinigingen en structurele hervormingen. De sleutelrol in de huidige macro-economische constellatie bleek wederom weggelegd voor centrale banken. De centrale bank van Japan was in 2013 nadrukkelijk aanwezig met haar kwantitatieve verruiming, gericht op een (succesvol gebleken) verzwakking van de yen. De Fed kondigde in mei 2013 juist de afbouw van haar onconventionele maatregelen aan, hetgeen tot een stijging van de kapitaalmarktrente leidde. De ECB verkreeg een nieuw mandaat als supranationale toezichthouder in de nog te vormen Europese bankenunie en verlaagde in november onverwachts de rente in een poging de disinflatoire trend in de Eurozone een halt toe te roepen. Het aanhoudend ruimhartige monetaire beleid van centrale banken, en de Fed in het bijzonder, vertaalde zich in 2013 meer nadrukkelijk dan in voorgaande jaren in stijgende huizenprijzen, beurskoersen en aantrekkende industriële activiteit. Lagere energieprijzen gaven rugwind, mede als gevolg van een vlucht in oliewinning in de Verenigde Staten door de exploitatie van schaliegas- en teerzandvelden. Gunstige inflatiecijfers ondersteunden tevens een strategie van een ruim monetair beleid. Wereldwijde aandelenmarkten behaalden een positief rendement mede gedreven door het aanhoudend ruime monetair beleid en de gematigde economische groei. De Duitse 10-jaars rente steeg van 1,2% begin mei tot boven de 1,8% in augustus waardoor het rendement op Duitse staatsobligaties negatief was. Het rendement op bedrijfsobligaties was per saldo positief. De gedaalde risico-opslagen compenseerden de stijging van de risicovrije rente. Dit gold zowel voor investment grade als voor high yield bedrijfsobligaties. De stijgende kapitaalmarktrente in de VS bleef niet zonder gevolgen voor opkomende markten. Het verbeterde groeiperspectief in ontwikkelde markten zorgde voor een sterke kapitaaluitstroom uit de meer liquide opkomende markten richting ontwikkelde markten. Dit had tot gevolg dat de valuta's van opkomende markten een sterke depreciatie kenden ten opzichte van de dollar. Naast de ontvankelijkheid voor kapitaaluitstroom bleek tevens dat het onderliggend herstel van opkomende markten broos was. Problemen aan de aanbodzijde van de economieën en politieke instabiliteit stonden een groeiversnelling in de weg. Staatsobligaties van opkomende markten hadden het moeilijk en gaven terrein prijs mede vanwege de groeivertraging in de opkomende landen en forse onttrekkingen uit de beleggingscategorie. De Chinese groeivertraging drukte ook de vraag naar grondstoffen. Alleen de subcategorie energie liet per saldo een stijging zien waardoor het rendement van de categorie grondstoffen per saldo slechts licht negatief was. Al met al was 2013 een sterk jaar voor de wereldwijde aandelenmarkten met een totaalrendement van 17,5% voor de MSCI Wereldindex gemeten in euro's. Deze rendementsontwikkeling werd vooral gedragen door ontwikkelde aandelenmarkten. De koersontwikkeling werd gedreven door optimisme over het herstel in de VS en de Eurozone, het ruime monetaire beleid en de succesvolle start van Abenomics, het nieuwe economische beleid van Japan. Tevens was een verbetering in het sentiment ten aanzien van risicovolle activa waarneembaar. De verminderde risico aversie in de financiële markten als gevolg van verbeterende groeivooruitzichten vertaalde zich in een mager jaar voor vastrentende waarden. Zo bedroeg het rendement op de wereldwijde staatsobligaties in euro minus 0,5%. Het jaar 2013 was dan ook een jaar waarin veilig geachte staatsobligaties beduidend achterbleven bij de rendementen van risicovolle activa.


Rendementen De hierboven vermelde ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat 2013 een redelijk beleggingsjaar voor het fonds is geweest. In het jaar 2013 behaalde de totale portefeuille een rendement van 3,9% (2012: 17,4%), terwijl de benchmark een rendement liet zien van 4,8% (2012: 17,8%). Het fonds heeft haar vermogen ondergebracht in (institutionele) beleggingsfondsen. In de onderstaande tabel zijn de brutorendementen van de verschillende beleggingsfondsen opgenomen.

Staats- en bedrijfsobligaties fonds (Robeco)

Rendement Benchmark 2013 2013 3,3% 2,2%

Long duration fonds (Robeco)

Rendement Benchmark 2012 2012 12,7% 11,2%

-12,0%

-12,1%

24,7%

24,7%

Wereldwijd aandelenfonds (Russell)

27,7%

28,5%

14,9%

14,9%

Opkomende landen aandelenfonds (Robeco)

-5,4%

-6,8%

16,5%

16,4%

Onroerend goed fonds (Robeco)

-3,0%

0,5%

25,2%

25,9%

Commodities fonds (netto) (Crédit Suisse)

-9,6%

-9,7%

-3,1%

-1,6%

Liquide middelen

0,2%

0,1%

0,0%

0,0%

Totale portefeuille

3,9%

4,8%

17,4%

17,8%

Bij de berekening van het totale portefeuillerendement wordt gebruik gemaakt van een onafhankelijke dataprovider (Bloomberg), waarbij waarderingen voor sommige fondsen met een dag zijn vertraagd. Hierdoor zal het rendement en de benchmark op totaalniveau afwijken van hetgeen op basis van de resultaten van de onderliggende beleggingsfondsen zou worden verwacht. Beleggingsmix en mandaten Het bestuur heeft in 2009 een Asset Liability Management (ALM-) studie laten uitvoeren. Hierbij is rekening gehouden met de karakteristieken van het deelnemersbestand, de pensioenregeling, het gevoerde premie- en indexatiebeleid en de risicohouding van het bestuur. Aan de hand van de uitkomsten van deze ALM-studie is een beleggingsportefeuille gekozen, waarbij een verantwoorde afweging tussen rendement en risico voorop staat. Hiertoe is gelet op een acceptabele combinatie van de kansen op onderdekking, het premieniveau alsmede de premievolatiliteit en de mate van indexatie. In de onderstaande tabel wordt de strategische beleggingsmix en de toegestane bandbreedte met ingang van 1 januari 2010 weergegeven:

Categorie

Strategische mix

Minimum

Maximum

Vastrentende waarden

55,0%

45,0%

65,0%

Aandelen

30,0%

20,0%

40,0%

Vastgoed

10,0%

6,0%

14,0%

Commodities

5,0%

0,0%

7,5%

Liquide middelen

0,0%

-1,0%

5,0%

De procentuele verdeling in de beleggingsmix tussen vastrentende waarden, aandelen, onroerend goed en commodities wordt niet gerebalanced en ontwikkelt zich in de tijd op open basis (zwevende benchmark). Er is geen sprake van een actief tactische assetallocatie beleid. Ter beheersing van het risico is een volledig mechanische rebalancing procedure afgesproken. In geval van heftige marktbewegingen of andere uitzonderlijke omstandigheden kan het bestuur besluiten daarvan tijdelijk af te wijken.


Beleggingsmix ultimo december 2013 (x € 1.000)

in %

Strategische mix in %

Vastrentende waarden Derivaten*

146.681 -4.845

56,2% -1,9%

Vastrentende waarden en derivaten Aandelen Vastgoed Overige beleggingen (Commodities)*

141.836 89.995 21.063 8.029

54,3% 34,5% 8,1% 3,1%

55,0% 30,0% 10,0% 5,0%

Totaal

260.923

100,0%

100,0%

*) De bedragen van de werkelijke beleggingsmix zijn opgenomen overeenkomstig de indeling in de jaarrekening. De derivaten (incl. negatieve waarden onder kortlopende schulden) zijn aan de vastrentende waarden onttrokken, omdat deze met name rentederivaten betreffen. Onder de overige beleggingen zijn commodities (6.894), liquide middelen (982) en overige vorderingen (153) opgenomen.

Verbetering vastlegging strategisch beleid In de afgelopen jaren is in de pensioenwereld veel aandacht geweest voor de noodzaak om als bestuur grip te hebben op de beleggingsportefeuille ('in control' te zijn). DNB heeft op dit gebied een aantal themaonderzoeken uitgevoerd waaronder 'Uitbesteding vermogensbeheer'. Het fonds maakt deel uit van dit onderzoek. Het bestuur wordt gestimuleerd om de opdracht aan de vermogensbeheerder zo eenduidig en effectief mogelijk vast te leggen zodat beheerste en integere bedrijfsvoering kan worden gewaarborgd. Hieraan wordt invulling gegeven door de afspraken in de beleggingsrichtlijnen verder te concretiseren. De nieuwe beleggingsrichtlijnen voor 2014 kennen een andere opzet dan voorheen met een sterkere focus op risicobeheersing. Spoorboekje De beleggingsadviescommissie overlegt maandelijks over het niveau van de renteafdekking en de samenstelling van de beleggingsportefeuille. Hierbij werd in het verslagjaar het zogenoemde spoorboekje als wegwijzer gebruikt. In het spoorboekje staat dat bij een lagere dekkingsgraad een hogere renteafdekking gehanteerd dient te worden en een hoger percentage belegd zal worden in vastrentende waarden. Bij hogere dekkingsgraden zal er minder renteafdekking zijn en zal minder belegd worden in vastrentende waarden en meer in zakelijke waarden. De verfijning van het beleggingsbeleid valt binnen de bandbreedtes van het strategische beleggingsbeleid zoals opgenomen in de ABTN. In december 2013 heeft het bestuur in het kader van de verbetering van de vastlegging van het strategisch beleid besloten om het spoorboekje niet langer te gebruiken en de opdracht aan de vermogensbeheerder leidend te laten zijn. Beleid renterisico De verplichtingen van het fonds worden gewaardeerd tegen marktrentes. Sinds eind 2011 worden de actuele marktrentes gemiddeld over een periode van drie maanden. Daarnaast heeft DNB per september 2012 een zogeheten UFR methodiek geïntroduceerd, wat een opwaarts effect heeft op de rente voor looptijden vanaf 20 jaar. De beleggingen, waaronder de obligaties en renteswaps die worden aangehouden om het renterisico te verminderen, worden daarentegen gewaardeerd tegen actuele marktrentes. In 2012 heeft het bestuur zich uitgebreid laten informeren over de gevolgen van de UFR op het beleid inzake de renteafdekking. Het bestuur heeft besloten om in haar beleid ten aanzien van het renterisico uit te blijven gaan van de economische renteafdekking. Dit betekent dat in de vaststelling van het percentage renteafdekking de rentegevoeligheid van de pensioenverplichtingen zoals voorheen wordt berekend op basis van actuele marktrentes. Belangrijk argument hiervoor is de consistentie tussen de rentegevoeligheden van beide zijden van de balans.


Met ingang van 1 januari 2010 het bestuur besloten om 75% van de pensioenverplichtingen af te dekken tegen het renterisico. De afdekking van het renterisico wordt gerealiseerd binnen de vastrentende waarden portefeuille. In augustus 2010 is het normpercentage renteafdekking (op basis van benchmarkdurations) tijdelijk verhoogd naar 82,5%. Deze verhoging is in januari 2011 door het bestuur teruggedraaid. Het normpercentage renteafdekking werd in september 2011 opnieuw weer tijdelijk verhoogd en wel naar 77,5% van de pensioenverplichtingen. In mei 2013 heeft het bestuur de renteafdekking wederom verlaagd en wel van 77,5% naar het normpercentage van 75%. In december 2013 heeft het bestuur besloten in het kader van de verbetering van de vastlegging van het strategisch beleid het mandaat met Robeco ten aanzien van het renterisico te wijzigen. De aangepaste beleggingsrichtlijnen geven invulling aan het strategische beleggingsbeleid zoals vastgelegd in de ABTN. Hiermee wordt een effectieve begrenzing van het risico bereikt en zijn tevens vooraf duidelijke afspraken gemaakt over de procedure in geval van het overschrijden van een bandbreedte. De nieuwe afspraken zijn als volgt: De bandbreedte voor de renteafdekking op basis van de werkelijke rentegevoeligheid bedraagt 65% - 85%. l Indien de renteafdekking op basis van de werkelijke rentegevoeligheid lager is dan 65%, wordt gerebalanced l naar 67,5%. Indien de renteafdekking op basis van de werkelijke rentegevoeligheid hoger is dan 85%, wordt gerebalanced l naar 82,5%. Mutaties beleggingen In mei 2013 heeft het bestuur de renteafdekking verlaagd van 77,5% naar het normpercentage van 75%. De daarmee vrijgekomen middelen (€2,8 mln) zijn geïnvesteerd in het Robeco Emerging Markets aandelenfonds. In november 2013 is het belang in het Russell wereldwijde aandelenfonds met €1 mln uitgebreid (ten koste van de post liquide middelen). Valutarisico In december 2013 heeft het bestuur besloten om over te stappen naar de euro-hedged variant van het Robeco onroerend goed fonds. Dit betekent dat de valuta afdekking met FX forwards (overlay) komt te vervallen. Voorts heeft het bestuur besloten de valuta afdekking voor Emerging Markets te laten vervallen met het oog op de verwachte waardestijging van de Emerging Markets valuta.


FINANCIËLE POSITIE Dekkingsgraad en herstelplan Op 31 december 2008 bevond het fonds zich in een situatie van een dekkingstekort. Op 31 maart 2009 heeft het fonds een herstelplan ingediend bij De Nederlandsche Bank (DNB). In het op 31 maart 2009 ingediende herstelplan is uitgegaan van een hersteltermijn van drie jaar. Op 19 mei 2009 heeft het bestuur DNB schriftelijk verzocht om het ingediende korte termijnherstelplan te behandelen als een vijfjaars herstelplan. DNB heeft het vijfjaars herstelplan goedgekeurd. Tevens heeft het fonds aangegeven dat de werkgever de in het herstelplan genoemde drie termijnen van € 2.600.000 in één keer zal bijdragen in 2009 en het totaalbedrag ad € 7.800.000 middels een leningsovereenkomst weer ter beschikking van de werkgever komt. Voor de lening is een marktconforme vergoeding overeengekomen. In juli 2012 is deze lening volledig afgelost. Op 31 december 2013 moest de dekkingsgraad van het pensioenfonds weer ten minste 104,2% zijn. De dekkingsgraad was per 31 december 2012 al 106,9%. Het kortetermijnherstelplan is in september 2013 formeel beëindigd. Per 31 december 2013 bedroeg de dekkingsgraad 114,8%. Dit is onder de vereiste dekkingsgraad van 115,2%. Samenvatting van de financiële positie van het fonds en ontwikkelingen gedurende het jaar: Ontwikkeling dekkingsgraad Vermogen

Stand per 31 december 2012 Beleggingsresultaten Premiebijdragen Uitkeringen Overig Stand per 31 december 2013

Technische voorziening

Dekkingsgraad (%)

253.818

237.528

106,9%

9.179 7.096

-6.573 6.240

7,2% 0,2%

-7.100

-7.029

0,2%

-592

-1.583

0,3%

262.401

228.583

114,8%

De stijging van de dekkingsgraad is met name veroorzaakt door het positief resultaat op de beleggingen. Dekkingsgraad

Aanwezige dekkingsgraad Vereiste dekkingsgraad

31-12-2013

31-12-2012

31-12 2011

31-12 2010

31-12 2009

%

%

%

%

%

114,8 115,2

106,9 113,7

99,3 115,3

106,8 114,7

107,9 114,1

Onder het FTK worden twee toetsingsgrenzen gedefinieerd het minimaal vereist vermogen en het vereist vermogen. Het minimaal vereist vermogen bedraagt 104,2%. Ultimo 2013 is derhalve geen sprake van een dekkingstekort. De vereiste dekkingsgraad zoals voortvloeit uit de solvabiliteitsvoorschriften volgens de Pensioenwet bedraagt 115,2%. Ultimo 2013 is derhalve sprake van een reservetekort.


Onderstaand een overzicht van het verloop over de afgelopen vier jaar van de dekkingsgraden, de gemiddelde dekkingsgraad van alle pensioenfondsen in Nederland en het (Minimaal) vereist vermogen. De "dekkingsgraad" is op basis van de driemaandsgemiddelde rente. De "dekkingsgraad o.b.v. marktrente" is op basis van de actuele rente zonder driemaandsmiddeling.

Actuariële analyse van het resultaat De samenstelling van het resultaat over 2013 en 2012 en de wijzigingen daarin blijken uit het volgende overzicht (x €1.000): 2013 2012

Resultaat op beleggingen/intrest Premie Kosten Sterfte Risicoherverzekering Omrekening overlevingstafel / wijziging actuariële grondslagen Arbeidsongeschiktheid Mutaties/diversen

15.754 886 -72 785 -36 238 -27

19.098 832 89 10 -36 -2.352 196 -17

Resultaat

17.528

17.820

Beleggingsopbrengsten en wijziging rentetermijnstructuur Hieronder valt het behaalde directe en indirecte beleggingsrendement ad € 9.179.000 en de benodigde interest voor de verplichtingen ad € - 834.000. Daarnaast had de stijging van de rentetermijnstructuur in het boekjaar een positief resultaat op de verplichtingen van € 7.409.000.


Premie Het resultaat op de premie bestaat uit het verschil tussen aan de ene kant de bijdragen zoals deze van de werkgevers en werknemers in het boekjaar worden ontvangen en aan de andere kant het voor de tijdsevenredige opbouw van de pensioenaanspraken benodigde bedrag. Het bestuur heeft bepaald dat voor 2013 de doorsneepremie 26,4% van de pensioengrondslag bedraagt. Kosten Ter dekking van de kosten valt 3% excasso-opslag vrij over de uitkeringen en 1,25% van de pensioengrondslag uit de premie. Sterfte Het resultaat op sterfte is van het toeval afhankelijk en kan hierdoor fors fluctueren in de tijd. Het positief resultaat in 2013 is veroorzaakt doordat minder financiele middelen als gevolg van overlijden benodigd zijn ten opzichte van de verwachting. Risicoherverzekering Het resultaat van € 36.000 betreft de betaalde premie herverzekering. De uitkering maakt onderdeel uit van het resultaat op arbeidsongeschiktheid. Arbeidsongeschiktheid De aan het arbeidsongeschiktheidsrisico toegekende premie van € 188.000 en een stijging van de vordering op de herverzekeraar van € 50.000 zorgt voor een bijdrage aan het resultaat van € 238.000. Mutatie / diversen Hieronder valt met name het resultaat op de waardeoverdrachten € 36.000, het resultaat op uitkeringen € - 72.000 en resultaten op mutaties waaronder pensioneringen € 21.000.


RISICOPARAGRAAF Het fonds wenst in het kader van de beleidsregels uitbesteding pensioenfonds haar risico's met betrekking tot de uitbesteding van taken te identificeren en waar nodig af te dekken zodat zij de risico's onder controle heeft. Om inzicht te krijgen in de risico's en de bijbehorende beheersmaatregelen heeft het fonds een risicoanalyse opgesteld. De risicoanalyse geeft onder meer aan op welke manier het fonds om gaat met risico's en risicobeheersing ten aanzien van het (uitbestede) beheer van taken. Het doel van dit document is: • het bestuur inzicht geven in de risicobeheersing en het kader waarbinnen het fonds haar pensioenadministratie heeft uitbesteed; • beschrijven van de risico's die gepaard gaan met de (uitbesteding van) het beheer van taken; • beschrijven in hoeverre de uitvoerders maatregelen hebben genomen om de door het fonds uitbestede risico's af te dekken en welke beheersmaatregelen het fonds zelf nog moet ondernemen om de risico's te beheersen; • toezichthouders informeren over de aanpak van het risicomanagement. De toezichthouders onderschrijven in toenemende mate het belang van risicomanagement in regelgeving zoals in de Beleidsregels Uitbesteding, de Pensioenwet en het FTK. Daarnaast beoordeelt het bestuur jaarlijks de ISAE 3402 rapportages van Syntrus Achmea Pensioenbeheer B.V. en Syntrus Achmea Vermogensbeheer B.V. en de ISAE 3402 rapporten van de vermogensbeheerder en van de fondsmanagers. Als de verklaringen daar aanleiding toe geven, stelt het bestuur hier aanvullende vragen over. De belangrijkste beleggingsrisico's zijn marktrisico, renterisico, prijsrisico, valutarisico en kredietrisico. Deze risico's zijn nader uitgewerkt in de risicoanalyse en het beleggingsplan. Het beleid is schriftelijk vastgelegd en is onderdeel van de afspraken met de vermogensbeheerder en fondsmanagers. In alle stappen van het beleggingsproces is sprake van risico's die beheerst dienen te worden. Daarnaast spelen verschillende soorten risico's een rol binnen de beleggingsportefeuille. Voor deze risico's worden beheersmaatregelen vastgelegd waarover periodiek wordt gerapporteerd. De afspraken ter beheersing van de risico's - zoals concrete begrenzingen en periodiciteit van evaluatie - zijn beschreven in de beleggingsrichtlijnen. Marktrisico Verschillende risico's kunnen elkaar versterken of werken juist diversifiërend. Om die reden wordt het risico van marktwaardebewegingen op totaalniveau getoetst. Gewenste risico's worden meegenomen in de ALM-studie. Het betreft de risico's waarbij gekozen wordt op basis van risico/rendementverwachtingen. Dit geldt niet voor 'ongewenste' risico's. Tot die laatste behoren liquiditeitsrisico, concentratierisico en tegenpartijrisico. Bij het door het fonds geïmplementeerde onafhankelijke risicomonitoring wordt vervolgens op basis van het dekkingsgraadrisico en tracking error beoordeeld of het risico van het fonds binnen de bandbreedtes beweegt. Renterisico Het fonds loopt renterisico doordat de waarde van de beleggingen anders op renteveranderingen reageert dan de waarde van de verplichtingen van het fonds. Het bestuur heeft ervoor gekozen het renterisico van de verplichtingen te beperken, maar niet geheel af te dekken teneinde ook in tijden van stijgende rente en inflatie over financiële middelen te beschikten ten behoeve van de toeslagverlening op de pensioenen. Op basis van het gekozen risicoprofiel wordt het renterisico van de pensioenverplichtingen voor 75% afgedekt (op marktwaarde). Op maandbasis ontvangt het fonds van de vermogensbeheerder een overzicht met het percentage renteafdekking op basis van benchmark durations en portefeuille durations, zowel op marktwaarde als UFR. Ten minste eenmaal per jaar wordt de effectiviteit van de rentehedge beoordeeld alsmede het curverisico geanalyseerd. De netto impact van renteveranderingen op de dekkingsgraad worden in de risicorapportage inzichtelijk gemaakt.


Inflatierisico Het fonds loopt inflatierisico doordat de waarde van de geïndexeerde pensioentoezeggingen anders op inflatieveranderingen reageert dan de waarde van de beleggingen. Met betrekking tot de indexatieambitie van het fonds is het risico dat de verandering van de pensioenvoorzieningen als gevolg van inflatie niet gecompenseerd worden door een waardeverandering van de beleggingen. De indexatieambitie wordt in de ALM-studie getoetst. De continuïteitsanalyse verschaft inzicht in de verwachte indexatierealisatie. De kans op indexatie wordt inzichtelijk gemaakt in de risicorapportage. Valutarisico De waarde van beleggingen kan veranderen door schommelingen in de wisselkoersen ten opzichte van de euro. Het fonds heeft een voorkeur voor beleggingsfondsen waarbinnen het valutarisico geheel wordt afgedekt naar euro. Daarnaast is besloten dat het valutarisico op emerging market aandelen niet wordt afgedekt met het oog op de verwachte waardestijging van de emerging market valuta. Door middel van de risicorapportage wordt het valutarisico inzichtelijk gemaakt. Aandelenrisico Het aandelenrisico betreft het risico op een daling van de marktwaarde van aandelen en overige zakelijke waarden. In de ALM-studie wordt de gewenste allocatie naar zakelijke waarden bepaald worden aan de hand van het gekozen risicoprofiel. In de portefeuilleconstructie wordt het gewenste aandelen/zakelijke waarden risico omgezet worden in een strategische portefeuille. Door middel van de risicorapportage wordt het aandelenrisico inzichtelijk gemaakt. Kredietrisico Onder kredietrisico wordt verstaan het risico dat een verlies optreedt als een kredietnemer zijn afgesproken betalingen niet nakomt of dat de kredietwaardigheid van een kredietnemer afneemt. In de portefeuilleconstructie wordt een allocatie naar vastrentende waarden bepaald die aansluit bij het gekozen risicoprofiel. In de beleggingsrichtlijnen worden limieten opgenomen op kredietwaardigheidsratings van beleggingen in instrumenten, landen en/of sectoren. Door middel van de risicorapportage wordt het kredietrisico inzichtelijk gemaakt. Tegenpartijrisico Bij het aangaan van transacties met externe partijen (o.a. derivatenposities en het gebruik van securities lending) wordt exposure opgebouwd bij tegenpartijen. Een faillissement van een tegenpartij kan tot verliezen leiden. Het fonds neemt zelf geen derivatenposities in. Wel wordt binnen de beleggingsfondsen in derivaten gehandeld. Het tegenpartijrisico wordt binnen de beleggingsfondsen beheerst met behulp van restricties op de kredietwaardigheid van tegenpartijen, het spreiden van exposure over verschillende tegenpartijen en het maken van afspraken over de kwaliteit van het onderpand. Het tegenpartijrisico in het LDI fonds wordt mede beheerst door gebruik te maken van Central Clearing. Liquiditeitsrisico Onder liquiditeitsrisico wordt verstaan het risico dat een fonds niet op korte termijn aan zijn betalingsverplichtingen kan voldoen. Het fonds acht het liquiditeitsrisico beperkt, omdat participaties in de beleggingsfondsen op dagbasis verhandelbaar zijn en er dus op korte termijn middelen vrijgemaakt kunnen worden. Voorts is ook van belang dat collateral behoeftes uit hoofde van derivatenposities binnen de beleggingsfondsen kunnen worden opgevangen. Tot slot zijn de verwachte premie-inkomsten voor de komende jaren hoger dan de verwachte uitkeringen.


Concentratierisico Door gebrekkige spreiding kan concentratierisico ontstaan waarbij verliezen optreden doordat een te grote gevoeligheid bestaat naar één regio, sector of marktpartij. Dit risico wordt beheerst door in de beleggingsrichtlijnen limieten op te nemen op regio-, sectoren landenallocatie. Door middel van de risicorapportage wordt het concentratierisico inzichtelijk gemaakt. Actief risico Met actief risico wordt bedoeld de mate waarin de daadwerkelijke performance afwijkt van de strategische benchmark. Dit risico wordt als volgt beheerst: voor actief beheerde beleggingsinstellingen worden limieten op de maximale tracking error gehanteerd. Daarmee wordt de afwijking ten opzichte van de benchmark gelimiteerd. Het risico wordt tevens beheerst door een tracking error limiet op totaal portefeuilleniveau. In de berekening van het Vereist Eigen Vermogen wordt tot slot actief risico meegenomen. Actuariële risico's De belangrijkste actuariële risico's zijn de risico's van langleven, overlijden en arbeidsongeschiktheid. Bij de berekening van de pensioenverplichtingen moet een voorspelling worden gedaan over het aantal jaren dat het pensioen vanaf de ingangsdatum wordt uitgekeerd. Als de levensverwachting stijgt, betekent dit dat er langer pensioen uitgekeerd moet worden (het zogeheten lang levenrisico). Hiervoor moet dan extra geld worden gereserveerd. Bij de berekeningen wordt gebruik gemaakt van de voorspellingen die door het Actuarieel Genootschap (AG) worden gepubliceerd. Het fonds hanteert sinds 31 december 2012 de meest recente prognosetafel 2012-2062 van het AG. Hierbij wordt een correctiefactor Inkomenscategorie "Hoog" van Mercer gehanteerd. Door toepassing van deze AG-prognosetafel met een adequate correctiefactor voor ervaringssterfte wordt rekening gehouden met de thans waarschijnlijk geachte toekomstige stijging van de levensverwachting. Het overlijdensrisico betreft het risico dat het fonds in geval van overlijden mogelijk een nabestaandenpensioen moet toekennen en het arbeidsongeschiktheidsrisico betreft het toekennen van premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid. Deze risico's waren tot en met 31 december 2013 gedeeltelijk herverzekerd bij de Nationale Nederlanden N.V. te Rotterdam. De herverzekering was gesloten op basis van stop-loss. Alleen indien de totale schade over een periode van 5 jaar boven het bedrag van € 2,4 miljoen uitging, keerde de herverzekeraar het meerdere aan het fonds uit. Het contract is ingegaan op 1 januari 2009 en liep tot 1 januari 2014. Gezien de aard van het contract was geen sprake van verdere winstdeling. Eind 2013 heeft het bestuur de mogelijkheden voor herverzekering onderzocht. Hierbij is gekozen voor volledige herverzekering. Hiertoe is een driejarig contract gesloten bij Zwitserleven te Amstelveen, waarbij sprake is van winstdeling.


VOORUITBLIK Het bestuur richt zich op een toekomstbestendige uitvoering van de pensioenregeling. Dit vergt zowel een adequate besturing van het vermogensbeheer en de pensioenadministratie als een alerte houding ten opzichte van alle wijzigingen die op het fonds afkomen. In 2014 is hiervoor een gewijzigde rapportagestructuur. In december 2013 heeft het bestuur besloten in het kader van de Wet Versterking Bestuur Pensioenfondsen gekozen voor het aangepaste paritaire model. Daarnaast is per 1 januari 2014 de Code Pensioenfondsen van kracht. In 2014 wordt een en ander nader uitgewerkt en worden de fondsdocumenten als de statuten, reglement verantwoordingsorgaan en reglement visitatiecommissie, deskundigheidsplan worden hierop aangepast. In 2014 zal het bestuur, samen met de werkgever, kijken naar wat de wijziging van het FTK voor gevolgen heeft voor het pensioenfonds. Eventueel te nemen maatregelen zullen door het bestuur voortvarend worden opgepakt. Daarnaast moet het bestuur, in overleg met de werkgever en de sociale partners de pensioenregeling versoberen als gevolg van het fiscale kader per 1 januari 2015. Het bestuur heeft in januari 2014 kennisgenomen van de aankondiging van de werkgever om de lokatie Hazerswoude te sluiten. Naar aanleiding van deze aankondiging heeft het bestuur de impact op het fonds geanalyseerd. De conclusie was dat de voorgenomen sluiting vooralsnog geen invloed heeft op de financiële situatie van het fonds. Op 16 mei 2014 heeft de werkgever een definitief besluit tot sluiting van de vestiging Hazerswoude genomen. Leiden, 16 juni 2014

Stichting Pensioenfonds Avery Dennison Het bestuur

H N. van Gijn voorzitter

F.W.M. Steeman secretaris

E. Voskuilen bestuurslid

E.C. Megchelse bestuurslid

F.W. Veltkamp bestuurslid

S.B.E. Halbertsma bestuurslid


E

RAPPORT VAN DE VISITATIECOMMISSIE


VERSLAG VAN DE VISITATIECOMMISSIE

De Visitatiecommissie (VC) heeft in de maand november 2013 haar onderzoek gedaan naar het functioneren van het (bestuur van het) pensioenfonds van Avery Dennison met de focus op de periode december 2012 tot november 2013. Daarbij is gekeken naar de beleids- en bestuursprocedures en processen, de checks and balances, de wijze waarop het fonds wordt aangestuurd en de omgang met de risico's op langere termijn, en - mede vooruitlopend op de taken van de VC in verband met de Wet versterking bestuur pensioenfondsen - naar de evenwichtige belangenafweging, het beleid en de algemene gang van zaken en de adequate risicobeheersing. Follow up op voorgaande visitatie Naar aanleiding van de voorgaande visitatie is er een discussie geweest over risicobeperking voor de werkgever, eventueel zelfs een overgang naar een Bpf. Dit punt is blijven spelen, maar heeft nog niet tot het doorhakken van knopen geleid. Nog openstaande vragen zijn hoe de huidige bijstortingsafspraken en de steeds hogere premie zich verhouden, is nagedacht over de situatie dat er geen bijstortingen meer plaatsvinden? Aandacht is gevraagd voor een reëel kader en ambitie en realisatie indexaties. Terughoudendheid in beleid De VC bespeurt bij het bestuur een afwachtende en enigszins aarzelende houding, mede ingegeven doordat de sponsor zich nog niet duidelijk heeft uitgelaten over de toekomst van het fonds. Het bestuur geeft aan het een moeilijk begaanbare weg te vinden om als slapend fonds door te gaan, mocht de sponsor de uitvoeringsovereenkomst willen beëindigen. Dit zo zijnde zou het opstellen en doorrekenen van scenario's hoger op de agenda moeten staan. De VC beveelt aan deze afwachtende houding te laten varen en zo nodig het initiatief te nemen om duidelijkheid van de sponsor te verkrijgen: beter leidend dan lijdend. Nieuw bestuursmodel Ten aanzien van de keuze voor een nieuw bestuursmodel naar aanleiding van de Wet versterking bestuur pensioenfondsen heeft de VC vernomen dat men het meest voelt voor voortzetting van het huidige paritaire model, maar er zijn nog geen concrete beslissingen genomen en stappen gezet. Dit wordt nu wel urgent en de VC beveelt aan hier vaart te maken, maar daarbij wel te zorgen dat voldoende draagvlak is gezocht en alle belanghebbenden daarbij zijn geraadpleegd. De VC tekent daarbij aan dat zorg werd uitgesproken over de afnemende belangstelling bij de deelnemers voor het pensioen(fonds). Dat maant tot gerichte communicatie met deze groep over de bestuurlijke inrichting, missie en toekomst van het pensioenfonds. Totaaloordeel a. Beleid en bestuur Dit is zorgvuldig en gedegen, maar men is onvoldoende pro-actief. De missie en visie van het fonds, de verhouding met de sponsor en het bestaansrecht van het fonds, alsmede de kosten en inhoud van de pensioenregeling dienen nadrukkelijker geadresseerd te worden. De Checks en balances zijn overigens voldoende en werken naar behoren. Daarbij valt op dat het VO zich een iets bescheidener rol aanmeet dan wettelijk mogelijk: het oordeelt meer op het proces van evenwichtige belangenafweging en minder op inhoud. Ook dient het beleid van het bestuur zich sterker te richten op het rechtstreeks peilen van het draagvlak voor het pensioenfonds en de pensioenregeling bij de deelnemers zelf. De cultuur in de bestuurskamer is er overigens een van respect en collegialiteit. De voorzitter is een primus inter pares.


b. Algemene gang van zaken Organisatie en uitvoering lopen op zich goed, maar door de veelheid aan partijen aan welke wordt uitbesteed en de vele ondersteunende partijen kan niet altijd gezegd worden dat het bestuur zelf in control is. Het overzicht kan zoek raken, de verbinding tussen de verschillende partijen via het bestuur kan onvoldoende gewaarborgd raken. Illustratief is het zware traject rond het vermogensbeheer geweest. Het bestuur moet nu meer aandacht krijgen voor strategische thema's, en meer loskomen van de dagelijkse en operationele zaken. Het risico-inventarisatie en -beheersingsbeleid wordt eerst nu operationeel. c. Evenwichtige belangenbehartiging Het bestuur is zich de belangen van alle stakeholders continu en volledig bewust, houdt er ook gewetensvol rekening mee, maar expliciteert en onderbouwt haar afwegingen onvoldoende zichtbaar. Voor een evenwichtige belangenafweging is het essentieel dat men ook een goed inzicht heeft in wat leeft onder de deelnemers. Het geconstateerde gebrek aan interesse dient het bestuur daarbij te overbruggen. Enkele aanbevelingen op deelonderwerpen 1. De dominante positie van de BAC kan aanleiding zijn beleggingen (weer) tot een aandachtsgebied van het voltallige bestuur te maken. 2. Verscherpte aandacht voor de S-formule en de mogelijke risicoverzwaring tijdens herstel is wenselijk. 3. De competenties uit de Beleidsregel geschiktheid 2012 dient men voortaan mee te nemen in de zelfevaluaties, een externe moderator is daarbij wenselijk. 4. Communicatie op B-niveau bij de niet verplichte communicatie-uitingen dient meer aandacht te krijgen, het reduceren van de hoeveelheid uitingen is raadzaam. 5. Jaarlijkse actualisatie van de ABTN heeft wel hoge prioriteit bij het bestuur, maar dient nu echt geeffectueerd te worden. 6. Het definiëren van risicohouding en risicobudget kan explicieter dan nu het geval is. 7. Bij de komende ALM studie dienen alle asset classes in de portefeuille nog eens tegen het licht worden gehouden. 8. Een nadere explicitering van het MVO beleid is wenselijk. 9. Een duidelijke beleidsafweging ten aanzien van de korte termijn anticyclische en lange termijn procyclische effecten van de renteafdekking dient nu gemaakt te worden. 10. Er dient een duidelijk beleid geformuleerd te worden ten aanzien van inhaalindexatie en de administratieve verwerking daarvan. 11. De SLA's - met name die met Syntrus Achmea - dienen eens goed te worden getoetst op disclaimers, maximale aansprakelijkheid en penalties ingeval de gestelde levels niet worden gehaald. 5 december 2013 De Visitatiecommissie Mr. P.J.M. Akkermans, voorzitter Drs. R.P. van Leeuwen AAG Drs. G.L. Sirks


Reactie van het bestuur Het bestuur waardeert de kritische blik van de visitatiecommissie en neemt de opmerkingen van de visitatiecommissie mee in het beleid voor 2014. Hieronder wordt op de bevindingen van de visitatiecommissie een inhoudelijke reactie gegeven. Follow up voorgaande visitatie en terughoudendheid in beleid Het bestuur is zich bewust van de verkenning van de werkgever naar de toekomstige pensioensituatie. De verwachting is dat dit in het eerste kwartaal van 2014 concreter wordt. Als dat niet het geval is zal het bestuur in het tweede kwartaal van 2014 proactief acties bespreken / ondernemen. In het kader van het nieuwe FTK heeft het bestuur in 2014 aandacht voor het reële kader, ambitie en realisatie van indexaties. Nieuw bestuursmodel Keuze voor een nieuw bestuursmodel is geagendeerd voor 16 december. Input is gevraagd van sociale partners (vakbonden), werkgever en verantwoordingsorgaan. De werkgever heeft input gegeven, evenals het verantwoordingsorgaan. De communicatiecommissie zal na een definitieve keuze acties definiëren inzake communicatie richting de deelnemers. a. Beleid en bestuur Zie hiervoor de reactie onder follow up voorgaande visitatie en terughoudendheid in beleid. b. Algemene gang van zaken Het bestuur is zich er bewust van het feit dat veel taken zijn uitbesteed. Het bestuur is in control door: zorgvuldige samenstelling en beoordeling van contracten, SLA-overeenkomsten en monitoring van SLA-rapportages. Daarnaast controleert het bestuur de ISAE rapportages en bespreekt deze jaarlijks in een bestuursvergadering. c. Evenwichtige belangenbehartiging Het bestuur zal de evenwichtige belangenafweging beter gaan documenteren in de notulen van bestuursvergaderingen. De communicatiecommissie werkt een plan uit voor een risicobereidheidsonderzoek en een communicatieonderzoek voor Q2 2014, afhankelijk van de beschikbaarheid van het wetsvoorstel nieuw FTK. Aanbevelingen op deelonderwerpen 1. Het is de intentie van het bestuur om beleggingen meer tot een aandachtsgebied van het voltallige bestuur te maken, met benadrukking van de adviserende rol van de BAC. Het bestuur neemt dit mee in de besluitvorming in het kader van de Wet Versterking Bestuur Pensioenfondsen. Beleggingen zullen uitgebreider worden besproken in de bestuursvergaderingen. 2. De visitatiecommissie merkt op dat verscherpte aandacht voor de S-formule en de mogelijke risicoverzwaring tijdens herstel wenselijk is. Dit is onlangs besproken in de bestuursvergadering. Deze aandacht is er nu. Het pensioenfonds is inmiddels uit het kortetermijn herstelplan. Ook gedurende de rest van het lange termijnherstelplan zal het bestuur aandacht houden voor de S-formule.


• 3. De competenties uit de Beleidsregel geschiktheid 2012 zijn besproken op de heidag op 6 december 2013. Hiervoor is een externe moderator uitgenodigd.

4. De visitatiecommissie beveelt aan om communicatie op B1-niveau bij de niet verplichte communicatie-uitingen meer aandacht te geven. Ook vindt zij het reduceren van de hoeveelheid uitingen raadzaam. Deze opmerking heeft in de ogen van het bestuur betrekking op een bepaalde zinsnede in het verkort jaarverslag. Het bestuur houdt hier zo veel mogelijk rekening mee. Alle wettelijk verplichte communicatie is getoetst op B1-niveau. De veelheid aan uitingen zijn verplichte uitingen, deze kan het pensioenfonds niet reduceren. Niet alle genoemde communicatie uitingen zijn van toepassing op het pensioenfonds Avery Dennison en deelnemers krijgen deze informatie alleen op het moment dat dit op de eigen situatie van toepassing is. 5. In januari 2014 wordt de ABTN vastgesteld. 6. en 7. Bij de komende ALM studie worden de asset classes in de portefeuille opnieuw beoordeeld. Ook worden de risicohouding en het risicobudget dan explicieter uitgewerkt. 8. Het beleid met betrekking tot maatschappelijk verantwoord beleggen wordt in 2014 geformuleerd. 9. Een duidelijke beleidsafweging inzake de korte termijn anticyclische en lange termijn procyclische effecten van de renteafdekking dient volgens de visitatiecommissie nu gemaakt te worden. Vanwege het herstelplan heeft het bestuur gekozen voor korte termijn afdekking van de risico's. In de investment beliefs is opgenomen dat het beleggingsbeleid over de renteafdekking onafhankelijk is van de dekkingsgraad. Op dit moment wijzigt het bestuur het beleid niet. Dit punt wordt besproken in de beleggingsadviescommissie, welke een advies aan het bestuur uitbrengt of dit in de ALMstudie wordt meegenomen. 10. Het bestuur zal in 2014 het beleid ten aanzien van inhaalindexatie evalueren. Dit wordt ook gekoppeld aan de ALMstudie. Hierbij wordt ook gekeken naar de regelgeving hierover in het nieuwe FTK. 11. Eind 2014 loopt het contract met Syntrus Achmea af. Er wordt dan een nieuw contract gesloten dat aan alle eisen met betrekking tot uitbesteding voldoet. 6 december 2013 Het bestuur


F

OORDEEL VAN HET VERANTWOORDINGSORGAAN


VERANTWOORDINGSORGAAN

Het Verantwoordingsorgaan is op 13 maart 2008 ingesteld door het fonds. Het Verantwoordingsorgaan is actief sinds 26 maart 2008. In het overleg tussen het bestuur van SPAD en het Verantwoordingsorgaan op 2 mei en 23 mei 2014 heeft het bestuur verantwoording afgelegd over het door haar gevoerde beleid in 2013 alsmede over de beleidsvoornemens voor de toekomst. Tijdens het overleg zijn onder meer de volgende onderwerpen aan de orde geweest: • de kerngegevens en de resultaten in het jaar 2013; • de opvolging van het advies van het verantwoordingsorgaan in 2013; • de evaluatie van het herstelplan en de ontwikkeling van de dekkingsgraad; • het beleid in 2013 met betrekking tot met betrekking tot de premie, beleggingen en toeslagverlening; • de in 2013 getroffen maatregelen inzake de uitbesteding van het vermogensbeheer; • de kostentransparantie; • het rapport van de visitatiecommissie; • de toekomst van SPAD; • de implementatie van de Wet Versterking Bestuur Pensioenfondsen en Code Pensioenfondsen • aanpassing van de pensioenregeling per 1 januari 2015 (fiscale aanpassingen en nieuw FTK); • het rooster van aftreden van het verantwoordingsorgaan; • onderzoek in kader (bestaansrecht) krimpende pensioenfondsen; • de deskundigheidsbevordering van de leden van het verantwoordingsorgaan en het opstellen van een competentievisie. Na toezending van de concepten voor het jaarverslag en het actuarieel rapport over het jaar 2013 heeft het bestuur van SPAD op 23 mei 2014 de volgende schriftelijke verklaring van het Verantwoordingsorgaan ontvangen: Verslag van het Verantwoordingsorgaan Het verantwoordingsorgaan( VO) heeft kennisgenomen van het concept jaarrapport, de concept jaarrekening en het concept actuarieel rapport van de Stichting Avery Dennison over het jaar 2013. Het VO heeft tevens kennis genomen van de beleidsvoornemens van het bestuur van het fonds voor het jaar 2014, in overlegvergaderingen op 2 mei en 23 mei 2013. Op basis van bovengenoemde informatie komt het VO tot een positief oordeel met betrekking tot het handelen van het bestuur en het gevoerde beleid in 2013, alsmede de beleidsvoornemens voor de toekomst. Het VO heeft hierbij de volgende opmerkingen en aanbevelingen: Gedurende de rest van het jaar 2014, komen er een aantal taken op het bestuur af. Onder andere aanpassing van de fondsdocumenten, de nieuwe pensioenregelingen voor 2015, de deskundigheidstoets, evaluatie van de diverse fondsbeheerders en de aanpassingen vanwege het nieuwe financiële toetsingskader en de daarmee verbandhoudende ALM- studie. Een groot aantal van deze taken zijn wettelijke voorschriften. Het VO vertrouwt erop dat er een gedegen uitvoeringsplan zal worden opgesteld om al deze activiteiten op tijd uit te voeren, waarbij ook aandacht wordt gegeven aan de hoogte van de uitvoeringskosten. De pensioenuitvoeringskosten waren met € 635,000 significant hoger dan in voorgaande jaren (31,5% boven 2012, stijging 2011/2012 was 7,3%). Omdat de factor kosten per deelnemer een belangrijke parameter is, met name voor kleine fondsen, beveelt het VO het bestuur aan om hier nadrukkelijk aandacht aan te besteden. Te meer omdat door de sluiting van de Hazerswoude-fabriek, het aantal deelnemers significant zal dalen, waardoor de kosten per deelnemer hoe dan ook zullen stijgen. Ook in het vorige verslagjaar heeft het VO al meer aandacht gevraagd voor deze parameter.


Zowel bij het onderzoek naar de kwaliteit van de pensioenadministratie als bij de certificering van de actuariële analyse, behoort de door het bestuur gekozen toezichthouder tot dezelfde onderneming als de uitvoerder van de taak. Het VO begrijpt deze keuze uit oogpunt kosten en efficiency, maar beveelt toch aan om bij herziening van contracten te overwegen om uitvoerder en toezichthouder uit verschillende ondernemingen te laten komen. De visitatiecommissie heeft in november 2013 opgemerkt dat het VO zich een iets bescheidener rol aanmeet dan wettelijk mogelijk, doordat het VO oordeelt op het bestuurlijk proces en een evenwichtige belangenafweging binnen het bestuur, maar minder op de inhoud. Het VO heeft zich beraden op deze opmerking, maar zal haar beleid niet veranderen. Indien het VO meer naar de inhoud van bestuursbesluiten gaat kijken vreest het voor doublures en vertragingen in deze belangrijke processen. Dit is niet in belang van het fonds en haar deelnemers. Leiden, 23 mei 2014

Het Verantwoordingsorgaan. H.L. Ewalds

R. Beij

K.H. Lauret

Reactie van het bestuur Het bestuur heeft met genoegen kennis genomen van het positieve oordeel van het VO over 2013 en spreekt zijn dank uit voor de inzet, tijd en kritische blik die de leden van het VO in het afgelopen jaar aan het pensioenfonds hebben gegeven. Het bestuur realiseert zich dat 2014 veel taken moeten worden opgepakt. Het bestuur heeft hiervoor een actieplan om te komen tot de tijdige afronding van aanpassing in het kader van de Wet Versterking Bestuur Pensioenfondsen en de Code Pensioenfondsen, alsmede de nieuwe pensioenregelingen voor 2015. Daarnaast is het bestuur zich bewust van de uitvoeringskosten en heeft daar in 2014 veel aandacht voor. We zullen duidelijke prioriteiten stellen bij het analyseren en invoeren van nieuwe wetgeving en richtlijnen. Bij de uitvoering zal in eerste instantie gekozen worden voor 'zelf doen'. Wanneer dit vanwege de benodigde kennis of gebrek aan capaciteit niet mogelijk is, zal er weloverwogen gekozen worden voor het inhuren van externe expertise.

Leiden, 16 juni 2013



JAARREKENING


1 BALANS PER 31 DECEMBER 2013 (na verwerking van het resultaat) (in duizenden euro's)

31 december 2013

31 december 2012

ACTIVA Beleggingen voor risico pensioenfonds (1)

272.693

254.828

Herverzekeringsdeel technische voorzieningen

(2)

456

487

Vorderingen en overlopende activa

(3)

50

158

Liquide middelen

(4)

2.367

1.542

275.566

257.015

PASSIVA Reserves

(5)

33.818

16.290

Technische voorzieningen

(6)

228.583

237.528

Overige schulden en overlopende passiva

(7)

13.165

3.197

275.566

257.015

114,8

106,9

(*) De nummering verwijst naar de toelichting Dekkingsgraad op basis van FTK in %


2

STAAT VAN BATEN EN LASTEN OVER 2013

(in duizenden euro's) 2013

2012

Premiebijdragen van werkgevers en werknemers

(8)

7.520

7.826

Beleggingsresultaten

(9)

9.179

37.022

Saldo waardeoverdrachten

(10)

-396

-151

Pensioenuitkeringen

(11)

-7.100

-6.620

Mutatie technische voorzieningen

(12)

Pensioenopbouw Rentetoevoeging Onttrekkingen voor pensioenuitkeringen Onttrekkingen voor uitvoeringskosten Saldo overdrachten van rechten Wijziging marktrente Wijziging actuariële grondslagen Overige wijzigingen

-6.240 -836 7.029 209 432 7.409 942

-6.577 -3.402 6.591 198 179 -14.554 -2.352 142 8.945

-19.775

Herverzekeringen

(13)

46

51

Mutatie herverzekeringsdeel technische voorzieningen

(14)

-31

-50

Pensioenuitvoeringskosten

(15)

-635

-483

17.528

17.820

17.528

17.820

Saldo van baten en lasten Bestemming saldo Mutatie extra reserve (*) De nummering verwijst naar de toelichting


3

KASSTROOMOVERZICHT 2013

(in duizenden euro's) Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. 2013

2012

Kasstroom uit pensioenactiviteiten Premiebijdragen van werkgevers en werknemers Saldo waardeoverdrachten Pensioenuitkeringen Herverzekeringen Pensioenuitvoeringskosten Mutatie vorderingen en overlopende activa Mutatie overige schulden en overlopende passiva

7.520 -396 -7.100 46 -635 109 1.056

7.826 -151 -6.620 51 -483 49 -177 600

495

Kasstroom uit beleggingsactiviteiten Verkopen beleggingen Aankopen beleggingen Directe opbrengsten Overige mutaties beleggingen Kosten vermogensbeheer

435.695 -436.321 500 1.633 -1.282

Mutatie liquide middelen

324.970 -331.853 -25 8.186 -1.021 225

257

825

752

Samenstelling geldmiddelen 2013

Liquide middelen per 1 januari Mutatie liquide middelen Liquide middelen per 31 december

2012

1.542

790

825

752

2.367

1.542


4

GRONDSLAGEN VOOR WAARDERING EN RESULTAATBEPALING

Algemeen Het doel van Stichting Pensioenfonds Avery Dennison, statutair gevestigd te Leiden, Lammenschansweg 140, is het nu en in de toekomst verstrekken van uitkeringen aan gepensioneerden en nabestaanden ter zake van ouderdom en overlijden; tevens verstrekt het fonds uitkeringen aan arbeidsongeschikte deelnemers. Deze doelstelling is nader uitgewerkt in onder andere de statuten, het pensioenreglement, de uitvoeringsovereenkomst en de Actuariële en Bedrijfstechnische Nota van Stichting Pensioenfonds Avery Dennison. Overeenstemmingsverklaring De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke bepalingen zoals deze zijn opgenomen in Titel 9, Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek (BW) en met inachtneming van de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving. Vergelijking met voorgaand jaar De gehanteerde grondslagen van waardering en van resultaatbepaling zijn ongewijzigd gebleven ten opzichte van het voorgaande jaar.

GRONDSLAGEN VOOR DE WAARDERING VAN ACTIVA EN PASSIVA Algemeen Alle bedragen zijn vermeld in duizenden euro's. Schattingen en veronderstellingen De opstelling van de jaarrekening in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW vereist dat het bestuur oordelen vormt en schattingen en veronderstellingen maakt die van invloed zijn op de toepassing van grondslagen en de gerapporteerde waarde van activa en verplichtingen, en van baten en lasten. De schattingen en hiermee verbonden veronderstellingen zijn gebaseerd op ervaringen uit het verleden en verschillende andere factoren die gegeven de omstandigheden als redelijk worden beschouwd. De uitkomsten hiervan vormen de basis voor het oordeel over de boekwaarde van activa en verplichtingen die niet op eenvoudige wijze uit andere bronnen blijkt. De daadwerkelijke uitkomsten kunnen afwijken van deze schattingen. De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien, indien de herziening alleen voor die periode gevolgen heeft, of in de periode van herziening en toekomstige perioden, indien de herziening gevolgen heeft voor zowel de verslagperiode als toekomstige perioden. Verwerking van activa en passiva Een actief wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de toekomstige economische voordelen naar het pensioenfonds zullen toevloeien en de waarde daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Een verplichting wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de afwikkeling daarvan gepaard zal gaan met een uitstroom van middelen en de omvang van het bedrag daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Baten worden in de staat van baten en lasten opgenomen wanneer een vermeerdering van het economische potentieel, samenhangend met een vermeerdering van een actief of een vermindering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, en waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Lasten worden verwerkt wanneer een vermindering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermindering van een actief of een vermeerdering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, en waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld.


Indien een transactie ertoe leidt dat alle of nagenoeg alle toekomstige economische voordelen en alle of nagenoeg alle risico's met betrekking tot een actief of een verplichting aan een derde zijn overgedragen, wordt het actief of de verplichting niet langer in de balans opgenomen. Verder worden activa en verplichtingen niet meer in de balans opgenomen vanaf het tijdstip waarop niet meer wordt voldaan aan de voorwaarden van waarschijnlijkheid van de toekomstige economische voordelen en betrouwbaarheid van de bepaling van de waarde. Dit betekent dat transacties worden verwerkt op handelsdatum en niet op afwikkelingsdatum. Als gevolg hiervan kan sprake zijn van een post "nog af te wikkelen transacties". Saldering van een actief en een verplichting Een financieel actief en een financiële verplichting worden gesaldeerd als nettobedrag in de balans opgenomen indien sprake is van een wettelijke of contractuele bevoegdheid om het actief en de verplichting gesaldeerd en gelijktijdig af te wikkelen en bovendien de intentie bestaat om de posten op deze wijze af te wikkelen. De met gesaldeerd opgenomen financiële activa en financiële verplichtingen samenhangende rentebaten en rentelasten worden eveneens gesaldeerd opgenomen. Verwerking van waardeveranderingen van beleggingen Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen gerealiseerde en ongerealiseerde waardeveranderingen van beleggingen. Alle waardeveranderingen van beleggingen, inclusief valutakoersverschillen, worden als beleggingsopbrengsten in de staat van baten en lasten opgenomen. Vreemde valuta Activa en verplichtingen in vreemde valuta worden omgerekend naar de rapporteringsvaluta euro tegen de koers per balansdatum. Deze waardering is onderdeel van de waardering tegen reële waarde. Baten en lasten voortvloeiende uit transacties in vreemde valuta worden omgerekend tegen de koers per transactiedatum. 31-12-2013

US Dollar Britse Pond Japanse Yen Hong Kong Dollar Australische Dollar Canadese Dollar Noorse Kronen Zweedse Kronen Singaporese Dollar Zuid Koreaanse Won

31-12-2012

1,38 0,83 144,83 10,68 1,54 1,46 8,36 8,85 1,74 1.454,22

1,32 0,81 114,00 10,22 1,27 1,31 7,34 8,58 1,61 1.411,45

Beleggingen Algemeen De beleggingen worden gewaardeerd op reële waarde. Slechts indien de reële waarde van een belegging niet betrouwbaar kan worden vastgesteld vindt waardering plaats op basis van geamortiseerde kostprijs. Participaties in beleggingsinstellingen, die gespecialiseerd zijn in een bepaald soort beleggingen worden gerubriceerd en gewaardeerd volgens de grondslagen van dat soort beleggingen.


Derivaten Derivaten worden gewaardeerd op reële waarde, te weten de relevante marktnotering of, als die er niet is, de waarde die wordt bepaald met behulp van marktconforme en toetsbare waarderingsmodellen. Positieve posities uit hoofde van derivatencontracten ultimo verslagjaar worden gepresenteerd onder derivaten. Negatieve posities uit hoofde van derivatencontracten ultimo verslagjaar worden gepresenteerd onder overige schulden en overlopende passiva. Overige beleggingen Onder overige beleggingen worden opgenomen die beleggingen die niet als een van de hiervoor opgesomde beleggingen geclassificeerd kunnen worden. Tevens worden onder de overige beleggingen opgenomen nog af te wikkelen beleggingstransacties en liquide middelen die beheerd worden door de vermogensbeheerder. De overige beleggingen worden gewaardeerd tegen reële waarde. Herverzekering Deze post betreft de waarde van de herverzekeringspolissen bepaald op de contante waarde van de herverzekerde aanspraken berekend tegen dezelfde grondslagen als van toepassing op de voorziening pensioenverplichtingen. De herverzekering van de risico’s van overlijden en premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid zijn ondergebracht bij Nationale Nederlanden N.V. te Rotterdam. Het contract is ingegaan op 1 januari 2009 en liep tot 1 januari 2014. Vorderingen en overlopende activa Vorderingen en overlopende activa worden bij eerste verwerking gewaardeerd op reële waarde. Na eerste verwerking worden vorderingen gewaardeerd op geamortiseerde kostprijs (gelijk aan de nominale waarde indien geen sprake is van transactiekosten) onder aftrek van eventuele bijzondere waardeverminderingen, indien sprake is van oninbaarheid. Liquide middelen Liquide middelen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde. Onder de liquide middelen zijn opgenomen die kasen banktegoeden die onmiddellijk opeisbaar zijn dan wel een looptijd korter dan twaalf maanden hebben. Zij worden onderscheiden van tegoeden in verband met beleggingstransacties. Liquide middelen uit hoofde van beleggingstransacties worden gepresenteerd onder de beleggingen. Reserves De extra reserve dient voor het dekken van algemene risico's en financiering van eventuele toeslagverlening. Jaarlijks wordt, nadat de technische voorziening op een voldoende peil is gebracht, het resultaat van het fonds ten gunste dan wel ten laste van de extra reserve gebracht. Technische voorzieningen Voorziening pensioenverplichtingen De voorziening pensioenverplichtingen wordt gewaardeerd op actuele waarde. De actuele waarde wordt bepaald op basis van de contante waarde van de beste inschatting van toekomstige kasstromen die samenhangen met de op balansdatum onvoorwaardelijke pensioenverplichtingen. Onvoorwaardelijke pensioenverplichtingen zijn de opgebouwde nominale aanspraken en de onvoorwaardelijke (toezeggingen tot) toeslagen. De waardering van de voorziening pensioenverplichtingen heeft plaatsgevonden op basis van navolgende actuariële grondslagen.


Rekenrente De door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur ultimo boekjaar. De rentetermijnstructuur is gebaseerd op een driemaandsgemiddelde met toepassing van de Ultimate Forward Rate. Het hanteren van de UFR houdt in dat voor ver in de toekomst liggende verplichtingen (20 jaar tot 60 jaar) een aangepaste rentecurve wordt gehanteerd. Voor verplichtingen korter dan 20 jaar geldt de rentetermijnstructuur op basis van een driemaandsgemiddelde. Overlevingsgrondslagen De in september 2012 door het Actuarieel Genootschap gepubliceerde AG Prognosetafel 2012-2062 met startjaar 2014 (2012: startjaar 2013) rekeninghoudend met de ervaringssterfte gepubliceerd door Mercer (tabel:hoog). Gehuwdheidsfrequentie Deelnemers voor pensioeningang: iedere deelnemer wordt geacht een partner (volgens de definitie van het pensioenreglement) te hebben. Deelnemers na pensionering: de werkelijke burgerlijke staat. Leeftijdsverschil man-vrouw De partner van een mannelijke (ex)deelnemer wordt geacht drie jaar jonger te zijn; de partner van een vrouwelijke (ex)deelnemer wordt geacht drie jaar ouder te zijn. Voorziening voor uitgesteld wezenpensioen 2% van de voorziening van uitgesteld nabestaandenpensioen voor actieve deelnemers. Voorziening voor toekomstige pensioenopbouw arbeidsongeschikten De contante waarde van de vrijgestelde pensioenopbouw is voor 100% opgenomen in de technische voorzieningen. Opslag excassokosten 3% van de voorziening pensioenverplichtingen. Opslag voor premievrijstellingsrisico 3% van de contante waarde van de jaarinkoop. Overige schulden en overlopende passiva Overige schulden en overlopende passiva worden bij eerste verwerking gewaardeerd op reëlewaarde. Na eerste verwerking worden schulden gewaardeerd op geamortiseerde kostprijs (gelijk aan de nominale waarde indien geen sprake is van transactiekosten).

GRONDSLAGEN VOOR DE RESULTAATBEPALING Algemeen Voor zover niet anders vermeld worden baten en lasten verwerkt in het resultaat van het jaar, waarop zij betrekking hebben. Premiebijdragen van werkgevers en werknemers Onder premiebijdragen van werkgevers en werknemers wordt verstaan de aan hen in rekening gebrachte c.q. te brengen bedragen voor de in het verslagjaar verzekerde pensioenen. Premies zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben. Beleggingsresultaten Onder de directe beleggingsopbrengsten wordt verstaan alle aan het boekjaar toe te rekenen inkomsten uit beleggingen, zijnde dividend van aandelen en de aan het boekjaar toe te rekenen rentebedragen van vastrentende beleggingen. Onder indirecte beleggingsopbrengsten wordt verstaan de verandering in de waarde van beleggingen. Met de directe en indirecte beleggingsopbrengsten zijn verrekend de aan de opbrengsten gerelateerde transactiekosten, provisies en valutaverschillen.


Saldo waardeoverdrachten risico pensioenfonds Deze post bevat het saldo van bedragen uit hoofde van overgenomen dan wel overgedragen pensioenverplichtingen. Pensioenuitkeringen De pensioenuitkeringen betreffen de aan deelnemers uitgekeerde bedragen inclusief afkopen. De pensioenuitkeringen zijn berekend op actuariële grondslagen en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. Premies herverzekering Het fonds heeft de herverzekering van de risico’s van overlijden en premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid ondergebracht bij Nationale Nederlanden N.V. te Rotterdam. Uitvoeringskosten De pensioenuitvoeringskosten zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben.

GRONDSLAGEN KASSTROOMOVERZICHT Het kasstroomoverzicht is conform de indirecte methode opgesteld. Er is onderscheid gemaakt tussen kasstromen uit pensioenactiviteiten en beleggingsactiviteiten.


5

TOELICHTING OP DE BALANS PER 31 DECEMBER 2013

(in duizenden euro's)

ACTIVA 1. Beleggingen voor risico pensioenfonds

Vastgoed beleggingen Stand per 1 januari 2013 Aankopen/ verstrekkingen Verkopen/ aflossingen Overige mutaties Waardemutaties Stand per 31 december 2013

Aandelen


Derivaten

Overige beleggingen

Totaal

21.774

69.891

144.782

6.566

8.956

251.969

20.721

4.084

18.472

393.044

-

436.321

-20.721 -194 -517

-594 16.614

-20.812 10.489 -6.250

-394.162 -11.202 909

-132 -795

-435.695 -1.633 9.961

21.063

89.995

146.681

-4.845

8.029

260.923

Derivaten met een negatieve waarde

11.770

Stand per 31 december 2013

272.693

Onder de overige mutaties zijn opgenomen de correcties op de waardemutaties in verband met gerestitueerde management fees en reclassificaties van derivaten. Het vastrentende beleggingsfonds "Robeco Institutional Liability Driven Euro Gov Bd Full Discretion 40" bevat derivaten, de mutatie van de waarde van derivaten ad -11.202 is per ultimo boekjaar via de overige mutaties gereclassificeerd van de vastrentende waarden naar de derivaten.

Vastgoed beleggingen Stand per 1 januari 2012 Aankopen/ verstrekkingen Verkopen/ aflossingen Overige mutaties Waardemutaties Stand per 31 december 2012

Aandelen


Derivaten

Overige beleggingen

Totaal

15.654

48.392

118.440

19.484

13.234

215.204

2.281

14.054

-

307.557

7.961

331.853

-187 4.026

-639 8.084

-11.722 12.702 25.362

-307.973 -13.431 929

-5.275 -6.631 -333

-324.970 -8.186 38.068

21.774

69.891

144.782

6.566

8.956

251.969

Derivaten met een negatieve waarde Stand per 31 december 2012

2.859 254.828

Onder de overige mutaties zijn opgenomen de correcties op de waardemutaties in verband met gerestitueerde management fees en reclassificaties van derivaten. Het vastrentende beleggingsfonds "Robeco Institutional Liability Driven Euro Gov Bd Full Discretion 40" bevat derivaten, de mutatie van de waarde van derivaten ad -16.829 is per ultimo boekjaar via de overige mutaties gereclassificeerd van de vastrentende waarden naar de derivaten.


Reële waarde Schattingen en veronderstellingen Zoals vermeld in de toelichting zijn de beleggingen van het fonds gewaardeerd tegen reële waarde per balansdatum en is het over het algemeen mogelijk en gebruikelijk om de reële waarde binnen een aanvaardbare bandbreedte van schattingen vast te stellen. Voor sommige andere financiële instrumenten, zoals beleggingsvorderingen en -schulden, geldt dat de boekwaarde de reële waarde benadert als gevolg van het kortetermijnkarakter van de vorderingen en schulden. De boekwaarde van alle activa en de financiële verplichtingen op balansdatum benadert de reële waarde. Voor het bepalen van de reële waarde van de meerderheid van de financiële instrumenten van het fonds kan gebruik worden gemaakt van marktnoteringen. Echter, bepaalde financiële instrumenten, zoals bijvoorbeeld derivaten zijn gewaardeerd door middel van gebruikmaking van waarderingsmodellen en -technieken, inclusief verwijzing naar de huidige reële waarde van vergelijkbare instrumenten. Het fonds belegt zelf in beleggingsfondsen, maar met het oog op de transparantie inzake de beleggingen is de informatie in deze toelichting gebaseerd op de beleggingen in de portefeuilles van deze beleggingsfondsen (“Look through”). Directe marktnotering: beursnotering in een actieve markt (waarop geen prijsaanpassingen worden uitgevoerd). Afgeleide marktnotering: geen directe beursnotering maar andere uit de markt waarneembare data danwel een prijs gebaseerd op een transactie in een niet-actieve markt met een niet-significante prijsaanpassing (gebaseerd op aannames en schattingen). Waarderingsmodellen en -technieken: marktwaardebepaling niet gebaseerd op marktdata, maar gebaseerd op aannames en schattingen die de prijs significant beïnvloeden. Op basis van deze indeling kan het volgende onderscheid worden gemaakt: (Directe en afgeleide) marktnoteringen

Waarderingsmodellen en technieken

Totaal

Per 31 december 2013 Vastgoed beleggingen Aandelen Vastrentende waarden Derivaten Overige beleggingen

21.063 89.995 146.681 -5.020 6.894

175 1.135

21.063 89.995 146.681 -4.845 8.029

259.613

1.310

260.923


(Directe en afgeleide) marktnoteringen

Waarderingsmodellen en technieken

Totaal

Per 31 december 2012 Vastgoed beleggingen Aandelen Vastrentende waarden Derivaten Overige beleggingen

21.774 69.891 144.782 6.182 7.689

384 1.267

21.774 69.891 144.782 6.566 8.956

250.318

1.651

251.969

Vastgoed beleggingen 31-12-2013

31-12-2012

Specificatie vastgoed beleggingen naar soort: Participaties in vastgoedmaatschappijen

21.063

21.774

De vastgoedaandelen zijn niet beursgenoteerd en betreffen participaties in beleggingsfondsen. Aandelen De aandelen zijn niet beursgenoteerd en betreffen participaties in beleggingsfondsen. Binnen de beleggingsfondsen is er sprake van securities lending en collateral management. 31-12-2013

31-12-2012 In %

In %

Specificatie aandelen naar bedrijfstak: Financiële instellingen (w.o. banken en verzekeraars) Nijverheid en industrie Handel Overige dienstverlening Diversen

19.468 20.382 25.313 22.470 2.362

21,6 22,7 28,1 25,0 2,6

12.445 18.384 17.840 19.643 1.579

17,8 26,3 25,5 28,1 2,3

89.995

100,0

69.891

100,0

80.512 9.483

89,5 10,5

62.347 7.544

89,2 10,8

89.995

100,0

69.891

100,0

Specificatie aandelen naar regio: Mature markets Emerging Markets

Vastrentende waarden De vastrentende waarden betreffen participaties in niet beursgenoteerde obligatiebeleggingsfondsen. Binnen de beleggingsfondsen is er sprake van securities lending en collateral management.


31-12-2013

31-12-2012 In %

In %

Specificatie naar bedrijfstak: Nederlandse overheidsinstellingen Buitenlandse overheidsinstellingen Financiële instellingen Handel- en industriële bedrijven Andere instellingen

13.606 57.563 31.083 16.205 28.224

9,3 39,2 21,2 11,1 19,2

15.857 56.953 26.747 13.794 31.431

11,0 39,3 18,5 9,5 21,7

146.681

100,0

144.782

100,0

146.681

100,0

144.782

100,0

Specificatie vastrentende waarden naar regio: Mature markets

Derivaten 31-12-2013

31-12-2012

Specificatie derivaten naar soort: Valutaderivaten Rentederivaten

175 -5.020

384 6.182

-4.845

6.566

Binnen de beleggingsfondsen is er sprake van collateral, omdat de renteafdekking plaatsvindt binnen de beleggingsfondsen ontvangt het pensioenfonds zelf geen collateral.

Onderstaande tabel geeft inzicht in de derivatenposities per 31 december 2013: Type contract

Contractomvang

Valutatermijncontracten Rentederivaten

29.415 57.746

Activa

Passiva

310 6.615

135 11.635

6.925

11.770

Onderstaande tabel geeft inzicht in de derivatenposities per 31 december 2012: Type contract

Valutatermijncontracten USD Valutatermijncontracten JPY Valutatermijncontracten Rentederivaten

Contractomvang

819 11.775 2.740 22.030

Activa

Passiva

3 182 199 9.041

2.859

9.425

2.859


31-12-2013

31-12-2012

Overige beleggingen Liquide middelen Nog af te wikkelen transacties Commodities Nog terug te vragen dividendbelasting

982 125 6.894 28

1.120 129 7.689 18

8.029

8.956

2013

2012

2. Herverzekeringsdeel technische voorzieningen Stand per 1 januari Benodigde intrest Vrijval uitkering herverzekering Rentetermijnstructuur Overige

487 2 -83 50

537 8 -89 23 8

Stand per 31 december

456

487

31-12-2013

31-12-2012

3. Vorderingen en overlopende activa Vorderingen uitvoeringskosten Vorderingen op sponsors Verzekeringsmaatschappijen

50

10 103 45

50

158

2.367

1.542

Alle vorderingen hebben resterende looptijd van korter dan één jaar. 4. Liquide middelen ABN AMRO Bank N.V.

Onder de liquide middelen zijn opgenomen de tegoeden op bankrekeningen, die onmiddellijk dan wel op korte termijn opeisbaar zijn.


PASSIVA 5. Reserves Extra reserve

Stand per 1 januari 2012 Uit bestemming saldo van baten en lasten

-1.530 17.820

Stand per 31 december 2012 Uit bestemming saldo van baten en lasten

16.290 17.528


33.818

31-12-2013

31-12-2012 In %

In %

Solvabiliteit Aanwezig vermogen Af: technische voorziening

262.401 228.583

114,8 100,0

253.818 237.528

106,9 100,0

Eigen vermogen Af: vereist eigen vermogen

33.818 34.686

14,8 15,2

16.290 32.396

6,9 13,7

-868

-0,4

-16.106

-6,8

9.635

4,2

10.070

4,2

Vrij vermogen Minimaal vereist eigen vermogen Dekkingsgraad

114,8

106,9

De vermogenspositie van het pensioenfonds ultimo 2013 kan worden gekarakteriseerd als reservetekort. Voor de berekening van het vereist eigen vermogen wordt gebruik gemaakt van het standaard model inclusief buffer voor actief beheer.

Dekkingsgraad en herstelplan Herstelplan Op 31 december 2008 bevond het fonds zich in een situatie van een dekkingstekort. Op 31 maart 2009 heeft het fonds een herstelplan ingediend bij De Nederlandsche Bank (DNB). In het op 31 maart 2009 ingediende herstelplan is uitgegaan van een hersteltermijn van drie jaar. Op 19 mei 2009 heeft het bestuur De Nederlandsche Bank schriftelijk verzocht om het ingediende korte termijnherstelplan te behandelen als een vijfjaars herstelplan. DNB heeft het vijfjaars herstelplan goedgekeurd. Tevens heeft het fonds aangegeven dat de werkgever de in het herstelplan genoemde drie termijnen van € 2,6 mln in één keer zal bijdragen in 2009 en het totaalbedrag ad € 7,8 mln middels een leningsovereenkomst weer ter beschikking van de werkgever komt. Voor de lening is een marktconforme vergoeding overeengekomen. In juli 2012 is deze lening volledig afgelost. Op 31 december 2013 moest de dekkingsgraad van het pensioenfonds weer ten minste 104,2% zijn. De dekkingsgraad was per 31 december 2012 al 106,9%. Het kortetermijnherstelplan is in september 2013 formeel beëindigd. Per 31 december 2013 bedroeg de dekkingsgraad 114,8%. Dit is onder de vereiste dekkingsgraad van 115,2%.


6. Technische voorzieningen Pensioenverplichting Stand per 1 januari 2012 Mutatie technische voorziening

217.753 19.775

Stand per 31 december 2012 Mutatie technische voorzieningen

237.528 -8.945


228.583

De specificatie van de technische voorzieningen is opgenomen in de toelichting op de staat van baten en lasten.

De voorziening voor pensioenverplichtingen is naar categorie van deelnemers als volgt samengesteld: 31-12-2013

Deelnemers Gewezen deelnemers Pensioengerechtigden

31-12-2012

70.464 51.004 107.115

85.898 41.956 109.674

228.583

237.528

De methode voor de berekening van de pensioenverplichtingen is zodanig toegepast dat er geen sprake is van een financieringsachterstand. Naar hun aard hebben de technische voorzieningen in het algemeen een langlopend karakter.

Korte beschrijving van de pensioenregeling De pensioenregeling van het pensioenfonds betreft een uitkeringsovereenkomst. Het pensioenreglement bevat toezeggingen van ouderdomspensioen ingaande op een leeftijd van 65 jaar, een nabestaandenpensioen en een wezenpensioen op basis van een voorwaardelijk geïndexeerd middelloonsysteem. Toeslagverlening De toeslagverlening wordt jaarlijks vastgesteld door het bestuur. De toeslagverlening in een jaar is voorwaardelijk. De toeslag bedraagt maximaal 3%. In 2013 is er geen toeslag verleend (2012: geen). Er is geen recht op toekomstige toeslagverlening. Het is niet zeker of en in hoeverre in de toekomst toeslagen worden verleend. Het fonds heeft geen geld gereserveerd voor toekomstige toeslagen. 7. Overige schulden en overlopende passiva

Derivaten Schuld aan werkgevers (afrekening voorschotpremies) Waardeoverdrachten Uitkeringen Inhoudingen uitkeringen Te betalen kosten

11.770 103 782 89 161 260

2.859 78 137 123

13.165

3.197

Alle schulden hebben een resterende looptijd van korter dan één jaar.


Risicobeheer en derivaten Solvabiliteitsrisico Het fonds wordt bij het beheer van de pensioenverplichtingen en de financiering daarvan geconfronteerd met risico's. De belangrijkste doelstelling van het fonds is het nakomen van de pensioentoezeggingen. Voor het realiseren van deze doelstelling wordt gestreefd naar een toereikende solvabiliteit op basis van de marktwaarde van de pensioenverplichtingen. Het belangrijkste risico voor het fonds betreft het solvabiliteitsrisico, ofwel het risico dat het fonds niet beschikt over voldoende vermogen ter dekking van de pensioenverplichtingen. De solvabiliteit wordt gemeten zowel op basis van algemeen geldende normen als ook naar de specifieke normen welke door de toezichthouder worden opgelegd. Indien de solvabiliteit van het fonds zich negatief ontwikkelt, bestaat het risico dat het fonds de premie voor de onderneming en deelnemers moet verhogen en het risico dat er geen ruimte beschikbaar is voor een eventuele toeslagverlening op de opgebouwde pensioenrechten. In het uiterste geval kan het noodzakelijk zijn dat het fonds verworven pensioenaanspraken en pensioenrechten moet verminderen. De aanwezige dekkingsgraad heeft zich als volgt ontwikkeld: Vermogen

Technische voorzieningen

Dekkingsgraad %

Stand per 31 december 2012 Mutatie

253.818 8.583

237.528 -8.945

106,9 7,9


262.401

228.583

114,8

2013

2012

%

%

Dekkingsgraad per 1 januari Nieuwe aanspraken Uitkeringen Toeslagverlening Wijziging RTS Beleggingsresultaat Overige oorzaken

106,9 0,2 0,2 3,4 3,8 0,3

99,3 0,4 -6,2 15,5 -2,1

Dekkingsgraad per 31 december

114,8

106,9


31-12-2013

31-12-2012

Het tekort op FTK grondslagen is als volgt: Voorziening pensioenverplichtingen Buffers: S1 Renterisico S2 Risico zakelijke waarden S3 Valutarisico S4 Grondstoffenrisico S5 Kredietrisico S6 Verzekeringstechnisch risico S10 Actief beheer risico Diversificatie effect Vereist eigen vermogen (vereiste buffers) Vereist pensioenvermogen naar artikel 132 van de Pensioenwet Aanwezig pensioenvermogen Tekort/Tekort

228.583

237.528

7.164 28.062 1.283 2.075 2.139 6.947 5.430 -18.414

3.679 27.109 2.334 4.042 4.196 6.882 6.031 -21.877

34.686

32.396

263.269 262.401

269.924 253.818

-868

-16.106

Bij de berekening van de buffers past het pensioenfonds de standaardmethode toe inclusief buffer voor actief beheer. Voor de samenstelling van de beleggingen wordt uitgegaan van de feitelijke (2012: strategische) asset mix in de evenwichtssituatie.

Beleid en risicobeheer Het bestuur beschikt over een aantal beleidsinstrumenten ten behoeve van het beheersen van deze risico's. Deze beleidsinstrumenten betreffen: - beleggingsbeleid - premiebeleid - herverzekeringsbeleid - toeslagenbeleid. De keuze en toepassing van beleidsinstrumenten vindt plaats na uitvoerige analyses ten aanzien van te verwachten ontwikkelingen van de verplichtingen en de financiële markten. Daarbij wordt onder meer gebruikgemaakt van ALMstudies. Een ALM-studie is een analyse van de structuur van de pensioenverplichtingen en van verschillende beleggingsstrategieën en de ontwikkeling daarvan in diverse economische scenario's. De uitkomsten van deze analyses vinden hun weerslag in jaarlijks door het bestuur vast te stellen beleggingsrichtlijnen als basis voor het uit te voeren beleggingsbeleid. De beleggingsrichtlijnen geven normen en limieten aan waarbinnen de uitvoering van het beleggingsbeleid moet plaatsvinden. Ze zijn gericht op het beheersen van de volgende belangrijkste (beleggings)risico’s. Bij de uitvoering van het beleggingsbeleid wordt gebruik gemaakt van derivaten. Marktrisico Verschillende risico's kunnen elkaar versterken of werken juist diversifiërend. Om die reden wordt het risico van marktwaardebewegingen op totaalniveau getoetst. Gewenste risico's worden meegenomen in de ALM-studie. Het betreft de risico's waarbij gekozen wordt op basis van risico/rendementverwachtingen. Dit geldt niet voor 'ongewenste' risico's. Tot die laatste behoren liquiditeitsrisico, concentratierisico en tegenpartijrisico. Bij het door het fonds geïmplementeerde onafhankelijke risicomonitoring wordt vervolgens op basis van het dekkingsgraadrisico en tracking error beoordeeld of het risico van het fonds binnen de bandbreedtes beweegt.


Renterisico Het fonds loopt renterisico doordat de waarde van de beleggingen anders op renteveranderingen reageert dan de waarde van de verplichtingen van het fonds. Het bestuur heeft ervoor gekozen het renterisico van de verplichtingen te beperken, maar niet geheel af te dekken teneinde ook in tijden van stijgende rente en inflatie over financiële middelen te beschikten ten behoeve van de toeslagverlening op de pensioenen. Op basis van het gekozen risicoprofiel wordt het renterisico van de pensioenverplichtingen voor 75% afgedekt (op marktwaarde). Op maandbasis ontvangt het fonds van de vermogensbeheerder een overzicht met het percentage renteafdekking op basis van benchmark durations en portefeuille durations, zowel op marktwaarde als UFR. Ten minste eenmaal per jaar wordt de effectiviteit van de rentehedge beoordeeld alsmede het curverisico geanalyseerd. De netto impact van renteveranderingen op de dekkingsgraad worden in de risicorapportage inzichtelijk gemaakt. De rentegevoeligheid kan worden gemeten door middel van de duration. De duration is de (met de contante waarde van de kasstromen) gewogen gemiddelde resterende looptijd in jaren. 31-12-2013 Balanswaarde

Vastrentende waarden voor derivaten Vastrentende waarden na derivaten Totaal beleggingen na derivaten Voorziening pensioenverplichtingen

146.681 141.836 260.923 228.583

31-12-2012

Duration

6,0 19,2 10,8 16,3

Balanswaarde

144.782 151.348 251.969 237.528

Duration

5,8 24,4 14,0 16,9

Op balansdatum is de duration van de beleggingen korter dan de duration van de verplichtingen. Er is derhalve sprake van een zogenaamde "duration-mismatch". Dit betekent dat bij een rentestijging de waarde van de beleggingen minder snel daalt dan de waarde van de verplichtingen (bij toepassing van de actuele marktrentestructuur) daalt, waardoor de dekkingsgraad zal stijgen. Bij een rentedaling zal de waarde van de beleggingen minder snel stijgen dan de waarde van de verplichtingen, waardoor de dekkingsgraad zal dalen. Prijsrisico Prijsrisico is het risico van waardewijzigingen door de ontwikkeling van marktprijzen, die worden veroorzaakt door factoren gerelateerd aan een individuele belegging, de uitgevende instelling of generieke factoren. Omdat alle beleggingen worden gewaardeerd tegen reële waarde waarbij waardewijzigingen onmiddellijk in het saldo van baten en lasten worden verwerkt, zijn alle wijzigingen in marktomstandigheden direct zichtbaar in het beleggingsresultaat. Het prijsrisico wordt gemitigeerd door diversificatie in de beleggingsportefeuille. Valutarisico De waarde van beleggingen kan veranderen door schommelingen in de wisselkoersen ten opzichte van de euro. Het fonds heeft een voorkeur voor beleggingsfondsen waarbinnen het valutarisico geheel wordt afgedekt naar euro. Daarnaast is besloten dat het valutarisico op emerging market aandelen niet wordt afgedekt met het oog op de verwachte waardestijging van de emerging market valuta. Door middel van de risicorapportage wordt het valutarisico inzichtelijk gemaakt.


De vreemde valutapositie voor en na afdekking door valutaderivaten is als volgt weer te geven: Positie voor afdekking

EUR AUD CAD CHF GBP HKD JPY USD SGD Overige

Valutaderivaten

Nettopositie na afdekking 2013

Nettopositie na afdekking 2012

232.009 1.337 751 89 1.632 3.811 3.418 10.731 1.317 5.653

23.605 -1.353 -3.264 -4.230 -1.488 -1.686 -3.073 -6.414 -1.348 -574

255.614 -16 -2.513 -4.141 144 2.125 345 4.317 -31 5.079

382.139 1.795 726 274 255 3.573 605 -365 1.321 5.132

260.748

175

260.923

395.455

Kredietrisico Onder kredietrisico wordt verstaan het risico dat een verlies optreedt als een kredietnemer zijn afgesproken betalingen niet nakomt of dat de kredietwaardigheid van een kredietnemer afneemt. In de portefeuilleconstructie wordt een allocatie naar vastrentende waarden bepaald die aansluit bij het gekozen risicoprofiel. In de beleggingsrichtlijnen worden limieten opgenomen op kredietwaardigheidsratings van beleggingen in instrumenten, landen en/of sectoren. Door middel van de risicorapportage wordt het kredietrisico inzichtelijk gemaakt. Ten aanzien van de kredietwaardigheid van de debiteuren van de vastrentende portefeuille kan het volgende overzicht worden gegeven: 31-12-2013

31-12-2012 In %

AAA AA A BBB BB B CCC Overig

In %

44.424 29.627 20.022 43.057 3.680 1.490 102 4.279

30,2 20,2 13,7 29,4 2,5 1,0 0,1 2,9

37.619 20.300 25.992 48.422 3.102 1.004 83 8.260

26,0 14,0 18,0 33,4 2,1 0,7 0,1 5,7

146.681

100,0

144.782

100,0

Onder overig zijn 4.279 (2012: 8.260) aan waarden opgenomen welke betrekking hebben op cash deposits die in de belegde fondsen zitten. Deze hebben geen rating. Liquiditeitsrisico Onder liquiditeitsrisico wordt verstaan het risico dat een fonds niet op korte termijn aan zijn betalingsverplichtingen kan voldoen. Het fonds acht het liquiditeitsrisico beperkt, omdat participaties in de beleggingsfondsen op dagbasis verhandelbaar zijn en er dus op korte termijn middelen vrijgemaakt kunnen worden. Voorts is ook van belang dat collateral behoeftes uit hoofde van derivatenposities binnen de beleggingsfondsen kunnen worden opgevangen. Tot slot zijn de verwachte premie-inkomsten voor de komende jaren hoger dan de verwachte uitkeringen.


Verplichtingenrisico De pensioenverplichtingen kunnen in de tijd worden weergegeven door middel van een schatting van de toekomstige uitgaande kasstromen. Het verplichtingenrisico uit zich in: • Toeslagresultaten, waarbij het gevoerde toeslagenbeleid afwijkt van de aannamen in de kasstroomprojectie. • Loon- en prijsstijgingen c.q. de franchise-ontwikkeling wijken af van de verwachting. • Actuariële resultaten, indien de actuariële aannamen en veronderstellingen niet overeenstemmen met de werkelijkheid. Hierbij kan onder meer worden gedacht aan het periodiek aanpassen van de levensverwachting van de deelnemers (het langlevenrisico) of wijzigingen in invaliderings- en revalideringskansen. • Premieresultaten, indien de premie niet gelijk is aan de marktwaarde van de kasstromen die voortvloeien uit de nieuwe pensioentoezeggingen. Dit betreft bijvoorbeeld verschillen tussen de “kostprijs” en de daadwerkelijk ontvangen bijdrage voor nieuwe pensioentoezeggingen. Toeslagrisico Het bestuur van het fonds heeft de ambitie om toeslagen te geven op pensioenrechten en -aanspraken. De mate waarin dit kan worden gerealiseerd is afhankelijk van de ontwikkelingen in de rente, rendement, looninflatie en demografie. Uitdrukkelijk wordt opgemerkt dat de toeslagverlening voorwaardelijk is. Solvabiliteitsrisico Het solvabiliteitsrisico is de combinatie van het beleggings- en het verplichtingenrisico. Dit risico wordt beheerst met behulp van het op elkaar afstemmen (matchen) van durations (looptijden). Het begrip duration geeft de rentegevoeligheid aan. Het beleggingsbeleid van het fonds is erop gericht om het renterisico voor een belangrijk deel te neutraliseren door de duration van de obligatieportefeuille af te stemmen op de duration van de pensioenverplichtingen. Overige niet-financiële risico's Operationeel risico Operationeel risico is het risico vanwege de onjuiste afwikkeling van transacties, fouten in de verwerking van gegevens, het verloren gaan van informatie, fraude en dergelijke. Dergelijke risico's worden door het fonds beheerst door het stellen van hoge kwaliteitseisen aan de organisaties die bij de uitvoering betrokken zijn op gebieden zoals interne organisatie, procedures, processen en controles, kwaliteit geautomatiseerde systemen etc. Deze kwaliteitseisen worden periodiek getoetst door het Bestuur, o.a. aan de hand van de Service Level Agreements. Daarnaast beoordeelt het bestuur jaarlijks de ISAE 3402 type II verklaring van Syntrus Achmea Pensioenbeheer B.V. en Syntrus Achmea Vermogensbeheer B.V. en de ISAE 3402 rapporten van de vermogensbeheerder en fondsmanagers. Als de verklaringen daar aanleiding toe geven, stelt het bestuur hier aanvullende vragen over. Systeemrisico Systeemrisico betreft het risico dat het mondiale financiële systeem (de internationale markten) niet langer naar behoren functioneert, waardoor beleggingen van het fonds niet langer verhandelbaar zijn en zelfs, al dan niet tijdelijk, hun waarde kunnen verliezen. Net als voor andere marktpartijen, is dit risico voor het fonds niet beheersbaar.

Verbonden partijen Identiteit van verbonden partijen Er is sprake van een relatie tussen het fonds en de sponsor, de aangesloten ondernemingen en hun bestuurders.


Transacties met bestuurders en commissieleden Bestuursleden van het fonds en leden van de commissies die in dienst zijn bij Avery Dennison genieten geen beloning van het fonds. Avery Dennison belast geen kosten door aan het fonds voor de werktijd die deze leden voor het fonds besteden. Ook belast Avery Dennison geen kosten door voor het gebruik van haar faciliteiten door het fonds in Leiden. De onkosten van de bestuursleden en leden van de commissies worden vergoed. Voor de bestuursleden en leden van de commissies die niet in dienst van Avery Dennison zijn, geldt dat ze een vergoeding voor de verrichte uren ontvangen conform de wettelijke Regeling Onkostenvergoeding Vrijwilligerswerk. De leden van het Verantwoordingsorgaan zijn onbezoldigd. Hun onkosten worden wel vergoed.


6

TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN OVER 2013

(in duizenden euro's) 8. Premiebijdragen van werkgevers en werknemers 2013 Premiebijdragen van werkgever, werknemers en FVP FVP-koopsommen

2012

7.480 40

7.786 40

7.520

7.826

De FVP-koopsommen worden aangewend voor de inkoop van extra pensioenaanspraken. De totale bijdrage van werkgever en werknemers bedraagt 26,4% (2012: 25,8%) van de pensioengrondslag (exclusief FVP). De kostendekkende, toetspremie en feitelijke premie volgens artikel 130 van de Pensioenwet zijn als volgt: Kostendekkende premie Toetspremie Feitelijke premie

7.449 7.493 7.480

7.960 7.674 7.786

De kostendekkende premie, toetspremie en feitelijke premie 2013 zijn exclusief FVP. De kostendekkende premie wordt bepaald door met de definitieve gegevens de actuariële premie te bepalen op basis van: • RTS per 31 december 2012 en • het Vereist Vermogen per 31 december 2012 We rapporteren ook de zogenaamde ex-ante toetspremie. De toetspremie wordt bepaald door met de definitieve gegevens de actuariële premie te bepalen op basis van: • de RTS per 31 oktober 2012 en • het vereist vermogen van ultimo 2012 Het fonds heeft er namelijk als beleid voor gekozen om op deze grondslagen de feitelijk te betalen premie voor 2013 te bepalen. De feitelijke geheven en ontvangen premie over 2013 bedraagt 7.480 (exclusief FVP) en is lager dan de toetspremie 7.493 (exclusief FVP).

De samenstelling van de kostendekkende premie is als volgt: Actuarieel benodigde koopsom Opslag voor uitvoeringskosten Solvabiliteitsopslag (Vereist Eigen Vermogen)

6.240 354 855

6.577 377 1.006

7.449

7.960


De samenstelling van de toetspremie is als volgt: 2013 Actuarieel benodigde koopsom Opslag voor uitvoeringskosten Solvabiliteitsopslag (Vereist Eigen Vermogen)

2012

6.208 354 931

6.362 377 935

7.493

7.674

9. Beleggingsresultaten Directe beleggingsopbrengsten 2013

Vastgoed beleggingen Aandelen Vastrentende waarden Derivaten Overige beleggingen Overige opbrengsten / lasten

Indirecte beleggingsopbrengsten 2013

Kosten van vermogensbeheer 2013

Totaal 2013

Totaal 2012

418 85 -3

-517 16.614 -6.250 909 -795 -

-70 -547 -371 -7 -287

-587 16.485 -6.621 909 -717 -290

3.965 7.897 25.026 929 -614 -181

500

9.961

-1.282

9.179

37.022

2013

2012

10. Saldo waardeoverdrachten Overgenomen pensioenverplichtingen Overgedragen pensioenverplichtingen

194 -590

-151

-396

-151

Dit betreft de ontvangst van of betaling aan pensioenfonds of pensioenverzekeraar van respectievelijk de vorige of nieuwe werkgever van de contante waarde van premievrije pensioenaanspraken van deelnemers die tot de ontslagdatum zijn opgebouwd. De ontvangen koopsommen worden aangewend voor de inkoop van extra dienstjaren. De toevoeging aan de technische voorziening uit hoofde van de overgenomen pensioenverplichtingen bedraagt 217 (2012: 0). Het resultaat op de overgenomen pensioenverplichtingen bedraagt in 2013 -23 (2012: 0). De afname van de technische voorziening uit hoofde van de overgedragen pensioenverplichtingen bedraagt 649 (2012: 179). Het resultaat op de overgedragen pensioenverplichtingen bedraagt in 2013 59. (2012: 28).


2013

2012

11. Pensioenuitkeringen Ouderdomspensioen Partnerpensioen Arbeidsongeschiktheidspensioen Afkopen

6.200 820 47 33

5.845 715 47 13

7.100

6.620

De indexatie van de uitkeringen per 1 januari 2013 zoals vastgesteld door het bestuur is nihil (2012: nihil). De post afkopen betreft de afkoop van pensioenen die lager zijn dan € 451,22 (2012 € 438,44) per jaar overeenkomstig de artikel 66 Pensioenwet.

12. Mutatie technische voorzieningen Pensioenopbouw Rentetoevoeging Onttrekkingen voor pensioenuitkeringen Onttrekkingen voor uitvoeringskosten Saldo overdrachten van rechten Wijziging marktrente Wijziging actuariële grondslagen Overige wijzigingen

-6.292 -836 7.029 211 432 7.409 992

-6.577 -3.402 6.591 198 179 -14.554 -2.352 142

8.945

-19.775

Pensioenopbouw Onder pensioenopbouw is opgenomen de actuarieel berekende waarde van de diensttijdopbouw. Dit is het effect op de voorziening pensioenverplichtingen van de in het verslagjaar opgebouwde nominale rechten ouderdomspensioen en nabestaandenpensioen. Verder is hierin begrepen het effect van de individuele salarisontwikkeling. Toeslagen De toeslagverlening op pensioenaanspraken en op pensioenuitkeringen is voorwaardelijk en vindt alleen plaats als de financiële middelen van het fonds dit toelaten. Het bestuur van het pensioenfonds beslist elk jaar of er een toeslag wordt verleend. Gestreefd wordt naar een toeslag op de pensioenaanspraken van actieve deelnemers die gelijk is aan de hoogste van: a) de ontwikkeling van de Cao-lonen bij de werkgever, of b) de ontwikkeling van het afgeleide Consumentenprijsindexcijfer alle huishoudens. De toeslag zal echter nooit meer bedragen dan 3%, behalve ingeval het bestuur van het fonds besluit om een inhaaltoeslag toe te passen op de pensioenaanspraken die in het verleden niet volledig zijn verhoogd conform de maatstaf. Voor alle andere categorieën rechthebbenden is het een streven een toeslag te geven die gelijk is aan de ontwikkeling van het afgeleide Consumentenprijsindexcijfer alle huishoudens. De toeslag zal echter nooit meer bedragen dan 3%, behalve ingeval het bestuur van het fonds besluit om een inhaaltoeslag toe te passen op de pensioenaanspraken die in het verleden niet volledig zijn verhoogd conform de maatstaf. Er is voor toekomstige toeslagen geen geld gereserveerd en er wordt ook bij de bepaling van de hoogte van de pensioenpremies geen rekening gehouden met toeslagverlening. Rentetoevoeging De voorziening pensioenverplichtingen is in het boekjaar opgerent met 0,351% (2012: 1,544%). Dit is de éénjaarsrente uit de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur per 31 december 2012.


Onttrekkingen voor pensioenuitkeringen In de voorziening pensioenverplichtingen zijn de actuarieel verwachte uitkeringen opgenomen gedurende het boekjaar. Onder deze post is de verwachte vrijval uit de voorziening pensioenverplichtingen uit hoofde van het doen van uitkeringen verantwoord. Onttrekkingen voor uitvoeringskosten In de voorziening pensioenverplichtingen is een voorziening opgenomen ter dekking van toekomstige excassokosten. Een deel van deze voorziening valt vrij door het doen van uitkeringen in het boekjaar. Saldo overdrachten van rechten Zie toelichting 10. Saldo waardeoverdrachten. Wijziging marktrente Jaarlijks wordt per 31 december de marktwaarde van de technische voorzieningen herrekend door toepassing van de actuele rentetermijnstructuur. Het effect van de verandering van de rentetermijnstructuur wordt verantwoord onder het hoofd wijziging marktrente. Overige wijzigingen 2013 Resultaat op kanssystemen: Resultaat op sterfte Resultaat op arbeidsongeschiktheid Resultaat op mutaties

2012 785 188 -31

10 189 -57

942

142

22 14

22 14

36 -82

36 -87

-46

-51

13. Herverzekeringen Premies voor risicokapitaal Premies voor kapitaalverzekering Totaal premies Periodieke uitkeringen

Het overlijdens- en arbeidsongeschiktheidsrisico zijn herverzekerd bij de Nationale Nederlanden N.V. te Rotterdam. De herverzekering is gesloten op basis van stop-loss. Alleen als de totale schade over een periode van 5 jaar boven het bedrag van circa € 2,4 miljoen komt, zal de herverzekeraar het meerdere aan het fonds uitkeren. Het contract is ingegaan op 1 januari 2009 en liep tot 1 januari 2014. Gezien de aard van het contract is er geen sprake van verdere winstdeling. Vanaf 2014 zijn het overlijdens- en arbeidsongeschiktheidsrisico volledig herverzekerd bij Zwiterleven te Amstelveen, waarbij sprake is van winstdeling.


2013

2012

14. Mutatie herverzekeringsdeel technische voorzieningen Mutatie waarde herverzekeringspolissen

-31

-50

301 221 31 82

244 170 17 52

635

483

15. Pensioenuitvoeringskosten Administratiekosten Adviseurs- en controlekosten m.u.v. accountantskosten Accountantskosten Overige kosten

Ingevolge artikel 382a Titel 9 Boek 2 Burgerlijk Wetboek wordt gemeld dat de accountantskosten als hiervoor opgenomen geheel betrekking hebben op onderzoek van de jaarrekening. De kosten 2013 zijn hoger dan 2012 doordat de afrekening hoger was geweest dan wat geraamd was.

Overeenkomstig artikel 96 van de Pensioenwet wordt vermeld dat: - het pensioenfonds in het boekjaar 2013 geen dwangsommen en boetes zijn opgelegd; - het pensioenfonds in het boekjaar 2013 geen aanwijzing als bedoeld in artikel 171 van de Pensioenwet is gegeven; - in het boekjaar 2013 geen bewindvoerder als bedoeld in artikel 173 van de Pensioenwet is aangesteld.

Personeelsleden Bij het fonds zijn geen werknemers in dienst. Belastingen De activiteiten van het fonds zijn vrijgesteld van belastingheffing in het kader van de vennootschapsbelasting. Leiden, 16 juni 2014


H N. van Gijn voorzitter

F.W.M. Steeman secretaris

E. Voskuilen bestuurslid

E.C. Megchelse bestuurslid

F.W. Veltkamp bestuurslid

S.B.E. Halbertsma bestuurslid


OVERIGE GEGEVENS


OVERIGE GEGEVENS 1

Belangrijke gebeurtenissen na balansdatum

Het bestuur heeft in januari 2014 kennisgenomen van de aankondiging van de werkgever om de lokatie Hazerswoude te sluiten. Naar aanleiding van deze aankondiging heeft het bestuur de impact op het fonds geanalyseerd. De conclusie was dat de voorgenomen sluiting vooralsnog geen invloed heeft op de financiële situatie van het fonds. Op 16 mei 2014 heeft de werkgever een definitief besluit tot sluiting van de vestiging Hazerswoude genomen.

2

Resultaatverdeling

Volgens hoofdstuk 6 van de algemene bedrijfstechnische nota wordt jaarlijks, nadat de voorziening pensioenverplichtingen op voldoende peil is gebracht, het resultaat van het fonds ten gunste dan wel ten laste van de extra reserve gebracht.


3

ACTUARIËLE VERKLARING

Opdracht Door Stichting Pensioenfonds Avery Dennison te Leiden is aan Mercer (Nederland) B.V. de opdracht verleend tot het afgeven van een actuariële verklaring als bedoeld in de Pensioenwet over het boekjaar 2013.

Gegevens De gegevens waarop mijn onderzoek is gebaseerd, zijn verstrekt door en tot stand gekomen onder de verantwoordelijkheid van het bestuur van het pensioenfonds. Voor de toetsing van de fondsmiddelen en voor de beoordeling van de vermogenspositie heb ik mij gebaseerd op de financiële gegevens die ten grondslag liggen aan de jaarrekening. De accountant van het pensioenfonds heeft mij geïnformeerd over zijn bevindingen ten aanzien van de betrouwbaarheid (materiële juistheid en volledigheid) van de basisgegevens en de overige uitgangspunten die voor mijn oordeelsvorming van belang zijn.

Werkzaamheden Ter uitvoering van de opdracht heb ik onderzocht of is voldaan aan de artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioenwet. De door het pensioenfonds verstrekte administratieve basisgegevens zijn zodanig dat ik die gegevens als uitgangspunt van de door mij beoordeelde berekeningen heb aanvaard. Als onderdeel van de werkzaamheden voor de opdracht: • heb ik onder meer onderzocht of de technische voorzieningen, het Minimaal Vereist Eigen Vermogen en het Vereist Eigen Vermogen toereikend zijn vastgesteld en • heb ik mij een oordeel gevormd over de vermogenspositie van het pensioenfonds. Mijn onderzoek heb ik zodanig uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de resultaten geen onjuistheden van materieel belang bevatten. Ik heb mij een oordeel gevormd over de waarschijnlijkheid waarmee het pensioenfonds de tot balansdatum aangegane verplichtingen kan nakomen, mede in aanmerking nemend het financieel beleid van het pensioenfonds. De beschreven werkzaamheden en de uitvoering daarvan zijn in overeenstemming met de binnen het Koninklijk Actuarieel Genootschap geldende normen en gebruiken en vormen naar mijn mening een deugdelijke grondslag voor mijn oordeel.

Oordeel De technische voorzieningen zijn, in overeenstemming met de beschreven berekeningsregels en uitgangspunten, als geheel bezien, toereikend vastgesteld. Het eigen vermogen van het pensioenfonds is op de balansdatum lager dan het wettelijk Vereist Eigen Vermogen, maar niet lager dan het wettelijk Minimaal Vereist Eigen Vermogen. Gemeten naar de wettelijke maatstaf is ten aanzien van de verplichtingen, aangegaan tot balansdatum, sprake van een reservetekort.


Met inachtneming van het voorafgaande heb ik mij ervan overtuigd dat is voldaan aan de artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioenwet, met uitzondering van artikel 132 in verband met het geconstateerde reservetekort. De vermogenspositie van Stichting Pensioenfonds Avery Dennison is naar mijn mening niet voldoende, vanwege een beperkt reservetekort. Amstelveen, 16 juni 2014

Drs. C.B. Bos AAG verbonden aan Mercer (Nederland) B.V.


4

CONTROLEVERKLARING VAN DE ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANT

Aan: het bestuur van Stichting Pensioenfonds Avery Dennison Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit rapport opgenomen jaarrekening 2013 van Stichting Pensioenfonds Avery Dennison te Leiden gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de balans per 31 december 2013 en de staat van baten en lasten over 2013 met de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen. Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de stichting is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het stichtingskapitaal en de reserves en het saldo van baten en lasten getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het bestuursverslag, beide in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW). Het bestuur is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het bestuur noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico's dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de stichting. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van de door het bestuur van de stichting gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden. Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het stichtingskapitaal en de reserves van Stichting Pensioenfonds Avery Dennison per 31 december 2013 en van het saldo van baten en lasten over 2013 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW).


Verklaring betreffende overige bij of krachtens de wet gestelde eisen Ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder e en f BW vermelden wij dat ons geen tekortkomingen zijn gebleken naar aanleiding van het onderzoek of het bestuursverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, overeenkomstig Titel 9 Boek 2 BW is opgesteld, en of de in artikel 2:392 lid 1 onder b tot en met h BW vereiste gegevens zijn toegevoegd. Tevens vermelden wij dat het bestuursverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW. Rotterdam, 16 juni 2014 PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.

Origineel getekend door drs. M. van Zeelst RA


BIJLAGEN


1

VERLOOPSTAAT DEELNEMERS 2013 Aantal

2012 Aantal

Aantal

Aantal

Deelnemers Stand vorig boekjaar Nieuwe toetredingen Uit dienst tredingen Ingang pensioen Overlijden Andere oorzaken

632 76 -102 -7 -2 -1

Stand einde boekjaar

639 74 -64 -17 -

-36

-7

596

632

786

750

Gewezen deelnemers Stand vorig boekjaar Uit dienst tredingen Waardeoverdrachten Ingang pensioen Overlijden Afkopen

102 -10 -31 -1 -6


64 -2 -26 54

36

840

786

519

486

Pensioengerechtigden Stand vorig boekjaar Ingang pensioen Overlijden Afloop Andere oorzaken


53 -13 -4 -

48 -12 -3 36

33

555

519

1.991

1.937


Stichting Pensioenfonds Avery Dennison. Jaarrapport 2013

Recommend Documents