STARTEN MET HANDBOEKBINDEN

STARTEN MET HANDBOEKBINDEN

ATELIER DE GOEDE MOET www.degoedemoet.nl

STARTEN MET HANDBOEKBINDEN

redenen om zelf te handboekbinden & praktische tips om thuis aan de slag te kunnen

door: Inge van den Thillart, atelier de goede moet, 2015

© atelier de goede moet, Hogeweg 2, 6621 BN Dreumel, www.degoedemoet.nl, pag. 2

Je hebt je aangemeld voor Inge’s boekbindpost. Daar ben ik erg blij mee en op deze manier wil ik je daarvoor graag bedanken.

Inge’s boekbindpost is een digitale periodiek voor de echte boekbindliefhebber. Hiermee houd ik je vier tot zes maal per jaar op de hoogte van activiteiten en wetenswaardigheden over boekbinden in mijn eigen atelier en daarbuiten. Een van de activiteiten is de ontwikkeling van een online programma handboekbinden. Tijdens de voorbereidingen hiervan afgelopen voorjaar, ontstond het idee voor Inge’s boekbindpost. Een manier om belangstellenden een kijkje te kunnen bieden in de wondere wereld van het handboekbinden en op de hoogte te houden van de vorderingen van het programma. Ter voorbereiding op het online programma maakte ik afgelopen voorjaar een enquête. De enquête werd door 170 mensen ingevuld. Een van de vragen die ik stelde was: ‘stel dat je deze cursus (handboekbinden) gaat volgen, wat zou jij er dan van willen leren? De antwoorden op deze vraag liepen sterk uiteen. Dat had uiteraard te maken met het kennis- en vaardigheidsniveau van de invuller. Maar wat me opviel, was dat degenen die zelf nog geen ervaring hadden met handboekbinden, bijna allemaal dezelfde twee vragen stelden: • •

waarom zou je zelf willen handboekbinden? wat komt er sowieso bij kijken om thuis zelf aan de slag te kunnen?

Dit zijn de vragen waarop ik je in dit e-book antwoord geef en graag mijn eigen ervaringen met je deel.


INHOUDSOPGAVE

I

UIT EIGEN ERVARING

5

II

REDENEN OM TE HANDBOEKBINDEN

6

III

START BEFORE YOU’RE READY

8

IV

WAT HEB JE NODIG?

10

V

CREËER JE EIGEN PLEK

13

VI

VALKUILEN VERMIJDEN

14

VII

MAAK ZELF EEN PERSJE

15

VIII

GET INSPIRED! AAN DE SLAG!

18


I

UIT EIGEN ERVARING

Zelf ben ik met handboekbinden begonnen in een periode dat ik een hele drukke baan had. Hierin was ik vooral veel bezig met hoofdwerk en weinig met mijn handen. Ik woonde in Leiden, voor mij nog altijd de stad van het boekbinden en passeerde op een zaterdagochtend toen ik boodschappen deed de openstaande deur van een grote opslagruimte waar een groepje mensen achter een grote pers en gietijzeren snijmachine in de weer was. Ik was benieuwd wat er gebeurde en liep naar binnen. Hier leerde ik later dat jaar de eerste beginselen van het handboekbinden. De twaalf jaargangen ‘Groei en bloei’ die ik ooit van mijn oma cadeau kreeg, pronken nog steeds in mijn kast. Alle in hetzelfde ouderwetse groene linnen gebonden met jaartal in fonkelend goudfolie op de rug gezet. Niet lang na deze introductie verhuisde ik naar een andere plaats. Ik heb sindsdien altijd mijn eigen notitieboeken gemaakt, die ik gebruikte als dummy voor schetsen en aantekeningen. Toen ik jaren later mijn baan verruilde voor een leven als kunstenaar, bleef het boek steeds een centrale plaats innemen. Voor mij is het boek in al zijn functies en facetten niet weg te denken uit mijn leven. Van drager van ideeën en kennis; binder en verzameling van foto’s, teksten en tekeningen; kunstenaarsboek en kunstobject; tot gedateerde (?) vorm van geheugenstick. Voor mij als handboekbinder, is het bijna ondenkbaar dat ik niet zelf een boek repareer, opnieuw inbindt of een mooi nieuw boekje maak.


II

REDENEN OM TE HANDBOEKBINDEN Er zijn zoveel redenen om te willen handboekbinden! Dit bleek wel klip en klaar uit de vele reacties die ik kreeg op mijn (al eerder genoemde) vraag uit de enquête: ‘stel dat je deze cursus (handboekbinden) gaat volgen, wat zou jij er dan van willen leren?’ Ik deel de veelheid aan antwoorden hier graag, temeer daar zij de basis zullen vormen voor de modules en lessen van mijn online programma.

• • • • • • • • • • •

• • • • • • • •

Ik zou graag willen leren hoe ik mijn eigen mooie boek kan maken. Ik vind het leuk om te weten hoe dingen in elkaar zitten en houd ervan om zelf dingen te maken. Ik schrijf gedichten en verhalen en zou hier graag een eigen bundel van maken. Ik heb een aantal dierbare tijdschriften die ingebonden zouden moeten worden. Ik vind digitale fotoboeken er wel verzorgd uitzien maar mis dan de handgeschreven stukjes, kaarten, bonnetjes. Ik heb veel losse aantekeningen en briefjes die ik graag op een handige wijze bij elkaar wil houden. Ik heb een hekel aan boeken die slecht verlijmd zijn en waarvan de bladzijden snel los raken en wil graag leren hoe ik dit kan voorkomen of herstellen. Ik geniet van kunst en creativiteit en het lijkt me leuk daar zelf meer mee bezig te zijn. Ik geniet van mooi vormgegeven boeken met fraaie boekbanden en zou willen leren die te maken. Ik heb bewondering voor ambacht en benijd mensen die de vaardigheden daarvoor bezitten. Ik ben een echte bibliofiel: ik houd van de geur van papier, dwaal graag door bibliotheken en boekwinkels, neus graag in de boekenkasten van andere mensen, ben gehecht aan mijn boeken en sta graag voor mijn boekenkast, en ben eigenlijk nieuwsgierig naar de wereld en ontstaansgeschiedenis van het boek. Ik houd van een goed verzorgde boekenkast en vraag me af wat ik kan doen tegen stof en hoe ik mijn boeken in een goede conditie houd. Ik houd van spullen met een persoonlijke uitstraling en geef graag als cadeau een mooi zelf handgemaakt boek. Ik vind het fijn om een hobby te hebben waarmee ik thuis aan de slag kan. Ik heb oude krakkemikkige boeken die ik graag wil opknappen, maar niet veel geld om het te laten doen. Ik ben praktisch en zou graag met tips & tricks snel aan de slag willen en gemakkelijk willen leren boekbinden. Ik zou willen leren hoe je vooral speels en creatief kunt boekbinden. Ik zou graag een passende nieuwe band maken om een oud boek. Ik heb oude prentenboeken die ik graag wil opknappen.


• • • • • •

Ik ben voor mijn rapporten op zoek naar een vervanger voor die saaie ringbanden. Ik wil graag een boek maken van de tekeningen en prenten die ik zelf heb gemaakt. Ik vind het jammer dat er tegenwoordig zoveel boeken worden weggedaan en zou daar graag een tweede leven aan geven. Ik ben niet zo heel handig en zou graag op eenvoudige wijze willen leren boekbinden. Ik wil graag een notitieboek of dagboek leren maken dat netjes verzorgd en ook echt bruikbaar, functioneel en stevig gebonden is. Ik vind het lastig om boekjes te vinden die precies passen bij het doel waarvoor ik ze nodig heb en wil graag leren om ze zelf te maken.


III START BEFORE YOU’RE READY Niets is zo fijn, om op het moment dat jouw hoofd ernaar staat iets te gaan maken, je ook alles in huis hebt om te beginnen. Zodat je optimaal gebruik kunt maken van de creatieve flow die je op dat moment voelt. Zorg dus dat je materiaal voorhanden hebt! Maar hoe doe je dat? De lijst spullen die je nodig hebt om te beginnen is immers best lang. Als je alles nieuw koopt, kan het in de papieren lopen. Kán, maar is niet nodig. Voor sommige apparatuur ga ik zelf absoluut voor nieuw en voor topkwaliteit, maar voor heel veel dingen ben ik voorstander van tweedehands of zelf maken. Het is lowbudget, duurzaam en vaak is er geen tweede exemplaar van, waardoor het bijdraagt aan een unieke uitstraling.

Wie wat bewaart die heeft wat De kans is groot dat je al spullen in huis hebt die goed bruikbaar zijn. Vaak liggen ze verspreid in lades en kasten. Van scharen en linialen tot mooie papiertjes of oude schriften.

Vraag anderen om jou te helpen Vraag je familie of vrienden om dingen voor jou te bewaren. Geef aan waar je naar op zoek bent, of naar wat voor soort dingen en je zult zien: binnen een mum van tijd heb je een prachtige basisvoorraad.

Neem de tijd en geniet van de voorpret Zelf vind ik het heel erg handig en vooral fijn om, op momenten dat je nog niet aan de slag wilt of kunt, te genieten van de voorpret over de dingen die je van plan bent te maken. Daarom geef ik altijd en overal mijn ogen de kost. Heel vaak gaat het om gewone huis, tuin en keukendingen. Zelfs als ik aan het koken ben en de verpakking van een bepaald product me bevalt, dan kan dat reden zijn om die te bewaren. Als iemand me spullen aanbiedt, neem ik die graag aan. Als ik in de stad ben en zie iets leuks liggen, maak ik vaak van die gelegenheid gebruik het aan te schaffen. Je weet immers maar nooit wanneer het van pas komt. Bovendien blijkt dat de aanschaf van spullen op momenten dat je ze niet nodig hebt, vaak stukken voordeliger is. Juist omdat je het nog niet meteen nodig hebt, laat je je ook minder of niet verleiden tot onnodig dure aankopen. Als je iets ziet dat je leuk vindt, maar wel prijzig, maak een fotootje, noteer de gegevens en wacht op een aanbieding. Of ga op zoek naar andere adressen waar ze hetzelfde product aanbieden. Dat kunnen speciaalzaken zijn, maar voor veel spullen kun je bijvoorbeeld ook heel goed terecht bij warenhuizen. Die hebben vaak dezelfde soort spullen voor lagere prijzen. Struinen door tweedehandswinkels, rommelmarkten of op internet loont ook vaak de moeite.


Maak je spullen zelf Vind je bepaalde spullen te duur? Zijn ze niet verkrijgbaar? Maak ze dan zelf. Maak bijvoorbeeld je eigen sierpapier of ga op zoek naar werktekeningen voor gereedschap op internet of plaats een oproepje om anderen te vragen of zij raad weten.

Boekbinderspeciaalzaken Zoals gezegd, voor sommige zaken ga ik absoluut voor nieuw en voor topkwaliteit. Daarvoor leg ik graag wat geld opzij zodat ik me die luxe af en toe kan veroorloven. Ik doe dat vooral voor bijzondere papiersoorten of voor gereedschap. In Nederland zijn er enkele zaken en winkels gespecialiseerd in boekbinden en in papier. Via internet zijn ze eenvoudig te vinden als je zoekt op de trefwoorden boekbinden, handboekbinden, papier, gereedschap (eventueel met de naam daarvan erbij).


IV WAT HEB JE NODIG? Er zijn heel veel manieren om zelf boekjes te maken en talrijke bindingen. In onderstaande lijst van benodigdheden ben ik uitgegaan van drie type bindingen die vrij gangbaar zijn.

Benodigd materiaal/ gereedschap

I 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Snijden, meten en vouwen Snijmat Vouwbeen Boekbindersmes Afbreekmesje Vulpotlood (hoe dunner hoe beter) Liniaal Hoekjesmallen Schaar(tje) Papiersnijder *

II 1 2 3 4 5 6

7 8

Lijmen Boekbinderslijm (PVA) Stijfsel Lijmpotjes, plastic – goed afsluitbaar Penselen en spalter Lijmvellen/ courantjes Doekjes om je penseel droog en schoon te maken en je handen droog en schoon te houden. Waterbakjes Lumbeckpers*

III 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Naaien Boekbindersnaald Boekbindersgaren nr 30-40 Zijdesplitgaren Priem Grijsboard (karton) 1mm Handboor Driegmal* Huishoudfolie Crėpetape

genaaide katernen

gedriegde losse vellen

Japanse wijze gebonden

x x x x x x x x eventueel

x x

x x

x x x x x eventueel

x x x x x eventueel

x x x x x x

x x x x x x

x x x x x x

x

x eventueel

x

x x

x eventueel x

x eventueel x

x eventueel

x eventueel x x

eventueel x

x


Benodigd materiaal/ gereedschap

genaaide katernen

gedriegde losse vellen

Japanse wijze gebonden

IV

Boekblok en bandzetter

1 2 3 4

Voor boekblok Sierpapier (liever niet te glad) Linnen Kraft en/of gaas

75-100 gr 100-120 gr x x

75-160 gr 100-120 gr x x

30-160 gr 100-120 gr x

5

Grijsboard 2-3mm

x

x

x

V

Divers

1 2 3

Gewichtjes Stapel boeken (gewicht) Geodriehoek en/of

x x x

x x x

x x

4

Haakse hoek

x

x

5 6

Boekenpers(je)* Snijschaaf*

eventueel eventueel

eventueel eventueel

eventueel

* Een eenvoudige papiersnijder is niet noodzakelijk, maar wel handig voor het snel en precies snijden van kleine stapeltjes papier of karton op de juiste maat.

* Een driegmal is een apparaat waarbij de gaatjes die je wilt boren in de rugzijde van een boek dat je wilt ‘driegen’ (vorm van naaien) zijn voorgeboord. Je kunt dan op eenvoudige wijze op een vaste afstand van de rugzijde en op vaste onderlinge afstand gaatjes boren. Deze mal is ook bruikbaar voor de Japanse binding.


* Met een lumbeckpers kun je op handige en degelijke wijze losse vellen papier tot een samenhangend boekblok verlijmen. Een alternatief is de lossen vellen tussen twee plankjes en met behulp van houtklemmen en/ of zware gewichten bijeen houden, waarbij je de rugzijde die je wilt verlijmen, iets buiten de plankjes laat uitsteken.

* een boekenpersje is voor de meeste dingen niet noodzakelijk, maar dient wel vele doeleinden. Het enige waarvoor het echt noodzakelijk is, is het persen van katernen voordat je deze gaat naaien. Een boekenpersje hoeft niet groot te zijn. Vaak zijn er goede, niet te dure persjes op marktplaats te koop. Maar je kunt een persje ook eenvoudig zelf maken.

* een snijschaaf is een apparaat waarmee je handmatig je boekblok rondom glad kan schaven. Het is een prachtig apparaat dat voor een hobby handboekbinder volstaat. Een alternatief is om bij een copyshop te vragen om je boekblok glad en op maat te snijden.


V

CREËER JE EIGEN PLEK

Om een boekje te kunnen maken, heb je niet zo veel ruimte nodig. Maar zorg ervoor dat je wel een vaste plek hebt waar je je spullen bij elkaar houdt en kan werken. Een werktafel met hobbykast of andere opbergmogelijkheden zoals lades of planken voldoet. Wat fijn en praktisch is, is om je spullen te kunnen laten liggen zodat je op elk moment weer verder kan. En omdat er altijd wel ergens verf of lijm opkomt, is het handig om spullen te gebruiken waarbij je dat niet erg vindt. Verder is het gemakkelijk als je ergens een gootsteen bij de hand hebt. Ik vind het handig als dingen die ik regelmatig gebruik een vaste plek hebben, zodat ik niet elke keer moet zoeken als ik iets nodig heb. Als je niet zoveel ruimte hebt, zijn er op internet heel veel voorbeelden te vinden van praktische opbergers. Zelf ben ik voorstander van een fijne ladekast en/of rekje voor papier en linnen en een trolley waarin ik klein gereedschap heb liggen dat ik vaak gebruik. Mijn werkblad probeer ik zo leeg mogelijk te houden, zodat het een werkblad blijft en niet verandert in een opbergplek. En natuurlijk zal het voor veel mensen zo zijn dat ze graag een leuke sfeervolle werkplek creëren. Om die reden is het fijn als je iets op de muur kan plakken of prikken zonder dat je je zorgen hoeft te maken over de gaten die erin komen. En vergeet vooral niet om een plekje vrij te houden voor al die mooie zelfgemaakte boeken!


VI VALKUILEN VERMIJDEN Er is een paar dingen bij het boekbinden, die de pret erin heel snel kan bederven. Wat dacht je van boeken die kromtrekken, lijmvlekken op je linnen, almaar botte mesjes, lijm die steeds bederft, een lelijke snee in je vingers… Om dit en meer te voorkomen, de volgende tips.

Looprichting Zorg ervoor dat de looprichting van het papier gelijk loopt aan de rugzijde van je boek. Papier is opgebouwd uit vezels die in een bepaalde richting lopen. Deze richting is veroorzaakt door de zeef waarmee het papier is gemaakt. Bij een krant is de looprichting bijvoorbeeld eenvoudig te bepalen door een pagina te scheuren. De ene zijde zal de scheur alle kanten opgaan, aan de andere zijde zal het veel rechter en eenvoudiger gaan. Bij mooi papier is het niet fijn om te scheuren, maar kun je de looprichting meestal eenvoudig bepalen door het papier in de breedte en in de lengte een stukje om te slaan. De zijde waar dit het minste weerstand oproept, is de looprichting. Lijmen * Om te voorkomen dat papier en karton krom trekken door het lijmen, is het verstandig om bij twee vellen deze qua looprichting haaks op elkaar te lijmen. Bij drie vellen wissel je de looprichting af. * Gebruik voor het lijmen schone potjes en schone penselen. Vooral voor stijfsel of boekbinderslijm die met stijfsel is vermengd, is dit van belang. Stijfsel heeft een plantaardige basis en kan snel rotten. Plastic potjes met dekseltje zijn fijn om lijm in te bewaren. Ze zijn licht, gaan niet snel kapot en zijn eenvoudig schoon te houden. Snijden * Gebruik afbreekmesjes. Als een mesje bot wordt, kun je deze gemakkelijk afbreken en heb je weer een scherp nieuw exemplaar. Snijden van of op karton maakt mesjes sneller bot. Snijden met een bot mesje geeft rafels aan papier. * Om karton te snijden is het beter om het mesje meerdere keren in een hoek van ongeveer 30 graden langs een liniaal te trekken dan te proberen het in een keer te snijden. Door dit laatste zet je vaak te veel druk op het karton waardoor je het letterlijk indrukt en een lelijke rand krijgt. Bovendien vergt het onnodig veel kracht van je handen, terwijl het de bedoeling is het mes zelf het werk te laten doen. * Snijd papier en karton langs de niet gemarkeerde zijde van de liniaal. Het snijden veroorzaakt na verloop van tijd braampjes waardoor de maatvoering steeds slechter leesbaar wordt. Wat handig en veilig is, is om te werken met een liniaal waar over de volle lengte een ophoging op is aangebracht. Je kunt die gebruiken om je vingers tegen aan te zetten zodat de liniaal goed op zijn plaats blijft liggen en je vingers altijd beschermd zijn.


VII MAAK ZELF EEN PERSJE Bij het boekbinden is het handig om te beschikken over een persje. Je kunt het gebruiken om boeken met lichte druk onder te laten drogen, boeken die nog niet klaar zijn onder bezwaar te houden zodat ze niet krom trekken, als houvast bij het bewerken van een boekrug of boeksnede en nog vele andere toepassingen. Slechts voor een enkele handeling is het noodzakelijk om een pers te gebruiken, zoals bijvoorbeeld het zogenaamde afpersen van papier voordat je er een boekblok van maakt. In ieder geval zijn er voldoende redenen om er over een te willen beschikken.

Hieronder beschrijf ik hoe je op eenvoudige wijze zelf een persje kunt maken. Het is een model dat sterk doet denken aan een persje voor het drogen van bloemen. Het formaat is geschikt voor een boek met een formaat van ongeveer A4 (29,7x21cm), voorzien van harde kaft.

Benodigd materiaal en gereedschap

2 platen van 40x32x1,8 cm (hxbxd). Kies voor materiaal dat niet krom trekt, bijvoorbeeld meubelplaat of betonplex. De dikte van 18mm is minimaal, je kunt ook kiezen voor 21 of 24mm. 4 stukken draadijzer van ongeveer 25cm lengte elk, en doorsnede van 8mm.


4 dopmoeren passend bij de dikte van het draadijzer, als voetjes waarmee het draadijzer vast wordt gezet aan de onderzijde van de onderste plaat.

8 platte sluitringetjes of plaatjes passend bij de dikte van het draadijzer.

4 moeren passend op de dikte van het draadijzer.

4 vleugelmoeren afgestemd op de dikte van het draadijzer.

4 dopmoeren of plastic dopjes passend op de dikte van het draadijzer, voor de afwerking van de bovenzijde.

Boor, twee houtklemmen en ijzervijltje.

Werkwijze

Boor – zoals aangegeven op de tekening - in elke plaat op 2 cm vanuit de hoeken gaten van 10mm doorsnede. OM ervoor te zorgen dat de gaten in elk van de twee platen op precies dezelfde plek zitten, ga je als volgt te werk. Je legt de twee platen precies passend op elkaar en houdt ze met behulp van twee stevige houtklemmen bijeen. Hierna teken je de plekken voor de boorgaten af en boor elk gat in één keer door de twee platen samen.


Steek de vier stukken draadijzer door elk van de vier gaten in één – de onderste - plaat. Schroef de stukken draadijzer aan de onderzijde van de plaat vast met een dopmoer. Zet het draadijzer aan de bovenzijde van deze plaat vast met een moer op een plaatje (of ringetje).

Schuif vervolgens de tweede – bovenste – plaat over de vier stukken draadijzer. Schuif hierna één plaatje (of ringetje) over elk draadijzer en schroef de vleugelmoeren erop. Met behulp van de vleugelmoeren kun je de pers strakker of losser zetten. Let erop dat je het aandraaien van de vleugelmoeren gelijkmatig doet: niet een kant helemaal aandraaien en dan pas een volgende. De bovenkanten van het draadijzer zijn vaak wat scherp of hebben braampjes. Deze kun je er met een ijzervijltje afhalen. Je kunt het ijzerdraad aan de bovenzijde afwerken door er een dopmoer of plastic dopje op te zetten.

Op de foto van mijn eigen persje zie je twee handvatten. Ik heb deze op de bovenste plaat bevestigd, zodat het persje handig is te tillen als er boeken tussen liggen en ik het ergens mee heen wil nemen. Handvatten met bijpassende schroeven, zijn in veel bouwmarkten voorradig.


VIII GET INSPIRED! AAN DE SLAG! De tips in dit e-book zijn bedoeld om je op weg te helpen. Gebaseerd op mijn eigen ervaringen en daarom geschikt voor even zovele alternatieven! En dat is precies het plezier ervan. Je eigen weg te zoeken, te vinden en te gaan in het veelzijdige boekbinderslandschap. Te genieten van prachtige door mensenhanden met liefde gemaakte boeken, de verhalen te ontdekken achter mooie collecties, je te laten inspireren door voorbeelden van anderen, je gelukkig te voelen als je in alle rust op je eigen stek werkt aan je eigen mooie boek en je verbonden te weten met anderen die net als jij een boekbindershart hebben. Ken je in je directe omgeving geen anderen die van handboekbinden houden? Geen nood, dat is gelukkig niet de enige plek om metgezellen en inspiratie te vinden! Oriënteer je online en offline op musea, galeries, verenigingen, stichtingen, clubs, beurzen, blogs, boeken, tijdschriften, social media (facebook, linkedin, pinterest, youtube, etsy). Volg een workshop of cursus. Abonneer je op een videokanaal of nieuwsbrief. Dus: get inspired! Aan de slag! Ik zal in Inge’s boekbindpost mijn belevenissen in boekbindersland met je te blijven delen.


STARTEN MET HANDBOEKBINDEN

Recommend Documents