Sterke vrouwen in Papoea Jonge waarnemers in Mexico Pijn overbruggen in de Filippijnen Opkomen voor inheemse bevolking

‘Ver weg, en tóch dichtbij’ AMA-dag 2013

De AMA-commissie en Mensen met een Missie organiseren ook dit jaar de AMA-dag voor eenieder die betrokken is bij de projecten die vanuit AMA worden gesteund. De dag wordt gehouden op woensdag 25 september 2013. Wij nodigen onze gasten van harte uit hierbij aanwezig te zijn en zien ernaar uit u op deze dag te mogen begroeten.

‘Ver weg, en tóch dichtbij’

Voor deze AMA-dag hebben we gekozen voor het thema ‘Ver weg, en tóch dichtbij’. AMA/Mensen met een Missie staat dicht bij mensen! Mensen die vaak vergeten worden door de samenleving. Soms zijn het slachtoffers van geweld en conflicten. Of bevolkingsgroepen die worden gediscrimineerd of uitgebuit. Vaak leven zij op plaatsen die niet makkelijk te bereiken zijn. Juist voor díe mensen wil AMA ‘de meest nabije’ zijn. AMA ondersteunt lokale partnerorganisaties, mensen die opstaan en geloven in verandering. Zij inspireren anderen om samen het verschil te maken. Omdat íeder mens telt. AMA geeft hen een duwtje in de rug. Zo werken we, samen met onze partners, aan vrede en gerechtigheid. Tijdens de AMA-dag worden de vele verhalen van partners gedeeld. In de ochtend houdt Victor van Oeijen, voormalig uitgezondene, een presentatie over hoe de bevolking van Bolivia wordt voorgelicht over mensenrechten via de radio. Floor Schuiling, programmaverantwoordelijke voor Azië, vertelt over onze partner

Deelnemers aan de AMA-dag 2012 stellen vragen aan de sprekers. Foto: Mirjam van der Hoek

in Papoea, een vrouwennetwerk dat zich inzet voor mishandelde en gediscrimineerde vrouwen. In de middag zijn er workshops gepland die worden verzorgd door programmaverantwoordelijken van Mensen met een Missie. Zo kunt u kennismaken met een aantal projecten die worden ondersteund.

Opnieuw in Tilburg

Ook dit jaar zijn wij blij met het gastvrije aanbod om de dag te houden in het klooster van de Dochters van Onze Lieve Vrouw van het Heilig Hart in Tilburg. Zij stellen belangeloos hun locatie aan ons beschikbaar.

Uitnodiging en aanmelden

Noteert u de datum alvast in uw agenda? De uitnodiging voor deze dag wordt, samen met het programma en de antwoordkaart, in juli verstuurd naar een brede groep van AMAbetrokkenen. Heeft u nu al vragen of opmerkingen

WWW.MENSENMETEENMISSIE.NL

over de AMA-dag? Neemt u dan contact op met Marjan Stoffers, AMA-secretaris, via telefoonnummer 070-31 36 743 of e-mail: [email protected].

Adviescommissie Missionaire Activiteiten (AMA)

De ordes en congregaties in Nederland betuigen via de Adviescommissie Missionaire Activiteiten (AMA) hun verbondenheid met mensen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. De Commissie bestaat uit religieuzen en leken die nauw verbonden zijn aan de ordes en congregaties. De commissie komt maandelijks bijeen om de projecten en de landen waarin Mensen met een Missie actief is te bespreken. Ook bevraagt de commissie Mensen met een Missie op haar beleidskeuzes en op haar rol in de samenwerkingsprocessen die zij met de partners en hun netwerken aangaat.

Sterke vrouwen in Papoea Jonge waarnemers in Mexico Pijn overbruggen in de Filippijnen Opkomen voor inheemse bevolking K WA R TA A L B L A D JAARGANG 6 • ZOMER 2013

2 |

COLUMN

Mensen met een Missie - Kwartaalblad - ZOMER 2013 | 3

‘Er zijn..’ voor groepen mensen die dreigen te worden uitgesloten Al geruime tijd zijn er stevige discussies over het nut en de kosten van ontwikkelingswerk. Minister Ploumen heeft aangegeven dat zij meer dan voorheen haar kaarten wil zetten op het ontwikkelingswerk via het bevorderen van handel en handelsrelaties.

Wim Mintjes. Foto: Mirjam van der Hoek

Economische vooruitgang en het delen van kennis zijn in veel gevallen belangrijke condities voor sociale vooruitgang. Tegelijk zien wij als Mensen met een Missie, dat in veel landen die met een enorme economische groeispurt bezig zijn, grote groepen mensen buiten de boot vallen. In India, Zuid-Afrika, Kenia of Mexico worden rijken superrijken en armen worden vaak nog armer. Mensen worden van hun vruchtbare grond verjaagd, bijvoorbeeld voor de aanleg van lucratieve plantages. Alleenstaande moeders worden verstoten uit hun eigen gemeenschap, worden door de werkgevers geweerd en komen zo aan de rand van de samenleving te staan. Missionaris Jan Heuft vertelde ons op de Inspiratiedag dat Europa haar grenzen versterkt om immigratie en een toestroom van vluchtelingen tegen te gaan. De echte grenzen komen ten zuiden van de NoordAfrikaanse landen te liggen, waar een enorm ‘nieuw’ en schrijnend vluchtelingenprobleem heerst.

Het is voor mij dan ook geen vraag of het missionaire werk van Mensen met een Missie nog wel nodig is. Ons missionaire werk is juist heel hard nodig. Werk dat wij uitvoeren samen met onze lokale partners voor en met uitgesloten groepen. Wij zijn er voor hen. Niet alleen vandaag maar voor langere tijd. Net zoals de missionarissen dat altijd gedaan hebben! Het is de kracht en het geloof van deze mensen en gemeenschappen die de belangrijkste motor zijn voor verandering. De motor voor het krijgen van een stem, voor het terugveroveren van een plek in hun samenleving. Het is mooi dat wij met de hulp van al onze donoren daar een bijdrage aan mogen leveren. Dat is werken aan duurzame verandering door en met de mensen zelf! Zij zitten aan het stuur en houden vol, wij steunen en blijven nabij. En laten ons door hen inspireren!

Wim Mintjes directeur a.i.

Inhoudsopgave ‘Er zijn..’ voor groepen mensen die dreigen te worden uitgesloten Column Wim Mintjes

AZIË: INDONESIË

4-5

LATIJNS-AMERIKA: MEXICO

6-7

Samen staan vrouwen in Papoea sterk

4

2

Jonge waarnemers werken in Mexico AFRIKA: CONGO 8-9 Uitgezondene Nicole Nuyts: ‘De mensen laten merken dat de buitenwereld hen niet vergeet.’

8

AZIË: FILIPPIJNEN

10-11

WEEK NEDERLANDSE MISSIONARIS: Inspiratiedag

12-13

LATIJNS-AMERIKA:

14-15

Leren de pijn en het wantrouwen te overbruggen

‘Wij kunnen allemaal de wereld verbeteren op onze manier’ BOLIVIA Inheemse vrouwen langs de rivier komen voor zichzelf op

14 Colofon Mensen met een Missie is de katholieke missionaire ontwikkelingsorganisatie die zich al tachtig jaar inzet voor vrede en gerechtigheid, wereldwijd. Zij stelt mensen en middelen beschikbaar aan kleinschalige, mensgerichte projecten in ontwikkelingslanden. Voor informatie over hoe u Mensen met een Missie kunt steunen (issn 1878-9064), zie de website: www.mensenmeteenmissie.nl. We zijn bereikbaar op Mensen met een Missie, Postbus 16442, 2500 BK Den Haag of via het telefoonnummer: 070 - 313 67 00.

Voorpagina foto: Vrouwen op de markt in Jayapura in Papoea. Zij krijgen bezoek van de vrouwen van het Tikinetwerk. Foto: Jaco Klamer

bericht uit Afrika

16

VAN SOCIAAL BELANG/ personalia

17

cmbr-bericht vijf vragen aan

18-19

boeksignalementen in memoriam

20 21 22-23

Redactie: Tatiana Waterink, Bea Achterbergh en Marjan Stoffers. Aan dit nummer werkten mee: Paul van Eck, Jolanda Kromhout, Hilde van der Heijden. Foto’s: Mensen met een Missie. Vormgeving / opmaak: d2creators, Haarlem Druk: Mailtraffic, Zwolle

4 |

AZIË: INDONESIË

Mensen met een Missie - Kwartaalblad - ZOMER 2013 | 5

Prostitutie In Timika is een grote goud- en kopermijn die voor de nodige vervuiling van de natuur zorgt. Dat zet vooral het leefgebied van de Papoea’s onder druk. Veel Indonesische migranten zijn naar het gebied getrokken voor het werk in de mijn, waardoor de Papoea’s meer in de verdrukking zijn geraakt. De komst van de vele mannen heeft prostitutie met zich meegebracht. De gevolgen daarvan heeft de 46-jarige Agustina Yatenia ondervonden. Zij woonde met haar man geïsoleerd in de kampong van de Kamoro-bevolking. Ze verhuisden naar de stad en het zette hun leven compleet op de kop. Haar man ging vaak naar de prostituees en begon Agustina te slaan. Een keer belandde ze zelfs in het ziekenhuis. Haar man ging uiteindelijk definitief naar zijn nieuwe vrouw, een prostituee. ‘Andere vrouwen hebben naar mijn verhaal geluisterd en mij geleerd sterk te zijn. Het heeft mij erg geholpen.’ Nu wil Agustina andere vrouwen bijstaan en helpen sterk te zijn. Mathea Mamiau (midden) en Agustina Yatenia (rechts op de foto) van Tiki ontmoeten vrouwen en praten samen zoals hier langs de weg in Timika. Foto’s: Jaco Klamer

Steun Mathea Mamiau (47) vertelt over haar leven. ‘Een vrouw heeft zoveel potentieel. Vaak weet ze dat zelf niet.

Het enige dat wij met z’n allen moeten doen is de vrouwen aanzetten zichzelf verder te ontwikkelen.’ Zelf was zij de stralende ster van het dorp toen ze jong was en kreeg veel aandacht van mannen. Ze raakte zwanger en moest trouwen om de familie-eer te redden. Haar man bleek een nietsnut, die haar elke dag mishandelde. Zij heeft in die tijd heel veel steun gekregen van de minderbroeders kapucijnen. Na twee jaar heeft zij haar man verlaten. Ze had een administratieve baan bij de kerk, waardoor ze onafhankelijker van hem was geworden. Op een dag kwam haar man haar echter op kantoor opzoeken. Hij was dronken en vertelde daar dat Mathea hem had verlaten. ’s Avonds kwam hij naar haar huis en wilde haar aanranden. Ze vluchtte naar de pastoor. Inmiddels is ze van hem gescheiden, wat haar op veel kritiek kwam te staan van haar omgeving. Mathea werd ook buitengesloten door haar familie en vrienden. ‘Ik heb zoveel meegemaakt. Ze kunnen een pistool tegen mijn hoofd zetten, maar ik zal nooit meer bang zijn.’ Mathea gaat niet bij de pakken neerzitten. ‘We strijden omdat we een beschadigd hart hebben. We hebben alleen wat steun nodig om weer op te bloeien.’ ■

Samen staan Tiki-vrouwen sterk Ze trekken van dorp naar dorp. De Tiki-vrouwen in Papoea. Daar ontmoeten zij vrouwen, praten met elkaar en geven elkaar kracht en moed. Want de vrouwen op Papoea hebben veel meegemaakt. Zij staan bloot aan geweld, zij worden mishandeld en verkracht. Hun thuis is vaak ook geen toevluchtsoord.

Doliana in Jayapura is zelf slachtoffer geweest van geweld. Zij deelt het leed met veel vrouwen van partnerorganisa­ tie Tiki. ‘Onze vrouwengroep heeft geen vaste plek. We komen bij elkaar waar het maar kan en wanneer wij er behoefte aan hebben.’ Paulien maakt deel uit van deze groep. Zij leefde dertien jaar gelukkig met haar man en hun twee kinderen. Ruim tien jaar geleden vertrokken zij voor de feest­ dagen naar de plaats waar haar man vandaan komt. Na alle festiviteiten heeft zijn familie hem laten trouwen met een vrouw uit dat dorp. Weer terug in hun woonplaats Jayapura heeft hij Paulien en de kinderen weggestuurd.

Om te overleven moest Paulien geld verdienen met zware zakken cement sjouwen. Daarbij heeft zij haar heup verbrijzeld. Daarna is zij met handwerken begonnen. ‘Als ik goed doorwerk kan ik er met m’n kinderen van leven.’ De activiteiten in Timika in het zuiden van Papoea verschillen weinig van Jayapura. Ook daar zoeken Tiki-vrouwen elkaar op en organiseren vrouwengroepen. Ze praten samen, ze bidden samen, ze haken samen. Ter plekke kijken ze hoe zij het beste hulp kunnen bieden. Soms is dat op de markt, de mama mama pasar, waar vrouwen hun fruit en groente verkopen.

Doliana (midden op de foto) komt met de vrouwengroep bij elkaar wanneer het maar kan. ‘Wij hebben geen vaste plek.’

Papoea

Tiki ‘Stop Sudah’. Het betekent zoveel als ‘genoeg is genoeg’. Het is ook de titel van het rapport over het geweld tegen vrouwen op Papoea. Het is het eerste onderzoek op dit gebied en heeft ervoor gezorgd dat vrouwen met elkaar in contact zijn gekomen. Daaruit is Tiki voortgekomen: een netwerk van 28 vrouwengroepen en vrouwenactivisten verspreid over Papoea. Tiki ondersteunt vrouwen die slachtoffer zijn van geweld. Samen verwerken zij het leed. Hiervoor is de methode genaamd ‘noken weaving’ ontwikkeld. Het houdt in dat slachtoffers elkaar opzoeken en hun verhalen delen. Daarnaast leggen de vrouwen geweld vast en maken dit bekend bij de overheid, kerken en de buitenwereld opdat de wereld van de vrouwen verandert.

Paulien is begonnen met handwerken nadat haar heup is verbrijzeld.

6 |

LATIJNS-AMERIKA: MEXICO

Mensen met een Missie - Kwartaalblad - ZOMER 2013 | 7

Mensenrechtenwaarnemers onderweg in de gemeenschappen in Chiapas.

Jonge waarnemers werken in Mexico

‘Het is fijn dat ik kan bijdragen aan een betere wereld’ Vijftien gewapende mannen van een paramilitaire groep sleuren Rosa Díaz Gómez uit haar huis in Mexico. De Maya-vrouw wordt verkracht en gemarteld. Haar winkel steken de mannen in brand. Een dag later laten ze haar vrij. Partnerorganisatie Frayba heeft deze schrijnende zaak voorgelegd aan het Inter-Amerikaanse Hof voor Mensenrechten. Drie jonge mensen uit Nederland staan in Mexico de inheemse bevolking bij.

De aanwezigheid van waarnemers uit het buitenland in de Mayadorpen zorgt ervoor dat militairen minder snel mensen zomaar oppakken, vastzetten en martelen. Op een internationaal schandaal zitten zij niet te wachten. Mensen met een Missie zendt jonge mensen uit naar mensenrechtencentrum Frayba in Chiapas. Zij gaan daar drie maanden werken als waarnemers, waar zij een waakzaam oog houden op de situatie van de inheemse bevolking. De jongeren zorgen zelf voor fondsenwerving voor hun project.

Steunen Lotje Joosten (28) is al neergestreken in Chiapas om de lokale bevolking te steunen. Zij heeft een master Sociale Wetenschappen en een master Communicatie- en Informatieweten­ schappen. Lotje heeft eerder al vrijwilligers­werk gedaan met kinderen in San Cristóbal de las Casas. Bart de Swart (30) heeft eind mei zijn rugzak gepakt. Hij studeerde onder meer Taal en Cultuur met specialisatie Latijns-Amerika en haalde in Londen zijn master in Globalisering en Ontwik-

keling in Latijns-Amerika. Ook voor hem is Mexico geen onbekend terrein. Tijdens zijn studie verbleef hij er een tijd. ‘In mijn scriptie richtte ik mij op een slepend conflict tussen lokale indianengemeenschappen en elektriciteit genererende projecten op hun grondgebieden.’ Begin juni was hij net een paar dagen in San Cristóbal en vertrok daarna voor twee weken naar twee verschillende gemeenschappen. ‘Ik heb nu wel begrepen dat het werk toch iets heftiger is, dan ik had gedacht.’ Pedagogiek-studente Tess van Eck (27) vertrekt in oktober. ‘Ik heb redelijk wat gereisd en wilde eigenlijk in Nederland blijven, toen dit project op mijn pad kwam. Ik wilde er meteen meer over weten.’ Haar ouderlijk huis stond altijd open voor ‘alles en iedereen’. Elkaar steunen, helpen en er voor anderen zijn is en was gewoon. Tijdens eerdere reizen door Peru en Bolivia kwam Tess bovendien in contact met inheemse bevolkingsgroepen, hun tradities en leefwijze. Tess wil opkomen voor mensenrechten en iets doen tegen de discriminatie van de Maya-bevolking in Mexico. ‘Ik wil graag iets voor deze mensen betekenen en iets doen. Samen de gemeenschap beschermen zodat toekomstige generaties het beter hebben,’ vertelt Tess enthousiast.

Fondsenwerving Tess heeft tot nu toe twee inzamelingsacties gehouden om geld voor het project te werven. ‘Dat worden er natuurlijk nog meer.’ Met projectgenoot Bart heeft zij op Koninginnedag spullen verkocht. Die hebben zij via facebook van vrienden en kennissen gekregen. Op de dag dat ‘haar’ parochie in Amersfoort haar vijftigjarige bestaan vierde, had zij een stand waar zij over het project vertelde. Met een flitsbingo wist zij geld binnen te halen. Tot haar enorme verrassing ontving zij een grote anonieme donatie. Het fondsenwerven ervaart zij niet als last, maar als een leuke manier om op dat gebied ervaring op te doen. ‘Het is fijn dat ik straks iets kan doen dat bijdraagt aan een betere wereld. Al is het maar een heel klein beetje.’ Bart wil na terugkomst onder meer een wijnproeverij houden om fondsen te werven voor het project. ‘De wijn heb ik al ingekocht in Frankrijk,’ vertelt hij. Lotje is van plan een benefiet(muziek) avond te organiseren met Mexicaanse muziek waarbij ze uiteraard ook zal vertellen over haar ervaringen. ■

Chiapas

Blog Op de website mensen-met-een-missie.geef.nl vindt u informatie over het project in Chiapas in Mexico. Daar beschrijven Bart de Swart, Lotje Joosten en Tess van Eck hun fondsenwervende acties en kunt u hen steunen.

Frayba in Chiapas De deelstaat Chiapas is traditioneel het woongebied van het Mayavolk. Van oudsher is het een van de meest achtergebleven delen van Mexico. Hier wordt nog steeds verschil gemaakt tussen mensen op basis van hun afkomst. Dat zorgt voor conflicten tussen de overheid en de oorspronkelijke inheemse Mayabevolking. Zo’n 40% van de inwoners van Chiapas leeft in extreme armoede. Mensenrechten­centrum Frayba is opgericht door Don Samuel Ruíz, een bisschop in de lijn van de bevrijdingstheologie. Frayba klaagt schendingen van mensenrechten aan en behandelt zaken van slachtoffers. Ook begeleidt onze partnerorganisatie inheemse gemeenschappen. Mensen met een Missie ondersteunt FrayBa met geld én met een deskundige missionair werker en jonge mensen­ rechtenwaarnemers. Samen willen wij ons inzetten voor de meest kwetsbare mensen in Chiapas. Daar willen wij een brede groep mensen in Nederland bij betrekken.

Bart de Swart

Tess van Eck

Lotje Joosten

8 |

AFRIKA: CONGO

Mensen met een Missie - Kwartaalblad - ZOMER 2013 | 9

Zuid-Kivu Uvira

Nicole Nuyts vertelt over haar werk in Congo tijdens de AMA-dag 2012. Foto: Mirjam van der Hoek

Jonge tienermoeders krijgen les in het naaiatelier in Uvira.

‘De mensen in Zuid-Kivu laten merken dat de buitenwereld hen niet vergeet.’ Meer dan 130 vrouwen en meisjes werden in twee dagen tijd verkracht door Congolese soldaten. Dat blijkt uit een VN-rapport over de gebeurtenissen in november in de buurt van Goma in Congo. Militairen die op de vlucht waren voor de rebellengroep M23 pleegden de wandaden. Een vluchtelingenstroom kwam op gang. ‘Het is nu tamelijk kalm,’ vertelt missionair werker Nicole Nuyts. ‘De rebellen zijn intern verdeeld.’ In de bergen rond Uvira in Zuid-Kivu is het niet de enige groep die zich er ophoudt. Zodra de rebellengroepen in beweging komen, zorgt dat weer voor nieuwe vluchtelingen en ontheemden die huis en haard moeten verlaten.

‘Een groot probleem op dit moment vormt de stammenstrijd,’ zegt Nicole. Zij leeft inmiddels alweer vijftien jaar in het Grote Merengebied waarvan acht jaar in Uvira. Sinds 2009 is de Belgische uitgezonden door Mensen met een Missie. Nicole vertelt van een vechtpartij tussen twee jongens die uiteindelijk uitdraaide op een complete strijd tussen twee gemeenschappen. ‘Een man uit de ene gemeenschap werd vermoord. Daarop werd iemand uit de andere gemeenschap gedood.’

Ook merkt Nicole dat het geloof in hekserij weer opleeft. De bevolking wordt opgezet tegen een vrouw. Haar huis wordt dan in brand gestoken en zijzelf ook. Zelfs kinderen worden het slachtoffer van dit bijgeloof. ‘Hangjongeren buiten deze situatie uit. Zij gaan met een lijst langs vrouwen en zeggen dan: ‘Jij staat ook op de lijst als heks.’ Tegen betaling willen ze die vrouw dan wel van de lijst afhalen.’ Twee vrouwen zijn naar Bujumbura, Burundi uitgeweken. Zij hadden naar de smaak van de jongemannen niet voldoende betaald. ‘Lokale organisaties beginnen nu de bevolking te informeren en bewust te maken van dit bijgeloof en de gevolgen ervan.’ Naaiatelier Een van de projecten waarvoor Nicole zich in Uvira inzet, is voor jonge tienermoeders. ‘Als een meisje zwanger is, wordt ze door haar familie van school gehaald door het taboe dat op de situatie rust. Als zij in de familie blijft, dan wordt het meisje vaak genegeerd,’ weet Nicole. De situatie voor deze jonge meiden is moeilijk. Zij volgen geen onderwijs

Zuid-Kivu Zuid-Kivu is een provincie in het oosten van de Democratische Republiek Congo. De hoofdstad is Bukavu. De provincie telt volgens schattingen 5 miljoen inwoners. De provincie had en heeft al meer dan 10 jaar te lijden onder geweld en conflict.

meer en worden vaak buitengesloten. Veel meisjes hebben ook te kampen met de trauma’s als zij zwanger zijn geraakt na verkrachting door militairen of door mannen uit hun omgeving. ‘Er kwam een zwanger meisje bij ons. Ze beweerde dat ze 23 jaar was, maar ik denk eerder dat ze 17 was. Hoogzwanger is zij door vier of vijf mannen verkracht. Ze was door haar verkrachters gedrogeerd. Wij hebben haar naar het ziekenhuis gebracht.’

kilometer verderop waar hij haar heeft verkracht en in de steek gelaten.’ Amira is teruggekeerd naar haar familie en klopte bij Nicole aan. ‘Amira is in het naaiatelier komen kijken en mee gaan doen. Ze wordt alweer vrolijker en doet het goed.’ De meiden volgen in de ochtend lessen en in de namiddag werken zij in het atelier. De eerste groep tienermoeders heeft inmiddels de opleiding in het naaiatelier afgerond.

Dan zijn er meisjes die door extreme armoede in de armen van mannen belanden die hen uitbuiten. ‘Jonge meisjes raken zwanger en worden moeder. Vaak zijn ze naïef en trappen in beloftes van jongens of mannen om uit de armoede te ontsnappen. Ze gaan soms met een man naar bed voor een stukje zeep,’ verzucht ze. Verhalen zoals van Amira. ‘Ik denk dat ze zo’n 13 jaar is. Zij werd door haar familie meegestuurd met een man die beloofde met haar te trouwen. Hij zei dat hij met haar naar Zuid-Afrika wilde vertrekken. Dat wordt zo’n beetje gezien als het paradijs. In plaats van Zuid-Afrika nam hij haar mee 35

Hoopvol Ondanks de ellende die zij in haar werk dagelijks meemaakt, blijft Nicole hoopvol. ‘Ik word gelukkig van de kleine resultaten. Van kleine dingen die goed gaan,’ vertelt zij. ‘Ik blijf graag werken voor en met de mensen die opstaan. Die hun eigen kracht gebruiken en ook mij kracht geven om door te gaan. Door er voor hen te zijn, weten zij dat de buitenwereld hen niet vergeet. Mensen met een Missie steunt deze mensen in de lokale gemeenschappen. Initiatieven van mensen die zelf aan vrede en hoop op een betere toekomst willen werken. Daar vind ik mij ook erg in terug.’ ■

10 | AZIË: FILIPPIJNEN

Mensen met een Missie - Kwartaalblad - ZOMER 2013 | 11

Silsilah Dialogue Movement Missionarissen hebben het Silsilah Centrum voor Dialoog in 1984 opgericht. Zowel moslims als ook christenen werken in het centrum, dat inmiddels is uitgegroeid tot een ontmoetingsplaats voor mensen van verschillende religies. Silsilah wordt geleid door father Sebastiano d’Ambra, een inspirerend trainer en schrijver. Naast het personeel telt het centrum vele enthousiaste vrijwilligers. De naam voor het centrum, Silsilah, komt uit het Arabisch en betekent ketting.

Mindanao Zamboanga

Het Silsilah Centrum voor Dialoog

Leren de pijn en het wantrouwen te overbruggen

‘Het conflict in Mindanao is al heel oud,’ vertelt father Sebastiano. ‘Anders dan de rest van de Filippijnen is Mindanao nooit echt gekoloniseerd geweest. Daardoor is het verlangen naar autonomie bij de moslimbevolking ook altijd sterk gebleven. In de loop der jaren zijn veel christenen naar Mindanao gekomen en zijn er problemen ontstaan over land en bestuurlijke macht.’ Aanvankelijk werden de pogingen moslims en christenen om de tafel te krijgen argwanend bekeken. Op een gegeven moment lukte het father Sebastiano een paar invloedrijke moslimleiders om de tafel te krijgen. Silsilah wist het vertrouwen te winnen van beide partijen. De groep kwam vaker bij elkaar en werd steeds groter. Met steun van de lokale bevolking kon Silsilah haar werk ook in

Veertig jaar is er in de Filippijnen gevochten over land, grondstoffen en religie. Het heeft naar schatting aan ruim 100.000 mensen het leven gekost. Meer dan twee miljoen mensen zijn ontheemd door het conflict in Mindanao. Moslimrebellen en de Filippijnse regering hebben vorig jaar een voorlopig vredes­akkoord getekend. Met de moslims is afgesproken dat zij uiterlijk in 2016 een kleine onafhankelijke regio krijgen in het overwegend katholieke zuiden. Het wantrouwen tussen bevolkingsgroepen is daarmee niet geweken. Partner Silsilah brengt moslims en christenen bij elkaar zodat zij begrip krijgen voor de ander.

Missionaris father Sebastiano d’Ambra

Oprichter van Silsilah is de Italiaanse father Sebastiano d’Ambra. Hij werkt er al bijna dertig jaar aan mensen bij elkaar te brengen. De gevolgen van het conflict tussen moslims en het Filippijnse leger heeft hij van dichtbij meegemaakt. Hij kwam in 1977 als missionaris naar de Filippijnen samen met father Salvatore, die in 1992 werd vermoord.

moeilijke tijden voortzetten. Inmiddels is het een gerespecteerd instituut in de regio, dat graag wordt ingeschakeld als er spanningen zijn. Ahmad Ismael, de 24-jarige zoon van een imam, leerde al op jonge leeftijd spreken in de moskee. ‘Mijn vader heeft mij in contact gebracht met Silsilah. Ik heb hierdoor veel christelijke vrienden gekregen. Dat gaat goed in de hoofdstad van het eiland Basilan, maar in andere delen van de provincie is het moeilijk. Daar zijn radicale mensen die tegen dialoog zijn.’ De 58-jarige christen Beth Salona bevestigt het beeld dat de jonge Ahmad schetst. ‘Soms moet je voorzichtig zijn en sommige wegen en wijken vermijden. Verder gaat het prima in Basilan.’

Pijn overwinnen De familie van Jogi Emmanuel (35) heeft door het conflict tussen moslims en christenen familieleden verloren. ‘Mijn opa en twee ooms zijn omgekomen in het geweld. Ik haatte moslims toen ik jong was. In mijn familie werd nooit ge­­­praat over wat er gebeurd is. Dat ge­­ beurde bij Silsilah wel.’ Zichtbaar geraakt vervolgt Jogi: ‘Op mijn eerste cursus werd ik zo diep geraakt dat het leek alsof ik van binnen barstte. Ik heb geleerd mijn pijn te overwinnen. Ik begrijp nu dat er in moslimfamilies ook zulke verhalen bestaan. Ik haat moslims niet meer.’ ‘We moeten heel veel vooroordelen overwinnen,’ zegt ook Salve Herrera, coördinator van de catechisten van het bisdom. ‘Mensen zijn bang en hebben soms erge dingen meegemaakt. De bijeenkomsten helpen hen erbij daar weer overheen te komen.’ Zelf is father Sebastiano al vele malen blootgesteld aan bedreigingen. Hij laat zich niet afschrikken. Hij gelooft in de dialoog en het wederzijds respect. ‘Het is een deel van de reis naar het gezamenlijk gesprek.’ ■

‘Mijn opa en ooms zijn omgekomen in het geweld. In de eerste cursus heb ik geleerd Ahmad Ismael

mijn pijn te overwinnen.’

12 | WEEK NEDERLANDSE MISSIONARIS: INSPIRATIEDAG

Mensen met een Missie - Kwartaalblad - ZOMER 2013 | 13

De verhalen van Pritha en broeder Jan geven nieuwe inspiratie.

Broeder Jan Heuft

Driehonderd bezoekers kwamen naar de Inspiratiedag in de Grote Kerk in Den Bosch. Foto’s: Heleen Klop

‘Wij kunnen allemaal de wereld verbeteren op onze eigen manier’ Pritha Belle (27), een jonge juriste en broeder Jan Heuft, een 73-jarige missio­na­ris. De verschillen kunnen bijna niet groter zijn. Toch delen zij eenzelfde missie: Pritha en broeder Jan komen beiden op tegen onrecht en zetten zich met hart en ziel in voor hun medemens. Op de Inspiratiedag in Den Bosch weten beiden de toehoorders te inspireren met hun verhalen over hun dagelijkse werk.

Pritha Belle

Pritha zet zich in Colombia in voor de ontheemden in het Latijns-Amerikaanse land, met name de Afro-Colombianen. Zij stammen direct af van slaven in Afrika, worden gediscrimineerd en achtergesteld. In kleine gemeenschappen op het platteland hebben zij hun eigen cultuur behouden. In de jaren ‘90 zijn hun rechten door de Colombiaanse overheid erkend. Het land waarop zij leven is hun collectieve eigendom. De praktijk ziet er anders uit. ‘In februari 1997 werden 23 Afro-Colombiaanse

gemeenschappen van hun land verdreven door het leger en paramilitairen. Mensen werden vermoord onder het mom van het bestrijden van de guerrillabeweging FARC.’ Door partnerorganisatie Justicia y Paz konden zij terugkeren naar hun land en hun leven weer oppakken. Pritha: ‘Het is belangrijk dat de Week Nederlandse Missionaris bestaat. Dat wij onze ervaringen kunnen delen met anderen en zo een stapje kunnen maken naar een betere wereld.’

Nood onder vluchtelingen Witte Pater broeder Jan Heuft vertelt over de vele vluchtelingen in Algerije. Hij bekommert zich om deze vergeten groep in de sloppenwijken van Algiers. ‘De grens van Zuid-Europa ligt nu in Noord-Afrika,’ zegt hij. ‘De Middellandse Zee is een kerkhof. De woestijn ook.’ De vluchtelingen zien Algerije als doorgang naar Europa, maar vaak is het land het eindstation voor hen. De nood onder de vluchtelingen is groot. Zij hebben geen werk, lijden vaak honger en een bezoek aan een arts als zij ziek zijn, zit er vaak ook niet in. Volgens broeder Jan zijn de vluchtelingen zeker geen avonturiers. Inspiratie ‘Pritha zou als juriste een dik salaris kunnen verdienen in Nederland. Toch kiest zij ervoor om zich in Colombia in te zetten voor de rechten van ontheemden,’ klinkt het na afloop uit de mond van van bezoeker A. Toonen uit Uden. ‘Ik heb bewondering voor mensen zoals Pritha die zich zo inzetten voor hun medemens,’ zegt mevrouw van der Hulst- van der Hoff uit De Rips. ‘De verhalen van Pritha en broeder Jan geven nieuwe inspiratie. Wij kunnen allemaal de wereld verbeteren op onze eigen manier,’ vindt Tiny Bremmers die vanuit Apeldoorn naar Den Bosch is gekomen. Zuster Jeanne Kemmeren raakte geïnspireerd door beide sprekers. ‘Ik ben blij dat een jonge vrouw zich zo inzet voor haar medemens. Broeder Jan is een monument!’ ■

Week Nederlandse Missionaris De Inspiratiedag vormt de aftrap van de Pinksteractie van de Week Nederlandse Missionaris (WNM). Dit jaar is daarbij het boekje verschenen ‘Help de missionaire traditie voort te zetten. Steun onze missionarissen!’ Daarin zijn de verhalen opgenomen van missionaris Jan Heuft (Algerije), missionair werkers Pritha Belle (Colombia) en Otto de Vries (Filippijnen). Heeft u het boekje nog niet? Neem dan contact op met Julie Mingeli, tel. 070-31 36 731

14 | LATIJNS-AMERIKA: BOLIVIA

Mensen met een Missie - Kwartaalblad - ZOMER 2013 | 15

Cochabamba

Inheemse vrouwen krijgen trainingen. Ze leren onder andere hun mening uiten en discussiëren.

Inheemse vrouwen langs de rivier komen voor zichzelf op. De inheemse bevolking in Bolivia strijdt voor betere leefomstandigheden. Inheemse vrouwen hebben het vaak nog moeilijker. Zij hebben weinig te vertellen. Niet binnen hun gemeenschappen, noch in het gezin. Laat staan binnen de regionale politiek. Hoogste tijd deze situatie te veranderen. Dat vindt onze partnerorganisatie Consejo Indigena del Rio Ichilo.

De inheemse raad van Rio Ichilo (Consejo Indigena del Rio Ichilo) wil de achtergestelde positie van inheemse vrouwen wegwerken. Een stap op de weg er naartoe zijn onder andere de trainingen die vrouwen krijgen over spreekvaardigheid. Zij leren te zeggen wat zij vinden en hun mening met elkaar te delen. Rosa Chao Roca is bestuurslid van de raad. ‘Vrouwen leren hun mening te geven en die ook met anderen te delen. Zij leren zelf te zoeken naar oplossingen. Het is mijn droom deze vrouwen sterker te maken, zodat zij niet meer slecht worden behandeld en dat het geweld binnen het gezin afneemt.’

Rechten ‘Mannen waarderen ons niet. Zij willen dat we thuis blijven en voor het huishouden zorgen. De mannen accepteren niet dat wij rechten hebben net als zij en dat we gelijk zijn. Wij vrouwen moeten leren niet alleen te leven zoals de man dat wil. Hiervoor krijgen wij trainingen. Tegen mijn partner heb ik al gezegd: het komende jaar is voor mij!’ vertelt Maria, een van de deelneemsters aan het project. ‘Er zijn veel wetten en rechten die wij als inheemse vrouwen niet kennen. Het is belangrijk dat wij hierover meer te weten komen. Met de kennis kunnen wij voor onze rechten opkomen,’ vult Florin haar aan.

De inheemse bevolking langs de Rio Ichilo moet lang varen met de boot om naar een ander dorp te komen.

‘Vrouwen moesten vaak op jonge leeftijd trouwen. Zij kregen niet de kans om naar school te gaan, een baan te krijgen of een beroep te kiezen,’ vertelt Ana Morales Soria. ‘Nu zijn het vaak juist vrouwen die leren. Maar als de man niet wil dat de vrouw naar een training gaat, dan gaat ze dus niet.

Rosa Chao Roca, bestuurslid van de raad

In het afgelopen jaar hebben de vrouwen wel wat terrein gewonnen op dat gebied. Ze gaan steeds vaker naar een training!’ vertelt Ana enthousiast. De verlegenheid voorbij De trainingen van de inheemse raad zorgen er ook voor dat de vrouwen met enige regelmaat naar andere gemeenschappen gaan. Zij delen ervaringen met elkaar en wisselen informatie uit. Ook Jahel Claros heeft aan de trainingen deelgenomen. Zij is niet meer de verlegen vrouw die zij daarvoor was. ‘Ik verdedig mij nu en laat me door niemand meer discrimineren. Ik heb mijn ervaringen met andere vrouwen kunnen delen. Ik ben gegroeid als vrouw. Nu leer ik anderen die in dezelfde situatie zijn, hoe zij beter voor zichzelf kunnen opkomen.’ ■

Inheemse raad van Rio Ichilo (Consejo Indigena del Rio Ichilo) De Inheemse Raad van Rio Ichilo is een organisatie van inheemse bevolkingsgroepen van de laaglanden in het departement Cochabamba. Dit departement ligt centraal in Bolivia. Vertegenwoordigers van vier verschillende inheemse groepen nemen deel. Dat zijn de MojeñosTrinitarios, Yuracares, Yuquí en Mobimas. Op dit moment werkt de raad in acht gemeenschappen binnen deze bevolkingsgroepen. Onze partnerorganisatie organiseert workshops over rechten van de inheemse bevolking, vrijheid van meningsuiting, recht op informatie en communicatie. In dit project ligt de nadruk op vrouwen. Zij leren discussiëren waardoor zij op termijn actief kunnen meedoen en meebeslissen op lokaal, regionaal en landelijk niveau. Vrouwen leren over hun rechten als inheemse vrouwen.

16 | BERICHT UIT AFRIKA

Bjorn Lous

Mensen met een Missie - Kwartaalblad - ZOMER 2013 | 17

‘Mensen met een Missie vaak de enige met oog voor de plaatselijke context’

Voortbouwend op de traditie van de missionarissen zendt Mensen met een Missie missionair werkers uit. Regelmatig schrijven uitgezondenen op internet over wat zij meemaken in hun werk en dagelijks leven. Deze blogs plaatst Mensen met een Missie op haar website. In de rubriek Bericht uit komt steeds een blogger aan het woord. Deze keer Bjorn Lous (26), uitgezondene bij Institute for the Promotion of Civil Society in Zuid-Sudan. ‘Zuid-Sudan is een land dat helemaal van de grond af moet worden opge­bouwd,’ vertelt Bjorn Lous vanuit Yei. ‘Na lange jaren van oorlog is het land nu onafhankelijk. Al die tijd is er niet geïnvesteerd in wegen, onderwijs en gezondheidszorg. De rebellen vormen nu de regering, maar regeren is heel wat anders dan vechten in de jungle. Toch zijn veel mensen optimistisch en hebben ze echt een visie voor de toekomst.’ Zuid-Sudan kent volgens Bjorn een bovenlaag van goed geschoolde mensen die hun opleiding hebben genoten in Kenia of Uganda. Vaak geven zij leiding in maatschappelijke organisaties. Het niveau van het onderwijs in Zuid-Sudan is daarentegen laag. ‘Als werknemers van lokale organisaties een beetje kennis en ervaring hebben opgebouwd, dan worden zij weggekocht door grote internationale ontwikkelingsorganisaties,’ schetst Bjorn de situatie. ‘Die leveren vaak goede resultaten af op de korte termijn om aan hun achterban te laten zien. Maar op de lange termijn werkt dit corruptie in de hand en maakt het de bevolking afhankelijk van buitenlandse organisaties.’

Verzoening Wereldwijde gerechtigheid is een onderwerp dat Bjorn altijd al heeft beziggehouden. Na zijn studie Internationale Economie en Ontwikkelingsstudies heeft hij stage gelopen bij Mensen met een Missie. Nu werkt hij een half jaar bij partnerorganisatie Institute for the Promotion of Civil Society (instituut voor het bevorderen van het maatschappelijk middenveld). ‘Het maatschappelijk middenveld kan druk uitoefenen op de overheid zodat zij haar verplichtingen nakomt. Bovendien kunnen lokale gemeenschappen zo zelf bepalen hoe het land wordt opgebouwd.’ Bjorn geeft een voorbeeld van één van de partners die vredesgesprekken organiseert. Hij heeft vertegenwoordigers van de plaatselijke overheid, religieuze leiders en ruziënde gemeenschappen van de half-nomadische Dinka’s en de landbouwers van het Bari-volk bij elkaar gebracht. De ruzie ging over het feit dat de Dinka’s met hun vee door de landbouwgebieden trekken. Daardoor worden de gewassen van de Bari door de koeien opgevreten. Maar als Dinka’s niet met hun vee rondtrekken, dan sterven de dieren. Doordat de partner een buitenstaander was, waren

de strijdende partijen bereid om de tafel te gaan zitten. Het heeft voor verzoening gezorgd. Ervaringen uitwisselen Bjorn werkt aan het versterken van het netwerk van partners in Zuid-Sudan. ‘Dat doe ik door bijeenkomsten te organiseren waar partnerorganisaties hun ervaringen uitwisselen.’ Hij traint collega’s in het coördineren van projecten. Ook geeft Bjorn trainingen aan medewerkers over het goed schrijven van verslagen en rapportages. Samen met een Zuid-Sudanese collega ontwikkelt hij een strategie om de vaardigheden van medewerkers van lokale organisaties te versterken. ‘Mensen met een Missie is vaak de enige die oog heeft voor de plaatselijke context en die de lokale organisaties verantwoordelijkheid geeft. Dit is de enige manier om een duurzame impact te hebben. Wat de meeste indruk maakt is toch wel de energie van de partners en de vele kansen die het land heeft om zich anders te ontwikkelen dan de andere Afrikaanse landen.’ ■ Blog Bjorn schrijft regelmatig een blog. Lees meer over zijn ervaringen in Zuid-Sudan op www.mensenmeteenmissie.nl/blog

Van Sociaal Belang

Personalia

Wet Modern Migratie beleid eindelijk in werking

Verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd

Bestuur Mensen met een Missie

Op 1 juni 2013 is de Wet Modern Migratiebeleid dan eindelijk in werking getreden. De wet had op 1 januari 2011 in werking moeten treden. Reden van het uitstel was dat het automatiseringssysteem INDiGO nog niet gereed was. Betwijfeld kan worden of het systeem nu wel vlekkeloos werkt, gezien de omstandigheden rond de zelfmoord van de Russische asielzoeker Alexander Dolmatov, maar er is niet langer gewacht.

Uit jurisprudentie van het Europese Hof van Justitie is naar voren gekomen dat buitenlandse religieuzen in aanmerking kunnen komen voor een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd. Kloosterlingen, die niet over een zelfstandig inkomen beschikken, kunnen daarvoor in aanmerking komen nadat zij 10 jaar zonder onderbreking en steeds met een geldige verblijfsvergunning in Nederland hebben gewoond. Uiteraard zijn hier voorwaarden aan verbonden.

In februari heeft het bestuur van Mensen met een Missie de heer Ouindinda Nikièma benoemd tot bestuurslid van Mensen met een Missie. De heer Nikièma is afkomstig uit Burkina Faso en is werkzaam bij Nuffic als beleidsadviseur en onder­­zoeker op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. ■

Met het in werking treden van de wet komt een einde aan de proeftuin Religieus Verblijf. De nieuwe regels zijn nu voor alle organisaties geldig en niet alleen voor de deelnemers aan de proeftuin. Dat betekent onder andere dat procedures zijn samengevoegd en dat reguliere verblijfsvergunningen voor lange duur kunnen worden verleend. Als u een buitenlands lid van uw congregatie voor meer dan 3 maanden naar Nederland wil laten komen, dan moet nog steeds een machtiging voorlopig verblijf (MVV) worden aangevraagd vóórdat men Nederland komt. Waar vroeger, na het verlenen van een MVV, nog apart een verblijfsvergunning moest worden aangevraagd, hoeft dat nu niet meer. Er is één procedure van gemaakt.

Voor religieuzen (in de termen van de wet: kloosterlingen en godsdienst­ leraren) die nog geen 10 jaar in Nederland verblijven, bestaat de mogelijkheid om zich te laten naturaliseren. Ook daarvoor gelden uiteraard voorwaarden. Zo moet men wel minimaal 5 jaar in Nederland verblijven, een naturalisatie/ inburgeringstoets hebben gedaan en geldt in veel gevallen een eis om afstand te doen van de eigen nationaliteit. Bij Mensen met een Missie zijn vragen­ lijsten beschikbaar, opgesteld door het advocatenbureau Everaert, aan de hand waarvan men bij het advocaten­ bureau de aanvraag­procedure voor MMV kan starten of kan beoordelen of iemand in aan­­merking komt voor de verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd. U kunt ook direct contact opnemen met mr. Marcel Reurs van het advocatenbureau Everaert in Amsterdam ([email protected] of 020 - 752 32 16). ■ Paul van Eck Coördinator relatiebeheer religieuzen

18 | CMBR-BERICHT

Mensen met een Missie - Kwartaalblad - ZOMER 2013 | 19

Oog hebben voor sporen van God in de moderne cultuur Van 23 tot 27 april vond vlakbij Rome een conferentie plaats voor bestuurders van internationale missiecongregaties. Centraal stond de ‘nieuwe evangelisatie’, wat zoveel wil zeggen als de geloofsverkondiging in de geseculariseerde delen van de wereld.

Paus Johannes Paulus II en vooral zijn opvolger Benedictus XVI legden grote nadruk op het belang om te evangeliseren in landen die van oudsher christelijk zijn en waar de kerk haar invloed heeft verloren vanwege de secularisatie. Maar de ‘nieuwe evangelisatie’ blijkt voor de meeste religieuzen ongemakkelijke gevoelens op te roepen. Alsof de kerk het patent heeft op de waarheid en we terug moeten naar de tijd van ‘zieltjes winnen’. Toch bleek tijdens de conferentie dat het onderwerp ‘evangelisatie’ rijke gesprekken oplevert. Het gaat immers om de kern van missie: mensen open doen staan voor het goede nieuws van Jezus Christus. Alleen, hoe doe je dat in de moderne samenleving? Drie lijnen tekenden zich af: een meer positieve houding ten aanzien van de cultuur is nodig, evangelisatie moet meer zijn dan verkondiging, en het belang van diepgaande hervormingen.

Deelnemers aan de conferentie voor bestuurders van internationale missiecongregaties die plaatsvond van 23 tot 27 april nabij Rome.

Cultuur In de hele westerse wereld zijn momenteel dezelfde ontwikkelingen gaande. De kerk is in crisis. Kerkbezoek is sterk teruggelopen en jongeren leren in hun eigen familie nauwelijks nog over het geloof. Ook missionarissen die werkzaam zijn in zuidelijke werelddelen wezen op het feit dat de katholieke kerk in veel landen leden verliest, niet aan secularisatie maar aan Pinksterkerken. Die hebben een enorme aantrekkingskracht vanwege hun aandacht voor de individuele leden en het enthousiasme waarmee het geloof wordt beleden. De reactie van veel bisschoppen op de crisis is doorgaans dat er een grotere inzet moet zijn, een betere catechese, een trouwer vasthouden aan de leer. Bijna alle sprekers tijdens de conferentie merkten op dat we er met dit ‘meer’ en ‘beter’ niet komen. Er moet iets veranderen in onze manier van werken en onze houding. Om te beginnen kunnen we niet met de rug naar de samenleving staan. Wie in deze wereld iets te vertellen wil hebben, zal allereerst een goede relatie moeten scheppen tot zijn omgeving. En, daar waren alle sprekers het over eens, ook in de postmoderne cultuur is de Geest van God werkzaam. Aan ons de taak om de sporen van God te ontdekken. Noch vijandigheid, noch een naïeve acceptatie volstaan daarbij. Want, zo merkte een spreker op, all cultures carry both seeds and weeds. Het zijn menselijke constructies en dus ambigu. Onderscheidingsvermogen is nodig.

Open houding Een spreekster deelde het verhaal van een medezuster die zich vlak na de Wende gevestigd had in Oost-Berlijn, in een wijk met een enorme sociale problematiek. Mensen zijn er diep teleurgesteld over de veranderingen. Het geloof is er zo goed als afwezig. De zuster werd eens geroepen bij een gezin waarvan het kindje net was overleden. De jonge vader vroeg haar waarom God dit had laten gebeuren. De zuster antwoordde dat ze dat niet wist, waarop de man in woede ontstak. Toen antwoordde ze opnieuw dat ze niet wist waarom God dit had laten gebeuren, maar dat ze wel wist dat God ook in deze situatie nabij was.

De weg samen met anderen gaan met een open houding. Dat moet het ‘nieuwe’ zijn in de nieuwe evangelisatie. Ze nodigde de hele familie uit om rond een foto van het kindje en een aangestoken kaars te spreken over en met het kindje. Dat brak iets open in allen. Woorden en gebaren spreken duidelijker dan woorden alleen. Rituelen kunnen het hart raken in een situatie waarin religie ver weg lijkt. De weg samen met anderen gaan, met een open houding. Dat moet het ‘nieuwe’ zijn in de nieuwe evangelisatie, zo concludeerde deze spreekster.

Meer dan verkondiging Na het Tweede Vaticaanse Concilie hebben alle pausen benadrukt dat evangelisatie, bevrijding en een inzet voor integrale ontwikkeling onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Tijdens de conferentie werden nog een aantal andere accenten gelegd bij evangelisatie. Allereerst het belang van gastvrijheid en het bouwen van gemeenschap. In de moderne samenleving voelen velen zich ontheemd. En veel mensen zoeken naar zingeving. Nieuwe evangelisatie kan er ook in bestaan kleine maar vitale groepen van mensen te vormen die zich willen verdiepen in de bronnen van christelijke spiritualiteit. Een andere insteek kan zijn de liefde voor de natuur. In de verwondering over de schoonheid van de natuur voelen veel mensen iets wat hen transcendeert. Dat biedt mogelijkheden om het te hebben over de schepping en de creatieve Geest van God die er werkzaam in is. Een belangrijk motief was ook het belang van contemplatie, verstaan als een poging dingen te zien vanuit Gods perspectief. Een aantal sprekers riep op werk te maken van een gedisciplineerd leven van gebed en contemplatie. Een zuster zei daarover: ‘Daardoor worden je motieven gezuiverd en krijg je een duidelijker zicht op de liefde van God en de weg van Jezus. Het spreken over God is diep geworteld in stilte.’ Hervormingen Over de noodzaak tot een diepe bekering van de individuele leden van de kerk is eigenlijk iedereen het wel eens. Het is echter de vraag of dat voldoende is. Voor velen is het grootste obstakel om te geloven immers niet

het zondige gedrag van de individuele leden, maar juist de manier waarop de kerk werkt: veroordelend, autoritair, arrogant. Het schandaal van seksueel misbruik heeft elk restje prestige dat de kerk nog had weggevaagd. Een diepgaande hervorming is nodig. Een spreker die eind vorig jaar de bisschoppensynode over de nieuwe evangelisatie had bijgewoond vertelde dat hij het aftreden van Benedictus in dit licht verstaat. Benedictus voelde dat hij niet de fysieke en geestelijke kracht had om de noodzakelijke hervormingen te leiden. Paus Franciscus heeft met zijn stijl al laten zien dat de kerk terug moet naar eenvoud, menselijkheid, transparantie. Laten we hopen, zei de spreker, dat het proces van hervorming slaagt. De nieuwe evangelisatie vraagt om een vernieuwde kerk. ■ Gerard Moorman Een uitgebreid verslag en alle toespraken zijn verkrijgbaar op het CMBR-secretariaat: [email protected]

20 |

Mensen met een Missie - Kwartaalblad - ZOMER 2013 | 21

Vijf vragen aan .... Martin van Vliet

Boeksignalementen In boeksignalementen attendeert de redactie de lezers van het kwartaalblad van Mensen met een Missie op interessante boeken over religie en ontwikkeling.

In de rubriek Vijf vragen aan stelt de redactie lastige vragen aan mannen en vrouwen uit het netwerk van Mensen met een Missie die naar vermogen bijdragen aan een betere wereld. De vragen komen uit het boek van de Zwitserse auteur Max Frisch getiteld Lastige vragen. Ze dagen de geïnterviewde uit om verder te gaan dan het cliché. Deze keer de beurt aan Martin van Vliet.

1. Zou u liever tot een andere natie (cultuur) hebben behoord en zo ja tot welke? Ik heb vaak en lang in Mali gewoond en er zijn zeker onderdelen van de cultuur waarbij ik me erg prettig voel. De mensen zijn er socialer en hebben meer tijd en aandacht voor elkaar. De clichés kloppen wel. Na een half jaar in een dorp in Mali mis ik de sociale omgang als ik weer in Nederland terugkom. Maar ik ben wel echt een Hollander. Ik vind het leuk me onder te dompelen in hutspot als ik weer thuis ben in Nederland. 2. Weet u wat u nodig hebt? Die vraag stel ik me niet elke dag. Het allerbelangrijkste zijn familie, hele goede vriendschappen en mijn vriendin. Ik ben een gever en ik word zelf blij als ik andere mensen kan helpen. 3. Wat staat uw geluk in de weg? Ik heb op dat gebied geen onoverkomelijke obstakels. Ik ben vrij gelukkig. Af en toe is het financieel wat minder door het vele vrijwilligerswerk dat ik doe. Maar dat staat mijn geluk niet in de weg.

Over hemel en aarde. Kardinaal Jorge Bergoglio en rabbijn Abraham Skorka. 174 pagina’s, ISBN: 978 94 0141 117 2 Rabbijn Abraham Skorka tekent in dit boek de gesprekken op die hij met zijn vriend kardinaal Jorge Bergoglio voerde vlak voor deze tot paus werd gekozen. De gesprekken gaan over de uitdagingen van de 21e eeuw, waarbij allerlei onder­werpen de revue passeren zoals: armoede, euthanasie, de holocaust, geld, politiek en macht. In dit boek zijn geen instituties aan het woord, maar twee diepgelovige mensen van vlees en bloed. Een helder boek om beter te begrijpen wie Jorge Bergoglio is en welke weg hij ziet voor de katholieke kerk.

4. Als u weet dat iemand ongeneeslijk ziek is, wekt u bij die persoon hoop waarvan u zelf inziet dat die vals is? In mijn nabijheid heb ik wel te maken gehad met mensen die ongeneeslijk ziek waren. Mijn ervaring was, dat zij niet op zoek waren naar valse hoop maar meer het gesprek wilden voeren over het naderende einde. Hoe moeilijk het ook is om het leven te moeten loslaten. 5. Hoe stelt u zich armoede voor? Ik heb wel een idee van armoede. Ik heb vrij lang in een superarme omgeving geleefd. Wat mij opviel, was het gebrek aan keuzemogelijkheden die de mensen hebben. En de saaiheid ervan. Zij moeten constant al hun tijd en energie steken in het dagelijkse overleven. Deze mensen hebben een gebrek aan mogelijkheden. Zij zijn gedwongen volgens een bepaald patroon te leven. Dat is voor mij echt armoede. Het is mooi te zien dat in alle lagen van de samenleving krachtige mensen te vinden zijn die in moeilijke omstandigheden toch weer opstaan en vooruitgaan. ■

Martin van Vliet is antropoloog en ontwikkelingssocioloog, gespecialiseerd in Afrika. Hij verricht een promotieonderzoek bij het Afrika Studie Centrum, voornamelijk gericht op West-Afrika. In september is hij benoemd tot bestuurslid van Mensen met een Missie.

Radicale secularisatie? Tien heden­ daagse filosofen over religie en moderniteit. Stijn Latré en Guido Vanheeswijck (red.), 200 pagina’s, ISBN: 978 90 8687 112 4 Het secularisatiedebat wordt nog altijd gevoerd. Dit boek wil meer inzicht bieden in de huidige status quo, door middel van bijdragen van tien belangrijke filosofen. Zij stellen zichzelf een aantal vragen. Wat zijn de wortels van het fenomeen secularisatie? Kan moderniteit religie voorgoed verbannen uit het maatschappelijke speelveld? Of blijft religie een rol spelen? Zo ja, welke?

Compendium van het katholiek canoniek recht. Ton Meijer, 232 pagina’s, ISBN: 978 90 5625 392 9 Ton Meijers is universitair hoofddocent canoniek recht aan de Faculteit Katholieke Theologie aan de Tilburg University. Hij heeft dit boek over het eigen kerkrecht van de katholieke kerk geschreven voor iedereen die meer wil weten over de structuur en organisatie van de katholieke kerk. Dit eerste deel - deel twee verschijnt in 2015 - leidt het canoniek recht in en geeft commentaar op Boek II van het kerkelijk wetboek over het Volk Gods. Wie wordt bijvoorbeeld wel en niet tot christengelovigen gerekend, en wie wordt als gewijde bedienaar erkend? Welke rechten en plichten hebben zij? Meijers becommentarieert het boek in het genre van het recht: bepalingen zijn op systematische wijze uitgelegd. Van droom naar daad. In gesprek met prominente denkers en doeners. Paul Rosenmöller, 200 pagina’s, ISBN: 978 90 5625 392 9 De media worden gedomineerd door opinies en standpunten van dit moment. Maar wat als we daar overheen kijken en ons een beeld willen vormen van de toekomst? Wat als we durven te dromen? Paul Rosenmöller legt dit

voor aan prominente denkers en doeners. Het resultaat is een inspirerend, spiritueel en artistiek wereldbeeld. Wubbo Ockels: ‘Vaak noemen ze mijn denken out of the box. Maar over vijf jaar is het al zo ver: dan wordt zonneenergie absoluut rendabel.’ Bercan Günel: ‘Mijn droom is dat er een moment komt dat er overal ter wereld in de echte besluitvormingsorganen net zoveel vrouwen zitten als mannen.’ Dag Afrika. Marcia Luyten, 192 pagina’s, ISBN: 978 90 2347 649 8 Marcia Luyten is een econoom en cultuur­historica. Sinds 2012 presen­ teert ze het programma Buitenhof. Ze woonde verschillende jaren in Uganda en Rwanda en schrijft in dit boek over haar ontmoetingen en ervaringen. Luyten stelt dat Afrika is veranderd van een afgeschreven werelddeel in een opkomend continent. De blanke begrijpt steeds minder van Afrika, en dat heeft zijn weerslag op onder andere ontwikkelingssamenwerking. De schrijfster zet ontwikkelingsprojec­ ten in het licht van de verhouding zwart-blank. Wie wat met Afrika wil, moet weten hoe het er werkt. Een goed leesbaar boek met persoonlijke ervaringen en een scherp verwoorde visie. ■

22 |

Mensen met een Missie - Kwartaalblad - ZOMER 2013 | 23

In Memoriam Mgr. Tiny Muskens * Elshout, 11 december 1935 ✝ Teteringen, 17 april 2013 In dankbare herinnering heeft het Curatorium van de Week Nederlandse Missionaris in haar laatste vergadering in april stilgestaan bij het overlijden van Mgr. Tiny Muskens. Hij was tien jaar lang voorzitter van het Curatorium van 1997 tot 2007. Na zijn promotie heeft Mgr. Muskens in Indonesië gewerkt en daar onder meer de geschiedenis van de kerkprovincie opgeschreven. Daarna heeft hij in Rome gewerkt waar hij het Nederlands college heeft omgevormd tot wereldcollege. Studenten uit alle werelddelen hebben er scholing gehad. Als bisschop van Breda en tijdens zijn emeritaat heeft Mgr. Muskens de missionaire geest levend gehouden in de Nederlandse kerk. Hij bouwde aan ‘de kerk van de armen’. Een grote uitdaging die hij voortvarend heeft opgepakt met als motto: Wees niet bang. Zijn vertrouwen in God was een voorbeeld voor velen. Wij zijn Mgr. Muskens dankbaar voor zijn toewijding aan de missionaire traditie. Zijn betrokkenheid zal ons blijven inspireren.

Pater Sjef Donders, m.afr. * Tilburg, 11 maart 1929 ✝ Maastricht, 7 maart 2013 Sjef Donders werd in Galashiels (Schotland) tot priester gewijd, op 28-jarige leeftijd. Daarna vertrok hij naar Rome om filosofie te studeren. In 1960 studeerde hij af en tegelijkertijd met een docentschap aan het filosoficum te Esch volgde hij een opleiding journalistiek. In 1970 vertrok hij naar Nairobi, Kenia, om te werken op de afdeling Filosofie en Godsdienstwetenschappen van de Universiteit van Nairobi en het groot seminarie St. Thomas van Aquino. Enkele jaren later, toen hij inmiddels ook studentenpastor was, werd hij benoemd tot Professor en Hoofd van de afdeling op de universiteit. Pas in 1984, toen zijn eerste leerlingen al mededocenten waren geworden, verhuisde pater Sjef naar Washington om de functies van directeur en lid van de raad van bestuur van ‘Afrika Geloof en Gerechtigheid Netwerk’ te vervullen. Later ging hij toch weer

lesgeven, ditmaal Fysiologie aan de Washington-faculteit Unie voor Theologie. Hij werd gevraagd voor spreekbeurten en cursussen in de hele VS, maar ook in Azië, Australië en heel Europa en Afrika. Hij stond bekend als een wijsgeer en een begenadigd spreker die je niet onberoerd liet. Hij schreef in zijn leven maar liefst 83 boeken en publiceerde vele artikelen. Pater Jos Hoppenbrouwers, m.afr. * St. Oedenrode, 28 januari 1927 ✝ Heythuysen, 9 maart 2013 Jos Hoppenbrouwers werd op 31 mei 1951 priester gewijd. Op 4 maart 1952 vertrok hij naar Malawi. Hij bleef daar tot 1977, met enkele onderbrekingen wegens verlof in Nederland en zijn grote retraite van 30 dagen in Rome. Na de taal te hebben geleerd in Mua werd pater Jos al snel benoemd voor het kleinseminarie Kasina. Daarna heeft hij in zeven verschillende parochies van het bisdom Lilongwe pastoraal werk gedaan. Op 2 april 1977 kreeg hij een zwaar auto-ongeluk,

waarbij hij een dwarslaesie opliep en in een rolstoel terecht kwam. In Nederland revalideerde hij en na 2 jaar was hij weer in staat om te werken. Hij beheerde het projectbureau vlakbij Boxtel. Vanaf 2002 verhuisde hij mee met het St. Charles naar Heythuysen, waar hij de nodige zorg kreeg. Father Gerard Vermeulen, m.h.m. * Boskoop, 6 december 1925 ✝ Oosterbeek, 12 maart 2013 Na zijn middelbare opleiding op het kleinseminarie van Mill Hill volgde Gerard Vermeulen de gebruikelijke twee jaren filosofie. Met de wens om priester te worden vertrok hij in 1947 naar Mill Hill om er zijn theologische studies te doen. In 1951 werd hij priester, en meteen benoemd voor een missionaire opdracht in India. Tot 1972 werkte hij in het bisdom Nellore, daarna op het platteland in het bisdom Kurnool. In Ramadurkam bouwde hij een kerk. Pater Gerard was een gedreven missionaris die met zijn brede kennis op het gebied van gezondheidszorg veel kon betekenen. In 1982 kwam hij ziek terug naar Nederland. In het St. Jozefhuis in Heel begeleidde hij mensen met een geestelijke beperking tot hij in 2000 met pensioen ging. Zuster Bernadette Westgeest, Franciscanes ‘Alles voor Allen’ * Wassenaar, 2 mei 1926 ✝ Breda, 19 maart 2013 Zuster Bernadette deed haar professie op 2 februari 1947. Nadat ze haar diploma’s verpleging, kinderverpleeg­ kunde, kraamverzorgster en vroedvrouw op zak had, vertrok ze in 1958 naar Mutolere in Uganda. Zij gaf 32 jaar lang zorg en aandacht aan kinderen en aan de leden van de gemeenschap. Ook voor de soldaten

onder het schrikbewind van dictator Idi Amin stond ze klaar. Vanaf 1990 werkte ze met veel plezier als vrijwilligster in het oecumenische team voor de pastorale zorg in gevangenis ‘De Koepel’ in Breda. Pater Dominique van der Beek, c.s.sp. * Eindhoven, 2 september 1924 ✝ Saverne (Frankrijk), 24 maart 2013 Dominique van der Beek werkte in een fabriek in Den Haag, toen in hem het verlangen groeide om priester te worden. Op zijn 18e meldde hij zich op het kleinseminarie in Weert. In Gemert ontving hij in 1954 de priesterwijding. Het jaar erna werd hij benoemd voor Gabon. Op zijn eerste missiepost Oyem verbleef hij twaalf jaar. Daarna verbleef hij nog tot 1981 op vier andere missieposten. Hij moest lange voettochten maken om te kunnen voorgaan in eucharistievieringen, de biecht te horen en catechese te geven en kinderen te dopen in de verschillende kleine dorpen. Wat als sabbatjaar in Parijs was bedoeld, werd het begin van een nieuwe periode in zijn leven. Vanaf 1983 werkte hij in Allex, Zuid-Frankrijk. Na een aantal jaren ook als pastoor van de parochie. Hij doorkruiste de streek om ook omliggende dorpen te bedienen. Sinds 2011 verbleef hij in het verzorgingstehuis in Wolxheim. Pater Jan van Meurs, s.v.d. * Rotterdam, 19 september 1926 ✝ Teteringen, 24 maart 2013 Jan van Meurs werd in 1952 tot priester gewijd. In 1954 werd hij benoemd voor Argentinië. Hem wachtte een onstuimige start, want de kerken lagen in 1955 letterlijk en figuurlijk onder vuur van de

communisten. Maar pater Jan bleef en kreeg zijn eerste post in Buenos Aires. Daarna werkte hij in het binnenland, waar hij in het stadje Sierras Bayas een college voor voortgezet onderwijs opzette. In 1966 werd hij door kardinaal Alfrink gevraagd om zich in te zetten voor de katholieke Nederlanders in Argentinië. Met toewijding legde hij bezoeken af en organiseerde hij lezingen over geschiedenis, muziek en nog veel meer. In 2004 ontving pater Jan de Olivier van Noort medaille, een ereteken van het Nederlandse Emigratiefonds. Eind 2005 komt hij terug naar Teteringen, waar hij het jaar erna benoemd is tot ridder in de Orde van Oranje Nassau. Zuster Cecilia Proosten, Franciscanes ‘Alles voor Allen’ *Oosterhout, 4 mei 1923 +Breda, 4 april 2013 Cecilia Proosten deed haar professie op 25-jarige leeftijd. De eerste 10 jaar van het kloosterleven werkte ze in verschillende gasthuizen en ziekenhuizen. Ze verdiepte zich in de somatische en psychiatrische verpleegkunde. Vanaf 1958 werkte ze 20 jaar lang in het ziekenhuis op Curaçao. Ze was ondernemend en onbevreesd. Van 1979 tot 1983 verbleef ze in Mutolere in Uganda. Terug op haar geboortegrond en dichtbij familie en medezusters genoot ze de laatste jaren van de natuur en bezinning. Broeder Loek Hasenack, o.f.m. * Zwolle, 5 november 1934 ✝ Weert, 29 april 2013 Na Mulo A en B, militaire dienst en de Hogere Landbouwschool trad Loek Haseneck in 1961 in bij de Franciscanen. Vanaf 1966 werkt en leeft hij 33 jaar in Pakistan: eerst als

manager van het landbouwbedrijf en adviseur van verschillende landbouwprojecten in Pakistan en Kasjmir. Later ook in het ziekenhuis van Hyderabad en als adviseur van vrouwenorganisaties. Broeder Loek wilde een zijn met de mensen en bij hen horen. In 1992 werd de ziekte van Parkinson bij hem vastgesteld, en in 1999 keerde hij terug. Vanaf 2008 woonde hij in Zorgcentrum Hieronymus in Weert. Broeder Harrie van de Riet, m.afr. * Etten, 11 januari 1936 ✝ Dongen, 13 mei 2013 In 1956 legde Harrie de missionarissen eed af met als broedernaam Alex. Vanwege pijnlijke voeten, waar hij zijn hele leven last van zou hebben, kon hij niet naar Afrika. Vanaf augustus 1958 deed hij de administratie voor het propagandawerk in de procuur in Rotterdam, en daar studeerde hij ook boekhoudkunde. In 1962 werd hij Assistent Provinciaal Econoom, en in 1991 econoom van het Klooster Bejaarden Oord in Heythuysen. Even later vervulde hij hier ook de functie van directeur. Vanaf 2001 legde hij zich geheel toe op zijn werk voor het Afrika Steunfonds, en hij was ook de contactpersoon voor ‘Jongeren en Missie’. Harrie voelde zich een echte missionaris van Afrika en was vanuit die interesse met allerlei dingen bezig. Hij was bijvoorbeeld zeer betrokken bij de Wereldwinkel, en hij was voorzitter van de MOV-groepen in het decanaat. Hij legde een grote siertuin aan in Dongen en werkte sinds 2009 actief mee aan de website.