Stedenband Groningen - San Carlos. Werken aan water in San Carlos. Projecten in San Carlos steunen? Dat kan! Giro

er m um an em Th er at W

Stedenband Groningen - San Carlos Jaargang 17 - nummer 1 - maart 2014

Betrouwbaar drinkwater pagina

Goed voorbeeld doet volgen

Gezondheid en water

5

10

pagina

pagina

12

Werken aan water in San Carlos Waterschap Noorderzijlvest, gevestigd in de stad Groningen, is sinds 2013 actief in San Carlos. Het heeft de trekkersrol in het project ‘Samenwerking op lokaal overheidsbeleid tussen Europa en MiddenAmerika voor een beter bestuur en een integraal beheer van de waterbronnen’. Het waterschap voert het project uit met financiële steun van de Europese Unie en met lokale partners die voor de uitvoering ter plaatse zorgen. Sinds een half jaar werkt ook Waterbedrijf Groningen mee met aanvullende activiteiten voor het oplossen van drinkwaterproblemen. Door: Lydia Balkema en Suzanne Vennix, waterschap Noorderzijlvest Het project richt zich op de ontwikkeling van een waterbeheerplan voor de gemeente San Carlos en de opleiding van lokale ambtenaren om het plan in de toekomst te kunnen uitvoeren. Daarnaast worden er organisaties opgericht die de verantwoordelijkheid krijgen over het lokale waterbeheer. Kennisuitwisseling is een laatste belangrijk thema: de verschillende projectpartners uit Midden-Amerika, Spanje en Nederland organiseren bijeen­ komsten waarin ervaringen met waterbeheer worden gedeeld. Naast de gemeente San Carlos vinden de projectactiviteiten ook plaats in de gemeente Marcala in Honduras.

Carla Alma, lid van het Dagelijks Bestuur van Noorderzijlvest en tevens portefeuillehouder Internationale Zaken en ­Samenwerking, en Suzanne Vennix, coördinator Internationale Samenwerking vertellen over het hoe en wat van het project. Ook één van de lokale adviseurs in Nicaragua - Bayardo González spreekt over zijn ervaringen en visie op het project. ‘Wij hebben in Nederland zoveel kennis op watergebied. Het minste wat we kunnen doen is onze tijd en kennis delen! Op een laagdrempelige­manier leveren we een bijdrage aan het welzijn van een ander land. Dat is toch fantastisch?’ >> Lees verder op pagina 3 >>

Projecten in San Carlos steunen? Dat kan! Giro 58095.

1

Van de redactie

>> Vervolg pagina 1 >>

Water... voor ons in Nederland is het zo vanzelfsprekend

Gelukkig kennen we in Nederland organisaties die

dat wij veilig drinkwater uit de kraan zien stromen, op elk

beschikken over de juiste kennis en expertise om onze

gewenst moment van de dag. Ook de afvoer en zuivering

zusterstad te ondersteunen bij de verbetering van het

van afvalwater vinden we de normaalste zaak van de wereld.

waterbeheer. Veilig drinkwater, waterzuivering en schone

En als dit even anders loopt dan we verwachten, lopen we

stroomgebieden dragen niet alleen bij aan de verbetering

en masse te mopperen.

van de volksgezondheid en het milieu, maar zullen ook

Hoe anders is dit in San Carlos! Daar is het grootste deel van

een belangrijke impuls leveren aan de toename van het zo

de bevolking niet eens aangesloten op het riool, stroomt

gewenste toerisme in de regio.

het afvalwater rivieren en meren in waar mensen hun kleren

In deze ¡Enlace! daarom uitgebreid aandacht voor beide

in wassen en kinderen soms zwemmen. Men moet zich

partijen in Groningen die zich in samenwerking met San

dagelijks veel moeite getroosten om voldoende tonnen met

Carlos bezighouden met waterbeheer en drinkwater:

water te vullen voor gebruik in douche of keuken, omdat

Waterschap Noorderzijlvest en Waterbedrijf Groningen.

er maar een beperkt aantal uren per dag water uit de kraan stroomt.

Tot slot: dit keer worden het eerste nummer van de ¡Enlace!

Zelfs het ziekenhuis van San Carlos beschikt niet de hele

en het Jaarverslag apart van elkaar verzonden. Dat heeft te

dag over water. En dan hebben we het nog niet eens over de

maken met het feit dat we met de waterpartners dit nummer

veiligheid van het water; de oorzaak van veel ziektes in San

graag wilden uitbrengen vóór Wereld Waterdag op 22 maart

Carlos is terug te voeren naar de slechte kwaliteit van het

a.s. Het Jaarverslag verschijnt echter pas na die datum. In

drinkwater.

april ontvangt u daarom nog een keer post van ons. Wij vragen hiervoor uw begrip.

Waarom is waterschap Noorderzijlvest dit project gestart? Carla Alma: Een belangrijke reden voor het bestuur is geweest om bij te dragen aan millenniumdoel 7. In 2000 hebben de lid­ staten van de Verenigde Naties afgesproken om vóór 2015 belangrijke vooruitgang te boeken op het gebied van armoede, onderwijs, gezondheid en milieu. En wij helpen met dit project­mee aan doel zeven ‘duurzaam milieu’. Maar het waarom is eigenlijk tweeledig. We brengen onze expertise naar Nicaragua om waterbeheer daar lokaal een impuls te geven en we hálen ervaringen. Deze ervaringen laten ons zien hoe we soms met eenvoudige middelen watervraagstukken kunnen oplossen. Wij zijn in Nederland gewend alles technisch doordacht te doen en alle oplossingen te optimaliseren en efficiënter te maken. Dat is soms helemaal niet nodig, zo bleek. Suzanne Vennix: Het is goed dat ‘onze’ mensen een spiegel voorgehouden wordt. Meestal geeft het ons de bevestiging dat we de zaken in Nederland goed voor elkaar hebben, maar wat we ook vaak zien is dat met weinig middelen en mogelijkheden een systeem kan worden opgezet. Echt een eye-opener. Carla: In 2011 ben ik - samen met Waterbedrijf Groningen ­uitgenodigd door de Stedenband Groningen-San Carlos om de situatie ter plaatse te bekijken en te beoordelen of wij een rol zouden kunnen spelen bij het waterbeheer in Nicaragua. Een jaar later is Noorderzijlvest daar zelfstandig een project gestart, na contact te hebben gezocht met partners waarmee de Stedenband in het verleden zaken heeft gedaan. Ik zag echt nood! Er is bijvoorbeeld sprake van kinder- en jonge moedersterfte, wat veelal te maken heeft met een slechte hygiëne en vervuild water. Hoe bijzonder is het om daar een positieve bijdrage aan te kunnen leveren? Hoe zien jullie de rol van Noorderzijlvest in San Carlos? Suzanne: Toen we ons project begonnen, hoopten de bewoners op snelle resultaten. Het liefst zouden we ook gelijk concrete acties ondernemen, alleen zagen we de noodzaak om het meer gefundeerd aan te pakken. Om oplossingen te bieden, moet eerst duidelijk zijn hoe het watersysteem eruit ziet. We zijn nu een jaar onderweg en al heel ver met een institutionele basis. In een integraal waterbeheerplan beschrijven we wat de huidige watersituatie, de exacte problematiek en de uiteindelijke maatregelen zijn om de problematiek de baas te worden. Carla: Tijdens een later bezoek aan San Carlos zijn verschillende collega’s van Noorderzijlvest mee geweest om lokaal kennis te vergaren voor dit waterbeheerplan en om hun activiteiten af te stemmen op de lokale projectpartners en belanghebbenden. Ze hebben echt dag en nacht gewerkt. Ik ben enorm trots op hun optreden en rol in dit project!

Carla Alma (rechts) en Suzanne Vennix.

Bayardo González, lokaal adviseur voor het Waterschap, geeft zijn visie op het project. What do you think is most necessary in water management in San Carlos? The most important is to know why water use is not (yet) sufficiently organized in San Carlos. That’s why we create a plan to describe this and advice specifically. From there, we want to implement it so the local people can do it on their own. At this moment people in San Carlos only have water for a short period of time each day. Our final goal is to give access to safe water at all time in a sustainable way. What is your role in this project? I’m a Young Water Expert of the YEP Water programme. This is an initiative of the Ministry of Foreign Affairs and the Netherlands Water Partnership (NWP). Through Regional Water Authority Waterschap Noorderzijlvest, for one year I work on this project in San Carlos (Nicaragua) and Marcala (Honduras). I will be involved in all main project activities in which Noorderzijlvest has a strong role: for example the ­development of the integrated water resources management plans (IWRMP) for San Carlos and Marcala, the training­ of local water officials and the strengthening of local and regional water management. In summary, my main role as Young Water Expert is to be involved in all the activities needed for the development of the IWRMP. My visit to Holland gave me a lot of ideas what to do and what to improve in Nicaragua. I’m really enthusiastic about this project. What’s your opinion about the work/activities in San Carlos? It is a positive action in all the sense of the word. I see the knowledge and the quality of life of the local people improving. The project has made possible that different organizations begin to work together. For example in this project the municipality, local and international NGO’s (including ASODELCO and ACRA) and the Water Authority of Nicaragua are involved as well as members of the CAPS (organized groups of local water users). Just to give an example: this project helps to legalize the CAPS. We’re very far to get where we want, but we still have a lot of work to do.

>> Lees verder op pagina 4 >>

2

3

Het Meer van Nicaragua (Lago Cocibolca) wordt voor verschillende

De Europese Unie financiert het waterproject van waterschap

doeleinden gebruikt: hier wassen mensen hun kleding in het meer.

Noorderzijlvest in San Carlos.

Carla: We hebben in Nicaragua ook een verbindende rol met als doel dat er langdurige zorg voor water komt. Een prachtig resultaat is dat door onze bemiddeling bij de gemeente San Carlos een afdeling voor waterbeheer is opgezet. Tevens hebben we contacten gelegd met belangrijke partners, en ook op landelijk en regionaal niveau aandacht gevraagd voor de waterproblematiek in San Carlos. Zo hebben we dit project samen opgezet met Stedenbandpartner ACRA, een internationaal bondgenootschap dat strijdt voor mensenrechten en tegen armoede. Zij zijn verantwoordelijk voor het projectmanagement ter plaatse. Ook het lokale drinkwater- en afvalwaterbedrijf in Nicaragua, ENACAL, heeft nu een rol in het project. Samen maken we grootse stappen voorwaarts. ENACAL is inmiddels goed ontvankelijk voor onze expertise en adviezen en zijn ze erg gedreven om alles aan te pakken. Om resultaten te boeken in het verbindende aspect, hebben we een Nederlandse vertegenwoordiger die in San Carlos woont en namens ons een rol heeft in het project. Wat wil Noorderzijlvest gerealiseerd zien aan het einde van het project? Carla: Eigenlijk zijn we al een heel eind op weg, het is ongelooflijk wat we in een jaar hebben gerealiseerd.

4

Een waterwagen voorziet bewoners van drinkwater, San Carlos.

Betrouwbaar drinkwater voor Nicaragua en Honduras

>> Vervolg pagina 3 >> Suzanne: Om ook tegemoet te komen aan de behoefte aan ­concrete acties, zijn we onder meer een pilot gestart om een paar honderd woningen in de stad San Carlos aangesloten te krijgen op de riolering en afvalwaterzuivering. Deze is onlangs afgerond! Een mooi concreet resultaat, waarmee we ook op de korte ­termijn onze meerwaarde laten zien. Dit resultaat draagt bij aan de ­motivatie van de bevolking ten aanzien van onze betrokkenheid.

Een watertank in Marcala, Honduras.

Carla en Suzanne: Er is bij de gemeente ter plaatse een afdeling gecreëerd, dus enige politieke aandacht heeft het onderwerp inmiddels al. Ook is het waterbeheerplan al in concept klaar. ­De te nemen maatregelen moeten nog worden uitgewerkt, maar de benodigde en beschikbare informatie is er al in verwerkt. De ­bewustwording van de lokale bevolking is nog een aandachtspunt. Om dit te realiseren, zijn we in gesprek met lokale water­ gebruikersgroepen, zodat dorpelingen zich er meer en meer van bewust zijn wat er nodig is en dat dit geld kost. We hebben draagvlak nodig om structurele aandacht voor waterbeheer te houden en ook daar maken we goede stappen in. We proberen gezamenlijk de oorzaak aan te pakken en niet alleen ad hoc ­watervraagstukken op te lossen. Noorderzijlvest is niet het enige waterschap dat zich inzet voor projecten in Nicaragua. Kun je hier iets meer over ­vertellen? Carla: Er zijn vier waterschappen actief in Nicaragua, elk in een ander gebied. We trekken samen op om de impact te vergroten. We spreken nu als één stem en leren van elkaar. Ook op bestuurlijk en ambtelijk niveau hebben we de krachten gebundeld. Ik ben op bestuurlijk niveau de vertegenwoordiger van deze samenwerking. Juist doordat we samen optrekken, kunnen we een professionaliseringsslag maken. Dit is ook de wens van de Unie van Waterschappen. Onlangs heb ik eveneens een goed gesprek gevoerd met de Nicaraguaanse ambassadeur in Nederland; ook hij is enthousiast over het werk van de waterschappen! <<

Waterbedrijf Groningen zet zich sinds 2009 in voor één van de millenniumdoelen: schoon en betrouwbaar drinkwater voor iedereen. Met name door het delen van expertise in samenwerking met andere Nederlandse partijen uit de watersector, waaronder Waterschap Noorderzijlvest, geeft Waterbedrijf Groningen hier invulling aan. In de waterwereld wordt deze vorm van kennis en ervaring delen ook wel een ­Water Operator Partnership genoemd, afgekort WOP. Met Wereld Waternet, de internationale poot van het Amsterdamse waterbedrijf Waternet, is het waterbedrijf in Zuid-Afrika in 2011 zo’n WOP gestart. In Roemenië doet zij dit met waterschap Hunze & Aa’s en sinds 2013 met waterschap Noorderzijlvest in Nicaragua en Honduras. Door: Tabitha Petter-Koers, communicatieadviseur Waterbedrijf Groningen Samen sterk Op initiatief van Noorderzijlvest is Waterbedrijf Groningen afgelopen jaar aangehaakt bij het waterproject voor San Carlos in Nicaragua en Marcala in Honduras. Een project dat zich reeds richtte op integraal beheer van de waterbronnen, maar waarbij er vraag was naar aanvullende expertise op het gebied van drink­ water. Inmiddels hebben er twee werkbezoeken plaatsgevonden en is er een verbeterplan opgesteld. Karst Tamminga en Theo Vlaar, beiden werkzaam voor Waterbedrijf Groningen, vertellen wat ze zo al aan drinkwaterproblemen zijn tegengekomen en hoe het waterbedrijf hier een rol in wil gaan spelen. ‘Vier uur water per dag’ ‘Als eerste valt op dat in beide landen de mensen zich eigenlijk niet zo druk maken over de kwaliteit van drinkwater. Enerzijds doordat ze zich niet bewust zijn van de gevaren van vervuild drinkwater voor de gezondheid en anderzijds vanwege een gebrek aan betere omstandigheden. Zo levert het waterbedrijf ENACAL in Nicaragua aan 70% van de bevolking drinkwater. Het overige percentage krijgt water via lokaal georganiseerde bedrijfjes. De watervoorziening bestaat hier vaak uit waterwagens of grote water­tanks waarin rivierwater wordt gezuiverd. In Honduras

gaat dit op dezelfde manier. De meeste inwoners beschikken over maximaal vier uur water per dag. Veel mensen drinken daarom water uit een nabij gelegen meer. Een meer waar de bevolking zich ook wast’, aldus Theo Vlaar. ‘De vraag naar water in deze gebieden groeit enorm door zowel­ een toename van de bevolking als van toerisme’, licht Karst ­Tamminga toe. ‘Waterbedrijf ENACAL wil inspelen op deze groei door drinkwater te gaan produceren afkomstig uit het nabij­gelegen meer van Nicaragua. Hiervoor moet een zuiverings­ installatie gebouwd worden waarbij ENACAL technische assistentie vraagt. Waterbedrijf Groningen beschikt over oppervlakte- en grondwaterzuiveringsinstallaties waardoor we deze expertise in huis hebben’, vervolgt Karst Tamminga. ‘Met meer dan 135 jaar ervaring levert het waterbedrijf drinkwater aan de provincie Groningen onder andere afkomstig uit de Drentsche Aa. Meedenken in het ontwerp van een zuiveringsinstallatie voor ENACAL is een logische stap. Het advies aan ENACAL is daarnaast om operators in een vroeg stadium te betrekken bij de bouw. Op deze manier wordt draagvlak gecreëerd en operationele aspecten in het proces meegenomen. We zien vaak bij internationale projecten dat er prachtige installaties aanwezig zijn, maar dat training van medewerkers ontbreekt. >> Lees verder op pagina 6 >>

5

>> Vervolg pagina 13 >> Het trainen van personeel is minstens zo belangrijk. Door het organiseren van trainingen dragen we graag een steentje bij.’

tussen deze partijen tot stand te brengen waardoor schoon en betrouwbaar drinkwater in de nabije toekomst ook in Nicaragua en Honduras gerealiseerd kan worden.’

Veel lekken in leidingnet ‘Het reduceren van lekverlies – water dat lekt door verouderde leidingen of illegale aansluitingen – gaan we de komende twee jaar ook met ENACAL aanpakken’, noemt Theo Vlaar. We gaan onderzoeken hoe het distributienet verder geoptimaliseerd kan worden. Samengevat, sluit Karst Tamminga af, ‘zetten we onze expertise­ de komende twee jaar in bij het assisteren van de bouw van de zuiveringsinstallatie in Nicaragua, helpen we mee bij het trainen­van personeel, pakken we het lekverlies aan en brengen we d ­ iverse partijen met elkaar in contact. Tijdens onze missies hebben­we met veel partijen kennis gemaakt die beschikken over de nodig waterkennis. Ons streven is om een samenwerking

Kees de Jong is beleidsadviseur hydrologie en internationale samenwerking bij Waterschap Noorderzijlvest. Kees heeft negen jaar in Nicaragua en Honduras gewoond en is nu nauw betrokken bij de projecten in San Carlos en Marcala. In zijn artikel staat hij stil bij de verschillen tussen waterbeheer in beide landen en zijn persoonlijke ervaringen hiermee.

6

Het rechthoekje geeft San Carlos aan.

Bron: http://cdn.soymapas.com/wp-content/uploads/mapa-honduras.

Bron: http://www.inaa.gob.ni/noticias/mapa-actualizado-de-nicaragua.

Nicaragua In Nicaragua is sinds de jaren ’80 van de vorige eeuw een sterk lokaal bewustzijn ontstaan en is de lokale organisatiecapaciteit gegroeid. In wisselwerking met de nationaal opererende politieke partijen heeft zich deze capaciteit versterkt, zodat de twee politieke­tegenpolen op nationaal niveau sterke bases hebben op lokaal niveau. En op lokaal niveau zijn de politiek actieven ervan overtuigd dat steun aan hun nationale politieke partij altijd ten goede komt van henzelf. De lijnen zijn kort en mobilisatie gaat snel. Dat geldt ook voor wat er op gemeentelijk niveau gebeurt: men wacht in de gemeente op toestemming vanuit nationaal niveau. Aan de gemeente zijn de regionale taken voor het water­ beheer opgedragen in de waterwetgeving die sinds 2012 van kracht is. De nationale organisaties zoals INETER (geografie en meteorologie), MARENA (beheer van natuurlijke hulpbronnen), MAGFOR (landbouw en bosbouw), CNU (raad van universiteiten)­en ANA (nationale waterbeheer) hebben de taak om metingen te doen en analyses uit te voeren. Ook deze worden in hun functioneren direct gestuurd vanuit de machthebbende nationale politieke partij. In het waterbeheer werken in Nicaragua is voortdurend schakelen van dorps- naar gemeente en nationaal niveau... en weer terug. En... als je het niet gelukt is de verbinding te leggen... dan komt er niemand opdagen : poder convocatorio wordt dat genoemd. Dat is zoiets als ‘invloed tot bijeenroepen’. Dat hebben we in Nederland ook: niet iedere genodigde voor een vergadering is bereid te komen - soms moet je even extra een telefoontje plegen (of meer) om er zeker van te zijn dat iemand ‘die ertoe doet’ komt. Daar heb ik wel ‘ns minstens een week op moeten wachten. Gelukkig kon ik intussen andere dingen doen ik heb me geen moment verveeld.

hankelijkheid voor eigen welzijn van hetgeen door de nationaal actieve politieke partijen gebeurt, is niet wijd verbreid. Initiatieven, en organisaties die daaromheen ontstaan, binden zich niet automatisch aan een politieke partij om zich van eigen succes te ver­zekeren. Omgekeerd hebben de politieke partijen die op nationaal niveau opponenten zijn, niet een snel mobiliseerbare achterban op lokaal niveau. Om aanhang op lokaal niveau te krijgen is de status van vertegenwoordiger van de politieke partij niet genoeg. Er moet ook ‘geleverd’ worden. Men gedraagt zich op lokaal niveau met het starten van initiatieven minder partijafhankelijk. De nationale instituten zoals IGC (nationale geografie), ERSAPS (milieu), SERNA (natuurlijke hulpbronnen), ICF (bosbeheer), UNAH (universiteit) hebben, net als in Nicaragua, taken in gegevensverzameling en analyse. De professionele taakuitoefening heeft een belangrijke invloed op de gevolgde koers, de politiek stuurt op afstand. In het waterbeheer in Honduras werken, betekent op alle niveaus afspraken maken, uitvoeren, en af en toe terugkoppelen en bijstellen. Ook hier is de wervingsinvloed (poder convocatorio) van belang en de telefoontjes (of persoonlijke bezoekjes) gaan hier naar de professional op hogere hiërarchische niveaus. In Nederland noemen we dat ‘opschalen’. Natuurlijk is hierbij ook politiek aan de orde, maar pas in een later stadium, wanneer het niet meer om praktische uitvoeringskwesties gaat, maar om beleidskwesties die mogelijkerwijze een claim leggen op toekomstige besluiten. Het heeft (even) tijd nodig om uit de wirwar van nieuwe indrukken in een nieuw land deze signalen op te pikken, ermee om te gaan en wederzijds vertrouwen op te bouwen. Onze inspanningen in beide landen maken uitwisseling tussen collega’s uit de beide landen mogelijk. Onder gelijke noemers: water stroomt van hoog naar laag en is bovendien in beide landen even nat. En met mogelijk blik verruimende inzichten: we zijn buurlanden en we zijn in veel opzichten vergelijkbaar, maar ook verschillend. Interessant – laten we eens praten over de ‘voors’ en ‘tegens’.

Diverse vormen van bedrijvigheid in het Meer van Nicaragua.

Waterbeheer in buurlanden

Door: Kees de Jong In alle landen stroomt het water van hoog naar laag. Na regenval stroomt het water langs de oppervlakte de beken, rivieren en kanalen in. Of het infiltreert in de bodem, vlak bij waar de regen viel, wordt het grondwater gevoed en wordt deels gebruikt door de planten- en boomwortels. Het water wordt deels opgepompt voor drinkwater uit putten en stroomt het deels uit als ondergrondse voeding van rivieren die uiteindelijk uitstromen in de zee. En dan verdampt het, verzamelt het zich in wolken. Deze koelen af als ze bij de kust moeten stijgen, en ze regenen uit. Dit noemen we de hydrologische cyclus. Dat is overal gelijk. Soms is er geen regen, maar sneeuw of hagel. Dat smelt dan wel weer eens. Of mist en nevel - dan wordt het water door de b ­ laderen van de bomen uit de lucht gehaald: zoals de nevelbossen bij Jinotega en voorbij Estelí, tussen de Nicaraguaanse / ­Hondurese grenspost Las Manos en Danlí, en in de departementen­La Paz en Intibucá in Honduras. In de regentijd is de mist er ook op lagere plaatsen, zowel in Nicaragua als in Honduras. In Nicaragua, toen ik daar maanden achtereen in zonnig, mooi weer werkte, wilde ik soms naar de Hollandse nevel. En reed dan vanuit Matagalpa richting Jinotega, en vanuit Managua naar Diriamba - om even in de vochtige mist te kunnen ademhalen. Is er dan verschil in waterbeheer in Nicaragua en Honduras?

Het rechthoekje geeft Marcala aan.

J­ azeker, en dat heeft alles te maken met de verschillende geschiedenis van de nationale staat en de geschiedenis van het beheer van het gebruik van de natuurlijke hulpbronnen zoals grond, water, bos. En met de economische bedrijvigheid die in beide landen ontstond en zich ontwikkelt. Maar het verschilt natuurlijk ook als de geofysische locatie anders is. Ons project in Nicaragua, in San Carlos, ligt op hoogtes van ca. 100 m. boven gemiddeld zee­niveau, in tropisch klimaat met veehouderij met enorme oppervlaktes, ontbost tropisch regenwoud, zelfvoor­ zieningslandbouw met maïs en bonen, en met groeiende aanplant van sinaasappelbomen en snelgroeiende houtsoorten (teak). Ons project in Marcala, Honduras, ligt op hoogtes van ca. 1.800 m. met enorme oppervlaktes ontbost nevelwoud voor de koffieteelt, wat veehouderij en de zelfvoorziening met maïs en bonen. De vroegere burgemeester van Marcala besloot elke toespraak trots met ‘Marcala, el municipio del mejor café del mundo’. (Marcala, de gemeente met ’s werelds beste koffie.) En hij heeft een punt: elke keer neem ik goed gebrande koffiebonen mee naar huis. Dat was vroeger in La Esperanza, Intibucá, [La Esperanza is de hoofdstad van het departement Intibucá in Honduras, red.] en nu in Groningen. Wat is er dan nog meer verschillend in het waterbeheer? De organisatie.

Honduras In Honduras heeft de lokale organisatiecapaciteit in de ’80-er jaren niet eenzelfde fase van toenemende bewustwording en vertrouwen in lokale macht doorgemaakt. Het gevoel van af-

7

De afvalwaterzuivering van San Carlos maakt gebruik van een natuurlijk ­filtersysteem, waarbij de planten zorgen voor de zuivering van het water.

De bezinktanks van de waterzuiveringsinstallatie.

Het pompsysteem dat ervoor zorgt dat het afvalwater van San Carlos naar de zuivering wordt gepompt.

Het water uit het Meer van Nicaragua wordt veel gebruikt om de was in te doen.

Sterk vervuild open riool in San Carlos.

Het dumpen van afval, maar ook andere oorzaken leiden tot de vervuiling van oppervlaktewater.

De Sancarlenen zijn zich zelf ook bewust van het belang van een schone rivier. Hier staat op het bordje: ‘Wij zorgen voor de Río San Juan’.

Het Meer van Nicaragua speelt een belangrijke rol in de economische activiteiten van de inwoners van San Carlos.

Dorpjes in de gemeente San Carlos lopen kunnen bij hevige regenval

Ondanks de vervuiling wordt er wel gezwommen in het Meer van Nicaragua..

San Carlos gezien vanaf het Meer van Nicaragua.

Varend over de Río San Juan van San Carlos naar El Castillo kom je dergelijke huizen tegen.

8onder water lopen, waardoor wegen soms onbegaanbaar zijn.

9

Oprichting stroomgebiedcomités in de gemeente San Carlos Op 22 januari jl. is een algemene bijeenkomst van de bevolking van San Carlos gehouden om twee stroomgebiedscomités op te richten binnen diezelfde gemeente. De oprichting van deze comités is een van de voornaamste te behalen resultaten van het waterproject onder leiding van Waterschap Noorderzijlvest. Wastafel in het splinternieuwe

Het toilet in het ziekenhuis van San Carlos,

Wasplaatsen bij het gezondheidscentrum

gezondheids­centrum in Laurel Galán.

waar je ook je handen moet wassen.

in comunidad Las Azucenas.

Gezondheid en water onlosmakelijk verbonden Door: Marrigje Meijer, portefeuillehouder gezondheidszorg Stedenbandbestuur en Sàndor Schokker, voormalig coschapper Water is één van de meest belangrijke bestanddelen van het menselijk lichaam. Het lichaam van een volwassene bestaat voor zo’n 65% uit water, afhankelijk van leeftijd en geslacht. Ter illustratie: bij iemand van 70 kg bestaat het lichaam uit 45,5 liter water. Men moet per dag ongeveer 2,5 liter vocht binnenkrijgen om het verlies van vocht via urine, zweet en ademhaling te compenseren. Ongeveer 1 liter komt het lichaam binnen via de voeding en de overige 1,5 liter wordt aangevuld door te drinken. Wanneer men intensief sport of in een warm land verblijft zoals Nicaragua is het raadzaam om zo’n 2,5 liter water per dag te drinken. Voor de Sancarlenen is het echter niet de gewoonte om veel water te drinken: twee glazen water of vruchtensap per dag vinden ze in San Carlos vaak al veel. Weinig water inname geeft een hoger risico op verschillende ziektes, zoals blaasontsteking en nierproblemen. Dit komt dan ook veel voor in San Carlos. Wat betreft gezondheidsproblemen spelen bij water twee dingen een belangrijke rol: de beschikbaarheid van water en de ­hygiëne van het water. Men kan maximaal 3 dagen zonder water, dus voldoende ­inname is essentieel. Hoewel wij in Nederland gewend zijn dat water altijd beschikbaar is, is dit in andere landen niet altijd vanzelfsprekend. Zo is er in San Carlos maar een paar uur per dag stromend water. Om toch voldoende water ter be-

10

schikking te hebben, staat de kraan dag en nacht open en wanneer er stromend water is, wordt een grote bak onder de kraan aangevuld. Zodoende is water de hele dag beschikbaar. In de buitengebieden is op sommige plekken echter helemaal geen stromend water aanwezig of is er wel een water­leiding aangelegd maar stroomt daar dagenlang geen water doorheen. Zo’n 50% van de mensen gebruikt dan ook het oppervlaktewater, dat een veel hoger risico heeft op verontreiniging. De hygiëne van drinkwater is van levensbelang. Mensen kunnen door verontreinigd drinkwater tal van ernstige en soms dodelijke ziektes oplopen. Zo worden de cholera-epidemieën in Afrika onder andere veroorzaakt door het drinken van besmet water of het eten van groenten en fruit dat gewassen is in besmet water. Cholera komt in wisselende mate ook voor in San Carlos en omgeving. Een andere bekende is de enteritis, in de volksmond ‘buikgriep’ genoemd. Door slechte hygiëne lopen veel Sancarlenen parasieten, oftewel ‘parasitosis’ op. De klachten die hierbij passen zijn voornamelijk buikkrampen, misselijkheid en diarree. Ook de ziekte van Weil, veroorzaakt door ratten die in het water plassen, komt veel voor. Slechte hygiëne door waterschaarste en het nuttigen van verontreinigd drinkwater­ zijn problemen die in Nicaragua veel voorkomen.­Om het risico op ziektes te beperken wordt aangeraden om alleen water te drinken uit flessen en geen groen-

ten en fruit te eten die gewassen zijn met kraanwater. Ook moet je oppassen met ijsklontjes. De Nicaraguanen zeggen dat men vooral geen eten van de straat moet eten. Was altijd je handen na toiletbezoek en voordat je gaat eten. Op deze manier kan je zelf het risico op besmetting zoveel mogelijk beperken. Dan nog een aantal feitjes: • In het Luis Felipe Moncada Hospital in San Carlos stroomt, net als in de rest van San Carlos, slechts enkele uren per dag water uit de kraan. • Teveel water kan het lichaam vergif­ tigen. Als iemand in korte tijd extreem veel water drinkt, kunnen de nieren het water niet meer verwerken, waardoor het vocht de cellen in stroomt. Hier­door ontstaat orgaanbeschadiging en deze situatie kan zelfs leiden tot de dood. • Ook in Nederland zijn er cholera-­ epidemieën geweest. In 1866 eiste zo’n epidemie 1151 doden in ons land. • Geen Oral Rehydration Solution (ORS) tot je beschikking wanneer je last hebt van diarree? Maak het zelf! Los acht afgestreken theelepels suiker en één afgestreken theelepel zout op in een liter met (schoon!) water. Een andere, lekkerdere optie is het drinken van cola (geen light) in combinatie met het eten van zoute chips. De werkzaamheid van ORS is namelijk gebaseerd op de combinatie van suiker, zout en vocht.

Door: Ineke de Groot, projectcoördinator en consultant in San Carlos Aan de bijeenkomst namen in totaal 80 personen deel, 51 mannen (64%) en 29 vrouwen (36%), waaronder de burgemeester van San Carlos (die een toespraak hield, voorafgaand aan de bijeenkomst), de verantwoordelijke medewerker van de gemeente qua water en sanitatie, de medewerker milieuzaken, bestuursleden van de watercomités van diverse dorpsgemeenschappen, ­vertegenwoordigers van verschillende overheidsinstanties en NGO’s. De vergadering werd geleid door de afgevaardigde van ANA ­(Autoridad Nacional del Agua) in de Río San Juan-regio, het technisch team van ANA-Managua en het waterprojectteam; plaats waar dit alles plaatsvond was in de vergaderzaal van het SILAIS/Río San Juan. Het resultaat van de bijeenkomst is dat er twee sub-stroomgebiedcomités zijn gevormd: een voor het sub-stroomgebied van de Consuelo-rivier en een voor dat van de San Carlos-rivier. Allebei de stroomgebieden worden nu middels het comité vertegenwoordigd door hun bestuur, dat is gekozen op een democratische en participatieve manier. Hieronder staan de namen van de gekozen vertegenwoordigers met hun functies in het bestuur; tussen haakjes staat het dorp/gehucht genoemd waar ze vandaan komen.

Sub-stroomgebied El Consuelo • Coördinator: Julio César Picado (México) • Vice Coördinator: Jessenia del Carmen Valle Calderón • Secretaris: Walther Alberto Machado (Comunidad Laurel Galán) • Penningmeester: José Andrés Vanegas Vado (Quinta Lidia - Santa Isabel) • Controleur: Heyner Adolfo Arguello González (Quinta Lidia - Santa Isabel) • Stemhebbend lid: Santos Cecilio Espinoza Jaime (Mata de Caña) Sub-stroomgebied San Carlos • Coördinator: Juan Pablo Herradora (Las Azucenas) • Vice Coördinator: Nohemí Ortiz Mairena (San Carlos) • Secretaris: María Ernestina Roque (El Areno) • Penningmeester: Ervis Antonio Casco Jarquín (Esperanza No. 1) • Controleur: Ubania María Serrano (Santa Rosa, El Castillo) • Stemhebbend lid: Santos Amadeo Herrera Lira (Asentamiento La Venada)

De gekozen leden van de stroomgebiedcomités leggen de eed af. In hun handen het boekje met de nieuwe waterwet.

11

Goed voorbeeld doet goed volgen Hoe brengen we de ontwikkelingen in San Carlos in een stroomversnelling? Een familielid van me vertelde me dat ze zich nog goed kon herinneren toen bij haar de waterleiding werd aangelegd. Ze woonde al jaren in een klein plaatsje op het platteland van Groningen en drinkwater verzamelde ze destijds - net zoals iedereen in haar dorp - in een regenton. Haar huis werd aangesloten op de waterleiding en al snel kreeg ze schoon water uit de kraan. Door: Maurits Sijtstra, portefeuillehouder Water Stedenbandbestuur Het was wel even wennen in het begin; verandering is tenslotte altijd lastig voor de mens. Het duurde niet lang voordat ze niet meer zonder kon en dat het normaal was om schoon water uit de kraan te krijgen. Ze vertelde me dat ze er bij het aansluiten niets voor hoefde te betalen. Ze had het idee dat ook later niets betaald hoefde te worden. Uiteindelijk moest er natuurlijk– zoals het nu voor ons allemaal is - voor het drinkwater en de aansluiting worden betaald. In San Carlos is, net zoals enige tijd terug in Groningen, lang niet elk huis aangesloten op de waterleiding. Om toch de mensen in San Carlos van drinkwater te voorzien, rijden een paar keer per week watertrucks rond door wijken die geen drinkwatervoor­ ziening hebben. Waterschap Noorderzijlvest en Waterbedrijf Groningen zijn druk bezig om de situatie in San Carlos en het omliggende gebied te verbeteren en hierbij wordt een actieve houding van de lokale partijen verwacht. Naast het kijken naar wat er precies moet gebeuren, wordt er ook gepraat over hoe de Sancarlenen naar de situatie kijken. Zo wordt er o.a. overlegd met de gemeente, NGO’s en met de lokale bevolking van San Carlos en de omliggende dorpen. Als destijds aan mijn familielid gevraagd zou worden of er een waterleiding moest komen, had ze gezworen bij de regenton. In San Carlos zien ze wel in dat de situatie drastisch verbeterd moet worden. Zo moet er o.a. een plan komen voor drinkwater en afvalwater. Communicatie speelt een grote rol bij deze veranderingen en het daarmee succesvol laten verlopen van het waterproject. Goed communiceren maakt niet alleen het project zichtbaar voor de mensen hier in Groningen maar ook voor de mensen in San Carlos. Goed communiceren dient tevens als middel om de beoogde doelen van het project te bereiken. Zo is het van cruciaal belang om ook de mensen uit San Carlos en omgeving bij het project te betrekken. De actieve rol van de Sancarlenen Het is de lokale bevolking van San Carlos die direct en goed inzicht kan geven in de dagelijkse problematiek die er op het gebied van water speelt. Om een voorbeeld te noemen: hoe kom je aan drinkwater, welke waterbronnen zijn er, hoe is de kwaliteit van het water, en is het water op elk moment van de dag beschikbaar? De problemen met water kan per subgebied erg verschillen. Aan

12

Water halen uit het meer voor eigen gebruik.

de hand van gesprekken met de bevolking wordt duidelijk wat er te verbeteren is en hoe de situatie verbeterd kan worden. Door goed met de Sancarlenen over waterproblemen te praten wordt ook de rol van de bevolking zelf onder de aandacht gebracht, tevens door te laten zien dat vooral zij mede verantwoordelijk zijn om er voor te zorgen dat deze waterproblemen worden opgelost. Als aan mijn familielid destijds gevraagd zou worden wat haar problemen waren, zou ze zeggen dat het lastig is om aan schoon water te komen wanneer er voor langere tijd geen regen gevallen­ was. Ze was in dat soort tijden waarschijnlijk een ‘zunige paiter’ met het regenwater. Een grotere regenton zou misschien haar eerste­gedachte zijn als oplossing (zodat ze meer water kan opvangen), maar als ze tijdens de waterschaarste wist van de ­waterleiding zou ze daar natuurlijk voor gekozen hebben. ­Misschien had ze dan zelfs mee geholpen met het aanleggen van de waterleiding in haar dorp.

Een voorbeeld uit India In het afgelopen jaar ben ik betrokken geweest bij een water­ project van een goede vriend in het zuiden van India. Net als in San Carlos rijden er ook daar veel watertrucks rond. In Chennai werd zelfs een grote olietanker ingezet om de bewoners van de miljoenenstad tijdens lange tijd van droogte van schoon drink­ water te voorzien. Een situatie waarin de mensen zelf een actieve rol hebben voor het oplossen van de problematiek kom je tegen op het platteland van India. Ik bezocht de regio Pudukkottai. Veel boeren maken daar gebruik van waterpompen om hun gewassen te irrigeren. De regen die vooral tijdens de regentijd valt, wordt niet goed vast­gehouden en spoelt daardoor direct naar zee. Vervolgens is er overstromingsgevaar in de lager gelegen gebieden doordat het water in grote snelheid door de rivieren stroomt. Door het oppompen van water voor de irrigatie en het niet vasthouden van regenwater zakt het grondwaterpeil elk jaar en moeten de ­waterputten steeds dieper geslagen worden. Door de bevolking­ zelf te informeren en te activeren, kan die zelf dammen en greppels aanleggen, zodat de regen in de grond terecht komt en niet meer wegspoelt. Op deze manier zal het grondwater op peil gehouden kunnen worden en zijn in de lager gelegen gebieden minder overstromingen. Dat houdt echter ook in dat de lokale bevolking zelf hard moet werken om dit te realiseren. De invloed van anderen1 Het is niet gemakkelijk om te zorgen dat de bewoners uit San Carlos het gewenste gedrag met water gaan vertonen. Vooral wanneer het veel moeite en geld kost. Ook het gedrag van anderen­in de (directe) omgeving speelt hierbij een grote rol. ­Bijvoorbeeld wanneer mensen in een dorp vertellen dat de kwaliteit van het drinkwater uit de rivier slecht is en ze zeggen­ vaak ziek te zijn. Eenmaal in het dorp zie je dat het riviertje dat het dorp van drinkwater voorziet, ook gebruikt wordt om kleding in te wassen. In een gesprek met de bewoners wordt duidelijk gemaakt dat wanneer er geen kleding meer gewassen wordt in de rivier, het waarschijnlijk is dat de kwaliteit van het water beter wordt en dat daardoor de mensen minder vaak ziek zullen worden.­Voor de bevolking betekent dit echter wel dat ze nu ­water uit de rivier moeten gaan ophalen om daarin thuis te wassen. Vervolgens dient daarna het afvalwater ergens anders achtergelaten te worden. Naast de aanschaf van een ton om in te wassen, moet er betaald worden om het afvalwater weg te laten halen. Dit alles vergt meer inspanning en geld van de bevolking. Wanneer je vervolgens ziet dat anderen in het dorp blijven wassen in de rivier kan je verwachten dat veel mensen het goede gedrag niet al te lang zullen volhouden. Het is zaak om te zorgen dat het gewenste gedrag breed gedragen wordt en dat men elkaar er op aanspreekt. Een voordeel van het vertonen van het gewenste gedrag is dat het ook kan leiden tot ander gewenst gedrag. Wanneer Sancarlenen zien dat niemand meer kleding wast in de rivier kan verwacht worden dat er ook minder snel afval in de rivier gegooid wordt. Het kan zelfs zo zijn dat mensen überhaupt minder de straat

Een waterwagen van de overheid brengt drinkwater naar de buiten­ wijken van San Carlos waar nog geen drinkwater uit de kraan komt.

gaan vervuilen. Het kan leiden tot een verspreiding van sociaal wenselijk gedrag. Zo kan het schoonhouden van San Carlos en de dorpen in de omgeving, iets waarop de Stedenband in het ver­ leden met het afvalproject heeft ingezet, ook een positief bijgevolg hebben op gewenst gedrag met water. In Groningen is men bewust van dit effect; zo wordt kordaat opgetreden tegen illegale graffiti op de muren in de binnenstad. De muren worden zo snel mogelijk overgeverfd. Door de illegale­ graffiti over te verven wordt een binnenstad gecreëerd die uitstraalt dat mensen zich aan de norm houden om de stad niet te vervuilen. Zo kan verwacht worden dat mensen ook minder snel afval op straat gooien. De illegale graffiti is een teken dat mensen in de omgeving normovertredend gedrag vertonen. Dit kan leiden tot een tegenovergesteld effect: verspreiding van meer illegale graffiti en ander normovertredend gedrag. Het kan bijvoorbeeld leiden tot meer vervuiling op straat, omdat mensen tekenen in de omgeving zien dat anderen (net zoals de Sancarlenen die zien dat anderen kleren in de rivier wassen) zich laten leiden door motieven­van geld en gemak. Verder is het zeer belangrijk om goed gedrag te belonen en niet alleen slecht gedrag te bestraffen. Het zorgt ervoor dat het economisch motief in lijn komt met het normatieve motief. In Nederland werken we bijvoorbeeld met subsidies voor energiezuinige producten. In San Carlos kan je denken aan het gratis vervangen van de waston wanneer deze stuk is of het vermelden van iemands naam in de krant die het beste met water is omgegaan in de afgelopen maand. Het straffen en vervolgens aandacht schenken aan slecht gedrag geeft alleen maar aan dat anderen niet het gewenste gedrag vertonen. Dit kan vervolgens leiden tot de gedachte dat veel mensen dit niet doen en zodoende dat mensen het wenselijke gedrag niet lang volhouden. Men dient tevens de lokale bevolking te vragen wat ze tegenhoudt om goed met water om te gaan. In het voorbeeld in India met het graven van greppels en dammen werd me al snel duidelijk ­gemaakt dat de elektriciteit voor de waterpompen door de overheid wordt betaald. De boeren vertelden me dat het raar zou zijn veel moeite te steken in het graven en bewerken van het land wanneer ze gratis de pomp konden gebruiken. >> Lees verder op pagina 14 >>

13

>> Vervolg pagina 13 >> De overheid zet door dit beleid de normatieve beweegredenen recht tegenover de hedonische (en economische) motieven. Vanuit de overheid is het een logische gedachte gezien het feit dat ze de voedselproductie willen stimuleren. Helaas heeft de overheid zich niet gerealiseerd dat dit leidt tot een hogere voedselproductie op korte termijn, maar woestijnvorming op lange termijn. Het grondwater wordt op dit moment niet aangevuld en de neerslag spoelt naar zee. Positieve benadering Ook de aquaducten van Rome werden niet in één dag gebouwd. Om de Sancarlenen het gewenste gedrag te laten volhouden is het belangrijk de kleine stap voorwaarts te vieren en niet alleen het uiteindelijke eindresultaat. Wanneer bijvoorbeeld na een maand de meerderheid van de mensen geen kleren meer wast in de rivier is dit al reden tot een feest. Dit leidt tot meer motivatie en betrokkenheid om nog meer mensen te beïnvloeden. Het proces van gedragsverandering raakt op deze manier in een stroomversnelling. Een ander aandachtspunt is het hebben van goede rolmodellen.­ Mensen die bijvoorbeeld in het dorp een rol hebben in het ­verantwoord omgaan met water, zullen te allen tijde het goede voorbeeld moeten geven. Ook mensen met een leidersfunctie dienen het verantwoorde watergebruik te ondersteunen. W ­ anneer juist deze personen niet het juiste gedrag vertonen, kan de ­gedragsverandering ondermijnd worden. Ook sociale controle kan leiden tot grotere betrokkenheid en vasthoudendheid. Een voorbeeld kan je zien bij de Nederlandse spoorwegen. De site van de NS laat zien hoeveel CO2 uitstoot bespaard wordt en is door te reizen met de trein i.p.v. de auto. Hetzelfde mechanisme gaat op met water. Door mensen te tonen hoeveel water ze zelf en met anderen al bespaard hebben, wordt hun (gezamenlijke) betrokkenheid bij het project groter. Het kan een motivatie zijn om ook actiever en beter met water om te gaan. Het laat niet alleen de individuele impact zien, maar ook dat als dorp samen een grotere impact bereikt kan worden.

Stap voor stap2 Om uiteindelijk de gewenste gedragsverandering te bewerk­ stelligen­dient er rekening gehouden te worden met diverse stadia van verandering. Iemand die momenteel zijn kleding wast in de rivier zal niet direct inzien waarom hij een waston moet aanschaffen. Ten eerste dient hij geïnformeerd te worden over de schadelijke invloed van het wassen in de rivier op de kwaliteit van het rivierwater. Pas wanneer hij dit inziet, kan over gegaan worden tot het maken van een plan voor het aanschaffen van een waterton. Daarna kan er ingezet worden op de uitvoering van dit plan en vervolgens het volhouden van gewenst gedrag. In elke fase speelt weer andere problematiek en dient er op een andere manier gecommuniceerd te worden. Iemand die bijvoorbeeld eenmaal bezig is met het wassen in een waston hoeft niet meer geïnformeerd te worden waarom dit zo belangrijk is. Ook zal iemand die niet weet dat kleding wassen in de rivier niet goed is, zich niet interesseren voor de locatie waar een waston gekocht kan worden. Conclusie Het is belangrijk om direct contact met de Sancarlenen te onderhouden om in te zien wat de waterproblematiek is en hoe deze problemen verbeterd kunnen worden. Voor het oplossen van deze waterproblemen zijn de Sancarlenen zelf mede verantwoordelijk. Het is van belang te realiseren dat de veranderingen op watergebied in een stroomversnelling kunnen komen wanneer je rekening houdt met het gedrag van anderen in de omgeving. Daarnaast is het cruciaal er een goed beed van te krijgen of de mensen het probleem niet zien, niet weten hoe ze het moeten oplossen of het gewenste gedrag niet kunnen volhouden.

Uit het archief Wanneer je in het fotoarchief van de Stedenband kijkt en zoekt naar foto’s die met water te maken hebben, dan kom je vaak dezelfde plaatjes tegen. Bijna iedereen maakte wel een foto van mensen die hun kleren wassen in het meer, of van de rivier San Juan, gezien vanaf het Fort, of San Carlos gezien vanuit een bootje op het Meer. Het zijn allemaal ­beelden die onlosmakelijk verbonden zijn aan San Carlos en voor iedereen die er geweest is, ontzettend herkenbaar. Daarom in deze bijdrage een poging om andere beelden te laten zien die met water te maken hebben.

1. Na hevige regenval is de weg volledig overstroomd. ­Mensen banen zich een weg wadend of varend. 2. Architectenbureau Martini uit Groningen realiseerde tussen 1990 en 1992 openbare toiletten in San Carlos. 3. Enkelen wagen zich eraan om te zeilen op het Meer van Nicaragua. Op de foto zeilboot La Esperanza. De foto is vermoedelijk in de eerste helft van de jaren ’90 gemaakt. 4. Ook in de begintijd van de Stedenband waren we actief op het gebied van water met de aanleg van riolering en drinkwatervoorzieningen. Foto dateert uit ca. 1987.

1

3

2

4

Bronnen 1 The Spreading of Disorder (2008); K. Keizer, S. Lindenberg, L. Steg 2 The transtheoretical model of health behavior change; Prochaska, JO; Velicer, WF.

[email protected] grafisch ontwerper

Van alle foto’s zijn de fotografen onbekend. Weet u wie ze heeft gemaakt? Laat het ons weten!

¡Enlace! liever digitaal ontvangen? www.helderenhelder.nl

14

Hoewel we nog steeds heel blij zijn met de gedrukte versie van onze ¡Enlace! kunnen wij ons voorstellen dat u onze bericht­ geving liever digitaal ontvangt.

Dat kan natuurlijk! Stuur hiervoor een mail naar sancarlos@ groningen.nl en vermeldt daarin dat u onze berichten per mail wilt ontvangen .

Wilt u ook uw adres vermelden? Dan kunnen wij de juiste gegevens in ons adres­ bestand aanpassen.

15

22 maart 2014: Wereld Waterdag

Op Wereld Waterdag staan we stil bij het belang van goed waterbeheer en -management Door: Lydia Balkema, waterschap Noorderzijlvest Kofi Annan, voormalig secretaris-generaal van de Verenigde Naties: ‘Water is essentieel voor alle leven. Toch hebben miljoenen­ mensen in de wereld te kampen met watertekorten. Jaarlijks sterven miljoenen kinderen aan door water overgebrachte ziektes. En de armste landen in de wereld worden geregeld geteisterd door droogte.’

Daarom heeft u kunnen lezen over de relatie tussen water en gezondheid, hoe oplossingen voor waterproblematiek daadwerkelijk duurzaam kunnen zijn en hoe het waterbeheer ervaren is door een medewerker van waterschap Noorderzijlvest die in Nicaragua gewoond heeft. Hopelijk zal het ooit de normaalste zaak van de wereld zijn dat we overal veilig water en goede sanitaire voorzieningen hebben.

Hier moet iets aan gedaan worden! Daarom hebben de lidstaten van de Verenigde Naties in 2000 afgesproken om vóór 2015 belangrijke vooruitgang te boeken op het gebied van armoede, onderwijs, gezondheid en milieu (per aandachtsgebied is er een millenniumdoel ). In het zevende millenniumdoel is vastgelegd dat het percentage mensen zonder toegang tot veilig drinkwater én sanitaire voorzieningen in 2015 gehalveerd moet zijn ten opzichte van 1990. Op Wereld Waterdag - op 22 maart - staan we wereldwijd extra stil bij het belang van goed waterbeheer en watermanagement. Rondom 22 maart zijn er verschillende partijen in Nederland die watergerelateerde evenementen organiseren. Voor ons is Wereld Waterdag de reden geweest om uitgerekend nú over de wateractiviteiten van Waterschap Noorderzijlvest en Waterbedrijf Groningen in San Carlos te schrijven. Daarnaast verdient het watergebruik en –beheer in Nicaragua ook in brede zin aandacht.

¡Enlace! is een uitgave van ­Stedenband Groningen-San Carlos Postbus 268, 9700 AG Groningen Bezoekadres Europaweg 8 T 050 3676169 F 050 3676161 E [email protected]

16

I www.groningensancarlos.nl Twitter @GrunnSanCarlos Linkedin-goep ­­Stedenband Groningen-San Carlos Like us on Facebook! facebook.com/GrunnSanCarlos Rekeningnummer 58095

Einddredactie Petra Raaijen Hoofdredactie Muriël Duindam Oplage 800 stuks Bijdragen Lydia Balkema, Muriël Duindam, Ineke de Groot, Kees de Jong, Marrigje Meijer, Tabitha Petter-Koers, Sàndor Schokker,

Maurits Sijtstra, Suzanne Vennix Fotografie Muriël Duindam, Kees de Jong, Marrigje Meijer, Wietske van der Meulen, Frank Ochomogo, Suzanne Vennix, Theo Vlaar, Hans de Vries, Jeanet van Wieren