Starten met
Sibelius 6
Cursusboek frans frijns
INHOUDSOPGAVE Sibelius 6 Installeren Inleiding .............................................................................................. 5 Sibelius 6 installeren....................................................................... 6 Sound Essentials .............................................................................. 6 Photoscore Lite ................................................................................ 6 Audioscore Lite ................................................................................ 6 Scorch .................................................................................................. 6 Basishandelingen Sibelius starten.................................................................................. 7 Een partituur laden en afspelen .............................................. 7 Afspelen van een partituur / Play ........................................... 8 Navigeren en Selecteren ............................................................ 8 Partituur verschuiven op het scherm .................................... 8 Een noot of een object selecteren ......................................... 8 Een maat selecteren...................................................................... 8 Een regel (notenbalk) selecteren ............................................ 8 Een hele partij selecteren............................................................ 9 Menubalk ........................................................................................... 9 Gereedshapsbalk / Toolbar .....................................................10 Navigeren en weergeven van de partituur NAVIGEREN Navigeren met de muis .............................................................11 Navigeren met de navigator...................................................11 Navigeren met de toetsen .......................................................11 Navigeren met het scrollwiel van je muis .........................11 WEERGAVE Beeldaanpassingen vanuit de gereedschapbalk ..........12 Vergrotingsfactor / Zoomfactor ............................................12 Vergrootglas ...................................................................................12 Verschillende weergaven van de partituur .....................12 Standaardweergave....................................................................12 Notenbalkweergave ...................................................................13 Panoramaview...............................................................................13 Full Score / Parts............................................................................14 Transposing Score ........................................................................14 Sibelius aanpassen aan je wensen Preferences > Display..................................................................15 Preferences > Files ........................................................................15 Preferences > Score Position ...................................................15 Preferences > Textures ...............................................................16 Preferences > Menus and shortcuts ....................................16 Preferences > Other ....................................................................16 Een nieuwe partituur starten 1: Quickstartvenster .....................................................................17 2: Menu file > new .......................................................................17 3: Icoon “New score” in de menubalk ...............................17 4: Uitgaan van een bestaande partituur ...........................17 Werken met de Wizzard Een nieuwe score maken met de Wizzard .....................18 Snel een blanco score maken ................................................19 Uitgaan van een bestaande partituur (methode 4) ....20 Maten verwijderen en toevoegen ...............................20/21 Maatsoort instellen.......................................................................21 Toonsoort instellen ......................................................................21 Werken in de partituur / aan de slag Keypad = numeriek toetsenbord ..........................................22 Het Properties venster ................................................................23 General..............................................................................................23 Text ......................................................................................................23 Playback ............................................................................................23 Lines ....................................................................................................24 Bars......................................................................................................24 Notes ..................................................................................................24 Noten invoeren Invoeren met muis in combinatie met Keypad ..............25 Invoeren met muis en toetsenbord .....................................25 Invoeren met de Keyboard- en Fretboardweergave ..26 Gebruik van kopieerfuncties ...................................................26
Individuele noten kopiëren / noot voor noot plaatsen: De [R]-toets ..................................................................26 Nootgroepen, maten of passages kopiëren....................26 Kopiëren met de [Alt]-toets. .....................................................27 invoeren met een keyboard / digitale piano ..................27 Steptime / Realtime......................................................................27 Praktische tips Boogjes - Slur - Tie ........................................................................28 Legatoboogjes / fraseringsboogjes / Slurs.......................28 Overbindingsboogjes / Tie ......................................................28 Rusten ................................................................................................28 Alteraties ...........................................................................................28 Articulatietekens en abbreviaturen ......................................28 Intervallen en akkoorden ..........................................................29 Antimetrische figuren .................................................................29 Maatstrepen ....................................................................................29 Lijnen en symbolen .....................................................................29 Meerdere stemmen in een balk ............................................30 Veranderen van sleutel, toonsoort of maatsoort ..........30 Invoeren van akkoordsymbolen, gitaardiagrammen en afbeeldingen............................................................................30 Invoeren van een extra instrument / notenbalk............30 Tekst Invoeren van tekst, dynamische aanwijzingen en technische aanwijzingen ...................................................31 Algemene tekst / Dynamiek / Technische aanwijzing / Tempo / Lyrics / Vingerzettingen .........................................31 Layout / opmaak Maateenheid instellen ................................................................32 Formaat van notenbalken........................................................32 Pagina-instellingen .......................................................................32 Afstanden van balken en objecten......................................32 Ruimte tussen notenbalken en systemen .........................33 Afbreken en samenvoegen van notenbalken ..............33 Afbreken van een pagina:........................................................33 Automatische indeling van de pagina...............................33 Magnetic Layout ...........................................................................34 Gedetailleerde opmaak Engraving Rules ............................................................................35 overige instellingen .....................................................................35 Auto Breaks .....................................................................................36 System breaks .................................................................................36 Multirests ...........................................................................................36 Pagebreaks ......................................................................................36 Elementen uitlijnen ......................................................................36 Aanpassen afstanden van objecten en noten ...............37 Meerdere muziekstukken op een pagina .........................38 Printen en andere uitvoermogelijkheden Print .....................................................................................................39 Print all Parts ....................................................................................39 Andere uitvoermogelijkheden ...............................................39 Audio..................................................................................................39 Scorch ................................................................................................39 Midi......................................................................................................39 Sibelius 2, 3, 4, 5 en Sibelius Student ...................................39 Save Version ...................................................................................39 Grafisch .............................................................................................40 Snel exporteren .............................................................................40 Geluid General Midi ...................................................................................41 Sibelius Sounds ..............................................................................41 Midi......................................................................................................41 Instelling kiezen .............................................................................41 Het Mixervenster ...........................................................................41 Het Mixer venster De verschillende weergaven van het Mixervenster.....42 Een instrument instellen ............................................................43 Instrument gerelateerde instellingen ..................................43
Cursus Sibelius 6
Starten met Sibelius 6 - Inleiding Sibelius is een uiterst krachg muzieknotaeprogramma waarmee op zeer professionele wijze bladmuziek gemaakt kan worden. Sibelius is marktleider en wordt door tal van musici gebruikt. Helaas wordt Sibelius geleverd zonder Nederlandse handleiding. De bijgeleverde Engelstalige handleiding van bijna 750 pagina’s is bovendien betrekkelijk complex. Dit cursusboek: 'Starten met Sibelius 6', biedt hiervoor een oplossing. Het boek is geschreven om op een laagdrempelige manier snel met het programma aan de slag te kunnen. Vrijwel alle standaardhandelingen worden stapsgewijs uitgelegd. In een beperkt aantal pagina’s leer je het programma in een handomdraai kennen.
Meer hulp
SI E
Naast dit cursusboek is er nog een aantal bronnen die je kunt raadplegen. Het programma wordt geleverd met een Engelstalig handboek (zie onder menu [Help][Documentaon][Sibelius 6 Handbook]) waarin het gebruik van Sibelius uitgebreider aan de orde komt dan in deze snelstarthandleiding. Van Sibelius versie 5 van het handboek is een vertaling verschenen (voor meer info kijk op: www.sibelius.be).
ER
De zeer uitgebreide Engelstalige Reference Guide, die bij installae van het programma op de harde schijf is geïnstallleerd, vind je ook onder het menu [Help] [Documentaon][Sibelius 6 Reference]. Je kunt deze ope ook acveren door op de funcetoets [F1] te drukken.
OV
Nog een interessante ope die je vanuit het menu [Help] kunt bereiken, is de online support via de website van Sibelius. Op de website vind je een link naar 'Free Sibelius Web Training' waar een aantal lesvideo's beschikbaar is.
DE M
Gebruik van dit boek
Dit cursusboek is geschreven vanuit een Windowsversie van Sibelius 6. Alle schermaeeldingen zijn gemaakt vanuit deze versie op een Windows XP besturingssysteem. Als je met een ander besturingssysteem werkt dan kunnen er kleine afwijkingen in de bediening zijn. Werk je met een Apple computer dan geldt dat een aantal opes standaard anders heten of uitgevoerd worden dan in dit boek beschreven.
Windows
Mac
Symbool
Control [Ctrl]
Command
Alternate [Alt]
Opon
⌥
Return[]
Return
Enter (numeriek toetsenbord)
Enter
Shi []
Shi [Maj]
Rechtsklik
Command + klik
5
Cursus Sibelius 6
Sibelius 6 installeren Sibelius 6 wordt geleverd op DVD. Naast het programma Sibelius 6 staat er nog een viertal applicaes op deze schijf die je al dan niet kunt installeren.
OV
ER
SI E
Na het inbrengen van de dvd in je computer verschijnt er een installae-keuzescherm. Mocht het scherm niet verschijnen, dan moet je de dvd-speler benaderen vanuit [deze computer] > rechtsklikken boven het icoon van de dvd-speler en [open] of [verkennen] kiezen in het menu dat verschijnt. Zoek naar het uitvoerbaar bestand [Autorun].
- Install Sibelius 6
DE M
Het installaemenu toont van boven naar beneden:
Het hoofdprogramma. Het programma moet na installae middels invoering van het serienummer en online registrae worden geacveerd. - Install Sibelius Sounds Essenals Sound Essenals betre een omvangrijke klankenbibliotheek. Dit onderdeel vergt veel geheugen van de computer maar gee ook een veel beter klankresultaat dan de standaardklanken die een reguliere PC kan bieden. Let op: het installeren van dit onderdeel neemt meerdere minuten in beslag zonder dat er acviteit zichtbaar is, wacht dus geduldig af. - Install PhotoScore Lite PhotoScore is een scanprogramma. Met de Lite-versie van dit programma kun je scans omzeen naar Sibeliusbestanden zodat je deze verder kunt bewerken. De Lite-versie hee wel een aantal beperkingen ten opzichte van de Full-versie die je kunt kopen. - Install AudioScore Lite AudioScore is een programma waarbij je, met behulp van een microfoon, een parj kunt opnemen en omzeen naar muzieknotae. De Lite-versie hee wel een aantal beperkingen ten opzichte van de Fullversie die je kunt kopen. - Install Scorch Een plug-in die het mogelijk maakt om Sibelius-files die op Internet gepubliceerd zijn in bijvoorbeeld Internet Explorer af te spelen. Sibelius onderhoudt onder andere ook de website www.sibeliusmusic. com waar duizenden files te vinden zijn die gras of tegen betaling geprint kunnen worden. Met behulp van de plug-in Scorch kun je al deze composies afspelen. Meestal moet je bij het eerste bezoek aan de site de plug-in opnieuw installeren vanwege updates van dit onderdeel.
6
Cursus Sibelius 6
Basishandelingen Sibelius starten
DE M
OV
ER
SI E
Na het starten van Sibelius verschijnt het 'Quick Start'-venster op het scherm. Het wel of niet verschijnen van dit venster kan worden in- of uitgeschakeld via het menu [File]>[Preferences] > [Other] : [When sibelius 6 starts]. In dit 'Quick Start' venster kun je selecteren wat je wilt gaan doen. Achter de eerste ope [Open recent file] wordt de partuur vermeld waarmee je de vorige sessies gewerkt hebt.
Een partuur laden en afspelen Als je Sibelius voor het eerst start dan vermeldt het keuzevenster achter [Open recent file] het bestand [Project 1]. Klik vervolgens op de [OK]-knop om deze partuur te laden. Bij installae maakt Sibelius in de standaardmap [Mijn documenten] een map aan met de naam [Scores] waarin zich een map met voorbeeldparturen [Example Scores] bevind. Je kunt de partuur ook vinden op de locae: [C:\Program Files\Sibelius Soware\Sibelius 6\ Example Scores\Project Files\Project 1].
: oefen met het openen en sluiten van enkele voorbeeldbestanden uit de map [example scores].
7
Cursus Sibelius 6
Afspelen van de partuur / Play S Sibelius hee een speciaal playback-venster. Dit acveer en de-acveer je door in de menubalk het driehoekje (play-icoon) aan te klikken. d
SI E
In het playback-venster vind je enkele afspeelgerelateerde knoppen. Van links naar rechts zijn dat: terug naar startposie; versneld terugspoelen; afspelen (play); stoppen; versneld vooruitspoelen; naar einde van partuur; opname (flexime); Record Live Tempo; Live Playback; Live Tempo; Click When Playing (Metronoom). Je kunt in plaats van de afspeelknop in het playback-venster ook de [P]-toets op je toetsenbord gebruiken. Wanneer je vooraf een noot geselecteerd hebt zal Sibelius de partuur afspelen vanaf deze noot. Als je het afspelen wil stoppen dan druk je op de stopknop of de [ESC]-toets. Direct onder de afspeeltoetsen in het venster Playback vind je een 'slider' waarmee je door de partuur kunt 'scrollen'. Door het drukken van de [spaebalk] kun je vanaf de posie van deze sliderknop afspelen of pauzeren. Mogelijkheden en instelling met betrekking tot het geluid Selecteren worden vanaf pagina 40 in het hoofdstuk Geluid behandeld. Selecteren van een enkel object doe je door op : oefen met het afspelen van enkele voorbeeldbestanden. Probeer dat object te klikken. de funconaliteit van alle knoppen in het playbackvenster uit. Werk ook met de [P]-toets, de [Esc]-toets, de [spaebalk] en met de sliderknop in het [Playback]-
Wil je een bereik van meerdere items achter elkaar selecteren, dan klik je eerst op het eerste element en vervolgens met de [shi]-toets ingedrukt op het laatste object.
Partuur verschuiven op het scherm
OV
Navigeren en selecteren
ER
venster.
DE M
Klik ergens op het notenblad of op de achtergrond. Terwijl je de muis ingedrukt houdt beweeg je naar boven, beneden, links en rechts. Als het goed is beweegt het notenblad mee met de cursor.
Een noot of een object selecteren:
Wil je een aantal individuele items selecteren, dan kun je op deze objecten klikken terwijl je de [Ctrl]-toets ingedrukt houdt. De-selecteren doe je door ergens in het scherm waar niets staat te klikken of door de [Esc]-toets te drukken.
Als je op een noot of op een ander item (zoals tekst, maatstrepen, arculaetekens of dynamische tekens) klikt, dan kleurt dit blauw. Het item is dan geselecteerd. Als eeen item geselecteerd is, dan kun je het bewerken met de muis, sspecifieke toetscommando´s of aces vanuit de menu’s uitvoeren.
EEen maat selecteren K eenmaal in een leeg deel van de notenbalk. Er verschijnt een Klik blauw kader rond de geklikte maat. b
E regel (notenbalk) Een sselecteren D Dubbelklik in een leeg deel van de notenbalk. Er d vverschijnt een blauw kader rrond de aangeklikte regel ((notenbalk).
Een maat selecteren: één keer klikken E lk selecteren: l t ttwee kkeer klikk Een bbalk klikken
8
Cursus Sibelius 6
EEen hele parj selecteren D Driedubbelklik (klik driemaal ssnel na elkaar) in een leeg deel van de notenbalk. Er d vverschijnt een blauw kader rrond alle balken van de parj. p
Een hhele E l partij tij selecteren: l t ddrie i kkeer klikk klikken
: Selecteer een noot en sleep deze omhoog of omlaag. De toonhoogte verandert. Als je de muisknop loslaat, dan blij de noot op de laatst geselecteerde posie staan. Als deze posie buiten het bereik van het instrument valt, dan kleurt de noot rood.
SI E
: Je kunt de noten ook stapsgewijs omhoog of omlaag bewegen met de pijltjestoetsen. Als je de [Ctrl]-toets ingedrukt houdt terwijl je
ER
de pijltjestoets omhoog of omlaag drukt, dan verspringt de geselecteerde noot een heel octaaf. Probeer dit uit.
Menubalk
DE M
OV
Bovenin het scherm bevindt zich de menubalk. In deze balk tref je een uitgebreide selece van menu’s aan. De naam van elk menu gee een indicae voor het soort opdrachten en funces die je in deze menu’s kunt vinden. De menu’s en de volgorde van de opdrachten komen voor een groot deel overeen met de standaardmenu’s die je o bij programma’s als Word tegenkomt. ook Vrijwel elk programma begint met het menu [File] gevolgd door [Edit]. V V Verder kom je ook vrij standaard menu’s als [View], [Windows] en [Help] t tegen. Het H menu [File] bevat bijvoorbeeld een groot aantal standaard opdrachten z zoals [New], [ Open], [Save], [Preferences] en [Exit]. Maar je vindt er ook e aantal opdrachten die weer specifiek voor Sibelius zijn. een A Achter een aantal opdrachten onder de menu's wordt de toetscombinae a aangegeven waar mee je deze opdracht rechtstreeks vanuit je toetsenbord k kunt ingeven. Dat is meestal effecever en sneller dan de opdracht in het m menu zoeken en aanklikken. Als je jdens het werken merkt dat je vaak e bepaalde opdracht moet opzoeken via het menu, kijk dan of er voor een d opdracht een toetscombinae vermeld staat en leer die van buiten. die
9
Cursus Sibelius 6
Een aantal funces of opdrachten hee nog een verdere onderverdeling. Dat zie je aan het kleine zwarte driehoekje achter de funcebenaming. Als je op zo een funce klikt of met je muiswijzer staat, dan gaat er weer een nieuw menu open waarin je een vervolgkeuze kunt maken, soms met weer een menu met submenu’s zoals hiernaast voor het menu [Create] > [ Other] > [Bracket or Brace] > [Bracket / Sub-bracket / Brace].
Bij elke menu-opdracht is één leer onderstreept. Deze leer kun je op je toetsenbord indrukken om de funce te acveren. Bij een hoofdmenu-item moet je eerst de [Alt]-toets indrukken en vervolgens de onderstreepte leer. Daarna kun je de leer van de funce indrukken.
DE M
OV
ER
SI E
Om de funce [Brace] (accolade voor aan de balk) met toetsen te acveren moet je achtereenvolgens de toetsen: [Alt][C][O][R][R] gebruiken waarna je muisaanwijzer ‘geladen’ is met een [Brace] die je vervolgens op de gewenste posie kunt plaatsen.
Gereedschapsbalk / Toolbar
Onder de menubalk bevindt zich de gereedschapsbalk. In deze balk tref je de icoontjes om snel toegang tot veelgebruikte funces te krijgen. In het menu [View] (beeld) kun je de icoontjes in- en uitschakelen via de funce [Toolbar] (gereedschapbalk).
Van links naar rechts is de toolbar verdeeld in drie seces:
1: Standaardtools: nieuw; openen; Scan with Photoscore; opslaan; Save version; audio uitvoeren; print; ongedaan maken; ongedaan maken herstellen.
10
2: Beeldweergave: vergrootglas; zoomfactor; panoramaview; Focus on staves (notenbalkweergave); transposing score; parjselece; Schakelen tussen parj en partuurweergave
3: Gereedschapsvensters: met deze knoppen kun je specifieke vensters openen: helpvenster; navigatorvenster; keypad; keyboard; fretboard; playmenu; mixer; ideas; parts; compare; videovenster; properesvenster; vensters aan/uit.
Cursus Sibelius 6
Navigeren en weergeven van de partuur Standaard wordt een partuur getoond in de afdrukweergave. Je ziet de partuur dan voor je zoals je deze ook als gedrukte versie ziet.
Navigeren Navigeren met de muis: In Sibelius kun je de partuur verschuiven door deze met de linkermuisknop ingedrukt in een leeg stuk van het blad (of naast het blad) te slepen. Je muisaanwijzer verandert in een handje. Je ziet het blad dan op het werkblad bewegen in de richng van je muisbeweging.
Navigeren met de navigator:
DE M
OV
ER
SI E
Sibelius hee een speciaal venster: de navigator. Dit venster helpt je om snel door de partuur naar de juiste plek te navigeren. Je kunt de navigator op drie manieren acveren: via het menu [window] > [navigator], met de toetscombinae [Ctrl]+[Alt]+[N], of door in de menubalk op het navigator-icoon te klikken. Kijk rond in de partuur door
met de linkermuisknop ingedrukt door de navigator te bewegen. De cijfers in de navigator geven de paginanummers aan.
Navigeren met de toetsen:
Je kunt ook volgende toetsen gebruiken om de partuur te verschuiven: • Page Up De pagina schui omhoog • Page Down De pagina schui omlaag • Home Terugbladeren • End Verder bladeren • Ctrl+ Page Up Bovenkant pagina is bovenkant scherm • Ctrl+Page Down Onderkant pagina is onderkant scherm • Ctrl+Home Naar eerste pagina • Ctrl+End Naar laatste pagina
Navigeren met het scrollwiel van je muis: Je kunt het scrollwieltje van de muis gebruiken om de partuur op het scherm te verschuiven: • Scroll het wieltje naar boven of naar beneden om de pagina in de gewenste richng te bewegen. • Als je de [Alt]-toets ingedrukt houdt en scrollt, beweegt alles een volledige schermlengte. • Als je de [Shi]-toets ingedrukt houdt en scrollt, beweegt de partuur van links naar rechts. • Als je zowel de [Shi]- als de [Alt]-toets ingedrukt houdt en scrollt, beweeg je één scherm per keer (of een pagina wanneer op dat moment de breedte zo is ingesteld dat een volledige pagina zichtbaar is).
11
